(იდეალიზმი და მატერიალიზმი – ოსკარ უაილდის „ქანთერვილის მოჩვენება“)

დიდ ჰოლანდიელ ფილოსოფოსს, სპინოზას, ეკუთვნის ეს სიტყვათშეთანხმება – Causa sui. სიტყვასიტყვით ნიშნავს – თავისი თავის მიზეზს. ამ აზრს თუ განვავრცობთ, მივალთ სამყაროს პირველსაწყისის, ანუ ღმერთის ცნებამდე, რადგან „თავისი თავის მიზეზი“, აბსოლუტური გაგებით, სხვა არაფერია, თუ არა სამყაროს მიზეზთა მიზეზი, ბერძნულად არქე, ლათინურად სუბსტანცია, რელიგიის ენაზე – „უფალი უფლებათა“.

სუბსტანცია ნიშნავს არსებას, იმას, რაც საფუძვლად ძევს. სპინოზას ცნებაში იგულისხმებოდა ისეთი რამ, რაც თავისთავად არსებობს და რომლის წარმოდგენისთვის სხვა რამ არაა საჭირო. ესაა მთელი სამყაროს საწყისი…

მოდი, ვნახოთ, რა იგულისხმება „სუბსტანციის“ ცნებაში ფილოსოფიურად. ესააო ან მატერია, მატერიალური სინამდვილე, უფრო გასაგებად რომ ვთქვათ, ხილული საგნები ან კიდევ აზრი. ის ფილოსოფოსები, რომლებიც აღიარებდნენ, რომ სუბსტანცია, ანუ საწყისი არის მატერია, მატერიალისტებად იწოდებიან. აქედანაა მთავარი მიმართულებაც ფილოსოფიაში – მატერიალიზმი. ასეთები იყვნენ: თუნდაც ლევკიპე, დემოკრიტე, ბეკონი, დიდრო, ფოიერბახი, მარქსი, ენგელსი, ლენინი და ა.შ.

ხოლო ის ფილოსოფოსები, რომლებიც სუბსტანციის ცნებაში გულისხმობდნენ აზრს, იდეას, ე.ი. არამატერიალურ საწყისს, იდეალისტებად იწოდებიან, შესაბამისი ფილოსოფიური მიმართულებით – იდეალიზმი. გამოჩენილი იდეალისტები იყვნენ: სოკრატე, პლატონი, ავგუსტინე, კანტი, ჰეგელი, შელინგი, ჰუსერლი და სხვა.

მატერიალიზმის მიხედვით, მთელი სინამდვილის საფუძველი მატერიაა და არ არსებობს არავითარი ზებუნებრივი ძალა, რომელიც განსაზღვრავდა ამქვეყნად მიმდინარე პროცესებს.

იდეალიზმის მიხედვით, აზრისა და საგნის დამოკიდებულებაში მთავარია აზრი, რომლის გარეშე ყველაფერს დაეკარგებოდა მნიშვნელობა. ეს აზრი, იდეა, საბოლოოდ კი, აბსოლუტური იდეა, არის ღმერთი, რომელიც ყოველივეს საფუძველთა საფუძველია. აქ ჩვენი ინტერესის სფეროში დგება საკითხი: თუკი ფილოსოფიაშიც აღიარებულია ღმერთი, როგორც სუბსტანცია, საწყისი, მაშინ რაღა განსხვავებააო ფილოსოფიასა და რელიგიას შორის? მოდი, მოკლე პასუხი იყოს ამჯერად: თუკი ფილოსოფიაში არის იმისი ცდა, რომ ყველაფერი დასაბუთდეს, სუბსტანცია გაგებულ იქნეს, როგორც სამყაროს წესრიგი, რაღაცა გამაერთიანებელი, რელიგიაში ყველაფრის შემქმნელი და საფუძველი არის პიროვნული ღმერთი, რომელიც ერთია. ის რელიგიები კი, რომლებიც ერთ ღმერთს აღიარებენ, მონოთეისტურია („მონოს“ ბერძნულად ერთს ნიშნავს). ასეთი რელიგიებია: ქრისტიანობა, იუდაიზმი, ისლამი.

რელიგია ემყარება გამოცხადებას, ხოლო ფილოსოფია დასაბუთებას; გამოცხადებაში იგულისხმება ღვთის ნაბოძები და შთაგონებული ჭეშმარიტებები, მცნებები და ა.შ. ისინი არ განისჯებიან და ისინი სავალდებულოა, შესასრულებელი. დასაბუთება კი შესაბამისი ლოგიკური ხერხების გამოყენებით მსჯელობაა. ამ მსჯელობის ან მსჯელობათა სისტემის მიზანი ჭეშმარიტება-მცდარობის დადგენაა, მოკლედ, ესაა არა უპირობოდ მიღება, რასაც რელიგია აკეთებს, არამედ „ჩხრეკა“ სინამდვილისა.

სუბსტანციის საკითხი მთავარია ფილოსოფიაში, რომლისადმი დამოკიდებულების მიხედვითაც ხდება ფილოსოფოსთა კლასიფიცირება.

დაბოლოს, უნდა გვახსოვდეს, რომ სუბსტანციის ნებისმიერი გაგება გულისხმობს სამყაროს, სინამდვილის ახსნას საერთო საწყისიდან…

წესისამებრ, გადავინაცვლოთ ლიტერატურის „სიბრტყეზე“ და ვნახოთ, როგორ აღიქვამს თუ წარმოაჩენს ამ საკითხს ინგლისური ლიტერატურის კლასიკა, თუნდაც ოსკარ უაილდი თავის მოთხრობაში „ქანთერვილის მოჩვენება“. ამ ორი აზროვნების დაპირისპირება, იდეალურ-მატერიალისტურისა, მოთხრობაში მოცემულია ლორდი ქანთერვილისა (რომელიც ყიდის მოჩვენებიან სახლს) და მისტერ ჰაირამ ბ. ოტისის, ამერიკელი სახელმწიფო მინისტრის (რომელმაც იყიდა ეს სახლი, მოჩვენებიანად), მსოფლმხედველობრივ „დუელში“. მოდით, მივდიოთ სიუჟეტს…

მისტერ ოტისი ტიპური სახეა ამერიკელისა, რომელიც კარგა ხანია დამკვიდრდა და არა მარტო ინგლისურ ლიტერატურაში; „ჩვენ საკმაოდ მარჯვე ახალგაზრდობა გვყავს, რომელსაც თქვენი ძველი სამყაროს გადატრიალება შეუძლია.“ რატომ გადატრიალება?! ნუთუ, ძველში ყველაფერი „გადასაგდებია“ და ახლის საძირკვლად არაფერი გამოდგება?! რატომ ეს მიუღებლობა? აი, რატომაც: „მე თანამედროვე ქვეყნიდან ვარ, სადაც ყველაფერი გვაქვს, რასაც ფულით იყიდის კაცი.„სამყარო „ფულით ნაყიდობაზე“ რანაირად დაიყვანება?! ეს წმინდა წყლის მატერიალიზმია! „ეს მოჩვენება მართლაც რომ არსებულიყო, უკვე დიდი ხნის წინ იქნებოდა ჩვენს რომელიმე მუზეუმში გამოფენილი ან ქუჩაში საჩვენებლად გამოგდებული“; ეს მანამ, სანამ ნახავენ მოჩვენებას, თუმცა არც მისი ხილვის შემდეგ იცვლება დიდად არაფერი მათ წუთისოფლურ თვალსაწიერში. მერე, რა, რომ გაიგეს, – მოჩვენება ჩნდებოდა ქანთერვილების რომელიმე (რამდენიმე) ოჯახის წევრის გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე, ავისმომასწავებლად… ისინი მაინც ჯიუტად, დაბეჯითებით, არგუმენტირებულად ცდილობენ, მისტიკა ყოფითით, მატერიით ახსნან. ცხადად შეგრძნებით იმისა, რომ მათ, ამერიკელებს, კარგად აქვთ შეგნებული საკუთარი მსოფლიო გლობალურობის მისია: თუნდაც კაცობრიობის განვითარებაში ბოსტონის მნიშვნელობა; „ნიუ-იორკული აქცენტის სიტკბოება ლონდონურ ბლუყუნთან შედარებით“. ოსკარ უაილდის გამჭრიახ იუმორსა თუ ირონიაში აშკარაა გულისტკივილი ამ ანტაგონიზმის გამო, რომელიც მისი დროიდან მკვიდრდება ბრიტანულ და ამერიკულ კულტურებს შორის.

