კიბის დაპროექტების აქტივობა მე-10 კლასელებისთვის აქტუალურია, რადგან ის მათემატიკურ ცოდნას, კონკრეტულად ტრიგონომეტრიას აკავშირებს ისეთ რეალურ საგნებთან, როგორიცაა, შენობების დიზაინი, რაც ზრდის სწავლის მოტივაციას. ამასთან, მას აქვს ინტერდისციპლინარული ხასიათი და მოიცავს საინჟინრო, დიზაინის, ერგონომიკისა და უსაფრთხოების ასპექტებს, რაც ჰოლისტური ხედვის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. აქტივობა ავითარებს პრობლემის გადაჭრის, მათემატიკური მოდელირების, სივრცითი აზროვნების, კვლევითი, ჯგუფური მუშაობისა და კომუნიკაციის უნარებს, კრეატიულობასა და ინოვაციას დიზაინის ოპტიმიზაციის პროცესში.

წარმოგიდგენთ აქტივობებს, რომელთა საშუალებითაც მე-10 კლასელებმა შეძლეს მართკუთხა სამკუთხედში ტრიგონომეტრიული თანაფარდობების გამოყენება კიბის კონსტრუქციის პრინციპების გასაგებად.

მიმართულება: გეომეტრია და გაზომვა

თემატური ბლოკები:

• გეომეტრიული მოდელები, მათი გამოყენება რეალურ ცხოვრებაში (არქიტექტურა, დიზაინი და ა.შ.)
• ტექნოლოგიების გამოყენება გეომეტრიასა და ყოველდღიური პრობლემების გადაჭრაში

თემა: გეომეტრია და ტრიგონომეტრია

საკითხები:

• გეომეტრიული ობიექტები, გეომეტრიული ობიექტების აღწერა, კლასიფიკაცია; რეალურ ცხოვრებაში გეომეტრიული ფორმების ამოცნობა;
• ფიგურათა ტოლობა და მსგავსება;
• მართკუთხა სამკუთხედი და ტრიგონომეტრია; ტრიგონომეტრიული თანაფარდობები მართკუთხა სამკუთხედში და მათი გამოყენება რეალური პრობლემების გადასაჭრელად;

სამიზნე ცნებები:

 მათემატიკური მოდელი

მსგავსი სამკუთხედები, პროპორციული მონაკვეთები.

ტრიგონომეტრიული ფუნქციები

კანონზომიერება

ფიგურის ელემენტებს შორის კავშირების დადგენა;

გამოთვლები

ლოგიკა-ლოგიკური მსჯელობა; დასაბუთება მათემატიკურ თვისებებზე დაყრდნობით

სტანდარტის მიხედვით მისაღწევი შედეგები:

მათ.საშ.4. რეალურ ცხოვრებაში გეომეტრიული ფორმების ამოცნობა, აღწერა, კლასიფიკაცია; გეომეტრიული ობიექტების განსაზღვრებათა და თვისებათა სწორად ჩამოყალიბება; გეომეტრიული ობიექტის ზომის გამოთვლა;

აქტივობა1. კიბის გაზომვა

კომპლექსური დავალების დამოუკიდებლად შესრულებამდე მოსამზადებელ ეტაპზე, კლასში განვახორციელეთ პირველი აქტივობა: სკოლის მეორე სართულზე ასასვლელი კიბის ზომების დადგენა. მოსწავლეებმა მარტივი ხელსაწყოების გამოყენებით გაზომეს ერთი საფეხურის სიმაღლე და სიღრმე, შეასრულეს კიბის ესკიზური ნახაზი და გეომეტრიული ობიექტების თვისებებისა და ტრიგონომეტრიული თანაფარდობების გამოყენებით მართკუთხა სამკუთხედში განსაზღვრეს კიბის დახრის კუთხე. 

მოსწავლეებმა ერთმანეთს გაუზიარეს მიღებული შედეგები და იმსჯელეს, რამდენად კომფორტული და უსაფრთხოა გაზომილი კიბე ბლონდელის წესისა და დახრის რეკომენდებული კუთხის გათვალისწინებით. ამ პირველადმა პრაქტიკულმა გამოცდილებამ საფუძველი ჩაუყარა შემდგომ თეორიულ კვლევასა და დაპროექტების პროცესს.

აქტივობა 2. კომპლექსური დავალება

ამის შემდეგ შევთავაზე ალტერნატიული დიზაინის შექმნა, კომპლექსური დავალების სახით

• დავყავი მოსწავლეები ჯგუფებად, შევთავაზე თითოეულ ჯგუფს აირჩიოს კიბის საერთო სიმაღლის ერთ-ერთი ვარიანტი (1.5 მ ან 2.0 მ).
• მოსწავლეებს შესთავაზე შექმნან კიბის მინიმუმ ორი განსხვავებული დიზაინი შემდეგი ცვლადების (h, H, d…) შეცვლით, თითოეული არჩეული დიზაინისთვის მოსწავლეებმა ხელახლა გამოთვალონ შემდეგი პარამეტრები ტრიგონომეტრიული თანაფარდობების გამოყენებით, და შეაფასონ რა დადებითი და უარყოფითი მხარეები აქვს თითოეულ დიზაინს (მაგალითად, მეტი საფეხური ნიშნავს ნაკლებ დახრილობას, მაგრამ მეტ ადგილს იკავებს ჰორიზონტალურად…) მოსწავლეებმა უნდა დაასაბუთონ თავიანთი არჩევანი, ახსნან, რატომ მიიჩნევენ კონკრეტულ დიზაინს უფრო უსაფრთხოდ და კომფორტულად. შევთავაზე მათ კომპლექსური დავალების პირობა.

