წერის გაკვეთილები: ლექსის ფაზლი დამწყებთათვის

ერთ დღეს მოსწავლეებს ლექსის დაწერა რომ დაავალოთ, მათგან აუცილებლად გაიგონებთ საყოველთაოდ გავრცელებულ შეგონებას, რომ ლექსის წერას სპეციფიკური უნარები სჭირდება, ყველას როდი შეუძლია „კარგად თქმა“, ანუ შემოქმედებითი წერა მხოლოდ „ზეგარდმო ნიჭით“ დაჯილდოებულთა ხვედრია.

მას შემდეგ, რაც სკოლაში ვასწავლი, ვცდილობ, წერის პროცესს თამაშის სახე მივცე და მიუწვდომელი ამ გზით მეტ-ნაკლებად მისაწვდომი გავხადო, რათა მოსწავლეებს ცოტათი მაინც შევუცვალო ზემოაღნიშნული შეხედულება და დავაჯერო, რომ სურვილის შემთხვევაში რიტმული ტექსტების შედგენა მათაც შეუძლიათ. ამ წერილში რამდენიმე ასეთ თამაშს და მათი მეშვეობით აგებულ ე.წ. ლექსის ფაზლებს წარმოგიდგენთ.

რითმობანა

როგორც ვიცით, ლექსს აქვს თავისებული რიტმი და რითმა, რომელიც მას პროზაული ტექსტისგან განასხვავებს. რითმა, სტრიქონებში მარცვლების შეთანხმებულ რაოდენობასთან ერთად, პოეტურ ტექსტებს კეთილხმოვანებას ანიჭებს. გარდა გრაფიკული ფორმისა, განსხვავებულია  ლექსის შინაარსიც. აქ მთავარი მწერლის ამა თუ იმ მოვლენით გამოწვეული ემოცია უფროა, ვიდრე თავად ეს მოვლენა. ემოციის სწორად გადმოცემას კი მნიშვნელოვნად გვიადვილებს ლექსის მუსიკა, რომელსაც რითმებით გაწყობილი რიტმული სტრიქონები ქმნიან.

ქართული რითმა საკმაოდ მრავალფეროვანია. მისი ნაირსახეობები ერთმანეთისგან განირჩევა შეთანხმებულ მარცვალთა რაოდენობისა (ერთ-, ორ-, სამ- და მეტმარცვლიანი) და ადგილმდებარეობის (პარალელური, ჯვარედინი, რკალური, გარე, შიდა და სხვ.), კეთილხმოვანებისა (ზუსტი/არაზუსტი, მდიდარი/ღარიბი, ღია/დახურული და ა.შ.) თუ შინაარსის (ომონიმური, ტავტოლოგიური, კალამბურული, ზმნური და სხვ.) მიხედვით.

რადგან წერილში დაწყებითი საფეხურისთვის შედგენილ „ლექსის ფაზლებს“ წარმოგიდგენთ, პოეტური ტექსტების აგებულების თავისებურებათა დეტალურ აღწერაზე აღარ შევჩერდები და რითმების აწყობის რამდენიმე მარტივ ხერხს შემოგთავაზებთ.

შეცვალე პირველი ასო-ბგერა

აღნიშნული მეთოდი I-II კლასებში მარტივი რითმების ასაგებად გამოგადგებათ. მაგალითისთვის, ავიღოთ სიტყვა „ხელი“ და მისი პირველი ასო შევცვალოთ სხვით (ც, ნ, ძ, წ, ვ, გვ, სა და ა.შ.). შედგენილი სიტყვები შეგვიძლია ტაეპების ბოლო სიტყვებად ჩამოვწეროთ (პარალელური რითმა) და შევავსოთ სასურველი შინაარსის ტექსტით. თავდაპირველად ვიყენებ ე.წ. სიტყვის ფაზლებს. სარითმო სიტყვებს მოსწავლეებს ვადგენინებ, სტრიქონების შესავსებად საჭირო სიტყვებს კი თავად ვთავაზობ (სასურველია, არეულად და მეტობით ჩამოვწეროთ რითმებთან მისასადაგებელი სიტყვები და ბავშვებმა თავად იპოვონ საჭირო ვარიანტები).

ვიწყებთ რითმებთან თითო სიტყვის მისადაგებით, მაგალითად:

მომეცი   ხელი,

გავიდა წელი,

აყვავდა ველი,

მე ისევ  გელი.

ასევე შეგვიძლია გამოვიყენოთ სტრიქონების შევსების მეთოდი: მოსწავლეებს ვაძლევთ ნაცნობ თემაზე შედგენილ, სასწავლო საფეხურის შესაბამისი სირთულის უცნობ ლექსს, რომელსაც აკლია სარითმო სიტყვები და ვთავაზობთ, ისინი თავად მიუსადაგონ. თავდაპირველად მოსწავლეებს ვაწვდით რითმების ჩამონათვალს რამდენიმე არასაჭირო სიტყვის ჩამატებით, რათა საჭირო სიტყვები იპოვონ და სწორად მიუსადაგონ ლექსის სტრიქონებს.

ასაკისა და გამოცდილების მატების შესაბამისად, შეგვიძლია, გავართულოთ დავალება და მოსწავლეებს სიტყვანაკლული სტრიქონების დამოუკიდებლად შევსება ვთხოვოთ. ბუნებრივია, ბავშვების მიერ შერჩეული რითმები ავტორისეულს იშვიათად ემთხვევა, თუმცა ლექსს შინაარსობრივად მიესადაგება, რაც ამ ერთგვარ ექსპერიმენტს მეტად სახალისოს და, რაც მთავარია, სასარგებლოს ხდის. საილუსტრაციოდ გთავაზობთ ილია ჭავჭავაძის ლექსის „გაზაფხული“ ერთ-ერთი მოსწავლის მიერ შევსებულ ვარიანტს:

ტყემ მოისხა ყვავილი,

აგერ მერცხალი გალობს,

ბაღში ვაზი გაზრდილი

მეტის ლხენითა ხარობს.

ახალი ლექსი ძველი რითმებით

შეგვიძლია, ეს თამაში V-VI კლასის მოსწავლეებს შევთავაზოთ. ამოვიწეროთ რომელიმე ლექსის რითმები და მოსწავლეებს მათი გამოყენებით ახალი რიტმული ტექსტის შეთხზვა ვთხოვოთ (უმჯობესია, მათთვის უცნობი ლექსის რითმები გამოვიყენოთ, რათა მოსწავლეებს განსხვავებული ვარიანტის შექმნა გაუადვილდეთ). მაგალითად ისევ ილია ჭავჭავაძის „გაზაფხულს“ გამოვიყენებ:

ტყეში ბევრია მწვანე ფოთოლი,

ტყეში ბუდეა, შიგ ბარტყი ჭყივის,

არ ჰყავს მშობელი, არის ობოლი

და ამიტომაც ხმამაღლა ტირის.

ზემოაღნიშნული აქტივობა საკმაოდ შრომატევად ლექსის ფაზლს წარმოადგენს. მას სჭირდება წინარე ცოდნა და გამოცდილება, ამასთან, თემის, სათქმელისა და ემოციის სწორად შერჩევა. თუ აღნიშნულ გარემოებებსაც თამაშის სახეს მივცემთ, მოსწავლეებს წერის პროცესს მნიშვნელოვნად გავუადვილებთ.

თემებისა და ემოციების ხურჯინი

ნაჭრის პატარა ტომსიკებში ვათავსებთ შერჩეული რითმებისთვის შესაფერის თემებსა და ემოციებს და მოსწავლეებს თითო ფურცლის ამოღებას ვთხოვთ. ამის შედეგად ისინი კონკრეტულ თემასა და ემოციაზე კონცენტრირდებიან და არჩევანზე დროს აღარ კარგავენ (დაწყებით საფეხურზე მოსწავლეთა დიდ ნაწილს უძნელდება კონკრეტული საყრდენების/მინიშნებების გარეშე დავალებისთვის თავის გართმევა).