როგორ ვითარდება მოვლენები უკვე მოჩვენებასთან შეხვედრისას და შემდგომ? მისტერ ოტისი მოჩვენებას ბორკილების, ჯაჭვების, დასაზეთ საპოხს სთავაზობს, რომ ხმაურმა არ შეაწუხოს. ამის აღქმა (გაძლებაც) იუმორის გარეშე შეუძლებელია. ცხადია, ამიტომ უაილდიც ხუმრობს და თხრობაც პაროდიზებულია: „თავის დასაღწევად (მოჩვენებამ – მ. ი.) სივრცის მეოთხე განზომილება ნაჩქარევად გამოიყენა და ხის პანელში გაუჩინარდა“ (12). მან, ანუ მოჩვენებამ, რომელიც „ივლისის ერთ სასიამოვნო საღამოს ჩოგბურთის მოედანზე საკუთარივე ძვლებით კეგლის თამაშობდა“, ამ ყველაფრის შემდეგ, ვიღაც საცოდავი, თანამედროვე ამერიკელების მოსვლის შემდეგ, „რაიზინგის“ ლუბრიკანტი უნდა გამოიყენოს და ზურგს უკნიდან თავში ბალიშების სროლა ითმინოს?! ის მიდის შეგნებამდე, რომ ოტისების ოჯახი მას არ იმსახურებს (მწერლის ირონიის „დემოკრატიულობა“ მარტო ერთ, ამერიკულ, მხარეს როდი მიემართება, არამედ ინგლისურსაც): „მასპინძლების ოჯახი აშკარად მხოლოდ დაბალი მატერიალური ღირებულებების ხალხი ჩანდა, რომლებსაც ესთეტიკური მოვლენების სიმბოლური ღირებულებების დაფასება არ შეეძლო“ (23).

პატარა ვირჯინია ოტისი, თავისი პურიტანული მორალით, ცდილობს, ასიამოვნოს მოჩვენებას, დააძლევინოს მელანქოლია სწორედ პურიტანული გრძნობების აღძვრით და ძველი ინგლისის მემკვიდრეს სენდვიჩით უმასპინძლდება („– არა, გმადლობ, ახლა აღარაფერს ვჭამ; თუმცა შენი მხრიდან ეს კარგი საქციელია“).

– „ოჰ, მძულს აბსტრაქტული ეთიკის იაფფასიანი სიმკაცრე!“.

შეუვალია საკუთარ დეპრესიულობაშიც ქანთერვილის სახლის მოჩვენება, როცა ვირჯინია მას ადამიანის მოკვლის დიდ ცდომილებაზე მოძღვრავს. თუმცა გოგონა არანაკლებ პრაქტიკოსია საკუთარ ოჯახზე და თავისებურად ამშვიდებს მას: „ოდესმე დარწმუნდებით, რომ ნიუ-იორკში დიდი წარმატება გექნებათ. იქ არაერთ ადამიანს ვიცნობ, ვინც ათასობით დილარს გადაიხდიდა იმაში, რომ ბაბუა ჰყოლოდა, გაცილებით მეტს გადაიხდიდნენ, თუკი საოჯახო მოჩვენება ეყოლებოდათ“ (33). იმავე ფულის ფეტიში და ნიუ-იორკის სამყაროს ცენტრად წარმოდგენა, სადაც, თითქოს, ყოფიერებისა თუ ფიზიკა/მეტაფიზიკის კანონები უგულებელყოფილია, ანუ სხვა სამანი იწყება. მოკლედ, „ძვრას ვერ უზამ“ ამ მატერიალიზმს!

დიდი ოსკარ უაილდის, ინგლისური კლასიკური ლიტერატურის მშვენების, სიკვდილის ფილოსოფია ქართულისგან არ განსხვავდება, ისევე, როგორც ამ ასპექტში – ამერიკელი ინგლისელისგან. ყველანი სიკვდილის შვილები ვართ, რანაირი ხედვის კუთხეც არ უნდა გვქონდეს სამყაროსი: „სიკვდილი ძალიან ლამაზი უნდა იყოს. ყავისფერ, რბილ მიწაში ჩაწოლა, სადაც თავს ზემოთ მწვანე ბუსნო ბიბინებს და მხოლოდ სიჩუმის ხმა ისმის. როცა არც გუშინდელი დღეა და არც ხვალინდელი. როცა დაივიწყებ დროს და მიუტევებ ცხოვრებას, რათა სიმშვიდეში იმყოფებოდე… შენ შეგიძლია, სიკვდილის სახლის ბჭენი განმიხვნა, რათა სიყვარული არასოდეს გვტოვებდეს და სიყვარული სიკვდილზე ძლიერი იყოს“ (35); – ეს ძალიან ჰგავს ჩვენი ქართული ხალხური ზღაპრის სიბრძნეს, „მიწა თავისას მოითხოვს“. ამას ამბობს მოჩვენება, რომელიც ღმერთმა მიატოვა და რომელსაც მონატრებია სიკვდილი, ეს ყველაზე დიდი „სამშვენისი“ სიცოცხლისა. ესეც უაილდისეული სულის უფაქიზესი „ტალღები“:

– „ნახეთ, ძველი გამხმარი ნუში აყვავდა. მთვარის შუქზე ყვავილებსაც ნათლად ვხედავ!“ (42)

მოჩვენება, ადამიანობისას ლორდი სერ სიმონ ქანთერვილი, ეკლესიის ეზოში დაასაფლავეს, ის სიმშვიდეს დაუბრუნდა და აღსრულდა სამყაროს დიდებული კანონიც, რელიგიურიც, ამ შემთხვევაში, არა მხოლოდ ფილოსოფიური. ეს კი ის „წყალგამყოფია“ იდეალურსა და მატერიალურს შორის, ადამიანები რწმენას რომ უწოდებენ და რომელიც მატერიალისტსაც შეიძლება ჰქონდეს, ამ შემთხვევაში, პატარა, ლამაზ ვირჯინიას „კაკალ გულში“.