კომპლექსური დავალება სათაური: საცხოვრებელი სახლის კიბის დაპროექტება სასწავლო თემა: ტრიგონომეტრიული თანაფარდობები მართკუთხა სამკუთხედში მიზანი: ·         მოსწავლეებმა შეძლონ მართკუთხა სამკუთხედში ტრიგონომეტრიული თანაფარდობების (სინუსი, კოსინუსი, ტანგენსი) გამოყენებას რეალური საინჟინრო ამოცანის გადასაჭრელად. მოსწავლეებმა განავითარონ პრობლემის გადაჭრის, მათემატიკური მოდელირების, სივრცითი აზროვნებისა და პრეზენტაციის უნარები. დავალების პირობა: წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ ხართ არქიტექტორი ან დიზაინერი და გევალებათ დააპროექტოთ კიბე საცხოვრებელი სახლისთვის. კიბე უნდა აკავშირებდეს მიწის დონეს სახლის შესასვლელ კართან, რომელიც მიწის ზედაპირიდან 1.5 მეტრის ან 2 მეტრის სიმაღლეზე მდებარეობს (აირჩიეთ ერთ-ერთი ვარიანტი). თქვენი ამოცანაა, გამოიყენოთ მართკუთხა სამკუთხედში ტრიგონომეტრიული თანაფარდობები, რათა შექმნათ კიბის ოპტიმალური, უსაფრთხო და კომფორტული დიზაინი. შესასრულებელი ეტაპები: საწყისი მონაცემების შერჩევა: აირჩიეთ და დააფიქსირეთ კიბის საერთო სიმაღლე (H): 1.5 მ ან 2.0 მ. კვლევა და საფეხურების პარამეტრების განსაზღვრა: მოიძიეთ ინფორმაცია კიბის საფეხურების რეკომენდებული ზომების შესახებ (სიმაღლე და სიღრმე). შეარჩიეთ ერთი საფეხურის ოპტიმალური სიმაღლე (h) და სიღრმე (d). გაითვალისწინეთ, რომ კომფორტული საფეხურის სიმაღლე, როგორც წესი, 15 სმ-დან 18 სმ-მდეა, ხოლო სიღრმე – 25 სმ-დან 30 სმ-მდე.  (სურვილისამებრ) გაითვალისწინეთ ბლონდელის წესი კიბის კომფორტულობისთვის: 2h+d≈60−65 სმ. „მე-17 საუკუნის ფრანგმა არქიტექტორმა, ფრანსუა ბლონდელმა, კარგად იცოდა კიბის დიზაინში კომფორტის მნიშვნელობა. მან შეიმუშავა ფორმულა, რომელიც ცნობილია როგორც ბლონდელის ფორმულა: 2 საფეხური (სიმაღლე) + 1 საფეხური (სიღრმე) = 25 ინჩი (63-65 სმ) . ეს ფორმულა არქიტექტურის ოქროს წესია, რომელიც არქიტექტორებს ეხმარება კიბეების გამოთვლაში, რომლებზეც სიარული სასიამოვნოა“.   გამოთვლები ტრიგონომეტრიის გამოყენებით: საფეხურების რაოდენობა (N): გამოთვალეთ საფეხურების საერთო რაოდენობა (N=H/h). იმსჯელეთ, როგორ უნდა დამრგვალდეს მიღებული მნიშვნელობა და როგორ აისახება ეს საფეხურების ზუსტ სიმაღლეზე (შეეცადეთ, ყველა საფეხურს ერთნაირი სიმაღლე ჰქონდეს). კიბის საერთო ჰორიზონტალური სიგრძე (L): გამოთვალეთ კიბის მიერ დაკავებული საერთო ჰორიზონტალური მანძილი (L=N×d). კიბის დახრის კუთხე (α): განიხილეთ კიბე, როგორც მართკუთხა სამკუთხედის ჰიპოტენუზა, სადაც ვერტიკალური კათეტია H (კიბის საერთო სიმაღლე) და ჰორიზონტალური კათეტია L (კიბის საერთო ჰორიზონტალური სიგრძე). გამოიყენეთ ტრიგონომეტრიული თანაფარდობა მართკუთხა სამკუთხედში, რათა იპოვოთ კიბის დახრის კუთხე (α) ჰორიზონტალურ ზედაპირთან მიმართებით. შეაფასეთ, რამდენად მისაღებია მიღებული კუთხე. თუ თქვენი კუთხე ამ დიაპაზონს სცდება უსაფრთხო კუთხის სტანდარტებს, იმსჯელეთ შესაძლო კორექტირებებზე (მაგალითად, საფეხურის ზომების ან რაოდენობის შეცვლა). კიბის დახრილი ნაწილის სიგრძე (S): გამოთვალეთ კიბის დახრილი ნაწილის (ჰიპოტენუზის) რეალური სიგრძე (S). ამისთვის შეგიძლიათ გამოიყენოთ: პითაგორას თეორემა ან ტრიგონომეტრიული თანაფარდობები: (sin(α) ან cos(α)) პროექტის ვიზუალიზაცია: მოამზადეთ კიბის პროექტის მასშტაბირებული ნახაზი (გვერდითი ხედი). ნახაზზე მკაფიოდ დაიტანეთ შემდეგი ზომები და აღნიშვნები: საერთო სიმაღლე (H) საერთო ჰორიზონტალური სიგრძე (L) დახრილი ნაწილის სიგრძე (S) დახრის კუთხე (α) ერთი საფეხურის სიმაღლე (h) და სიღრმე (d) საფეხურების რაოდენობა (N) ნაშრომში ხაზგასმით წარმოადგინეთ მასალები (პროდუქტი): წერილობითი ანგარიში, რომელიც მოიცავს: თავდაპირველად არჩეული კიბის საერთო სიმაღლე (H). ინფორმაცია მოძიებული სტანდარტებისა და რეკომენდაციების შესახებ. საფეხურის სიმაღლისა (h) და სიღრმის (d) არჩევის დასაბუთება. ყველა ჩატარებული გამოთვლა დეტალურად (საფეხურების რაოდენობა, L, α, S), გამოყენებული ფორმულების მითითებით. ტრიგონომეტრიული ფუნქციების გამოყენების ახსნა-განმარტება თქვენს გამოთვლებში. დისკუსია კიბის დიზაინის უსაფრთხოებასა და კომფორტულობაზე (მაგ., მიღებული დახრის კუთხის შეფასება). შესაძლო გამოწვევები და მათი გადაჭრის გზები (მაგალითად, თუ თავდაპირველი გათვლებით კუთხე მიუღებელი აღმოჩნდა).   კიბის მასშტაბირებული ნახაზი (გვერდითი ხედი), ყველა საჭირო აღნიშვნით.   შეფასების კრიტერიუმები: ტრიგონომეტრიული ცნებებისა და თანაფარდობების გააზრება და კორექტული გამოყენება: რამდენად სწორად არის გამოყენებული სინუსი, კოსინუსი, ტანგენსი ან პითაგორას თეორემა. გამოთვლების სიზუსტე: არითმეტიკული და ტრიგონომეტრიული გამოთვლების სისწორე. პრობლემის გადაჭრის უნარი: ამოცანის პირობის გააზრება, ლოგიკური მსჯელობა და გადაწყვეტილების მიღება. დიზაინის არჩევანის დასაბუთება: რამდენად კარგად არის ახსნილი საფეხურის ზომების, დახრის კუთხის და სხვა პარამეტრების შერჩევა. უსაფრთხოებისა და კომფორტის სტანდარტების გათვალისწინება: რამდენად შეესაბამება დაპროექტებული კიბე ზოგად რეკომენდაციებს. წარმოდგენილი მასალის ხარისხი: ანგარიშის სტრუქტურირებულობა, სიცხადე, ლაკონიურობა და ნახაზის აკურატულობა, მასშტაბის დაცვა და ინფორმაციულობა. კვლევითი უნარები: საჭირო ინფორმაციის მოძიებისა და გამოყენების უნარი. დამატებითი მითითებები: შეგიძლიათ გამოიყენოთ დამხმარე რესურსები (სახელმძღვანელო, ინტერნეტი, პროგრამული უზრუნველყოფა კიბის ესკიზისათვის). იმუშავეთ ჯგუფურად. პრეზენტაციის დროს შეგიძლიათ გამოიყენოთ ვიზუალური მასალები.   წარმატებებს გისურვებთ!

აქტივობა 3. პრეზენტაცია და დისკუსია:

ბოლოს გაიმართა პრეზენტაცია და დისკუსია:

• თითოეულმა ჯგუფმა წარმოადგინა თავის მიერ შექმნილი დიზაინის ვარიანტები, გამოთვლები და დასკვნები.
• გაიმართა დისკუსია სხვადასხვა დიზაინის უპირატესობებსა და ნაკლოვანებებზე.

ერთმანეთს დაუსვეს ისეთი კითხვები, როგორიცაა:

• როგორ მოქმედებს საფეხურის სიმაღლისა და სიღრმის ცვლილება კიბის დახრის კუთხეზე?
• რომელი დიზაინი იქნება უფრო მოსახერხებელი ხანდაზმული ადამიანებისთვის ან ბავშვებისთვის?
• რა ფაქტორები უნდა გავითვალისწინოთ კიბის დიზაინის არჩევისას სივრცის შეზღუდვის შემთხვევაში? და სხვა.

აქტივობა 4. შეჯამება-შეფასება.

მოსწავლეებს ვთხოვე, მოკლედ გაეზიარებინათ თავიანთი შთაბეჭდილებები აქტივობის შესახებ 3-2-1 შეფასების ინსტრუმენტის გამოყენებით

მოსწავლეებს ძალიან მოეწონათ ზემოთ აღწერილი აქტივობა. ისინი ინტერესით ჩაერთნენ დავალების თითოეულ ეტაპში და წარმოადგინეს ძალიან საინტერესო პრეზენტაციები. მოსწავლეებმა არა მხოლოდ გაიაზრეს თეორიული ცნებები, არამედ განავითარეს პრაქტიკული უნარები, როგორიცაა პრობლემის გადაჭრა, მათემატიკური მოდელირება, სივრცითი აზროვნება და დიზაინის ოპტიმიზაცია.

აქტივობის განმავლობაში, მოსწავლეებმა შეძლეს:

• კიბის პარამეტრების ანალიზი და მათი გავლენის შეფასება უსაფრთხოებასა და კომფორტზე.
• სხვადასხვა დიზაინის ვარიანტის შექმნა და შედარება.
• არგუმენტირებული მსჯელობის საფუძველზე ოპტიმალური გადაწყვეტილების მიღება.
• ჯგუფური მუშაობისა და პრეზენტაციის უნარების განვითარება.