ითამაშე ლექსებით

I-III კლასებში, მოტივაციის ასამაღლებლად, ნაცნობი თამაშების ან საბავშვო გათვლების („წეროები“, „ენკი-ბენკი, სიკლისა“ და სხვ.) ტექსტებს ხშირად ვცვლი მოსწავლეთა მიერ ნასწავლი თუ შედგენილი ლექსებით. ვთამაშობთ „წეროებს“ შეცვლილი ტექსტით ან ვირჩევთ სალექსო რიტმის შესაბამის მუსიკალურ რიტმს/მელოდიას და ჩვენ მიერ შეთხზულ ტექსტებს ვრეპავთ/ვმღერით.

ზემოაღნიშნულ აქტივობებს ხშირად ვიყენებ დაწყებით საფეხურზე. ამის შედეგად მოსწავლეებს პოეზიისადმი დამოკიდებულებაც (წერას რომ თავი დავანებოთ, ლექსების წაკითხვა-გაგებაც ეძნელებათ) ეცვლებათ და შემოქმედებითი წერის ტექნიკაც ეხვეწებათ. რაც შეეხება მეთოდების მრავალფეროვნებას, მათ სიმწირეს ნამდვილად არ ვუჩივით. მთავარია, თითოეულმა ჩვენგანმა იპოვოს კონკრეტული კლასისთვის შესაფერისი/საინტერესო აქტივობა, რომელიც მოსწავლეებს პოეზიასთან დამეგობრებას გაუადვილებს.

„მინდა, განსაკუთრებული მადლიერების გრძნობით მოვიხსენიო დედაჩემი და ეს წიგნიც მას მივუძღვნა. როგორც შთაგონებული, სათუთი და გულისხმიერი ნოე, უცნაური მემკვიდრეებით სავსე კიდობანს დიდი ოსტატობით მიაცურებდა ცხოვრების მშფოთვარე ზღვაში, ყოველთვის მზად იყო, მოსალოდნელ აჯანყებას დახვედროდა, მუდამ გარს ერტყა სახიფათო ფინანსური მეჩეჩები, ხშირად დარწმუნებული არ იყო, რომ მის წინამძღოლობას ეკიპაჟი მოიწონებდა, მაგრამ თუ ხომალდს რაიმე შეემთხვეოდა, სწამდა, ეს მხოლოდ მისი ბრალი იქნებოდა. პირდაპირ სასწაულია, როგორ გაუძლო დედამ ამ მოგზაურობას, თანაც ისე, რომ არასდროს მისთვის გონიერებას არ უმტყუნია. როგორც ჩემი ძმა ლარი აღნიშნავს, დედა უნდა გვიმადლოდეს, რომ ასე გამოვაწრთეთო“.

ბრიტანელი ნატურალისტი მწერალი ჯერალდ დარელი თავის ნაწარმოებში „ჩემი ოჯახი და სხვა ცხოველები“ დედას განსაკუთრებული სითბოთი მოიხსენიებს. თავად წიგნსაც დედას, მის თავგანწირვას უძღვნის.

„დედაჩემის ასაკი არ ვიცოდი, მხოლოდ იმიტომ, რომ მას თავისი დაბადების დღე არასოდეს აგონდებოდა“, – წიგნის დასაწყისშივე გვეუბნება ავტორი და უკვე ველით შეხვედრას ქალთან, რომელიც თავს უძღვნის ოჯახს, შვილებს, მათ საუკეთესო ინტერესებს და ისეა ჩაბმული თავგანწირულ ფერხულში, თავისი დაბადების დღეც კი დავიწყებია.

„ჩემი ოჯახი და სხვა ცხოველები“ ავტობიოგრაფიული ნაწარმოებია. ჯერალდ დარელი აღწერს ბავშვობის წლებს, რომლებიც საბერძნეთის კუნძულ კორფუზე გაატარა დედასა და და-ძმებთან ერთად. წიგნში იუმორით არის მოთხრობილი იქაურ ადამიანებზე, მეგობრულ ბერძნებზე, რომლებიც ყველანაირად გვერდით უდგანან ინგლისელ ემიგრანტებს, კუნძულზე ცხოვრების გამოცდილებას უზიარებენ და ხვედრს უმსუბუქებენ.

„ასე გავყიდეთ სახლი და მერცხლების გუნდივით გავექეცით ინგლისის უჟმურ ზაფხულს“, – გვატყობინებს ავტორი და აღგვიწერს გზას, რომელიც ინგლისიდან საბერძნეთამდე გაიარეს.

ჯერიმ (ჯერალდმა) თან წაიღო ოთხი საბუნებისმეტყველო წიგნი, პეპლების ბადე, ძაღლი და მუხლუხებით სავსე მურაბის ქილა, რომელიც გრძელ, მოსაწყენ გზას გაუხალისებდა. ხომ უკვე ცხადია ჯერალდის გატაცება?

წინასიტყვაობაში მწერალი შენიშნავს, რომ ყველა ამბავი კუნძულსა და კუნძულელებზე სრული სიმართლეა – კორფუზე მათი ცხოვრება კომიკურ ოპერას ჰგავდა. ნაწარმოები სავსეა მხიარული ამბებით იმის შესახებ, რა ქაოსს იწვევდნენ ოჯახში ჯერალდის ცხოველები, მისი დაუცხრომელი ინტერესი ბუნების მიმართ და რა დიდი სიმშვიდითა და მოთმინებით უმკლავდებოდა დედა ოჯახის წევრების უცნაურ გატაცებებს.

დასამალი არ არის, რომ საბავშვო ლიტერატურის კითხვა ბავშვებზე არანაკლებ მიყვარს, მით უფრო ისეთი წიგნებისა, სადაც ლურჯ, კამკამა ზღვაში მდებარე ულამაზესი კუნძულის ამბებს გვიყვებიან. ამიტომ ინტერესით შევუდექი კითხვას და დედის მიმართ ავტორის უსაზღვრო მადლიერებამ წინასიტყვაობიდანვე მომაჯადოვა.

ვფიქრობ, მადლიერება ერთ-ერთი ყველაზე ძვირფასი გრძნობაა, რომელიც ნამდვილად ცვლის ჩვენს წარმოდგენებს, ჩვენს ცხოვრებას და აქვს საოცარი, გადამდები ეფექტი. განსაკუთრებით მიჩუყდება გული, როდესაც შვილები მადლიერებით იხსენებენ მშობლების თავგანწირვას, შრომას და მზრუნველობას მათი მომავლისთვის – ეს ნამდვილად დასაფასებელია, ამიტომ, როდესაც ნაწარმოების კითხვას შევუდექი, საოცარი განცდები გამიცოცხლდა – ბავშვობის, სილაღის, უპირობო სიყვარულის, მადლიერების და, რუტინით გაბეზრებული, ავტომატიზებული ყოფით დაღლილი, ახალი შეგრძნებებით ავივსე.

მისის დარელმა, ოთხი შვილის დედამ,  კორფუზე გადასახლებით შვილებს ცხოვრების რამდენიმე დაუვიწყარი წელი აჩუქა.