დასასრული ტრადიციული „happy end“-ია, თუმცა მწერლის უბადლო იუმორით შეზავებული, ასე კარგად რომ უხდება იდეალიზმისა და რეალიზმის სინთეზს. ამ ნაწარმოების იდეა კი ვირჯინიას, აწ უკვე ჩეშირის ჰერცოგინიას სიტყვებშია: „საწყალი სერ სიმონი! მასთან ისედაც ვალში ვარ. დიახაც, ნუ იცინი, სესილ, მართლაც, ვალში ვარ. მან დამანახვა, რა არის ცხოვრება და რას ნიშნავს სიკვდილი და რატომ არის სიყვარული ორივეზე ძლიერი“ (48). ეს ცხოვრების საიდუმლოცაა – ცხოვრება ვალშია სიკვდილთან, „შვენობს მისითა“, რადგან ეს უკანასკნელია ყველაფრის გამაერთიანებელიც (სულიერ-მატერიალურისა), გამყოფიც და ყოველივეს ნათლის მომფენიც. სიკვდილში იდეალურიცაა, მისტიკურიც, შეუცნობელიცა და ძალიან ბანალურ-მიწიერიც – მიწად მიქცევა, იმ წიაღში მიბრუნება (ღმერთმა ხომ თიხისგან გამოძერწა ადამი?), რომელიც დროის „ელიფსის“ სათანადო შემობრუნების შემდეგ უკვე ახალ სიცოცხლეებს დაბადებს.

…ხოლო ეს შემზარავი და დიდებული სიკვდილი ვალშია სიყვარულთან, რომელიც მასზე ძლიერი აღმოჩნდება ხოლმე, რასაც ბრძნულად გვიმეორებს თავის ნაწარმოებებში ოსკარ უაილდი.

ესაა სამყაროთა (ამიერ თუ იმიერ) ერთიანობის პრინციპიც!…

ციტატები წიგნიდან – ოსკარ უაილდი „ქანთერვილის მოჩვენება“, გამომცემლობა „პალიტრა L“, 2021 წელი

ინგლისურის მასწავლებლობა მართლა სახალისო რამეა. მით უმეტეს ჩემნაირი მომთაბარე მასწავლებლისთვის, რომელიც ერთ სკოლაში იზამთრებს და მეორეში იზაფხულებს. მუდმივად ცვალებადი რიტმი, მოთხოვნები, გამოწვევები, პროფესიას დინამიკას სძენს და ცვლილებები უწყვეტი განვითარებისკენ მიბიძგებს. ასე თავს სულ ახალგაზრდა „მასწად“ ვგრძნობ. ხუმრობა იქით იყოს და, სანამ ჩემი ერთ ადგილზე დარჩენისა და მუშაობის რეკორდის მოხსნის გზას ვადგავარ, იმაზე მეტი უცხო გამოცდილება შევიძინე, ვიდრე აქამდე აღებული ერთად. მაგალითად, ცოტა ხნის წინ მომიწია თან ინგლისურის მასწავლებელი ვყოფილიყავი და თან სპექტაკლის რეჟისორი. თავიდან კარგად შევფიქრიანდი, მით უმეტეს, როცა სანაცვლოდ ფონისკების კურსზე გადასვლა შემომთავაზეს, თუმცა ერთფეროვნების არასასიამოვნო სუნი მეცა და მაშინვე თავი გავაქნიე – ეს არ მინდა, თეატრის კურსი იყოს-მეთქი.

აქედან რამდენიმე კვირაში საკლასო ოთახში ხუთ ბავშვთან ერთად აღმოვჩნდი და პირველ რიგში სხვადასხვა სავარჯიშოთი მათი სამსახიობო ნიჭის შემოწმება დავიწყე. ისეთებიც კი, ვინც ბოლო დღეს სცენაზე ბრწყინავდნენ, პირველ დღეს მორცხვად და ჩუმად ლაპარაკობდნენ.

On Stage EF China-ს საზაფხულო კურსია, რომელიც უფრო თეატრის კლუბს ჰგავს, ვიდრე ტრადიციულ გაკვეთილს. კურსს აქვს თავისი სახელმძღვანელო, რომელშიც სხვადასხვა კომედიური ჟანრის მოკლე პიესებია მოცემული. თითოეულ პიესას თან ახლავს სავარჯიშოები, რომლებიც პირველ რიგში მოსწავლეებს სცენარის აღქმასა და გააზრებაში, უცხო სიტყვებისა და ფრაზების დასწავლაში ეხმარება. თითოეულ პიესას აქვს თავისი ვიდეოც, სადაც მოსწავლეებს შეუძლიათ უყურონ, როგორ დადგეს იგივე პიესა სხვა ბავშვებმა. ჩამონათვალში, რასაკვირველია, კოსტიუმები და სხვა სასცენო დეკორაციები და საჭირო ნივთებიც შედის.

კურსის მიმდინარეობისას, უამრავი აღმოჩენა გავაკეთე. მოსწავლეებს ძალიან უყვართ როლური თამაშები, თუნდაც თავიდან იმორცხვებდნენ და ხმადაბლა საუბრობდნენ, მათთვის ეს პროცესი გაცილებით სახალისოა, ვიდრე ნებისმიერი სხვა აქტივობა. ამიტომ იქნებ სულაც არ არის შორს საღი აზრისგან, რომ შევძლოთ და როლური თამაშები ხშირად შევთავაზოთ მათ, მსგავსი კურსების გარეშეც, თუნდაც მხოლოდ იმ ტექსტებით, რომლებიც კონკრეტულ სახელმძღვანელოებში გვაქვს მოცემული და რომლებსაც სულ მარტივად გადავწერთ სცენარად.

იმისთვის, რომ პროცესი მარტივად დაძრათ და დაძაბულობა მალე განმუხტოთ, მარტივი სავარჯიშოების გამოყენებით დაიწყეთ. დაწერეთ დაფაზე ერთი მარტივი წინადადება და სთხოვეთ მოსწავლეებს ის სხვადასხვა ემოციებით წაიკითხონ. მაგალითად, სიცილით, ტირილით, გაბრაზებული ხმით, გაოგნებული ხმით, შეშინებული ხმით და ა.შ. ეს სავარჯიშო მოსწავლეებს ამხიარულებს, ეს კი პირველი ნაბიჯია იმისკენ, რომ მორცხვობის გარეშე გაბედონ და როლში შევიდნენ. პარალელურად კი, როგორც ნამდვილმა რეჟისორმა თქვენც უნდა უჩვენოთ, რა როგორ და რანაირად უნდა გააკეთონ. პირადი მაგალითი ხომ ყველაფერია?!