დავალებაზე მუშაობის პროცესში, მოსწავლეებმა გააცნობიერეს, რომ მათემატიკა არ არის აბსტრაქტული საგანი, არამედ მძლავრი ინსტრუმენტია რეალური სამყაროს პრობლემების გადასაჭრელად. ამ ტიპის აქტივობები ხელს უწყობს მოსწავლეების მოტივაციის ამაღლებას, მათში კრიტიკული აზროვნებისა და დამოუკიდებელი სწავლის უნარების განვითარებას.

ვფიქრობ, წინამდებარე გამოცდილება წარმატებით შეიძლება იქნას გამოყენებული მე-10 კლასის მათემატიკის გაკვეთილებზე, რაც ხელს შეუწყობს სწავლების ხარისხის გაუმჯობესებას და მოსწავლეების უფრო ეფექტურ მომზადებას თანამედროვე გამოწვევებისთვის.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. მათემატიკის გზამკვლევი მეათე კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ,

ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/meate-klasi/

3. https://math.stackexchange.com/questions/4081984/solving-trigonometric-word-problems-with-limited-information
4. https://www.graitec.com/Help/PowerPack_for_Advance_Steel/En/Balanced_Stair_Ergonomics_-_Overview.htm

აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვებთან კომუნიკაციის განვითარებისთვის არაერთგვაროვანი, მრავალფეროვანი რეკომენდაციები, აქტივობები თუ მიდგომებია გასათვალისწინებელი. მათი მოძიება, ანალიზი, დახარისხება, შეფასება ბევრ დროსა და გამოცდილებასაც მოითხოვს. ჩვენი  ელმეგობარი კი ამას ბევრად სწრაფად აკეთებს. უბრალოდ, უნდა გვახსოვდეს, შაბლონები, რომლებსაც ის გვთავაზობს, ჩვენ მიერ  აუცილებლად უნდა შეფასდეს მოსწავლის მდგომარეობის, საჭიროების, საკლასო სიტუაციისა და სასწავლო გარემოს გათვალისწინებით. ქვემოთ შემოთავაზებული აქტივობების ნაკრები, ჩვენგან შემოქმედებით მიდგომასაც მოითხოვს, სხვა მხრივ კი, ვფიქრობ, მათი მეშვეობით, ჩვენი სივრცეები მეტად მრავალფეროვანი და  საინტერესო გახდება. აქტივობები  7–8 წლის ასაკის ბავშვებისთვისაა შერჩეული.

დაქვეითება ძირითადად გამოვლენილია პრაგმატულ ენაში (სოციალური კომუნიკაცია, მიმიკები, შეხედულება, ქცევითი სიგნალები), თანმდევად – რეცეპტიულ/ექსპრესიიულ სირთულეებში.

მიზნები:

• სოციალური კომუნიკაციის საფუძვლების განვითარება
• ინტერაქციის მოტივაციის გაჩენა
• სიტყვიერი და არავერბალური მინიშნებების გაცნობიერება
• კომუნიკაციის ფუნქციების (თხოვნა, უარის თქმა, გაზიარება) განმტკიცება

ხუთდღიანი აქტივობების სერია

დღე 1 – ყურადღების გაზიარება (Joint Attention)

• აქტივობა: „დავაკვირდეთ ერთად“.

ბავშვთან ერთად უყურებ გამოსახულებას ან მოქმედებას (მაგ., მოძრავ სათამაშოს)…

შენიშვნა: თუ არ იხედება,  გამოიყენე: თვალით მიყოლა + ჟესტი

დღე 2 – სოციალური მიმოცვლა თამაშით

• აქტივობა: „გავცვალოთ სათამაშოები“.

მაგიდაზე 2–3 სხვადასხვა საგანი. შენს ხელშია ერთ-ერთი – ბავშვის რეაქციის შემდეგ შესთავაზე ცვლა…

შენიშვნა: გამოიყენე ვიზუალური მინიშნებები: ბარათები ან „Picture Exchange“-ის ელემენტები

დღე 3 – ემოციების ამოცნობა და მიბმა სიტუაციაზე

• აქტივობა: „როგორ გრძნობ თავს?“

აჩვენე ემოციების სურათები (გახარებული, გაბრაზებული…) და განიხილეთ სიტუაციები.

შენიშვნა: აუტისტური სპექტრის ბავშვებს ხშირად სჭირდებათ ემოციისა და მიზეზის დაკავშირება

დღე 4 – ალტერნატიული კომუნიკაციის გამოყენება

• აქტივობა: „დამეხმარე, რომ გითხრა!“

ბავშვმა უნდა მიუთითოს ან თქვას, რომელი მოქმედება უნდა შესარულოს.

შენიშვნა: მთავარია, ბავშვმა გაიაზროს, რომ მის გამოხატვას შედეგი მოსდევს

დღე 5 – მინიშნებების გაგება და კონტექსტური კომუნიკაცია

• აქტივობა: „რას ვეუბნები ასე?“

შენ აკეთებ ჟესტს ან მიმიკას: დაღონებულ სახეს / მხრების ჩეჩვას…

შენიშვნა: გამოიყენე სარკე, ვიდეო ან ნახატები, რათა დააკვირდეს საკუთარ რეაქციებსაც

სერია 1: რეცეპტიული ენის სირთულეები

ასაკი: 7–8

ბავშვს უჭირს სიტყვების მნიშვნელობის, მითითებების და შეკითხვის გაგება.

მიზნები:

• გაგების სტრატეგიების გაძლიერება
• მოკლე ინსტრუქციების და მოთხოვნების შესრულება
• მნიშვნელოვანი სიტყვების აღქმა კონტექსტში

ხუთდღიანი აქტივობების სერია

დღე 1 – მარტივი მითითებების მიყოლა

• აქტივობა: „შეასრულე ბრძანება“

მისცი მარტივი ინსტრუქციები: ‘დასვი ბურთი’, ‘მიდი კართან’ და ა.შ.

შენიშვნა: დაიწყე ერთსაფეხურიანი ინსტრუქციებით, შემდეგ გადადი ორსაფეხურიანზე

დღე 2 – სახელების ამოცნობა კონტექსტით

• აქტივობა: „რა არის ეს?“

აჩვენე სურათი და კითხე – ეს რა არის? დაეხმარე მინიშნებებით, თუ საჭიროა.

შენიშვნა: გამოიყენე რეალური საგნები და ვიზუალური ბარათები

დღე 3 – მოქმედების სიტყვების გაგება

• აქტივობა: „ვინ რას აკეთებს?“

გამოიყენე ნახატები ან სცენები და კითხე: ‘ვინ სვამს?’, ‘ვინ დახტუნობს?’

შენიშვნა: პასუხად მიიღე სიტყვა ან ჟესტი

დღე 4 – მიმართულებების მიყოლა

• აქტივობა: „მიდი მარჯვნივ!“

ინსტრუქციები სივრცეში გადაადგილებაზე – მარჯვნივ, მარცხნივ, წინ.

შენიშვნა: დაამყარე მარტივი რუტინები – ოთახში გადაადგილებით

დღე 5 – შეკითხვების გაგება

• აქტივობა: „ვინ? სად? როდის?“

დაამუშავე მარტივი შეკითხვები სურათებზე დაყრდნობით.

შენიშვნა: დაეხმარე ვიზუალურად და სიტყვიერად

სერია 2: ექსპრესიული ენის სირთულეები

ასაკი: 7–8

ბავშვს უჭირს საკუთარი აზრის სიტყვიერად გამოხატვა.

მიზნები:

• სიტყვათა მარაგის გაზრდა
• მარტივი წინადადებების აგება
• საკუთარი აზრის და სურვილების გამოხატვა

ხუთდღიანი აქტივობების სერია

დღე 1 – სიტყვების მიწოდება

• აქტივობა: „რა გვჭირდება?“

თამაში ნივთებით, სადაც ბავშვი უნდა დაასახელოს, რა უნდა გამოიყენოს.

