სმარტფონის სახით მოსწავლეს ხელში უზარმაზარი შესაძლებლობებიც უჭირავს, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანი შეიძლება გახდეს მისი ინტელექტუალური და მორალური განვითარებისა და ჩამოყალიბების გზაზე, განსაზღვროს მისი პროფესიული მომავალი და დაეხმაროს საზოგადოებაში ადგილის დამკვიდრებაში. თანამედროვე მოსწავლე, რომელიც თავისუფლად ნავარდობს სამყაროს ციფრულ ოკეანეში და მის თვალწინ გადაშლილია ამ სამყაროს შეუზღუდავი შესაძლებლობები, შესაძლოა სხვადასხვა გამოწვევისა და რისკის წინაშე დადგეს. მნიშვნელოვანია, სმარტფონთან ერთად მოსწავლე აღვჭურვოთ იმ გამოწვევათა შესახებ ცოდნით, რომელიც ციფრულ სამყაროში მოგზაურობას ახლავს თან. ამ გამოწვევათა წინაშე კი მასწავლებლების უმთავრესი ამოცანა მოსწავლეებისთვის ხელის შეწყობა და ციფრული წიგნიერების ამაღლებაა.
ევროპის კომისიის „განათლებისა და ტრენინგების გზით დეზინფორმაციის წინააღმდეგ ბრძოლისა და ციფრული წიგნიერების გავრცელების გზამკვლევი მასწავლებლებისა და პედაგოგებისთვის“ შესაძლოა იყოს ის რესურსი, რომელიც მასწავლებლებს დაეხმარება, საკლასო ოთახებში მოსწავლეებთან შეიტანონ უფრო მეტი ინფორმაცია ციფრული წიგნიერების შესახებ და დაეხმარონ მათ ციფრული წიგნიერების სრულყოფაში და თავადაც გაიმდიდრონ ცოდნა ციფრული მოქალაქეობის შესახებ.
ინტერნეტგარემო სულ უფრო და უფრო რთული ხდება ადამიანებისთვის, განსაკუთრებით მოსწავლეებისთვის და ამასთან ერთად, ინტერნეტი უფრო მეტად იკავებს ადგილს სწავლისა და სწავლების პროცესში. ამიტომ მოსწავლეებს უნდა ვასწავლოთ, როგორ გამოიყენონ ციფრული ტექნოლოგიები გონივრულად და პასუხისმგებლობით.
ციფრული მოქალაქეობა შეძენილი უნარების ნაკრებს გულისხმობს. როგორც რეალურ, ისე ციფრულ საზოგადოებაში მოსწავლე უნდა დაეუფლოს ძირითად ცნებებს, ინსტრუმენტებსა და კომპეტენციებს, რათა გაუადვილდეს სწავლა. ამ გზაზე ორიენტირებაში კი მათ მასწავლებლებზე უკეთ ვერავინ დაეხმარება.
ასევე არსებობს რისკი, რომ იმ სიკეთესთან ერთად, რომლებსაც მოსწავლეები ინტერნეტიდან იღებენ, შესაძლებელია არასათანადო, შეუფერებელი და პოტენციურად სახიფათო ქცევაც შეიძინონ. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, მასწავლებელი არა მარტო აცნობდეს მათ ციფრულ შესაძლებლობებს, არამედ მისგან მომდინარე საფრთხეებზეც ესაუბრებოდეს. კარგი იქნება, მასწავლებელი ფლობდეს ინფორმაციას, საიდან და რა წყაროებიდან იღებენ და ეცნობიან მოსწავლეები ინფორმაციას, რომელ პლატფორმებს იყენებენ საკომუნიკაციოდ და რამდენად კარგად ესმით კონფიდენციალურობის პარამეტრები, ციფრული თანამეგობრობის წესები და სხვა რეგულაციები.
მასწავლებელმა მოსწავლეებთან შეიძლება განიხილოს ის უნარ-ჩვევები, რომლებიც მოსწავლეებს შრომის ბაზარზე თავის დასამკვიდრებლად დასჭირდებათ. მაგალითად, ციფრული ეკონომიკის, კოდირების, ალგორითმების ცოდნა, გამოთვლითი აზროვნება და სხვა. სამყაროში, რომელშიც ადამიანებს შორის ურთიერთობა ძალზე მნიშვნელოვანია აუცილებელია რბილი უნარ-ჩვევების (მაგალითად, ინტერპერსონალური) დაუფლებაც. ასევე მასწავლებელმა მოსწავლეებს უნდა გაუზიაროს სარწმუნო და და სანდო წყაროების ბმულები, სადაც ისინი სოციალურ და მოქალაქეობასთან დაკავშირებულ საკითხებს გაეცნობიან. განსაკუთრებით საჭიროა იმ თემებზე საუბარი, რომლებსაც მოსწავლეები ინტერნეტში აწყდებიან – საწყენი შეტყობინებები, პირადი ცხოვრების საკითხები, სიძულვილის ენა და სხვა.