რატომ მუშაობს ასე წარმატებით როლური თამაშები და რატომ უნდა ჩავრთოთ ისინი გაკვეთილებში (თუნდაც კვირაში ერთხელ):

1. როლური თამაშები ხელს უწყობს სტრესის შემცირებას და, შესაბამისად, უსაფრთხო გარემოს შექმნას. მოსწავლეები არ ღელავენ იმაზე, რომ საუბრის დროს შეცდომას დაუშვებენ და ეს ტრაგედია იქნება. როლური თამაშის დროს დაშვებული შეცდომა როლის ნაწილად აღიქმება და ეს ხასიათს ქმნის, ამიტომ მოსწავლეები მას ისე აღარ უყურებენ, როგორც პირად წარუმატებლობას. გარდა ამისა, როლური თამაშები დროთა განმავლობაში ბავშვებს ეხმარება შესრულების წინა შფოთვის დაძლევაში და ნელ-ნელა მცირდება ენის ბარიერიც, ვინაიდან ისინი ინგლისურს ბევრი ფიქრის გარეშე, თავისუფლად იყენებენ. მოსწავლეები ხდებიან უფრო მეტად გახსნილი და მზად არიან უფრო მეტი იფიქრონ და თქვან, ვიდრე ამას ჩვეულებრივ გაკვეთილზე იზამდნენ.
2. როლური თამაშები ხელს უწყობს მათი თავდაჯერებულობის ზრდას; როლში წარმატებით ყოფნა საბოლოოდ მოსწავლეს თვითშეფასებას უმაღლებს. ეს კი მათ არამხოლოდ დადგმებში, არამედ სხვადასხვა სასკოლო საქმეებშიც ეხმარება, იქნება ეს საკლასო სამუშაოები თუ საშინაო დავალება.
3. როლური თამაშები ეხმარება მოსწავლეებს გამოცადონ სხვადასხვა სოციალური როლები და გაიღრმაონ ემპათია: იმის დასწავლა და შესრულება თუ როგორ ‘ცხოვრობს’ სხვადასხვა პერსონაჟი, მათ აძლევს იმის საშუალებას, რომ სხვა ადამიანების ემოციები და მოტივები გაითავისონ. ამგვარად ბავშვი სწავლობს არამხოლოდ ლაპარაკს არამედ მოსმენას და გაგებასაც. ამასთანავე მოსწავლეები აქტიურად იწყებენ ერთმანეთის ტექსტების დასწავლასაც და საჭიროების შემთხვევაში ერთმანეთისთვის შეხსენებასაც იწყებენ, ზოგჯერ ისე, რომ გამოცდილი თვალი თუ შეატყობს მხოლოდ. ეს კი ნამდვილი გუნდური მუშაობაა.
4. როლური თამაშები ეხმარება მოსწავლეებს, სხვა კუთხით შეისწავლონ ენა. ამ დროს სიტყვები და ფრაზები არ რჩება მხოლოდ წიგნში შავით თეთრზე ამოკითხულ თეორია. ისინი მეხსიერებაში ინახება ემოციასთან, მოძრაობასთან და სიტუაციასთან ერთად.
5. როლური თამაშები ბავშვებს მოტივაციას უძლიერებს, რადგან თამაშის ელემენტი და სცენაზე გამოსვლის სიამოვნება ქმნის შინაგან მოტივაციას. როცა მოსწავლე ენას სწავლობს იმიტომ, რომ სურს, როლი უკეთ მოირგოს და შეასრულოს, ეს გაცილებით ძლიერი შინაგანი მოტივატორი ხდება, ვიდრე ნებისმიერი ქულა ან ტესტის შედეგი.

როლური თამაში არ არის უბრალოდ აქტივობა, რომლითაც გაკვეთილი საინტერესო ხდება. ეს უსაფრთხო სივრცეა, სადაც მოსწავლეებისთვის ინგლისური ბუნებრივ მოცემულობად იქცევა. ისინი მეტს ამბობენ, მეტს გრძნობენ და მეტს გამოხატავენ. არ არის აუცილებელი როლური თამაშებით ყოველი გაკვეთილი დავტვირთოთ. სრულიად საკმარისი იქნებოდა, თუკი მათ თვეში რამდენჯერმე მივცემდით შესაძლებლობას, ყოფილიყვნენ ვინმე სხვა – დეტექტივი, ექიმი, მეფე, ჯინი, შეშლილი მეცნიერი თუ პრეტენზიული მომხმარებელი. ასე სწავლა აღარ იქნება ვალდებულება, არამედ – თავგადასავალი.

გასულ შემოდგომაზე, ბელგარდში – სერბეთის დედაქალაქში, მეგობართან ერთად ნიკოლა ტესლას მუზეუმს ვესტუმრე. დილაუთენია გრძელი რიგი დაგვხვდა. ვიზიტორები რამდენიმე ქვეყნიდან იყვნენ. ჯერ 15-წუთიანი დოკუმენტური ფილმი ვნახეთ ტესლას ცხოვრებისა და აღმოჩენების შესახებ, მერე მასპინძლებმა ჩვენს თვალწინ ჩაატარეს პატარა ექსპერიმენტი – ტესლასდროინდელი ელექტრომოწყობილობა აარახრახეს და პირველი ენერგიაც მიიღეს! შთამბეჭდავი წუთების მერე დიდი მეცნიერისა და გამომგონებლის, თანამედროვე სამყაროს პრომეთეს პირადი ცხოვრების დეტალებშიც შეგვაჭყიტეს, ოღონდ ეს ყველაფერი მაინც მწირი მომეჩვენა, იმასთან შედარებით, რასაც ამ ადამიანის ცხოვრება და გონება იტევდა; ან რას ველოდი იმაზე მეტს, რაც მან კაცობრიობას უკვე მისცა და რითაც თითოეული ჩვენგანი ყოველწამიერად ვსარგებლობთ?..

მუზეუმიდან გამოვედით და ბელგრადის ლამაზ ქუჩებს ჩავუყევით. უცებ, ჩემს მეგობარს ვეკითხები:

– ჩვენ, ქართველებმა, რა მივეცით კაცობრიობას ასეთი სასარგებლო?

მყისიერი პასუხი იყო – ღვინო. ცხადია, ღვინო – მისი შექმნის ტექნოლოგია, ბუნების ნაწილიდან ყოფისა და კულტურის ნაწილად გარდასახვის საიდუმლო.

და, კიდევ?..

ბევრი ვიფიქრეთ და ვიმსჯელეთ. რამდენი ადამიანიცაა ამ ქვეყანაში, ალბათ ყველას თავისი პასუხი ექნება, თავისი სამეული, ხუთეული ან შეიძლება ათეულიც. არც იმას გამოვრიცხავ, მეტისმეტად სკეპტიკურებმა პასუხისგან თავი შეიკავონ, ან დარწმუნებით ამტკიცონ, რომ არაფერი კაცობრიობისთვის სასარგებლო ჩვენ არ შეგვიქმნია და რომ ღვინის წარმოების პირველსაწყისებიც საეჭვოა… მაგრამ მე ასეთ ადამიანებს არ ვენდობი. იმიტომ კი არა, რომ უპირობო ჭეშმარიტების მფლობელი ვარ, იმიტომ, რომ ამ ჭეშმარიტების ძიებისას უპირობო უარყოფა ყველაზე წარუმატებელი იარაღია.

რა გვაქვს ჩვენ, ქართველებს, ისეთი, რაც მსოფლიოსთვის სასარგებლოა, რასაც კაცობრიობაც შეეხო და მიიღო, რამაც კოლექტიურ ცნობიერში რაღაც სიკეთისკენ შეცვალა?

ჩემი ფიქრით, ერთი ასეთი სიკეთე ჩვენი პოლიფონიაა. ქართული ხალხური სიმღერის მრავალხმოვანება. ვერ დავიჩემებთ, რომ ეს ჩვენი უნიკალური მიგნებაა, რადგან პოლიფონია მსოფლიოს ბევრი ქვეყნის კულტურაშია, თუმცა იმ მასშტაბით, ფილოსოფიური სიღრმით და, რაც მთავარია, სიძველით, როგორიც ჩვენს ისტორიაშია, ვეჭვობ, ყველგან იყოს.