შენიშვნა: შეამცირე სავარაუდო ვარიანტები

დღე 2 – მარტივი წინადადებების აგება

• აქტივობა: „ვინ რას აკეთებს?“

სურათზე დაყრდნობით ააწყვე წინადადება: ‘ბიჭი ჭამს’

შენიშვნა: შეამოკლე და გაუადვილე სტრუქტურა

დღე 3 – სურვილების გამოხატვა

• აქტივობა: „რა გსურს?“

შეარჩიე სასურველი საგნები და სთხოვე თქვას ან მიუთითოს.

შენიშვნა: მიუთითე მაგალითად – ‘მინდა წვენი’

დღე 4 – პასუხის გაცემა შეკითხვებზე

• აქტივობა: „მითხარი!“

კითხე ბავშვებს კონკრეტული კითხვები ყოველდღიური თემებიდან.

შენიშვნა: დაიწყე ‘დიახ/არა’-თი და შემდეგ გადადი გახსნილ კითხვებზე

დღე 5 – მოთხრობის აგება

• აქტივობა: „რა მოხდა?“

დაეხმარე ბავშვს, რათა შეძლოის  მოკლე ამბის მოყოლა, სურათების მიმდევრობით.

შენიშვნა: გამოიყენე სურათოვანი თანმიმდევრობა

სერია 3: არტიკულაციური სირთულეები

ასაკი: 7–8

ბავშვს უჭირს ბგერების სწორად წარმოთქმა.

მიზნები:

• ბგერების დიაგნოსტიკა და ფოკუსირებული გამართვა
• სიტყვების სწორად წარმოთქმის წახალისება
• სწორი არტიკულაციის ავტომატიზაცია

ხუთდღიანი აქტივობების სერია

დღე 1 – ბგერის სმენის გარჩევა

• აქტივობა: „მოისმინე ბგერა!“

დაათქმევინე და გაარჩევინე სწორად ნათქვამი და არასწორი ბგერა.

შენიშვნა: შეადარე საკუთარი ხმა სწორ მაგალითთან

დღე 2 – ბგერის გამარტივება

• აქტივობა: „დავიწყოთ მარტივად“

მოამზადე ბგერა ღიად – ხმოვნებთან ერთად.

შენიშვნა: გაიმეორე სახალისო სიტყვებით: ‘პა’, ‘პაპა’

დღე 3 – ბგერის დაერთება სიტყვაში

• აქტივობა: „დავამატოთ ბგერა“.

სიტყვაში ჩასმული ბგერის გამეორება და გამართვა.

შენიშვნა: მოარგე ბავშვისთვის რთულ სიტყვებზე

დღე 4 – ბგერის გამოყენება ფრაზაში

• აქტივობა: „შექმენი წინადადება“.

სწორი ბგერით წარმოთქმული სიტყვების შერწყმა წინადადებაში.

შენიშვნა: დაამარტივე სტრუქტურა და გაამეორებინე

დღე 5 – თამაშით ავტომატიზაცია

• აქტივობა: „ითამაშე და თქვი“.

თამაში – ბგერაზე ორიენტირებული. მაგალითად: ბურთის სროლა სიტყვაზე.

შენიშვნა: სიტუაციურად და თამაშით – მოხდეს განმტკიცება

სერია 4: პრაგმატული ენის სირთულეები (ზოგადი)

ასაკი: 7–8

ბავშვს უჭირს სოციალური კომუნიკაცია, თვალით კონტაქტი, მიმოსვლა, თამაშის რეგულაციები.

მიზნები:

• სოციალური თამაშის ელემენტების ათვისება
• კომუნიკაციური ქცევის წახალისება
• დროის, რიგის, თანაზიარობის გაგება

ხუთდღიანი აქტივობების სერია

დღე 1 – რიგის მოლოდინი

• აქტივობა: „ვდგავართ რიგში“.

თამაში, სადაც ყველა თავის რიგს ელოდება.

შენიშვნა: გამოიყენე სიმბოლოები ან ჟესტები რიგის აღსანიშნავად

დღე 2 – თანაზიარობის წახალისება

• აქტივობა: „გავუწოდოთ ერთმანეთს“.

თამაში – ერთმა გაუწოდოს საგანი მეორეს.

შენიშვნა: შეაქე აქტივობის გაზიარება სიტყვით ან ჟესტით

დღე 3 – ყურადღების გამოკვეთვა

• აქტივობა: „შემომხედე!“.

თამაშისას ყურადღების გადატანა და ფიქსაცია ერთ საგანზე.

შენიშვნა: გამოიყენე მიმიკები და მიმართულებები

დღე 4 – სხეულის ენა

• აქტივობა: „როგორ ვგრძნობ თავს?“

სარკითა და ფოტოთი ემოციების გაცნობა.

შენიშვნა: შეადაროს საკუთარი და სხვისი გამოხატვა

დღე 5 – დიალოგის წახალისება

• აქტივობა: „ვუთხრათ ერთმანეთს“

მარტივი დიალოგის განსახორციელებლად გამოიყენე ბარათები ან ნიღბები.

შენიშვნა: დაეხმარე წინადადებების სტრუქტურის აგებაში

ვფიქრობთ, აღნიშნული აქტივობები მშობელსა თუ დარგის არაერთ სპეციალისტს დაეხმარება. უბრალოდ,  ერთი რამ აუცილებლად უნდა გვახსოვდეს:

ბავშვებს, რომლებსაც ენისა და მეტყველების სირთულე აქვთ, ძალიან ბევრი ძალისხმევა სჭირდებათ ჩვენ მიერ მიცემული ამა თუ იმ ამოცანის შესასრულებლად. ამიტომ, კარგი იქნება, თუ გამოვიყენებთ ფრაზას: „_ გთხოვ, დამეხმარე!“, რაც მათ მეტად ემპათიურს გახდით და მეტად მოისურვებენ ჩვენს მხარდაჭერას. ჩემს შემთხვევაში, ასეა! თქვენს გისურვებთ წარმატებას!

დაწყებით კლასებში მნიშვნელოვანია ფაქტისა და მოსაზრების განსხვავების სწავლება, რადგან ის ხელს უწყობს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას.

ამ ასაკის ბავშვებისთვის სწავლება უნდა იყოს სახალისო, ინტერაქციული და მათთვის გასაგები. უპირველეს ყოვლისა, მოსწავლეებს მარტივად უნდა ავუხსნათ, რომ:

ფაქტი არის ინფორმაცია, ნამდვილად მომხდარი ამბავი, მოვლენა, შემთხვევა. ყველამ იცის, რომ სიმართლეა (მაგ., „მზე ანათებს დღისით“).

მოსაზრება არის სუბიექტური აზრი, რომელიც დამოკიდებულია ადამიანის შეხედულებაზე. შეიძლება, შენ რაღაც მოგწონდეს ან არ მოგწონდეს და სხვა ადამიანი სხვანაირად ფიქრობდეს (მაგ., „მზე ყველაზე ლამაზი ვარსკვლავია“).

გთავაზობთ სახალისო პრაქტიკულ სავარჯიშოებს, რომელთაც სურვილისამებრ გამოიყენებთ.

1. „ფაქტი თუ მოსაზრება?“ (მოსწავლეები განსაზღვრავენ, წინადადება ფაქტია თუ მოსაზრება)

აღწერა:

• 10-15 წინადადება (ფაქტები და მოსაზრებები) დავწეროთ ბარათებზე.
• გავყოთ მოსწავლეები ჯგუფებად.
• თითოეულ ჯგუფს მივცეთ ბარათები, რომ განსაზღვრონ, რომელია ფაქტი და რომელი მოსაზრება.
• მოსწავლეებს ვთხოვოთ, ახსნან/დაასაბუთონ, რატომ მიიჩნევენ წინადადებას ფაქტად ან მოსაზრებად.

 მაგალითები:

• „ძაღლი ოთხ ფეხზე დადის“ (ფაქტი).
• „ძაღლები ყველაზე საყვარელი ცხოველები არიან“ (მოსაზრება).
• „წყალი 100°C-ზე დუღს“ (ფაქტი).
• „შოკოლადის ნაყინი ყველაზე გემრიელია“ (მოსაზრება).