მარტოხელა ქვრივი იღებს რთულ გადაწყვეტილებას, შვილებთან ერთად უცნობ ქვეყანაში წავიდეს და ახალი ცხოვრება დაიწყოს. ეს არის ძლიერი, მომთმენი და კეთილი ქალი, რომელსაც ჰყავს ოთხი განსხვავებული ხასიათის შვილი და ოთხივესთან საოცარი მზრუნველობით, სითბოთი და ინდივიდუალური მიდგომით ახერხებს ურთიერთობას. დარელების დედა გვაოცებს იმ მხარდაჭერით, რომელსაც შვილების მიმართ გამოხატავს – აძლიერებს მათ დამოუკიდებლობას, არ ზღუდავს მათ ინტერესებს, მოთმინებით იტანს მათ ახირებებს, მხარს უჭერს მათ სურვილებსა და ინტერესებს. მისის დარელი ეწევა უდიდეს შრომას ოჯახისთვის, მაგრამ არ ბოროტდება, არ ღიზიანდება, სიმშვიდეს ინარჩუნებს. საბოლოოდ სწორედ მისი იშვიათი მოთმინების, იუმორის გრძნობის, გამბედაობისა და მხარდაჭერის დამსახურებაა, რომ ნაბოლარა დარელი ბუნების საიდუმლოებათა შესწავლას მიჰყოფს ხელს, რაც მის მომავალ კარიერაზეც ახდენს გავლენას.

დედების შრომა ტიტანური შრომაა. დედებს უდიდესი ფიზიკური თუ ფსიქიკური ენერგიის გაღება უწევთ ოჯახისთვის და ხშირად ეს ისე აღიქმება, თითქოს ასეც უნდა იყოს. იშვიათად თუ დავფიქრებულვართ იმაზე, რა უჭირთ, რა ულხინთ, რისი გადალახვა უწევთ, როგორ ერევიან პრობლემებს დედები სუპერგმირის როლის მიღმა.

ეს პატარა წერილი სწორედ დედებს ეძღვნება, დედებს, რომლებსაც საკუთარი დაბადების დღეც კი ავიწყდებათ. მადლობა მათ უსასრულო ზრუნვისა და თავგანწირვისთვის!

– თერგო, რა გამღერებს,

რა გაქვს სასიმღერო?

ზოგჯერ რა გატირებს,

რა გაქვს სატირალი?

– იცი, რა მამღერებს?

ჩემი საქართველო!

იცი, რა მატირებს?

მისი სატკივარი!..

თენგო ავსაჯანიშვილი

ხევში, სტეფანწმინდაში, რამდენჯერმე მოვხვდი პოეზიის საღამოზე. თბილისიდან ჩასული პოეტები ადგილობრივ მკითხველს ხვდებოდნენ. მერე გულუხვად გვიმასპინძლდებოდნენ და შეხვედრის ლირიკული განწყობა სუფრაზეც გადაინაცვლებდა ხოლმე. მით უფრო მთაში, სადაც ყოველი მეორე ბუნებით პოეტია, ენის საიდუმლოსთან ყველაზე ახლოა და ისეთ სიტყვებს შემოგაშველებს, გული რომ აგიყვავდება. ერთხელ, ასეთ პოეტურ ნადიმზე, ერთ ბიჭს მოვკარი თვალი. სუფრის განაპირას იჯდა თავჩაღუნული, სახე კეთილი ღიმილით უბრწყინავდა და როცა რამდენიმე სადღეგრძელოს შემდეგ ცოტა გათამამდა, წამოდგა და თავისი ლექსი წაიკითხა. თან მოგვიბოდიშა, ისე მომანდომეთ ლექსობა, გავბედეო. იმ სუფრაზე იმ საღამოს მისმა ლექსმა ხელქმნილი მარგალიტივით გაიბრწყინა და აბა, ვიღა მოასვენებდა – გვიკითხა და გვიკითხა თავისი ნაღდი სევდით და სიხარულით ნაბეჭვი ლექსები. ყელმოღერებით კითხულობდა, ცალ ცისფერ თვალს რაღაც წერტილს გაუშტერებდა ხოლმე, ცალი ნატკენი თვალით კი გულის უფსკრულების ექოს იკავებდა თითქოს, იდგა, როგორც თავისივე ხევის ერთი კლდე და ლექსებს მოთქვამდა.

ასე გავიცანი თენგო ავსაჯანიშვილი – ნამდვილი პოეტი.

„ნამდვილს“ ესმა ონიანს დავესესხე, ვინც ყველა სხვა ეპითეტის ბრჭყვიალებას სწორედ ამ ერთ სიტყვას არჩევდა ხოლმე და გულისხმობდა თავდაპირველს, რითაც ფასდება შემოქმედება. თენგო ავსაჯანიშვილის პოეზიაც ამ თავდაპირველი შთაბეჭდილებით არის დამუხტული. შეიძლება ასეც ითქვას: ის თავიდან ბოლომდე პოეტია, დაუნაწევრებელი თავისი ცხოვრება-შემოქმედებით, მთლიანად მიძღვნილი ამ დიდ საიდუმლოს, ლინგვისტურ რიტუალს, შესაბამისად, ერთსა და იმავე დროს ჯილდოსა და სასჯელის მქონეც, ბედნიერიც და ტრაგიკულიც.

თენგო ავსაჯანიშვილი მოხევე პოეტია, ოღონდ ეს არ ნიშნავს ვიწრო კუთხურობას. ხევი მისთვის იგივეა, რაც გოდერძი ჩოხელისთვის – გუდამაყარი, ნოდარ დუმბაძისთვის – გურია, დავით კლდიაშვილისთვის – იმერეთი. ხევი თენგოს ასაფრენი ბილიკია, ის ტოპოსია, საიდანაც მისი თვალსაწიერი იშლება. მთელი ცხოვრება ხევში გაატარა, მისი შთაგონება თერგი და მთები იყვნენ, ალექსანდრე ყაზბეგის აჩრდილი და მყინვარწვერის ელვარება. მისთვის საქართველოც ხევიდან იწყებოდა და ამიტომ კიდევ უფრო ძვირფასი და საპასუხისმგებლო იყო ეს მხარე – როგორც პირადი განძი, წინაპრებისგან ნამემკვიდრევი („ჩემი თერგივით ღელვით ვიწყები, ჩემი თერგივით ღელვით ვმთავრდები…“).

დღეს სამშობლოზე ცოტასღა წერენ პოეტები. ტექნოგლობალურმა დრომ თითქოს დააკნინა კიდეც ეროვნულობის იმგვარი განცდა, რომელიც პოეტს ლირიკული ფიქრებით მუხტავს. ამას მრავალი მიზეზი აქვს და ერთი მათგანია ჭარბი, ლამის მკვდარი რწმენითა და პათოსით აყივლებული პატრიოტიზმის შეკავება, რომელმაც, ჩვენი დამოუკიდებლობის გარიჟრაჟიდან მოყოლებული, ბევრი სული და ტვინი დააზიანა და, მენტალურ კომპლექსებში ჩაკირული, დღემდე შემოგვრჩა. გურამ დოჩანაშვილისა არ იყოს, სამშობლოს სიყვარული ხომ „ერთი რამის სიყვარულია, დაფარვა რომ სჭირდება“; სამშობლო ჩუმად სათქმელი სიტყვაა და არა გაუთავებლად და გამაყრუებლად საჯაროდ სიყვარულ-სამტკიცებელი. თუმცა ამ უკიდურესობამ სხვა, საპირისპირო სტიგმა მოიყოლა და ბევრი შემოქმედი გააჩუმა, მკითხველთა ცნობიერება კი იმ აზრითაც გაჟღინთა, თითქოს სამშობლოზე ლექსები მხოლოდ სუფრისთვის იწერებოდეს და იქვე ითქმებოდეს.

არადა, ვინ იცის, იქნებ ლექსებსაც ელოდება საქართველო!.. იქნებ ესეც ის წმინდა ზვარაკია, რომელიც სამშობლოსა და ენის კვრივზე დაიდება და ამით რაღაც იდუმალი და ღვთაებრივი აღესრულება! ეს თენგო ავსაჯანიშვილმა კარგად იცოდა, მისთვის უცხო იყო „პოეტურ-თემატური ტრენდები“ და ეროვნულ-მენტალური კომპლექსები. საქართველოს ხმა ესმოდა და თავადაც პასუხობდა. მის პოეზიაში უდიდესი ადგილი სწორედ სამშობლოსთვის დაწერილ ლექსებს ეკავა. ეს მისი პირადი ლიტურგია იყო.