არქეოლოგიური გათხრები და წერილობითი წყაროები ადასტურებს, რომ ქართული მუსიკალური კულტურის სათავე სამი ათასწლეულის მიღმა უნდა ვეძებოთ.

ალბათ ყველას გახსოვთ ცნობილი თრიალეთის თასი (ძვ.წ. II ათასწლეული), რომელზეც ასახულია ფერხული – ქართული მუსიკის უძველესი სახეობა, ნაყოფიერების ღვთაებისადმი მიძღვნილი. ამგვარი რიტუალების კვალი ზოგიერთ საფერხულო სიმღერაშიც ჩანს („ადრეკილა“, „საქმისა“, „მელია ტულეფია“ და ა.შ.).

სამთავროს ბრინჯაოს სარტყელზე გამოსახულია ქართული ფერხულის ერთ-ერთი უძველესი ნიმუში – მონადირეთა ცეკვა. ის ახალი მთვარის შუქზე სრულდება. ამგვარი ცეკვები და სიმღერები (მთვარის შუქზე) მრავლადაა შემორჩენილი საქართველოს კუთხეებში.

მნიშვნელოვანია, რომ თითოეული ეს სიმღერა/რიტუალი მრავალხმიანია. ქრისტიანობის შემოსვლის შემდეგ, პოლიფონია საგალობლებშიც განივრცო. X-XII საუკუნეებში კი ქრისტიანული სარიტუალო მრავალხმიანობის განვითარებამ პიკს მიაღწია.

პოლიფონიის ყველაზე მრავალფეროვანი საბადო გურიაა. ტრადიციული ხალხური სამხმიანი სიმღერის გარდა, აქ გვხვდება ოთხხმიანი სიმღერა – „ნადური“, რომელშიც ერთ-ერთი ხმა კრიმანჭულია. გადმოცემის მიხედვით, კრიმანჭული უკაცრიელ ადგილზე მარტო მყოფი ბავშვების ხმაა, რომელიც ავ სულებს აფრთხობს.

მრავალხმიანი მუსიკის ჩაწერა საქართველოში მხოლოდ მე-19 საუკუნეში დაიწყო. მაშინ, როცა ევროპაში პირველი პოლიფონიური მუსიკალური ნაწარმოების ჩანაწერი მე-10 საუკუნით თარიღდება.

ქართველების „სავიზიტო ბარათის“, სიმღერა „ჩაკრულოს“ ჩანაწერი პირველად ზაქარია ფალიაშვილმა გააკეთა. 1977 წელს ეს სიმღერა კოსმოსში გაგზავნეს, ნიშნად იმისა, რომ საქართველო ევროპული კულტურის ნაწილია. 2001 წელს ქართული პოლიფონია იუნესკომ აღიარა, როგორც კაცობრიობის ზეპირსიტყვიერი და არამატერიალური მემკვიდრეობის შედევრი.

მეცნიერები და ფილოსოფოსები მსჯელობენ იმაზე, რომ ქართული პოლიფონია არამხოლოდ ხელოვნების, არამედ ყოფითი და პოლიტიკური კულტურის ნაწილიცაა, რომ ის ორგანიზებულობა, მწყობრი წესრიგი, ჰარმონიულ მრავალხმიანობაში თითოეული ხმის მნიშვნელოვნება ერის განსაკუთრებულ თვისებებს გამოკვეთს.

დღეს, როგორც არასდროს, პოლიფონიის ამ შინაარსის გააზრება გვჭირდება. საბედნიეროდ, ქართველებს სიმღერა კვლავაც შეგვიძლია და თუკი სადმე გვიყვარს ერთმანეთი, ეს, უპირველესად – სიმღერაში. აქ ქართველს ქართველის ხმა კი არ აღიზიანებს, არამედ პირიქით, საკუთარს უწყობს, ფონსაც უქმნის, რათა სხვა ხმებმა თავიანთი „სათქმელი“ სრულყოფილად თქვან!.. ამ პოლიფონიაში ჩვენი ეროვნული ერთობის მოდელია დაუნჯებული – ჩვენი ტოლერანტობის, ღიაობის, კულტურული მრავალხმიანობის და ერთსულოვნების საიდუმლო.

გერმანელი მუსიკისმცოდნე, ზიგფრიდ ნადელი წერს: „ქართული მრავალხმიანობა ევროპული მრავალხმიანობის საფუძველი უნდა იყოს“. ამერიკელი ფოლკლორისტი ალან ლომაქსი კი ამ მასშტაბს კიდევ უფრო აფართოებს: „საქართველო მსოფლიო ხალხური მუსიკის დედაქალაქია“.

ვფიქრობ, ქართული პოლიფონია ნამდვილად იმსახურებს იმას, რომ საკუთარი მუზეუმი ჰქონდეს. მასში ქართული მრავალხმიანი მუსიკალური ისტორიის ყველა ეპიზოდი უნდა აისახოს, ისტორიასთან ერთად კი მისი კულტუროლოგიური არსიც – როგორ მღერიან ერთად ქართველები?..

იქნებ ჩვენი მრავალათასწლოვანი არსებობაც იმ შთაბეჭდილებათა შედეგია, რომელსაც ერთად სიმღერით ვიღებდით; იქნებ სწორედ ესაა ის მარადიული ხსოვნა, რის გამოც ჯერ კიდევ ცოცხლები ვართ და მომავლისკენ გვიჭირავს თვალი?!..

ამ გამოცდილების გაზიარება კაცობრიობისთვის სასარგებლო საქმე მგონია. ეს მუზეუმი კი ჩვენს ქვეყანას ყველას უკეთესად გააცნობს. და რაც მთავარია, საკუთრივ ჩვენ გაგვაცნობს და გაგვახსენებს თავსაც და ერთმანეთსაც.

მოდით, ერთად მოვიფიქროთ, როგორი წარმოგვიდგენია ქართული პოლიფონიის მუზეუმი. ეს ფიქრიც ერთად სიმღერასავით ძლიერი და ძვირფასი უნდა იყოს – ნაყოფი უნდა გამოიღოს.

ყველა ხმა მნიშვნელოვანია და რაც მთავარია – უნიკალური.

თანამედროვე სკოლაში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთი საგანმანათლებლო პრაქტიკის დანერგვა, რომელიც მოსწავლეებს არა მხოლოდ ცოდნის მიღების საშუალებას აძლევს, არამედ თვითშემოქმედებისა და ღირებულებითი აქტივობების  გზით უყალიბებს სწორ დამოკიდებულებას    ეროვნულ მემკვიდრეობის მიმართ. სწორედ ამ მიზანს ემსახურებოდა VIII კლასის მოსწავლეთა პროექტი –  „წიგნიერება და ღირებულებები“

პროექტი წარდგენილი იყო მოსწავლეთა  სასკოლო კონფერენციაზე „ტაო-კლარჯეთი – ჩვენი წილი მემკვიდრეობა“. კლასმა კონფერენციაზე წარადგინა  ორიგინალური ნაშრომი – ხელნაკეთი წიგნი „ იგავები“ და მისი ელექტრონული ვერსია.

პროექტის საგანმანათლებლო მიზანი იყო:

• მოსწავლეთა ინტერესის გაღვივება ეროვნული, კულტურული მემკვიდრეობის მიმართ;
• ქართული ხელნაწერების ტრადიციის გაცნობა;
• ტექსტებთან მუშაობის, კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარება;
• ღირებულებითი ორიენტირების ჩამოყალიბება ბიბლიური იგავების საფუძველზე.