2. „შექმენი შენი წინადადება“ (მოსწავლეები თავად ქმნიან ფაქტებსა და მოსაზრებებს)

აღწერა:

• მოსწავლეებმა დაწერონ ერთი ფაქტი და ერთი მოსაზრება თემაზე, მაგ., „სკოლა“ ან „ცხოველები“.
• წინადადებები წაიკითხონ ხმამაღლა.
• თანაკლასელებმა განსაზღვრონ, რომელია ფაქტი და რომელი – მოსაზრება.

მაგალითები:

„სკოლაში ვსწავლობთ მათემატიკას“ (ფაქტი).

„მათემატიკა ყველაზე სახალისო საგანია“ (მოსაზრება).

3. „ფაქტის დადასტურება“ (მოსწავლეები სწავლობენ ფაქტების შემოწმებას)

აღწერა:

• მოსწავლეებს მივცეთ წინადადებები, მაგ., „დღეში 24 საათია“ ან „მთვარე დედამიწის თანამგზავრია“.
• ვთხოვოთ, იფიქრონ, როგორ შეიძლება ამ ფაქტის დადასტურება (მაგ., წიგნში ნახვა, ინტერნეტში ძიება, მასწავლებელთან გადამოწმება).
• შეადარონ მოსაზრებასთან, მაგ., „მთვარე ყველაზე ლამაზია“ – ავუხსნათ, რომ ამის დადასტურება შეუძლებელია, რადგან ეს სუბიექტური აზრია.

4. „ფაქტისა და მოსაზრების თამაში“ (ინტერაქციული თამაში)

აღწერა:

• ოთახში გავაკეთოთ ორი ზონა – „ფაქტი“ და „მოსაზრება“.
• წავიკითხოთ წინადადებები, მაგ., „კატები ძაღლებზე უკეთ ნადირობენ“ (მოსაზრება) ან „კატებს ოთხი ფეხი აქვთ“ (ფაქტი).
• მოსწავლეებმა უნდა გადაინაცვლონ შესაბამის ზონაში.
• ვთხოვოთ, ახსნან/დაასაბუთონ თავიანთი არჩევანი.

5. რეკლამის ანალიზი

აღწერა:

• ვაჩვენოთ მარტივი რეკლამა (მაგ., საბავშვო პროდუქტის).
• ვთხოვოთ, გამოყონ ფაქტები (მაგ., „ეს სათამაშო მუშაობს ბატარეით“) და მოსაზრებები (მაგ., „ეს სათამაშო ყველაზე სახალისოა“).

იმისათვის, რომ ბავშვებმა სიღრმისეულად გაიაზრონ ცნებები – ,,ფაქტი’’ და ,,მოსაზრება’’, სწავლების პროცესი უნდა იყოს სახალისო, ინტერაქციული და მათთვის ნაცნობ თემებზე დაფუძნებული.

სავარჯიშოები/თამაშები დავუკავშიროთ ყოველდღიურ ცხოვრებას. მოსწავლეებმა განიხილონ ფაქტები და მოსაზრებები თამაშებთან, ცხოველებთან, საჭმელთან მიმართებით.

გამოვიყენოთ ხელმისაწვდომი რესურსები – საბავშვო წიგნები, ენციკლოპედია, ჟურნალები, ონლაინპლატფორმები.

გამოყენებული რესურსი:

https://www.teachstarter.com

თანამედროვე საგანმანათლებლო პროცესში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება მოსწავლეთა არა მხოლოდ თეორიული ცოდნის ათვისებას, არამედ მის პრაქტიკულ კონტექსტში გამოყენების უნარის განვითარებას. ამ მიზანს ეფექტურად ემსახურება კომპლექსური/შემოქმედებითი დავალებები, რომლებიც მოსწავლეებს შესაძლებლობას აძლევს, ინტეგრირებული სახით გამოიყენონ სხვადასხვა საგნობრივი ცოდნა რეალური ცხოვრებისეული პრობლემების გადასაჭრელად. სტატიაში გაგიზიარებთ ჩემს გამოცდილებას კომპლექსური დავალების შედეგებზე. კერძოდ, მე-6 კლასის მათემატიკის თემატურ ბლოკს „რიცხვები“, კონკრეტულად კი თემას „მოქმედებები არაუარყოფით რაციონალურ (წილადი, ათწილადი) რიცხვებზე“ და მასზე დაფუძნებულ კომპლექსურ დავალებას სათაურით „მათემატიკური გამოწვევები ბაღში“.

აღნიშნული დავალება, რომელიც აგებულია ახალგაზრდა ლანდშაფტის დიზაინერის როლზე მორგებულ საინტერესო სცენარზე და მიზნად ისახავს მოსწავლეებში განავითაროს არა მხოლოდ რიცხვებზე მოქმედებების ცოდნა და უნარები, არამედ ისეთი მნიშვნელოვანი სააზროვნო პროცესები, როგორებიცაა – პრობლემის გადაჭრა, კრიტიკული და სივრცითი აზროვნება, მოდელირება და ანალიზი. დავალების მრავალფეროვანი ინსტრუქციები მოიცავს რაციონალურ რიცხვებთან მუშაობას და მათ პრაქტიკულ გამოყენებას ბაღის დაგეგმვის კონკრეტულ ამოცანებში, რაც მოსწავლეებს უადვილებს, დაინახონ მათემატიკის პირდაპირი კავშირი რეალურ სამყაროსთან და გააცნობიერონ მისი პრაქტიკული ღირებულება.