„თაფლის სანთელო,

საქართველო ღმერთს შეავედრე,

ღიაა კარი –

გულის კარი წმინდა სამების,

ჰა, დავალაგე

მის უწმინდეს საკურთხეველზე

ცრემლების მძივი,

თვალთა სხივი

ხმათა ხავერდი…“

ან

„სუ, გეყო, გაჩუმდი, ნუღარ სტირი,

შენს მტერს უხარია, გხედავს თვალსველს,

შენი ძველებური, დალოცვილი,

მრავალჟამიერი შემოსძახე“.

პოეტი უწინარესად ხმაა და თენგო ავსაჯანიშვილიც თვითმყოფადი, მკაფიო ხმა იყო, რომელსაც, თუმცაღა თავისთვის ჩუხჩუხებდა საქართველოს უკიდურეს საზღვართან, მდინარის ძალა ჰქონდა და არც არავისში აგერეოდა, ვერც წაუყრუებდი. ამ ხმას ძალას აძლევდა სიყვარული. სამშობლოთი დაწყებული, სატრფოთი და ბუნებით გაგრძელებული, მიღმიერითა და სიკვდილით დამთავრებული – თენგოსთვის ყველაფერი სიყვარულის წესებით არსებობდა, მას იკვლევდა და ეძიებდა, მასში ხეტიალობდა.

საოცარი სილაღეა მის სატრფიალო ლექსებში. სევდა, მარტოობა და „შორით წვა“ ცეცხლოვან ვნებათა ღელვას ენაცვლება, ხან იის სიმაღლიდან შეიგრძნობს სიყვარულს, ხან ლაჟვარდებში დანავარდობს.

„შენს თმებში ღამე დამრჩალა

და ვარსკვლავები – თვალებში,

ეგ შენი შუქი, ქალშავავ,

შემეშველება შავეთში…“

სიყვარულს ეტრფის და ოცნებობს:

„ნეტავი ისე გიყვარდე,

მზე როგორც ჰყვარობს მიწასა…“

სიყვარული მისი მუდმივი მდგომარეობაა. ჰოდა, ვის გაუგონია სიყვარული ტანჯვისა და სალმობის გარეშე? თენგოს პოეზიაშიც ბევრი ტკივილია. ცრემლიც ბევრია, ოღონდ არა გულის სიჩვილისა და უსასობის გამომხატველი, არამედ, უპირველესად, უზენაესი სულიერი ცეცხლის ჩინჩხალი, მწველი ნაღვერდალი, სულს რომ გასცვივდება ხოლმე, ვნების ქარაშოტში აბრიალებულს. „ვეფხისტყაოსნის“ რაინდის ცრემლი. ჩემს წარმოდგენაში, ჩამოჰგავდა კიდევ თენგო ავსაჯანიშვილი ვეფხვის ტყავში გახვეულ ტარიელს, მასავით სიყვარულის ველზე იყო გაჭრილი და სატრფოსთვის ხეტიალში უმაღლეს ჭეშმარიტებას ეძიებდა.

ამ გზამ თუ მიიყვანა თენგო თავიდანვე სიკვდილის საზღვართან, იმ ტრანსცენდენტულ ცოდნასა თუ ხილვასთან, დღეს რომ პოეტის წინასწარმეტყველებად შეგვიძლია აღვიქვათ და კიდევ ერთხელ გავიკვირვოთ: საიდან ჰქონდა ამ ახალგაზრდა კაცს სიკვდილისადმი ასეთი ლტოლვა ან საიდან იცოდა, რომ მისი დროც დათვლილი იყო ამ წუთისოფელში და, მიუხედავად ამისა, კი არ სძულდა, არამედ მართლა სატრფოსავით უყვარდა სიკვდილიც?!

ამირან არაბული „არყოფნის კარიბჭესთან მის შეთამამება-გაშინაურებას“ უწოდებს ამ საკრალურ ლტოლვას – „ყოველივე ეს ეგზომ არაპოზიორული, ნამდვილი და არსისმიერია მისთვის… სიცოცხლისშემდგომი არსებობის სახისა თუ ფორმის საკითხიც ისეთივე მწვავეა პოეტისათვის, როგორც ამწამიერი სუნთქვა, სურვილთა დიადობას მოკლებული არსებობა და სიმწრის მეტობით დაღლილი სიცოცხლე“ , – წერს ის თენგო ავსაჯანიშვილის კრებულის „აქ და იქ“ შესავალში.

მის პოეზიაში ბევრი ფიქრია სიკვდილზე. ცალი თვალით სულ მიღმიერი სამყაროსკენ იყურება: „დაბადებიდან სიკვდილს ვეკუთვნი, მასზე აკვნიდან ვარ დანიშნული, ჩვენ შევიჩვიეთ უკვე ერთურთი და სიკვდილია ჩემი მიჯნური…“

თენგო ავსაჯანიშვილი ცოტა ხნის წინ გარდაიცვალა. ფიზიკური ტკივილებით ნატანჯი, მაგრამ სულიერად კიდევ უფრო განმტკიცებული გავიდა ამ სამყაროდან. იმ დღეებში ხშირად მეფიქრებოდა, რა სახით მივიდა მასთან სიკვდილი. ალბათ მაშინვე იცნო, რადგან დაბადებიდან მართლაც ძმასავით იახლა და გვერდიდან არ მოიშორა. ან იქნებ ქალის სახით ესტუმრა და უკანასკნელი წამები ენით უთქმელი ფერადებით გაულამაზა?..

ეს მისი ბოლო ლექსი იქნებოდა – სიკვდილთან შეყრა. ამ ლექსს ჩვენ ვეღარ წავიკითხავთ, თან წაიღო თენგო ავსაჯანიშვილმა როგორც საიდუმლო.

სამაგიეროდ, აქ სხვა ლექსები დატოვა, რის დაწერაც მოასწრო, რაც გულიდან გამოიგლიჯა ან გადმოიდინა. ეს ლექსები ყველას გულს ააღელვებს, ვისაც შეეხება.

და ყოველი შეხება ისევ ლექსად დაიბადება.

ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონით, სკოლის ცხოვრებაში მშობლების როლი მხოლოდ საკუთარი შვილების აკადემიური წინსვლის მხარდაჭერით არ შემოიფარგლება. მშობლები სკოლის ყოველდღიური საქმიანობის მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენენ და მათი აქტიური ჩართულობით, მასწავლებლებსა და სკოლის ადმინისტრაციასთან თანამშრომლობით, შესაძლებელია ისეთი სასწავლო გარემოს შექმნა, რომელიც ხელს უწყობს ყველა ბავშვის განვითარებასა და კეთილდღეობას.

მშობლების მონაწილეობა უზრუნველყოფს სკოლის საქმიანობის გამჭვირვალეობას და ისეთი გადაწყვეტილებების მიღებას, რომლებიც მოსწავლეთა საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარეობს. სამეურვეო საბჭოს წევრობა მშობელს საშუალებას აძლევს, უშუალო მონაწილეობა მიიღოს სკოლის მართვაში – ამ ურთიერთობას კანონი არეგულირებს (ზოგადი განათლების შესახებ კანონი. მუხლი 12. იხ. ბმული https://mes.gov.ge/uploads/Licenzireba/kanoni%20zogadi%20ganatlebis%20shesaxeb.pdf)

კანონში აღწერილი ოფიციალური უფლებებისა და მოვალეობების გარდა, სამეურვეო საბჭოში მშობლის მონაწილეობა აუმჯობესებს ურთიერთობას მასწავლებლებსა და სკოლის ადმინისტრაციასთან. საბჭოს კრებებში მონაწილეობით მშობლები უფრო ახლოს ეცნობიან სკოლის საჭიროებებსა და გამოწვევებს, უკეთ აფასებენ, რა სახის მხარდაჭერა სჭირდება სასწავლო პროცესს. მეორე მხრივ, სამეურვეო საბჭოს წევრ მშობლებს მუდმივი მჭიდრო კომუნიკაცია აქვთ შესაბამისი საფეხურის მშობლებთან, რაც სკოლის მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღებისას მათი ინტერესების გათვალისწინებას უზრუნველყოფს. ეს ეხმარება სკოლას და მასწავლებლებს, უფრო ეფექტურად და მიზანმიმართულად განახორციელონ თავიანთი საქმიანობა, რაც, საბოლოოდ, დადებით გავლენას ახდენს მოსწავლეთა აკადემიურ მიღწევებსა და საერთო კეთილდღეობაზე.