პროექტი განხორციელდა ეტაპობრივად:

1. მონაწილეთა მომზადება: მოსწავლეებმა შეისწავლეს ზურაბ ჭუმბურიძის ნაშრომი „ქართული ხელნაწერების კვალდაკვალ“, რომელშიც აღწერილია სამი შატბერდული სახარების თავგადასავალი.ამან  მათ მისცა წარმოდგენა ქართული ხელნაწერის მნიშვნელობაზე და ამ  მემკვიდრეობის ისტორიულ ღირებულებაზე.
2. შემოქმედებითი ამოცანის დასახვა: მიღებული ცოდნის საფუძველზე მოსწავლეებში გაჩნდა სურვილი, თავადაც შეექმნათ ხელნაწერები, რითაც ისინი არა მხოლოდ თეორიულად, არამედ პრაქტიკულადაც შეეხნენ კულტურულ მემკვიდრეობას.
3. პრაქტიკული ეტაპი:
   • მოსწავლეებმა საკუთარი ხელით დაამზადეს ფურცლები დაძველების ეფექტით;
   • გადაწერეს იგავები: უძღები შვილის იგავი, დამარხული ტალანტი, ფარისეველი და მეზვერე, მეთერთმეტე ჟამის მუშაკი, მოწყალე სამარიტელი, ცხვრები და თიკნები, ათი ქალწული, მრუშ დედაკაცი (იოანეს სახარების მიხედვით);
   • თითოეულ ტექსტს დაურთეს ნახატები და  მათივე მოფიქრებული მორალური შეგონებები, რაც ასახავდა მოსწავლეთა ღირებულებით ხედვას.
4. თანამშრომლობითი მუშაობა: პროექტში მონაწილეობდა მთელი კლასი
5. პროდუქტის პრეზენტაცია: ხელთნაკეთი წიგნი და მისი ელექტრონული ვერსია მოსწავლეებმა  წარმოადგინეს, როგორც კლასში, ასევე სასკოლო კონფერენციაზე.

პროექტმა მოიტანა მნიშვნელოვანი საგანმანათლებლო და ღირებულებითი შედეგები:

• მოსწავლეებმა გაიღრმავეს ცოდნა ქართული ხელნაწერების შესახებ და განიცადეს, რა შრომა და შთაგონებაა საჭირო ხელნაწერის შესაქმნელად;
• განუვითარდათ ტექსტის გააზრების, აზრის ფორმულირებისა და კრიტიკული მსჯელობის უნარები;
• გაძლიერდა შემოქმედებითი უნარები (ხელნაკეთი პროდუქტის შექმნა, მორალრი შეგონების ფორმულირება);
• გაჩნდა პატივისცემა ეროვნული კულტურული მემკვიდრეობის მიმართ და  მისი მნიშვნელობის  გააზრება;
• მოსწავლეებმა განიცადეს ერთობლივი მუშაობის სარგებელი და პასუხისმგებლობის გაზიარება.

VIII კლასის პროექტი ნათელი მაგალითია იმისა, თუ როგორ შეიძლება ისტორიულ-ლიტერატურული წყაროების სწავლა გადაქცეს მოსწავლეთათვის საინტერესო, შემოქმედებით და ღირებულებით პროცესად. პროექტული სწავლება, როგორც მეთოდი, აქ წარმატებით აერთიანებს საგნობრივ ცოდნას, პრაქტიკულ გამოცდილებასა და ღირებულებით განვითარებას.

ამგვარი ტიპის აქტივობები ხელს უწყობს არა მხოლოდ მოსწავლეთა ცოდნის გაღრმავებას, არამედ ემოციური ინტელექტის ზრდას – ისინი უფრო ახლოს ეცნობიან საკუთარ კულტურულ ფესვებს და იძენენ უნარს, თავადაც შექმნან ისეთი პროდუქტები, რომლებიც მომავალში შესაძლოა მემკვიდრეობად იქცეს.

ბავშვები განსაკუთრებით ელიან ზაფხულის დადგომას, მიზეზი ბევრია. დასვენების ხანგრძლივი დღეები, მონატრებულ ბებია-ბაბუასთან ჩასვლა, დღეების ეზოში გატარება და კიდევ მრავალი. როგორ შეიძლება ბავშვებისთვის ეს პერიოდი ნაყოფიერი, განმავითარებელი და შემოქმედებითი გავხადოთ? რაც შვილი შემეძინა, ჩემს ყოველდღიურობას სხვა საფიქრალიც დაემატა, როგორ გავატარო ჩემს შვილთან საინტერესოდ დღეები? გიზიარებთ რამდენიმე გამოცდილებას, რომელიც დავაგროვე და ასევე იდეებს, რომლებსაც განვახორციელებ სამომავლოდ, შვილის ასაკის მატებასთან ერთად.

პირველ რიგში საჭიროა გეგმის შედგენა, რომელსაც რუტინად აქცევთ. შეიმუშავე გეგმა – რას გააკეთებთ დღის განმავლობაში. შეგიძლიათ ძალიან მარტივით დაიწყოთ, დილას თავის მოწესრიგებით, საუზმით. ბავშვს წინასწარ გააცანით დღის გეგმა – რას უნდა ელოდოს დღევანდელი დღისგან. თუმცა აქვე ისიც აუხსენით, რომ შესაძლოა გეგმები შეიცვალოს გარემოებიდან გამომდინარე. გეგმის წინასწარი ცოდნა დაეხმარება მას დღის წარმოდგენასა და მობილიზაციაში.

თამაში ქვებით

ამ თამაშისთვის დაგჭირდებათ სხვადსხვა ზომის ქვა, საღებავები, წყალგამძლე მარკერი. ბავშვთან ერთად შეაგროვეთ ეზოში ქვები, გაასუფთავეთ. შეღებეთ საღებავით, გაშრობის შემდეგ კი დაიწყეთ თამაში. სთხოვეთ ქვები დაალაგოს ფერებისა და ზომის მიხედვით. ყურადღების კონცენტრაციის მიზნით დაუწყვეთ რამდენიმე, მაგალითად ოთხი. შემდეგ ერთი აიღეთ და სთხოვეთ გაიხსენოს, რომელი ფერის ქვა აკლია. დააწერეთ ქვებს ასოები და ციფრები. ააწყვეთ შვილთან ერთად სიტყვები, ციფრების გამოყენებით დაალაგეთ ზრდადობისა და კლებადობის მიხედვით.

მცენარეზე ზრუნვა

თუ ისეთ ადგილას იმყოფებით, სადაც გაქვთ მცენარეების დარგვის შესაძლებლობა, აუცილებლად გამოიყენეთ ეს შანსი. შეარჩიეთ ერთად მცენარე, ისაუბრეთ მის შესახებ, მიაწოდეთ ინფორმაცია, როგორ უნდა მოუაროს. შემდეგ კი დარგეთ მცენარე და ყოველდღიურად იზრუნეთ მასზე. ამ აქტივობით პასუხისმგებლობა და ზრუნვა განვითარდება. ამის პარალელურად იზრუნეთ სხვა მცენარეებზე, რომლებიც თქვენ გარშემოა – დაუსხით წყალი, თუ საჭიროა, რომელიმე მცენარეს მოაცილეთ დაზიანებული ნაწილები. ბუნებასთან ურთიერთობა შეგიძლიათ ლაშქრობებით გააღრმაოთ. მოინახულეთ ახლომდებარე მდინარე, ტბა, ხუროთმოძღვრების ძეგლი თუ სხვა. თითოეული სანახაობის შემდეგ დატოვეთ რაიმე სამახსოვრო, ფოტო, ჩანაწერი, რომელიც საშუალებას მოგცემთ დღის ბოლოს შეაჯამოთ ნანახი.