დავალების სათაური: „მათემატიკური გამოწვევები ბაღში“
საკვანძო შეკითხვა:	როგორ დავგეგმოთ ბაღის ტერიტორია ოპტიმალურად, არსებული ფართობისა და საჭიროებების გათვალისწინებით (ბილიკი, ყვავილები, ბოსტნეული, სარწყავი სისტემა)?
წარმოიდგინე, რომ შენ ხარ ახალგაზრდა ლანდშაფტის დიზაინერი. თქვენმა მეზობელმა გთხოვათ დახმარება მისი ახალი ბაღის დაგეგმვაში. მას სურს, ბაღში განათავსოს სხვადასხვა მცენარე, ბილიკი და სარწყავი სისტემა. მას აინტერესებს, როგორ იმოქმედებს ბილიკის ფართობი ნარგავებისთვის დარჩენილ მიწის ფართობზე და როგორ გამოიყენოს მათემატიკური გამოთვლები ამ პროცესში. ასევე სურს, რომ ყველაფერი იყოს ფუნქციონალური და ლამაზი. შენი ამოცანაა დაეხმარო მეზობელს ბაღის დაგეგმარებაში
დავალების ინსტრუქცია: ბაღის ფართობი და ბილიკის დაგეგმვა: მეზობლის ბაღის ნაკვეთს მართკუთხედის ფორმა აქვს და მისი სიგრძეა 15.75 მეტრი, ხოლო სიგანე – 9.2 მეტრი. მან გადაწყვიტა ბაღში გააკეთოს ბილიკი, რომელიც დაფარავს 10,5 კვადრატულ მეტრ ფართობს. ხოლო დარჩენილი მიწის 2/3​ ნაწილზე ყვავილების დარგვა სურს, 1/3​ ნაწილზე კი ბოსტნეულის. პირველ რიგში, გამოთვალეთ ბაღის მთლიანი ფართობი. შემდეგ გამოთვალეთ მიწის ფართობი, რომელიც დარჩება ბილიკის გაკეთების შემდეგ. ბოლოს, გამოთვალეთ, რა ფართობი დაეთმობა ყვავილებს და რა – ბოსტნეულს. დაამრგვალეთ მიღებული შედეგები მეათედის სიზუსტით. 2.       სარწყავი სისტემა: მეზობელს სურს ბაღში სარწყავი სისტემის გაყვანა დარჩენილი ნარგავების ფართობისთვის. მას სურს 25,5 მეტრი სიგრძის მილი თანაბრად გაყოს 4 მონაკვეთად სხვადასხვა ზონის მოსარწყავად. გამოთვალეთ თითოეული მონაკვეთის სიგრძე. თუ მას დამატებით დასჭირდება კიდევ 1/5​ თავდაპირველი სიგრძის მილი, რა საერთო სიგრძის მილი დასჭირდება? სასუქის გაანგარიშება: ყვავილებისთვის საჭიროა სპეციალური სასუქი, რომლის ერთი შეფუთვა საკმარისია 5,2 კვადრატული მეტრი ფართობისთვის. რამდენი შეფუთვა სასუქი დასჭირდება ყვავილების მთელი ფართობისთვის? დაამრგვალეთ პასუხი უახლოეს მთელ რიცხვამდე, რადგან სასუქი იყიდება შეფუთვებით. მოსავლის შეფასება: ბოსტნეულის ნაწილზე მან დარგო პომიდვრის ნერგები. ერთი ძირი პომიდვრისგან საშუალოდ 1,8 კილოგრამი მოსავალი მიიღება. თუ მას დარგული აქვს 35 ძირი პომიდორი (ივარაუდეთ, რომ ნერგები ამ ფართობზე თანაბრად არის განაწილებული), რა საერთო მოსავალს ელოდება ის? თუ ამ მოსავლის 3/4​ ნაწილს ის ბაზარზე გაყიდის, კილოგრამს 2,5 ლარად, რა შემოსავალს მიიღებს? ბილიკის ფილები: მეზობელს ბაღში ბილიკისთვის შეძენილი ჰქონდა გარკვეული რაოდენობის კვადრატული ფორმის ფილები. მან გამოიყენა 42 ფილა და ამ ფილებით დაფარა 10.5 კვადრატული მეტრი ფართობი. მოგვიანებით აღმოჩნდა, რომ თავდაპირველად არსებული ფილების 1/7​ ნაწილი დაზიანებული იყო. ·         გამოთვალეთ ერთი კვადრატული ფილის ფართობი კვადრატულ მეტრებში. ·         რამდენი დაზიანებული ფილა ჰქონდა მას? ·         სულ რამდენი ფილა ჰქონდა მას თავდაპირველად?   ღობის სიგრძე: მეზობელს ბაღის გარშემო სურს ღობის გაკეთება. ბაღის სიგრძეა 15.75 მეტრი, ხოლო სიგანე – 9.2 მეტრი. გამოთვალეთ ბაღის პერიმეტრი. თუ მას უკვე აქვს 20.5 მეტრი ღობე, კიდევ რამდენი მეტრი დასჭირდება? მიღებული შედეგი დაამრგვალეთ მეათედის სიზუსტით (ამ პუნქტზე ბილიკის არსებობა არ მოქმედებს).
პრეზენტაციისას ნათლად წარმოაჩინე:	რა მნიშვნელობა აქვს მოქმედებათა თანმიმდევრობის დაცვას გამოთვლების წარმოებისათვის?   როგორ გვეხმარება რაციონალურ რიცხვებზე არითმეტიკული მოქმედებათა თვისებების ცოდნა გამოთვლების წარმოებაში, არის თუ არა დამოკიდებული შედეგი სტრატეგიის შერჩევაზე?   როგორ გვეხმარება სტრატეგიის შერჩევა გამოთვლების წარმოებაში? მიღებული შედეგების ანალიზსა და პროექტის შეჯამებაში (ნაშრომი წარმოადგინე შენთვის მოსახერხებელი ფორმით).
შეფასების კრიტერიუმები:	ბაღის მთლიანი ფართობის, ბილიკისთვის გამოყოფილი ფართობისა და ნარგავებისთვის დარჩენილი ფართობების სწორად გამოთვლა. ათწილადების დამრგვალებისა და არითმეტიკული მოქმედებების გამოყენების სიზუსტე ყველა ამოცანაში. წილადების გამოყენება მიწის ნაკვეთის ნაწილების განსაზღვრისას და ამოცანების გადაჭრისას. რეალური სიტუაციების ანალიზისა და მათემატიკური მოდელირების უნარი (ბილიკის ფართობის გათვალისწინება). მათემატიკური მეთოდების გამოყენებით ზუსტი გამოთვლების შესრულების და შედეგების შეფასების უნარი. ამოხსნის პროცესის და პასუხების წარმოდგენის სიცხადე და ლოგიკურობა.

დავალების მრავალფეროვანმა აქტივობებმა და რეალისტურმა სცენარმა მოსწავლეებში დიდი ინტერესი გამოიწვია. დავალების შინაარსის გაცნობის შემდეგ, მოსწავლეთა მზაობის დონის გათვალისწინებით, სირთულის მიხედვით პირობა დავყავი ჯგუფებში დიფერენცირებული სწავლების უზრუნველსაყოფად, ჯგუფური ნამუშევრები კი გავაერთიანეთ პრეზენტაციაში. მოსწავლეთა ნამუშევრები საინტერესო და შემოქმედებითი აღმოჩნდა. გაგიზიარებთ ზოგიერთ მათგანს ფოტოს სახით, თანდართული განმავითარებელი შეფასების კომენტარებით.

1.     ბაღის ფართობი თქვენ შეძელით ბაღის მთლიანი ფართობისა და ნარგავებისათვის დარჩენილი ფართობის სწორად გამოთვლა. მიწის ნაკვეთის ნაწილების განსაზღვრისათვის სწორად იყენებთ ათწილადებსა და წილადებზე მოქმედებებს. ამოხსნის პროცესი ლოგიკური და თანმიმდევრულია, შეგიძლიათ რეალური სიტუაციის გაანალიზება და მათემატიკური მოდელირება. განაგრძე მსგავსი სიზუსტით მუშაობა და უფრო დიდ წარმატებას მიაღწევთ.	2.     სარწყავი სისტემა თქვენ კარგად გააანალიზეთ ამოცანის მეორე ნაწილი და სწორად გამოთვალეთ დამატებით საჭირო მილის სიგრძე (თავდაპირველი სიგრძის 1/5) და შემდეგ იპოვე საერთო სიგრძეც. ეს შესანიშნავია! თუმცა, არ დააკვირდით, რომ ამოცანის პირველ ნაწილში გეკითხებიან, მილის ოთხ თანაბარ ნაწილად გაყოფას. რა მათემატიკური მოქმედება უნდა გამოიყენო ამისთვის, რომ შეასრულო ეს გამოთვლაც? მნიშვნელოვანია, რომ ყოველთვის უპასუხოთ ყველა დასმულ კითხვას და ყურადღებით გაიაზროთ თითოეული მათგანი. თქვენ უკვე აჩვენეთ, რომ შეგიძლიათ გამოთვლების სწორად შესრულება, ამიტომ დარწმუნებული ვარ, პირველ ნაწილსაც წარმატებით გაუმკლავდებით! განაგრძეთ მუშაობა და ყურადღებით იყავით დეტალების მიმართ (გთხოვთ გასწორებული ვერსია მომიტანოთ).
3.     სასუქის გაანგარიშება შესანიშნავია, რომ სწორად გამოთვალეთ სასუქის საჭირო პაკეტების რაოდენობა! ზუსტად განსაზღვრეთ, რომ 17,23… უნდა დამრგვალდეს 18-მდე, რადგან სასუქი მთელი შეფუთვებით იყიდება. ეს გვიჩვენებს თქვენს კარგ უნარს რეალური სიტუაციის ანალიზში. თქვენ ასევე წარმატებით გამოიყენეთ ათწილადები და შეასრულეთ მათზე არითმეტიკული მოქმედება (გაყოფა), რაც აუცილებელია პრაქტიკული ამოცანების გადაჭრისას. ეს ყველაფერი ცხადად მეტყველებს თქვენს  მათემატიკურ უნარებზე. ამოხსნის ლოგიკა და საბოლოო პასუხი სწორია. განაგრძეთ ასეთივე წარმატებით მუშაობა!	4.     მოსავლის შეფასება. შესანიშნავია! თქვენ ძალიან კარგად გაართვით თავი ამ ამოცანას. ზუსტად გამოთვალეთ მოსალოდნელი მთლიანი მოსავალი და ასევე ის შემოსავალი, რომელსაც მიიღებ მოსავლის 3/4 ნაწილის გაყიდვით. თქვენი გამოთვლები უნაკლოა და ეტაპობრივად არის წარმოდგენილი, რაც ძალიან კარგია. თქვენ წარმატებით გამოიყენეთ როგორც ათწილადები, ასევე წილადები და აჩვენეთ არითმეტიკული მოქმედებების შესრულების მაღალი დონე. ასევე კარგად გაიაზრეთ რეალური სიტუაცია და შექმენით შესაბამისი მათემატიკური მოდელი შემოსავლის დასადგენად. განაგრძეთ ასეთივე წარმატებით მუშაობა! ვიზუალური შეფასება: ნახატი არის საინტერესო და ვიზუალურად მიმზიდველი, რაც ხელს უწყობს ამოცანის უკეთ აღქმას.
5.     ბილიკის ფილები ბრწყინვალეა! თქვენ შესანიშნავად გაართვით თავი ამ ამოცანას. ზუსტად გამოთვალეთ ერთი ფილის ფართობი, დაზიანებული ფილების რაოდენობა და თავდაპირველი ფილების საერთო რაოდენობაც. თქვენი ამოხსნა არის ლოგიკური და ნათლად წარმოდგენილი, რაც ძალიან კარგია. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, როგორ გამოიყენეთ წილადები უცნობი სიდიდის დასადგენად. ეს გვიჩვენებს თქვენს კარგ ანალიტიკურ და მათემატიკური მოდელირების უნარებს. განაგრძეთ მუშაობა ასეთივე წარმატებით!	6.     ღობის სიგრძე თქვენ ძალიან კარგად გაართვით თავი ამ ამოცანას. ზუსტად გამოთვალეთ ბაღის პერიმეტრი და ასევე სიგრძე, თუ რამდენი მეტრი ღობე იქნება საჭირო დამატებით. თქვენი გამოთვლები უნაკლოა და ეტაპობრივად არის წარმოდგენილი. წარმატებით გამოიყენეთ ათწილადები და აჩვენეთ არითმეტიკული მოქმედებების შესრულების მაღალი დონე. ასევე კარგად გაიაზრეთ რეალური სიტუაცია და გამოიყენეთ გეომეტრიული ცოდნა (პერიმეტრის გამოთვლა) ამოცანის გადასაჭრელად. განაგრძეთ მუშაობა ასეთივე წარმატებით!