იმისთვის, რომ სამეურვეო საბჭოს საქმიანობა მხოლოდ ფორმალური არ იყოს და რეალურად მოახდინოს ცვლილებები სკოლაში, მნიშვნელოვანია რამდენიმე ძირითადი პრინციპის დაცვა:

• აქტიური ჩართულობა: სამეურვეო საბჭოს წევრებმა მონაწილეობა უნდა მიიღონ ყველა შეხვედრაში და აქტიურად ჩაერთონ განხილვებში. მათი წვლილი და იდეები მნიშვნელოვანია სკოლის განვითარებისთვის.

• კომუნიკაცია: კარგ კომუნიკაციას გადამწყვეტი როლი აკისრია. წევრებმა უნდა შეძლონ, მკაფიოდ და ეფექტურად გააცნონ აუდიტორიას თავიანთი მოსაზრებები და წამოჭრან საკითხები, რომლებიც მნიშვნელოვანია როგორც მათთვის, ისე სხვა მშობლებისა და მასწავლებლებისთვის.

• პასუხისმგებლობა: სამეურვეო საბჭოს წევრები პასუხისმგებელნი არიან არა მხოლოდ საკუთარი შვილების, არამედ ყველა მოსწავლის კეთილდღეობაზე. მათი გადაწყვეტილებები უნდა ეფუძნებოდეს სკოლის ყველა მოსწავლის ინტერესს.

• ინფორმირებულობა: სამეურვეო საბჭოს წევრები უნდა ეცადონ, მუდმივად იყვნენ ინფორმირებულნი სკოლის აქტივობების, საქართველოს განათლების სისტემის გარშემო განხორციელებული ცვლილებებისა და მსოფლიოს მასშტაბით განათლების ტრენდების შესახებ. ასევე, მათი მოვალეობაა სკოლაში მიმდინარე პროცესების შესახებ სხვა მშობლების ინფორმირება.

საერთაშორისო კვლევები აჩვენებს, რომ სკოლები, სადაც მშობლები აქტიურად მონაწილეობენ სამეურვეო საბჭოებში, უფრო მაღალი ხარისხის განათლებას აძლევენ მოსწავლეებს. ეს სკოლები გამოირჩევიან უკეთესი აკადემიური შედეგებით და უფრო პოზიტიური სასწავლო გარემოთი. მშობლების მონაწილეობა უზრუნველყოფს სკოლის საქმიანობის გამჭვირვალობას და ანგარიშვალდებულებასაც. მშობლები აკონტროლებენ სკოლის ბიუჯეტს, ნორმებსა და წესებს, რაც სკოლის ადმინისტრაციას აძლევს სტიმულს, პასუხისმგებლობიანი და გამჭვირვალე იყოს.

სამეურვეო საბჭომ ეფექტურად რომ იმუშაოს, უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი:

1. მრავალფეროვანი შემადგენლობა: სასურველია, სამეურვეო საბჭოს წევრი მშობლები ეკუთვნოდნენ სხვადასხვა სოციალურ ფენას, სხვადასხვა იყოს მათი ეთნიკური წარმომავლობა თუ რელიგიური კუთვნილება. მათ შორის უნდა იყვნენ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეთა მშობლების წარმომადგენლებიც. ეს საბჭოს სხდომების დროს სხვადასხვა თვალსაზრისის გათვალისწინებას უზრუნველყოფს.

2. კარგი მმართველობის სტრუქტურა: საბჭოს უნდა ჰყავდეს ძლიერი და კომპეტენტური თავმჯდომარე, რომელიც კარგად წარმართავს სხდომებს და უზრუნველყოფს ნაყოფიერ მუშაობას. საბჭოს წევრებმა უნდა იცოდნენ თავიანთი როლები და პასუხისმგებლობები. სასურველია, თითოეულ წევრს განსაზღვრული ამოცანები ჰქონდეს.

3. გამჭვირვალობა: საბჭოს მუშაობა გამჭვირვალე უნდა იყოს. ყველა გადაწყვეტილება და სხდომის პროტოკოლი ხელმისაწვდომი უნდა იყოს სხვა მშობლებისა და საზოგადოებისთვის.

4. სტრატეგიული დაგეგმვა და შეფასება: საბჭომ უნდა განსაზღვროს სკოლის გრძელვადიანი მიზნები და სტრატეგიული გეგმები მათ მისაღწევად. საკუთარი აქტივობებისა და მათი შედეგების პერიოდული შეფასება კი მომავალი საქმიანობის დაგეგმვის შესაძლებლობას იძლევა. რაც მთავარია, თითოეული ადამიანის სურვილი და აქტიურობა აუცილებელი წინაპირობაა სკოლის განვითარებისთვის და მოსწავლეთა საჭიროებებს მორგებული გარემოს შესაქმნელად.

სტატია ეფუძნება დისტანციურ სასწავლო კურსს „მშობლები სამეურვეო საბჭოში“, რომლის ავტორია კემბრიჯის უნივერსიტეტის მკვლევარი თათია ჯონსონი.

თვითმართადი სრული კურსი უფასოა და მისი გავლა ნებისმიერ მსურველს შეუძლია.

კურსი იხილეთ ბმულზე:

https://mshobeltaskola.ge/course/course/4/

ლიტერატურა უდიდეს როლს ასრულებს ადამიანის პიროვნულ განვითარებაში, მკითხველად მის ჩამოყალიბებაში, ანალიზისა და განზოგადების უნარების გაუმჯობესებაში. მე ლიტერატურა ბუნების სწავლების პროცესში ძალიან ეფექტურად გამოვიყენე. კოსმოსი, ციური სხეულები, პლანეტები მოსწავლეებისთვის შეუცნობელი და, ამავე დროს, უზომოდ საინტერესოა, უამრავი კითხვა აქვთ და პასუხსაც უსწრაფესად მოელიან. ესგ-ს ბუნებისმეტყველების სტანდარტით, ასტრონომიის ნაწილი მეხუთე კლასში ისწავლება. გარდნერის მრავალმხრივი ინტელექტის თეორიის შესაბამისად, მასწავლებელი ვალდებულია, მოსწავლეებს სხვადასხვა სახის უნარები განუვითაროს. ამ მიზნით მრავალფეროვანი აქტივობები განვახორციელე. ამ აქტივობათა ფარგლებში ბავშვებმა მოამზადეს კომიქსები, რომელთა გმირები მათ მიერ არჩეული პლანეტები იყვნენ, შეთხზეს მოთხრობები, აალაპარაკეს ციური სხეულები, დახატეს და დაამზადეს მზის სისტემის მოდელები. ჯგუფებს შორის გავმართეთ ვიქტორინაც. საბოლოოდ მშობლებს წარვუდგინეთ მოსწავლეთა ნახატები, მათი მოთხრობების გამოყენებით კი დავწერე სცენარი, რომელსაც ქვემოთ გაგიზიარებთ. სცენარზე მუშაობისას გამოვიყენე „ვეფხისტყაოსნის“ ის სტროფებიც, რომლებშიც ტარიელი პლანეტებს ესაუბრება – აქ პლანეტების ძველქართული სახელებია. გაკვეთილზე თითოეული სტროფი გავარჩიეთ და პოემაში მოყვანილ ინფორმაციას პლანეტების თვისებები შევუსაბამეთ. ერთი გაკვეთილი დავუთმეთ ვაჟა ფშაველას ნოველას „რა თქვა დედამიწამ“. ყველა აბზაცი დეტალურად გავშიფრე, თუმცა სცენარში ტექსტის მხოლოდ მცირე მონაკვეთი გამოვიყენე. ვისაუბრეთ სხვადასხვა კულტურასა და ადამიანის ცნობიერებაზე მზის, მთვარის, ვენერასა და სხვა ციური სხეულების გავლენის შესახებ. მოსწავლეებმა შეისწავლეს გალაკტიონ ტაბიძის ლექსები მარსსა და ვარსკვლავებზე. რა თქმა უნდა, მეხუთეკლასელებისთვის გალაკტიონის ლექსის დეტალიზაცია სრულიად ზედმეტია, ამიტომ ზოგადად მიმოვიხილეთ ქართულის მასწავლებელთან კონსულტაციის შემდეგ. გამოვიყენე სვანური სიმღერის ტექსტი, რომელიც მზის ღვთაებას ლილეს ეძღვნება. სიმღერები და ცეკვები შევარჩიე მოსწავლეებისა და მუსიკის მასწავლებლის დახმარებით. მათ ასევე მოიძიეს ინფორმაცია იმ ქართული ცეკვების შესახებ, რომლებიც მზესა და სხვა ციურ სხეულებს უკავშირდება. ბავშვები ტექსტებში ეძებდნენ ქიმიურ და ფიზიკურ მოვლენებს. გაეცნენ სინათლის არეკვლასა და ჩრდილის წარმოქმნის მიზეზს, წყლის სამ აგრეგატულ მდგომარეობას – აორთქლებას, კონდენსაციას, დნობასა და გამყარებას. რაც მთავარია, არ დავიწყებიათ მეგობრობის როლი პლანეტების ურთიერთობაში. ყველა გაკვეთილი ხალისიანი და, იმავდროულად, საქმიანი გამოვიდა. მოსწავლეები უკეთესად ურთიერთობდნენ ერთმანეთთან ჯგუფური მუშაობის შემდეგ, ინაწილებდნენ როლებს. ვიმედოვნებ, ეს სცენარი ახალ იდეებს გაუჩენს მკითხველს, რაც ჩვენი ახალგაზრდებისთვის სასკოლო ცხოვრებას უფრო საინტერესოს გახდის.

მთხრობელი: ძველად, სულ ძველად, კოსმოსურ სივრცეში ცისფერი პლანეტა დაიბადა. მან თვალები გაახილა და მოღიმარი, ალერსიანი მზე დაინახა. მზემ დედამიწას სხივები დააფრქვია, გაათბო და გაანათა. ჩვენი პლანეტა უფრო გალამაზდა. ძალიან მოუხდა ჰაერის ცისფერი მოსასხამი და ცისფერი ქუდი.

მზე: შვილო, რა ლამაზი ხარ! დღეიდან ერთად ვიქნებით. შენ სულ ჩემ ირგვლივ იტრიალებ.

დედამიწა: რა კარგია! თვალს არასოდეს მოგაშორებ.

მზე: როცა შებრუნდები, ვერ დამინახავ; ამას ღამე ჰქვია. არ შეგეშინდეს. მე შენ მეგობარს გამოგიგზავნი.

მთხრობელი: ღამე მოვიდა და ცაზე ვარსკვლავები მიმოაბნია. დედამიწა ვარსკვლავების თვლას შეუდგა. თვალა, თვალა, მაგრამ ყველა ვერ დათვალა. ეწყინა და გაიბუტა. უცებ გვერდით ვიღაც ამოუდგა…

დედამიწა: შენ ვინ ხარ?

მთვარე: მე მთვარე ვარ, შენი თანამგზავრი, დღეიდან სულ შენ გარშემო ვიტრიალებ.

მთხრობელი: რა ლამაზი იყო მთვარე! ისიც ხომ მზისგან დედამიწაზე გამოგზავნილი სხივებით იყო განათებული.

დედამიწა: არასოდეს მიმატოვებ?

მთვარე: არასოდეს. ჩვენ ერთმანეთს უჩინარ ხელებს ჩავჭიდებთ, ერთმანეთს შევაკავებთ, სულ ასე ვიქნებით.

მთხრობელი: ასე დამეგობრდნენ დედამიწა და მთვარე. მიდიოდნენ, ტრიალებდნენ და ერთმანეთს დღისა და ღამის ზღაპრებს უყვებოდნენ.

სიმღერა როცა მთვარე ვარსკვლავებს ნახავს

მთხრობელი: სამი ციური სხეული დანარჩენ პლანეტებთან ერთად ბედნიერად ცხოვრობდა გალაქტიკაში. ესენი იყვნენ უუუზარმაზარი ,,ჯუჯა“ ვარსკვლავი მზე, პატარა პლანეტა დედამიწა და თანამგზავრი – მთვარე. მზეს კითხვები გაუჩნდა. აინტერესებდა როგორ გამოიყურებოდა.

მზე: ნეტავი როგორი ვარ? როგორ დავინახო საკუთარი თავი? ნეტავი სარკე მქონდეს.

მთხრობელი: უცებ მთვარე გაახსენდა მისი ვერცხლისფერი ზედაპირით და ჩაფიქრდა.

მზე: მთვარეს ხომ სარკესავით ზედაპირიაქვს, იქნებ ის დამეხმაროს. წავალ და ვკითხავ.

მთვარე: გამარჯობა, მეგობარო. როგორ ხარ? რამ შეგაწუხა? ხომ მშვიდობაა ჩვენს გალაქტიკაში?

მზე: კარგად ვარ. როგორც ჩანს, შენთანაც ყველაფერი რიგზეა. დახმარების სათხოვნელად მოვედი.

მთვარე: თუ შემიძლია, სიამოვნებით დაგეხმარები.

მზე: მაინტერესებს, როგორ გამოვიყურები. შეიძლება, შენს სარკეში ჩავიხედო?

მთვარე: დაგეხმარები. სანაცვლოდ შენც რამე უნდა გააკეთო ჩემთვის.

მზე: თუ გინდა, ღამით ჩემ მაგივრად შენ ანათე, მე კი ამ დროს დავისვენებ.

მთვარე: თანახმა ვარ, ღამით შენ მაგივრად ვანათო. ამ დროს შენი სარკე ვიქნები.

მთხრობელი: მზე და მთვარე შეთანხმდნენ. დღისით მზე ანათებდა, ღამით – მთვარე. მზე ყოველდღე ხედავდა საკუთარ თავს სარკეში და ტკბებოდა თავისი სილამაზით. მთვარეც ამოდიოდა და ჩადიოდა, დღეს ღამე მოსდევდა, ღამეს – დღე, მზე და მთვარე კი ერთმანეთს ენაცვლებოდნენ. ბოლოს მთვარემ შეიფერა მდგომარეობა, განდიდების მანიამ შეიპყრო.

მთვარე: მზეო, მზეო, რა იქნება, მე ღამის მზე რომ მერქვას? ან უბრალოდ მზე? კიდევ უკეთესი იქნება, თუ შენ დღის მთვარეს დაგიძახებენ.

„მზე და მთვარე წაეკიდნენ,
არა, მე და არა, მეო,

მზე ჰფიცავს: დღე გავანათე,
მთვარე ტირის: მე – ღამეო.
ნეტავ რომელს დავუჯერო
და ვირწმუნო რომლის ფიცი?
მზე თუ მთვარე გავამართლო,
მომეხმარეთ, აღარ ვიცი!“ /მანანა ტონია/

„ნათელმა მთვარემან ბრძანა:

– ბევრით მე ვჯობივარ მზესა!

დაჯდა და წიგნი დაწერა,

ზენა ქარი მიართმევსა.