კულინარია ერთად

მოამზადეთ ერთად საზაფხულო კერძები. თქვენთან ერთად სთხოვეთ, მოამზადოს საზაფხულო სალათა. მომზადების დროს ესაუბრეთ თითოეული ბოსტნეულის სასარგებლო თვისებაზე, რა ვიტამინებს შეიცავს, რა სარგებლობას მოაქვს. ასევე შეგიძლიათ ერთად გამოაცხოთ ღვეზელი პიცა, რაც ასე ძალიან უყვართ ბავშვებს. უამბეთ საოჯახო ტრადიციული რეცეპტის შესახებ, რომელიც თაობებისგან გადმოგეცათ. თუ შესაძლებლობა გექნებათ, მოამზადეთ შესაბამისი კერძი. თითოეული კერძის დამზადების შემდეგ დაწერეთ რეცეპტი, სთხოვეთ ბავშვს, გააფორმოს ის ილუსტრაციით. საბოლოო ჯამში საზაფხულო კერძების რეცეპტების წიგნი გექნებათ.

დაიჭირე წამი

ბავშვებს პატარა ასაკიდან უყვართ გაჯეტებთან ურთიერთობა. შეგვიძლია ეს სურვილი და ინტერესი სასარგებლო კუთხით დავუკმაყოფილოთ. ვთხოვოთ დღის განმავლობაში გადაიღოს ერთი ფოტო, რომელზეც ასახული იქნება მისთვის საინტერესო მოვლენა. ფოტოს გადაღების შემდეგ სთხოვეთ ისაუბროს, რა იყო განსაკუთრებული ამ კადრში? რამ მიიქცია მისი ყურადღება? რამეს ხომ არ შეცვლიდა? ამ პატარა სახალისო აქტივობით მის შემოქმედებით უნარს, ფანტაზიას გავაღვივებთ.

ცხადია, თითოეული აქტივობა შეგიძლიათ შეცვალოთ ბავშვის ასაკისა და ინტერესებიდან გამომდინარე. გაითვალისწინეთ, რომ ბალანსი მნიშვნელოვანია. ბავშვი არ უნდა გადაიტვირთოს აქტივობებით, მას უნდა ჰქონდეს თავისუფალი დრო თამაშისთვის, დასვენებისთვის, ფიქრისთვის. თქვენ შეგიძლიათ ხელი შეუწყოთ, წაახალისოთ და შესთავაზოთ საინტერესო აქტივობები, რომლებიც მის განვითარებას შეუწყობს ხელს.

     საქართველოში საუნივერსიტეტო საგანმანათლებლო სისტემის ჩამოყალიბება ივა­ნე ჯავახიშვილის და მისი თანამოაზრეების სახელთან არის დაკავშირებული. იმ შესაძლებლობებით, რომლებიც ამ ადამიანების მიერ განხორციელებულ საქმიანობას მოჰყვა, დღეს ყველა ვსარგებლობთ, ვსწავლობთ უნივერსიტეტებში, რომელთა ისტორია თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტთან არის დაკავშირებული. უნი­ვერსიტეტთან, რომლის დამაარსებელტა ცხოვრება და მოღვაწეობა უკვე ლეგენ­და­რულ ხასიათს იღებს.

ჩვენი აზრით, ამ დიადი საქმის განმახორციელებთა შესახებ მოკლე ინფ­ო­რმაციას  სასკოლო ასაკიდანვე უნდა ეცნობოდნენ  მოსწავლეები და სასკოლო ასაკის თავისებურების გათვალისწინებით მივაწოდოთ მოკლე ისტორიები უნივერსიტეტის დამაარსებლების,  იმ ცნობილი ქართველების შესახებ, რომლებსაც განსაკუთრებული ღვაწლი და ამაგი მიუძღვით საუ­ნი­ვერსიტეტო საგანმანათლებლო სისტემის ჩამოყალიბების, ქართული საზოგა­დო­ებ­რივი აზრისა და მეცნიერების სხვადასხვა დარგის განვითარებაში. მაგალითად, ბევრმა არ იცის, რომ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დამაარსებელმა და ქართული ისტორიული სა­მ­ეცნიერო სკოლის ფუ­ძე­მდებელმა ივანე ჯავახიშვილმა მეც­ნი­ე­რული ქართველო­ლო­გიის მრა­ვალ დარგს ჩაუყარა საფუძველი.

გარდა იმისა, რომ მან მეცნიერულად გამოიკვლია ჩვენი ქვეყნის ისტორია და დაწერა „ქართველი ერის ისტორია“,  რომელიც პირველი მეცნიერულად დასაბუ­თე­ბუ­ლი კვლევაა ჩვენი ქვეყნის ისტორიული წარსულის შესახებ, საფუძველი ჩა­უ­ყარა ქართველოლოგიის მრავალ დარგს, კერძოდ,

• ძველი ქართული ისტორიული თხზულებების კვლევას;
• ძველი ქართული ჰაგიოგრაფიული ძეგლების მეცნიერულ შესწავლას;
• საქართველოს ძველი ეკონომიკური ურთიერთობების კვლევას;
• ქართული სამართლის უძველესი ძეგლების კრიტიკულ გაანალიზებას;
• ძველი ისტორიული საბუთების, მეფეთა სიგელების, ფეოდალთა მიერ გაცემული დოკუმენტების, არზა – ოქმების სასამართლო განჩინებების კრიტიკულ გაანალიზებას;
• ქართული ანბანის ისტორიის კვლევას;
• ქართული მუსიკის ისტორიის შესწავლას;
• ქართული და კავკასიური ენების ურთიერთმიმართების საკითხის კვლე­ვას და ა. შ.

ივანე ჯავახიშვილი იყო მაღალი მოქალაქეობრივი პასუხუსმგებლობის მქონე ადამიანი, რომელმაც განჭვრიტა თავისი ეპოქის საქართველოს საგანმანათლებლო სი­ს­­ტემის საჭიროებები და თანამოაზრეებთან ერთად XX საუკუნის დასაწყისიდან, ჯერ კიდევ პეტერბურგის უნივერსიტეტში სწავლის დროს, დაიწყო თბილისში უნი­ვერ­სიტეტის დაარსებისთვის ზრუნვა, რაც 1918 წლის 8 თებერვალს (ძვ. სტ. 26 იანვარს) თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საზეიმო გახსნით დააგვირგვინა. მარ­თა­ლია, ის ამ საქმეში მარტო არ იყო, მაგრამ ყველა საქმეს წინამძღოლი და კონცენტრირებული ხელ­მ­ძ­ღ­ვანელობა საქმის წარმატებით დასაგვირგვინებლად. სწორედ ეს გახლდათ ივანე ჯავახიშვილი.