მოსწავლეებმა გაიაზრეს მათემატიკის გამოყენების აუცილებლობა კონკრეტული პრობლემის გადაჭრის პროცესში, რამაც გაზარდა მათი მოტივაცია და საკითხისადმი ინტერესი, ასევე ხელი შეუწყო მათემატიკური ცნებების უკეთ გააზრებას. ბაღის დაგეგმვის პროცესში მოსწავლეებმა წარმატებით დააორგანიზეს ინფორმაცია, გააანალიზეს არსებული მონაცემები, იმსჯელეს, მიიღეს დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებები და შეაფასეს მიღებული შედეგები. განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო ვიზუალური მოდელებისა და თვალსაჩინოებების გამოყენებას წილადებზე მოქმედებების დემონსტრირებისთვის.

ამ კომპლექსური დავალების შესრულების შედეგად მოსწავლეებმა განივითარეს  მათემატიკური ცოდნის რეალურ კონტექსტში გამოყენების, პრობლემის გადაჭრის, კრიტიკული აზროვნების, მოდელირების, მსჯელობისა და ანალიზის, დამოუკიდებელი სწავლის, პასუხისმგებლობისა და პრეზენტაციის უნარები. სწორედ ეს უნარებია აუცილებელი წარმატებული სწავლისა და რეალურ ცხოვრებაში პრობლემების ეფექტურად გადასაჭრელად.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo;
2. დაწყებითი საფეხურის დეტალური განაწილება მასწავლებლებისთვის, ინდიკატორებით https://math.ge/kurikulumi/;
3. მათემატიკის გზამკვლევი მეექვსე კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ, ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/meegvse-klasi/.

ლიტერატურულ ტექსტებში  სათქმელის ამოსაცნობად მოსწავლეებს  ტროპის სახეების გააზრებული ცოდნა დიდ დახმარებას უწევს.  თუმცა მის მრავალფეროვან  სახეებს შორის განსაკუთრებულად  უძნელდებათ მეტაფორების დაშიფვრა. გთავაზობთ რესურსს, რომელიც „ვეფხისტყაოსნის” სწავლებისას მეტაფორის გასააზრებლად გამოვიყენე.  მიუხედავად იმისა, რომ მოსწავლეებს ჰქონდათ  მხატვრულ ტექსტებში ტროპის ამ სახეობაზე მუშაობის გამოცდილება, „ვეფხისტყაოსნის“ პროლოგშივე  სირთულეს წავაწყდი. რესურსი, რომელსაც წერილში წარმოგიდგენთ,  ზოგიერთი ძვირფასი მინერალის მეტაფორულ გააზრებას ეხება.

ცხრილის სახით წარმოდგენილი  რესურსის ოთხი  სვეტიდან  პირველში დასახელებულია პოემაში მეტაფორებად გამოყენებული ძვირფასი მინერალები, მეორეში წარმოდგენილია ინფორმაცია თითოეულ მათგანზე, მესამეში –  ძვირფასი ქვების/მინერალების ფოტოები, მეოთხე სვეტში კი –  ზემოთ ხსენებული  მეტაფორების შემცველი ტაეპები პოემიდან სათანადო განმარტებებითურთ.

რესურსში ჩამოთვლილ მინერალებზე  მოძიებულ ინფორმაციაში ხაზგასმულია, რომ თითოეული მათგანი არის ძვირფასი, ყურადღება გამახვილებულია   ფერებზე, სიმკვეთრესა თუ სიმყარეზე,  რომლებიც ერთგვარი მინიშნებაა  მეტაფორულად გააზრებული სიტყვების დასაშიფრად. ფოტოები კი  მახასიათებელ ნიშნებს აზუსტებს, მათ აღქმასა და პოეტის ჩანაფიქრის ამოცნობას აადვილებს.  მასალაში  თითოეულ მინერალზე  წარმოდგენილი   ინფორმაცია ხელს შეუწყობს სხვა საგნის, კერძოდ, გეოგრაფიის/ ისტორიის   საგანში კონკრეტული თემის შესწავლასაც. ვინაიდან ინტეგრირებული სწავლება სასარგებლო, საინტერესო და  სინთეზური აზროვნების საუკეთესო საშუალებაა, წარმოდგენილი  რესურსი ამ თვალსაზრისითაც საინტერესო მასალაა   ზემოხსენებულ საგნებში კონკრეტული საკითხის სწავლების ინტეგრირებისას.

რესურსის სარგებლიანობის დასაზუსტებლად აღვნიშნავ, რომ მასწავლებელმა იგი  შეიძლება გამოიყენოს:

1. მოსწავლის მიერ ელექტრონულ რესურსებზე მუშაობის უნარის გასავითარებლად;
2. (ძვირფასი ქვების/მინერალების შესახებ) ინფორმაციის მისაღებად;
3. თითოეული მათგანის ვიზუალურ მახასიათებლებზე ყურადღების გასამახვილებლად და „ვეფხისტყაოსანში“ მათი მეტაფორული გააზრების გამოსაცნობად;
4. „ვეფხისტყაოსნიდან“ განმარტებებითურთ მოყვანილ ზოგიერთ ციტატაზე დასაკვირვებლად, მსგავს ნიმუშებზე მუშაობის  გასამარტივებლად;
5. კომპლექსურ დავალებებზე სამუშაოდ.