რჩევა პედაგოგებს: ესაუბრეთ მოსწავლეებს ზოგადად, შემდეგ კი უფრო პერსონალურად) იმის შესახებ, თუ რა ტიპის ინფორმაცია იწვევს ისეთ ემოციებს, როგორებიცაა, გაღიზიანება, წუხილი, სიამაყე ან აღელვება.
განიხილეთ მოსწავლეებთან, რამ შეიძლება განაპირობოს შინაარსის დაუფიქრებლად გაზიარება. სთხოვეთ, დაასახელონ მაგალითი საკუთარი გამოცდილებიდან. შეახსენეთ, რომ ისეთი ძლიერი ემოციები, როგორებიცაა, სიხარული ან ბრაზი, ხელს უშლის რაციონალურ და კრიტიკულ აზროვნებას.
განიხილეთ წყაროს შეფასების მნიშვნელობა. სარწმუნო წყაროს ამოცნობა მარტივი და საიმედო გზით შეიძლება. ასეთი წყარო არ მალავს თავისი გავრცელებული ინფორმაციის წარმომავლობას.
მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს ავუხსნათ, რომ ინფორმაციას მრავალი განზომილება აქვს და მას შესაძლოა უამრავი ავტორი ჰყავდეს და უამრავი წყაროდან მომდინარებდეს. კარგი იქნება, მოსწავლე ფლობდეს ცოდნას ამ ინფორმაციის ბუნების, წარმომავლობისა და მიზნობრიობის შესახებ, რაც გულისხმობს იმას, რომ შეეძლოს მისი დამუშავება, გაგება, შეფასება, მთლიანობაში აღქმა და სხვებისთვის გადაცემა, რაც ციფრული წიგნიერების უნარს წარმოადგენს. თანამედროვე ინტერნეტსამყაროში ინფორმაციის სხვადასხვა ფორმა არსებობს: დამაზიანებელი ინფორმაცია (malinformation), მცდარი ინფორმაცია (misinformation)და დეზინფორმაცია (disinformation). შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია არა მარტო მოსწავლეებს აბნევს, ის აბნევს ზრდასრულებსაც და უქმნის მცდარ რწმენა-წარმოდგენებს სხვადასხვა მოვლენაზე.
დეზინფორმაციის ტექნიკურ ასპექტებთან ერთად მისი ეთიკური ასპექტების განხილვა უფრო სრულყოფილ წარმოდგენას შეუქმნის მოსწავლეებს არა მხოლოდ დეზინფორმაციის მუშაობის მეთოდებზე, არამედ იმ ზიანის შესახებ, რომლის მოტანაც მას ცალკეული პირისა და საზოგადოებისთვის შეუძლია. შესაბამისად, მოსწავლეებსაც აკისრიათ პასუხისმგებლობა, არ გააზიარონ მსგავსი ტიპის ინფორმაცია და სხვებიც გააფრთხილონ ამის შესახებ.
ყოველივე იმის აღსანიშნად, რასაც ინტერნეტში ვაწყდებით, მრავალი ტერმინი გამოიყენება. პედაგოგებს ზოგიერთის მნიშვნელობა გამოადგებათ მოსწავლეებთან და საზოგადოების წარმომადგენლებთან დისკუსიის დროს.
*ალგორითმები: ციფრულ პლატფორმებში ალგორითმები ის ინსტრუმენტებია, რომლებიც მომხმარებელს კონტენტს იმის მიხედვით აწვდის, თუ რა არის ამ მომხმარებლისთვის რელევანტური და მოსაწონი.
*ხელოვნური ინტელექტი (სისტემა) (Artificial Inteligence): კომპიუტერული ან სამანქანო პროგრამა, რომელიც შექმნილია ისეთი მოქმედებების შესასრულებლად, რომლებიც, ჩვეულებრივ, ადამიანის ინტელექტს მოითხოვს, მაგ., სწავლის ან ლოგიკური მსჯელობისთვის.
*ბოტი: ავტომატიზებული პროგრამა ინტერნეტში, რომელიც მომხმარებელთან წინასწარ განსაზღვრული ამოცანების შესაბამისად ურთიერთობს.
*სამოქალაქო ჟურნალისტიკა: იმ პირთა ჟურნალისტური საქმიანობა, რომლებიც არ არიან პროფესიონალი ჟურნალისტები, მაგრამ ინფორმაციას საიტების, ბლოგებისა და სოციალური მედიის საშუალებით ავრცელებენ.
*სატყუარა შინაარსი (Clickbait): ადამიანის ან მოვლენის გამოსახულება ან ვიდეო და აუდიოჩანაწერი, რომელიც შექმნილია ხელოვნური ინტელექტის მიერ და რეალობას არ შეესაბამება, თუმცა რეალურისგან მისი გარჩევა ხშირად შეუძლებელია.
*დიპფეიკი (Deepfakes): ადამიანის ან მოვლენის გამოსახულება ან ვიდეო და აუდიოჩანაწერი, რომელიც შექმნილია ხელოვნური ინტელექტის მიერ და რეალობას არ შეესაბამება, თუმცა რეალურისგან მისი გარჩევა ხშირად შეუძლებელია.