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი 1917 წლის ნოემბერში უკვე გახსნილი იყო, მაგრამ ივანე ჯავახიშვილის გადაწყვეტილებით უნივერსიტეტის გახსნა სიმბოლუ­რად დავით აღმაშენებლის ტახტზე აღსაყდრების დღეს, 1918 წლის 8 თებერვალს დაუკავშირა.  პირველი ქართული უნივერსიტეტის გახსნას ჩვენი ქვეყნის ისეთივე გაბ­რ­წ­ყი­ნება უნდა მოჰყოლოდა, როგორც დავით აღმაშენებლის სამეფო ტახტზე ასვლის შემდეგ მოხდა.

გარდა ამ უდიდესი საზოგადოებრივი მნიშვნელობის მოვლენისა, ივანე ჯავახიშვილმა ქართველოლოგია, მეცნიერების ახალ, განსაკუთრებულ მაღალ აიყვანა. მან პირველმა ერთად მოუყარა თავი და გაანალიზა ძველი ქართული ისტორიული თხზუ­ლე­ბე­ბი, ჰაგიოგრაფიული ძეგლები, ქართული სამართლის ძეგლები, ის­ტო­რი­უ­ლი დო­კუ­მენტები, ძველ ისტორიულ საბუთებზე დაყრდნობით შეისწავლა საქართ­ვე­ლოს ეკონომიკის ისტორია, უძველესი ქართული ხელნაწერებისა და ეპიგრაფიკული ძეგლების საფუძველზე შექმნა ფუნდამენური კვლევა ქართული ანბანის ისტორიაში, საფუძველი ჩაუყარა  ძველი ქართუ­ლი მუსიკის ისტორიას და ა. შ.

ცალკე თემაა, ივანე ჯავახიშვილის პედაგოგიური მოღვაწეობა, მან ახალგაზრდა ისტორიკოსთა, ენათმეცნიერთა, ლიტერატორთა  მთელი თაობები  გაზარდა, რომლებ-მაც ახალ  დარგობრივ სკოლებს ჩაუყარეს საფუძველი. შეუძლებელია, ჩვენ ვერ შევა-ფა­სოთ ივანე ჯავახიშვილის საქმიანობის მასშტაბურობა, რამაც საბოლოოდ, საფუ­ძ­ველი დაუდო XX – XXI საუკუნეების ქართული სამეცნიერო აზრის წარმატებას.

მიუხედავად, საბჭოთა ეპოქაში არსებული ტოტალიტარული რეჟიმისა, ქარ­თ­ველ მეცნიერთა თაობებმა შეძლეს ბეწვის ხიდზე გაეტარებინათ ქართული სამეც­ნიერო აზრი და შეინარჩუნეს იგი, მართალია ყველამ ვერ შეძლო თავი დაეღწია რეჟიმის იდეოლოგიური მარწუხებისგან, მაგრამ ღირსეულებმა შეძლეს   ქართული მეცნიერების გადარჩენა და დღემდე მოტანა.

ჩვენი აზრით,  შეუძლებელია ივანე ჯავახიშვილის და სხვა, ღირსეული ქართველი მეცნიერების ღვაწლი  დავიწყებას მიეცეს და მათი საქმიანობა არ იყოს სასკოლო დონეზე გაანა­ლ­ი­ზე­ბული. მათი საქმიანობა ტოტალიტარული რეჟიმის პირობებში და ჭეშმარიტი სამეცნიერო აზრის გადარჩენა ნამდვილი სამოქალაქო გმირობა იყო. ვფიქრობთ, სამოქალაქო განათლების სასწავლო კურსი ამ გმირობის შესწავლისა და გავრცელების კარგი საშუალება იქნება, ეს პოპულარიზაციას გაუწევს მეცნიერების სხვადასხვა დარგებს და ამავე დროს პატივს მივაგებთ ღირსეულ ადამიანთა ხსოვნას.

სკოლაში ივანე ჯავახიშვილისა და მისი თანამოაზრეების მოღვაწეობის შესწავლა მნიშვნელოვანია ნარატიული ფორმით. ნარატივი კომბინირდება დისკუსიასთან და მოსწავლეებში აამაღლებს ინტერესს უნივერსიტეტის დამაარსებელთა შემოქმედებისადმი.  ამისთვის დამხმარე კითხვები: „რატომ იყო უნივერსიტეტის გახსნა მნიშვნელოვანი?“, „როგორ შეცვლიდა ჩვენი ქვეყნის მომავალს, რომ ეს უნივერსიტეტი არ დაარსებულიყო?“ რაც ხელს უწყობს კრიტიკული აზროვნების, ისტორიული ხედვისა და სამოქალაქო შეგნების გაღრმავებას. სასკოლო ასაკში მოყოლილი ამბები ამცირებს ისტორიის აბსტრაქტულობას და კონკრეტულ ადამიანებს, მათი ღვაწლითა და სამოქალაქო პასუხისმგებლობით, მოსწავლეებს ცოცხალ მაგალითებად უჩვენებს.

პროექტული სწავლების ელემენტები – როგორიცაა პრეზენტაციების, პოსტერების ან ელექტრონული კოლაჟების შექმნა – განსაკუთრებით ეფექტურია. მოსწავლეები თემატურად მუშაობენ უნივერსიტეტის ფუძემდებლებზე და თავად წარმოადგენენ თავიანთი ნამუშევრის შედეგებს. ეს პროცესი არა მხოლოდ ცოდნის განმტკიცებას ემსახურება, არამედ გუნდური მუშაობისა და შემოქმედებითი აზროვნების უნარების განვითარებასაც უწყობს ხელს.

გარდა ამისა, მასწავლებელმა შეიძლება გამოიყენოს როლური თამაშები („ინტერვიუ ივანე ჯავახიშვილთან“ ან „უნივერსიტეტის გახსნის დღე“), რაც მოსწავლეებს ემოციურად აკავშირებს ისტორიულ მოვლენასთან. მსგავსი აქტივობები აძლიერებს მათ ინტერესს, ზრდის პასუხისმგებლობის გრძნობას და ისტორიულ ცოდნას რეალურ გამოცდილებად აქცევს.

საბოლოო ჯამში, ივანე ჯავახიშვილისა და მისი თანამოაზრეების მოღვაწეობის სწავლება სკოლაში მხოლოდ ისტორიული ფაქტების ცოდნა კი არა, არამედ სამოქალაქო ღირებულებების გააზრებაცაა. ეს გზა გვაძლევს საშუალებას, მომავალ თაობებს შევაგრძნობინოთ, რომ მეცნიერება, კულტურა და განათლება არა მხოლოდ წარსულის ნაწილი, არამედ ქვეყნის მომავლის გარანტიაცაა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. მჭედლიშვილი, ნ. (2015). ქართული ისტორიის სწავლების მეთოდიკა. თბილისი.

2. ნოზაძე, თ. (2012). საქართველოს განათლების ისტორია. თბილისი.

3. ალექსიძე, ზ. (2008). ქართული უნივერსიტეტის ისტორია. თბილისი: უნივერსიტეტის გამომცემლობა.

4. მეტრეველი, რ. (1996). ივანე ჯავახიშვილი და თბილისის უნივერსიტეტი. თბილისი.

5. ჯორბენაძე, ს. (1988). თბილისის უნივერსიტეტის მოკლე ისტორია. თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა.

6. ლორთქიფანიძე, მ. (1976). ივანე ჯავახიშვილი. თბილისი: ცოდნა.

7. გვრიტიშვილი, დ. (1968). ივანე ჯავახიშვილი. თბილისი: ნაკადული.