მზეს რომ წიგნი მიუვიდეს,

მზე ძალიან გაჯავრდესა:

„მე და ვარ და ის ძმა არის,

რად ვსძულდებით ერთმანეთსა.

ავი ამინდი რომდადგეს,

ის ხომ ვერ გააშრობს გზებსა?!

მცივან კაცს ხომ ვერ გაათბობს,

თუ არ დაინთებდის ცეცხლსა?!

თუ ეს სიტყვა ტყუილია,

ჰკითხეთ ძირს ღამის მეხრესა“.

ღამის მეხრე დაიბარეს,

ულვაშებზე ისვამს ხელსა.
„დაჯე, ბიჭო, სწორადა თქვი,

თორემ მიგცემთ სატანჯველსა!”

დასვეს და ალაპარაკეს,

მეუფე ყურს დაუგდებსა:

„მე უმზეოდ როგორ გავძლებ,

ღამეს კი გავტეხავ ბნელსა, –

დღისით შევზვერავ ბალახებს,

ღამით მივრეკავ ხარებსა“.

ერთი მაზარა უბოძეს, –

ღამე მავალია ესა;

ღვინოზედ კაცი გაგზავნეს,

მზე მთვარეს შეარიგესა.
ცისკარი მოჩანჩალებდა,

ძლივს თავის ტყავს მოათრევსა,

გათენებისას ამოდის, –

პანღური ჰკრეს, გააგდესა.

შუქურ-ვარსკვლავი მობრძანდა,

ის ძალიან დაათვრესა,

ხალათი გამოუცვალეს,

კაი ჩოხა ჩააცვესა“. /ხალხური/

მთხრობელი: მზე გაბრაზდა. რადგან სხვა სარკე არ ჰქონდა და დახმარებისთვის დედამიწას მიმართა.

მზე: გამარჯობა, დედამიწავ. როგორ ხარ? ხომ კარგად გათბობენ ჩემი სხივები?

დედამიწა: გამარჯობა, ჩემო ვარსკვლავო. ისე კარგად მათბობენ, რომ ჩემს თავზე ორთქლის ღრუბლები დალივლივებენ, ოკეანეებში აისბერგები დაცურავენ და ჟუჟუნა წვიმაც არ მავიწყებს თავს.

მზე: ძალიან მიხარია. მე კი შენი დახმარება მჭირდება.

დედამიწა: მითხარი და თუ შემიძლია, აუცილებლად დაგეხმარები.

მზე: ალბათ გეცოდინება, მთვარე მეხმარებოდა, ის ჩემი სარკე იყო, ახლა მომთხოვა, რომ მე მერქვას მთვარე, ან დილის მზე. არადა ხომ იცი, სამყაროში მზეა მთავარი, ის ცენტრშია და ყველა პლანეტა მის ირგვლივ ტრიალებს თავ-თავისი თანამგზავრებით.

დედამიწა: კი მაგრამ, რა შემიძლია შენთვის გავაკეთო?

მზე: შეგიძლია, ჩრდილის წარმოქმნაში დამეხმარო? ჩადექი ჩემსა და მთვარეს შორის და ის ყოველთვის მრგვალი აღარ იქნება, ხანდახან მწიფე ბანანს დაემსგავსება.

დედამიწა: კარგი, დაგეხმარები.

მზე: დიდი მადლობა. ძალიან მიხარია, სანაცვლოდ რომ არაფერი მთხოვე. შენ ნამდვილი მეგობარი ხარ!

მთხრობელი: მას შემდეგ დედამიწა მზესთან შეთანხმებულად მოძრაობს. მთვარეც ხან ბურთივით მრგვალი ჩანს, ხან მწიფე ბანანს ჰგავს. ამ დროს მას ნამგალა მთვარეს ეძახიან.

მორალი: იყავი ის, რაც ხარ, თუ შეუძლებელს მოითხოვ, ისევ შენ დაზარალდები.

სიმღერა: მზე დედაა ჩემიო

სიმღერა: მზე ვარ მზე ვარ

როგორ ხმას გამოსცემენ პლანეტები

„მო, ზუალო*, მომიმატე ცრემლი ცრემლსა, ჭირი ჭირსა,

გული შავად შემიღებე, სიბნელესა მიმეც ხშირსა,
შემომყარე კაეშნისა ტვირთი მძიმე, ვითა ვირსა,
მას უთხარ, თუ: „ნუ გასწირავ, შენია და შენთვის ტირსა“.

ჰე მუშთარო**, გეაჯები შენ, მართალსა ბრჭესა, ღმრთულსა,

მო და უყავ სამართალი, გაებრჭობის გული გულსა;
ნუ ამრუდებ უმართლესსა, ნუ წაიწყმედ ამით სულსა!

მართალი ვარ, გამიკითხე! რად მაწყლულებ მისთვის წყლულსა?

მოდი, მარიხო***, უწყალოდ დამჭერ ლახვრითა შენითა,

შე-ცა-მღებე და შემსვარე წითლად სისხლისა დენითა,

მას უთხრენ ჩემნი პატიჟნი, მას გააგონენ ენითა,
რაგვარ გასრულვარ, შენ იცი, გულია აღარ ლხენითა.

მოდი, ასპიროზ****, მაგრე რა, მან დამწვა ცეცხლთა დაგითა,

ვინ მარგალიტსა გარეშე მოსცავს ძოწისა ბაგითა;
შენ დააშვენებ კეკლუცთა დაშვენებითა მაგითა,
ვისმე, გლახ, ჩემებრ დააგდებ, გახდი ცნობითა შმაგითა.

ოტარიდო*****, შენგან კიდე არვის მიგავს საქმე სხვასა:
მზე მაბრუნვებს, არ გამიშვებს, შემიყრის და მიმცემს წვასა;
დაჯე წერად ჭირთა ჩემთა, მელნად მოგცემ ცრემლთა ტბასა,

კალმად გიკვეთ გაწლობილსა ტანსა,წვრილსა ვითა თმასა.

მო, მთვარეო, შემიბრალე, ვილევი და შენებრ ვმჭლდები,

მზე გამავსებს, მზევე გამლევს, ზოგჯერ ვსხვდები, ზოგჯერ ვწვლდები;
მას უამბენ სჯანი ჩემნი, რა მჭირს, ანუ როგორ ვბნდები,
მიდი, უთხარ, ნუ გამწირავს, მისი ვარ და მისთვის ვკვდები.

აჰა, მმოწმობენ ვარსკვლავნი, შვიდნივე მემოწმებიან:
მზე, ოტარიდი, მუშთარი და ზუალ ჩემთვის ბნდებიან,
მთვარე, ასპიროზ, მარიხი, მოვლენ და მოწმად მყვებიან.
მას გააგონნენ, რანიცა ცეცხლნი უშრეტნი მდებიან“. /“ვეფხისტყაოსანი“/

გალაკტიონ ტაბიძე

ვარსკვლავიანი კამარა ბრწყინავს!

ვარსკვლავი იწვის, ვარსკვლავი ბრწყინავს,
ვარსკვლავიანი კამარა ელავს,
მოდის, მოცურავს შუაღამის ბინდი,
და ჩრდილი ჩრდილზე მიდის, მიღელავს…
რძისფერ სინათლით გარშემოხვეულს,
ბავშვური ძილით ქვეყანას სძინავს…
ვარსკვლავიანი კამარა ელავს,
ვარსკვლავიანი კამარა ბრწყინავს…
მომხიბვლელ ჯადოს მყუდროებისას
ქვეშ მოჰყოლია მაღალი მთები,
და მუდმივ თოვლით გადაფარულნი
სხედან ამაყად, როგორც მდევები.
და ყინულისგან ქანდაკებული,
მათი გვირგვინი ბრწყინავს და ბრწყინავს.
სიჩუმეს არღვევს მხოლოდ ნიავი,
ტყისა ფოთლებში როცა დაჰფრინავს,
და მისი სუნთქვა, ვით დედის ნანა,
მძინარე სოფელს თავზე ევლება,
ალერსიანი ნიავი დაჰქრის,
ალერსიანი ნიავი კვდება…
ვდგევარ მთის წვერზე განმარტოებით,
გულშივ ვიკავებ მომსკდარ სიმღერას –
ვარსკვლავიანი კამარა ჯაჭვავს
სმენას, სიმღერას და თვალთა ცქერას…

გალაკტიონ ტაბიძე

მარსი

გზაზე არ მოჩანს არსით,

მხოლოდ ქარი ჰქრის ნელა,

ცაზე ანათებს მარსი

და ქვეყანაზე ბნელა.