*ციფრული მოქალაქეობა (Digital citizenship): აქტიურად, ხანგრძლივად და პასუხისმგებლობით მონაწილეობა ადგილობრივი, ეროვნული, გლობალური და ციფრული ონლაინგარემოს ყველა – პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ და კულტურათაშორის დონეზე.
*ციფრული კვალი (Digital footprint): იმ მონაცემთა კვალი, რომელიც დატოვეს ინტერნეტმომხმარებლებმა, მათ შორის ვებგვერდების გამოყენებით, ელექტრონული ფოსტით მიმოწერითა და სხვა ინფორმაციის გაზიარებით. ციფრული კვალი შეიძლება გამოიყენო ადამიანის ონლაინაქტივობისა და მისი მოწყობილობების დასადგენად.
*ციფრული წიგნიერება (Digital literacy): უნარი, ციფრული ტექნოლოგიების მეშვეობით უსაფრთხოდ და სათანადოდ ინტეგრირდე და იურთიერთო, ასევე მოიპოვო, მართო, გაიაზრო, შეაფასო, შექმნა და გაავრცელო ინფორმაცია. ის გულისხმობს კომპეტენციებს, რომლებსაც ინფორმაციულ წიგნიერებასა და მედიაწიგნიერებას, კომპიუტერულ ან ინფორმაციულ-ტექნოლოგიურ წიგნიერებას უწოდებენ. ის მოიცავს ციფრულ სამყაროში აქტიურ სამოქალაქო ჩაბმულობას და აქტიური მოქალაქეობის განვითარებას.
*ციფრული პედაგოგიკა (Digital pedagogy): ინოვაციური ციფრული მეთოდებისა და კონცეპტუალური მიდგომების გამოყენება. მისი მიზანია ადაპტაციური და პერსონალიზებული სწავლების, ახალი შემოქმედებითი მეთოდების დანერგვის, სწავლის გამოცდილების გამდიდრებისა და შედეგების გაუმჯობესების ხელშეწყობა.
*ფაქტების გადამოწმება (Fact-checking): ინფორმაციის სისწორისა და თუ სიყალბის გადამოწმების პროცესი.
*ფილტრის ბუშტი (Filter bubble): სიტუაცია, რომელშიც მომხმარებელი მხოლოდ იმ ახალ ამბებსა და ინფორმაციას ისმენს ან ხედავს, რომლისაც სწამს და რომელსაც ამჯობინებს.
*მედიაწიგნიერება: მედიასთან წვდომის, მედიისა და მედიაშინაარსის სხვადასხვა ასპექტის გააზრებისა და კრიტიკული შეფასების, ასევე სხვადასხვა კონტექსტში კომუნიკაციის დამყარების უნარი.
*მიმი: ისეთი გამოსახულება, ვიდეო, ტექსტის ნაწილი და სხვ., რომელიც, როგორც წესი, იუმორისტულია და მომხმარებლები სწრაფად აზიარებენ და ავრცელებენ, ხშირად – მცირეოდენი სახეცვლილებით.
*ფიშინგი (Phishing): შეტევა, რომელიც ფულის ან იდენტობის მითვისების მიზნით მომხმარებელს გამოსძალავს პირად ინფორმაციას, მაგალითად, საკრედიტო ბარათის ნომერს, საბანკო მონაცემებს, ან პაროლს ისეთი ვებგვერდების გამოყენებით, რომლებსაც მოტყუებით კანონიერად ასაღებენ.
*ტროლი: პირი, რომელიც სხვებს შეგნებულად შეურაცხყოფს ან თავს ესხმის ღირსების შემლახველი კომენტარებით. ტროლების ფერმა ან ქარხანა ინტერნეტში ტროლების ინსტიტუციონალიზებული ჯგუფია, რომლის მიზანია, გავლენა მოახდინოს პოლიტიკურ მოსაზრებასა და გადაწყვეტილებაზე.
რვა თებერვალს მსოფლიოში უსაფრთხო ინტერნეტის დღე აღინიშნება. ეს დღე შეიძლება გახდეს კიდევ ერთი საბაბი იმისათვის, რომ მოსწავლეებს ვესაუბროთ ინტერნეტის ფართო შესაძლებლობებზე და მისგან მომდინარე საფრთხეებზეც; ავამაღლოთ მათი ციფრული ცნობიერება და დავეხმაროთ კრიტიკული აზროვნების ჩამოყალიბებაში, რომელიც უმთავრესი ინსტრუმენტია მოსწავლისთვის, რათა იყოს მედეგი ციფრულ გარემოში, სადაც სარწმუნო ინფორმაციასთან ერთად დამახინჯებული და მცდარი ამბებიც ვრცელდება.
წყარო: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.eeas.europa.eu/sites/default/files/documents/2023/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1%20%E1%83%92%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%20NC0922371KAN_0.pdf