ცაზე სანთლები დარგეს,

ნისლში მოძრაობს არსი,

მძინარ მდინარის სარკეს

დასჩერებია მარსი.

სულ სხვანაირად იცავს

მის რონინებას თარსი,

უახლოვდება მიწას

და ისევ ჰქრება მარსი.

წყარო

(სვანური სიმღერა)

ლილეო-და დიდება შენდა!
სინათლის დედავ, ნუ ჩახვალ, დარჩი!
ო, თეთრო მზეო, დიდება შენდა!
შენ ხარ იმედი პირმშოთა შენთა!
სინათლის დედავ, ნუ ჩახვალ დარჩი!
მსხვერპლად შეგწიროთ ჯიხვი და არჩვი,
სამთის ფერხულით გაგიძღვეთ წინ და
ფიქალის კოშკი აგიგოთ წმინდა,
რომ მისი მსგავსი არ იყოს არსად,
ქორ-შევარდენი უვლიდეს გარსა,
არწივი კრავდეს კამარას მაღლა,
შუნი და ჯიხვი წვებოდეს დაბლა!
ოქროს სასახლე გიდგას, ლილეო,
ოქროს გალავნით თვალს გაგიხარებს.
მთა საბუღრაოდ ეცოტავებათ
ოქროსრქებიან შენს საღმრთო ხარებს.
იალაღებზე რომ ბუღრაობენ,
იდრიკებიან თეთრი ქედები.
საღვთო ვერძებიც არყევენ ბურჯებს
შავი საუფლო რქების კვეთებით.

ჯახი მთაგრეხილს ხერხემალს ურყევს
და აქანავებს ცათა სწორ მურყნებს.
ო, თეთრო მზეო!
ჩვენდა იმედად რონინობ ცაზე,
ათასი წელი გადიდებთ ასე:
დიდება შენდა! დიდება შენდა!
გვარიდე სუსხი, სენი და სევდა,
ნუ მიგვატოვებ პირმშოთა შენთა!
იმედით სავსე,
შენ კი ჩადიხარ…
დიდება შენდა!

გაინტერესებთ, რა ათქმევინა ვაჟა-ფშაველამ დედამიწას?

– მე ვარ დედა, მშობელი ყველასი, რაც კი თვალით ჩანს თუ არა ჩანს, ყველას ჩემს კალთაზე უძევს თავი, ყველა ჩემით სულდგმულობს, არსებობს, საზრდოობს. შემომქმედმა მე დამბადა ყველა არსთა სიცოცხლის წყაროდ. გარეშე ჩემსა სულ პატარა მწყერსაც კი სული ამოჰხდება. ამიტომ არის, რომ დედას მიწოდებს ყოველი არსი. ვამაყობ ჩემის თავით, ჩემის სახელით.

– მრავალი, აუარებელი საქმე მაქვს, დიდი მძიმე ტვირთი მკიდია ზურგზე, მაგრამ არ ვდრკები. არ ვტირი, არ ვჩივი, მუდამ სველი მაქვს უბე და კალთები. ჩემს გულმკერდზე დიან მდინარენი. სდგანან ოკეანენი; უნდა იდინონ, უნდა მასველონ, უნდა მე ვითმინო, ხოლო ჩემმა შვილებმა გაიხარონ, ყველამ, განა თუ ერთმა და ორმა?!

– არა, არა, მე გული მიკვდება, მე ვიტანჯები, ავად ვარ, უძლური, უნაყოფო, მაშინ, როცა ყველა ჩემი შვილი ერთნაირად არ გაიხარებს ჩემის ამაგით,… დედა ვარ, დედა! იცით კი დედის გული როგორია? ნუ გგონიათ, ყელმოღერებული, რქებზურგზეგადაწყობილი ირემი, ტურფა და ლამაზი, მერჩივნოს საწყალს, გაქუცულ წრუწუნა თაგვს. ნუ გგონიათ, ნუ დაიჯერებთ!

– ნუ დაიჯერებთ აგრეთვე, ნადირთა მეფედ წოდებული კლანჭმაგარი და გულმაგარი ლომი თრითინაზე, საწყალ თრითინაზე მეტად მიყვარდეს. რატომ? იმიტომ, რომ დედა ვარ, ჩემი გული, ჩემი გრძნობა სხვაა, თქვენი – სხვა; ბევრჯერ ბევრ თქვენგანსა რაც მოსწონს, მე მეწუნება.

– ადამიანო, თუ მე დედა ვარ და თქვენ ჩემი შვილები, რატომ არ ცხოვრობთ, როგორც ძმები? რად სტაცებთ ერთიმეორეს პირიდან ლუკმას? რად გაქვსთ ზოგს ათასი ლუკმა და სხვას – ერთიც არა? ათასი ლუკმის პატრონი, ეგ ხომ ჩემი ამაგია, რად თავხედობ და იჩემებ იმას, რაც შენი არ არის, არც ყოფილა და არც როდისმე იქნება?..

– გრცხვენოდეს! შენ მტარვალი ხარ, შენ სჯალათობ, მკვლელი ხარ ძმისა და მისთან ერთად – მკვლელი ჩემის გულისა. დაიდე გულზე ხელი, განსაჯე, იფიქრე კარგად და მიპასუხე: შენია ეგ ათასი ლუკმა? შენი ღვაწლი, შენი ამაგია?

– „მე ვიშრომეო!“ და თუნდ მაგრე იყოს, დაე, შრომით და ოფლით გქონდეს შეძენილი ეგ ათასი ლუკმა, მითხარი: რად იშრომე, ვისი გულმკერდი ჰკაწრე და ჰღადრე? ჩემი, ჩემი! და უჩემოდ ყოველი ამაოა, როგორც ქროლვა ქარისა, როგორც ბობოქრობა მღელვარე ზღვის ზვირთთა.

– ეგ საბუთი მხოლოდ გულუბრყვილო ჩემი შვილების მოსატყუებლად გაკერია პირზე და ისინიც ტყუვდებიან. შენი შრომა მხოლოდ თამაშობაა, გართობაა და სხვა არა რა. და თვით შენი შრომა, როგორც შენ, ჩემი ამაგი ხარ, ჩემი და მხოლოდ ჩემი.

– ვინ მოგცა ნება დაეპატრონო მომეტებულს ჩემს ნაწილს, როცა მე ყველას ვეკუთვნი საერთოდ, როგორც დედა… ვიტანჯე დიდხანს, მინდა დავისვენო, მინდა გავიხარო დღეს. მინდა ვნახო, რომ ძმა ძმას აღარ სჩაგრავდეს უსამართლოდ.

– ადამიანო! ნუ იკვეხი, ნუ თვალთმაქცობ, ნუ ამბობ: ჩემის სისხლით, ჩემის ოფლით მოვრწყე დედამიწა და, მაშასადამე, მე მეტი მეკუთვნისო.. შენი სისხლი, შენი ოფლი იგივე ჩემი სისხლი, ჩემი ოფლი, ჩემი ამაგია, ჩემი ღვაწლი…. იფიქრე, კარგად იფიქრე! ჩაუკვირდი: ჩაუკვირდი, რას გეუბნები…