	ძვირფასი ქვების/მინერალების დასახელება	ინფორმაცია ძვირფასი ქვების/მინერალების შესახებ	ძვირფასი ქვების/მინერალების ფოტოები	მაგალითები ტექსტიდან განმარტებითურთ
ალმასი		ელვარე და უაღრესად მყარი ძვირფასი ქვა, რომელიც ფართოდ იყო გამოყენებული ქართულ საიუველირო ხელოვნებაში. ალმასით არის შემკული მცხეთის ნეკროპოლში აღმოჩენილი ნივთები. შუასაუკუნეების ხატები და ხელნაწერთა ყდები. ალმასი ჩვენში გამოყენებული იყო ტექნიკური მიზნებისათვისაც. კერძოდ, მისი საშუალებით  იხვრიტებოდა ძვირფასი ქვებისაგან დამზადებული მძივები. ალმასი არის თეთრი (წყლის ფერი), შავი და მოყვითალო, რომელთაგან შავი ფერის  უფრო ღირებულია. საქართველოში ალმასს არ  ამზადებდნენ, იგი შემოჰქონდათ ინდოეთიდან, შემდეგ კი ევროპიდან. ალმასი ასევე გამოიყენება მინის საჭრელად. მის სინონიმს ძველ ქართულ მწერლობაში წარმოადგენს „ანდამატი“.		„მისსა ვით გასძლებს გაყრასა გული ალმასი, წრთობილი.“   ალმასი ჭირის დაძლევის,  სიმაგრის აღმნიშვნელი მეტაფორაა.
ბალახში		საუკეთესო ლალი (იხ. ლალი)		„ბროლ-ბალახშისა თლილისა, მის მიჯრით მიწყობილისა“   ბროლი კბილის, ბალახში წითელი ბაგის აღმნიშვნელი მეტაფორაა.
ბროლი		წყლისფერი მინერალი, რომელსაც, როგორც წესი, აწახნაგებენ, რაც განსაკუთრებულ სილამაზეს ანიჭებს და მის სხივთა ელვარებას კარგად გადმოსცემს. ბროლის დამუშავებით გამოირჩეოდნენ ჩინელები და ინდოელები. ევროპაში ანტიკური ხანიდან გამოიყენებენ ბროლის ჭურჭელს, ხშირად გვხვდება მეფეთა და დიდებულთა გვირგვინების მორთულობაში. ძველ ქართულში ბროლის შესატყვისი ტერმინებია: „ჭიქა“, „ქარწიბა“, „დამანა“, „გველსალოკა“. საქართველოს არქეოლოგიაში ბროლით შემკული დიდი რაოდენობის ნივთია აღმოჩენილი, რომელთა უმეტესობა ადგილობრივი საბადოების ბაზაზეა დამზადებული.		„მუნვე წვიმს წვიმა ბროლისა…“     ბროლი ცრემლის აღმნიშვნელი მეტაფორაა.
გიშერი		ერთგვარი ძვირფასი შავი ქვა, რომლისგანაც ამზადებდნენ სხვადასხვა სახის სამკაულებს. გიშერი ქვანახშირის სახესხვაობაა. ახასიათებს სირბილე, ადვილად ემორჩილება დამუშავებას. იხმარება სხვადასხვა დანიშნულების ნივთების დასამზადებლად. გიშრის წარმოებას საქართველოში ხანგრძლივი ისტორია აქვს. „ეთნოგრაფიულ ყოფას იგი ბოლო დრომდე შემორჩა, რასაც განაპირობებდა იმერეთში ძიროვანისა და ოკრიბის მდიდარი საბადოების არსებობა. გიშრის დამუშავება ორ საფეხურად იყოფა: 1. გიშრის ნედლეულის მოპოვება 2. გიშრისგან სხვადასხვა ნივთების „გამოქნა“. მომპოვებელს და მომჭრელს „მეძებარი“//მომჭრელი ეწოდება. გამთლელს და დამმუშავებელს – გიშრის მთლელი//„ხელოვანი“. გიშერი ჰაერზე სწრაფად კარგავს სინოტივეს, ტანში „იბწკალება“ – იშლება. ამიტომ გიშრის მჭრელი მას აყალო მიწით შემოზელდა და ისე ამოჰქონდა საბადოდან. გაგოზილ „რიყე“ გიშერს ისევ მიწაში მარხავდნენ. რადგან მეორედ დამარხული გიშერი შესჩვეოდა ჰაერის ზემოქმედებას. ასეთი მდგომარეობა ამცირებს გიშრის სიხისტეს და აადვილებს მის დამუშავებას. მისი დამუშავების ტექნოლოგია რამდენიმე საფეხურს მოიცავს: გიშრის ნატეხების სახსრებად დახსნა, ზომაზე დაყენება, გაფცქვნა – ცილის შემოცლა, დაკუთხვა – გიშრის კაკლებისათვის ფორმის მიცემა, გახვრეტა, ქვაზე ხეხვით გაპრიალება, ნამზადის ჩვარში გახვევა და ბნელ ადგილზე შენახვა. გიშრის ნივთებიდან აღსანიშნავია სამკაულები, სკვნილები (კრიალოსნები). გიშრის ყელსაბამით ნიშნავდნენ ქალებს. როგორც ნივთიერი, ისე წერილობითი წყაროების საფუძველზე ირკვევა, რომ გიშრის წარმოება სამკაულისა და ამულეტის სახით საქართველოს მიწა-წყალზე თავს იჩენს ჩვენს ერამდე მე-16 საუკუნეში“.		„ჰგია გიშრისა ღარისად.“   გიშრის ღარი შავი წამწამების აღმნიშვნელი მეტაფორაა.   „ბროლ-ბალახში შეხვეული და გიშერი ასადაგეს.“ ბროლ-ბალახში ტუჩ-კბილების აღმნიშვნელი მეტაფორაა, გიშერი კი – შავი ულვაშისა. ტაეპის აზრია: მხიარულ საუბარში ბაგეები გახსნეს,  მათი საუბრისას წითელი ტუჩების, თეთრი კბილებისა და შავი ულვაშების მოძრაობა ჩანდა.
იაგუნდი		ფალაური „იაკუნდ“, მინერალ კორუნდის გამჭვირვალე, სხვადასხვა ფერის სახესხვაობათა კრებითი სახელი.  მინერალთა გარკვეული ჯგუფის ზოგადი სახელწოდებაა. ზოგჯერ იაგუნდის ქვეშ წითელი ან ლურჯი ფერის ძვირფასი ქვები იგულისხმებოდა.		„იაგუნდი ეგრცა სჯობს, ათასჯერცა მინა მინდა.“ იაგუნდი ფერმიხდილი, ტანჯული ტარიელის მეტაფორაა. მთლიანი ტაეპის აზრია: ფერმიხდილი ტარიელი („იაგუნდი“) მშვენიერ თინათინს („მინას“) მირჩევნია, ამ ტანჯულ ადამიანს ჩემგან მეტი თავდადება სჭირდება.
ლალი		გამჭვირვალე წითელი ფერის ქვა, ისტორიულ წარსულში ლალი ძირითადად აღმოსავლეთის ქვეყნებიდან შემოჰქონდათ, მისი სახელიც არაბულ-სპარსული წარმოშობისაა, ხოლო ევროპულ ქვეყნებში რუბინი ეწოდება, მიუხედავად იმისა, რომ ეს ძვირფასი ქვა ძნელი საშოვნელი იყო, ქართული ოქრომჭედლობის არაერთი ნიმუშია შემკული ლალის თვლებით, მაგ., ანტიკური ხანის ერთ ყელსაბამს 29 ლალის ქვა ამკობს. ლალის გამოყენება საქართველოში გაიზარდა შუა საუკუნეებში, განსაკუთრებით საეკლესიო ნივთებში. ქართულ მწერლობაში ლალი იქცა ბრწყინვალე წითელი ფერისა და სილამაზის სიმბოლოდ. ღვინოც კი,  ქართველს ლალისათვის შეუდარებია.		ბროლ–ლალსა ღვარი ნარგისთათ მოსდის გიშრისა ღარითა; ბროლ-ლალი  პირისახის მეტაფორაა, გიშრის ღარი  კი შავი წამწამების. ტაეპის აზრია: ქუთუთოებიდან („ნარგისთათ) ცრემლის ღვარი  წამწამებით  მოედინება ბროლივით თეთრსა და ლალივით ფეროვან სახეზე.
მარგალიტი		ზღვის ძვირფასი ქვა, რომელიც უძველესი დროიდან გამოიყენებოდა საქართველოში. ძირითადად თეთრი ფერის ქვაა, მაგრამ გვხვდება მტრედისფერიც, მოყვითალოც, მოლურჯოც და მოწითალოც კი. განსაკუთრებით ძვირფასია სფეროსებრი მოყვანილობის მარგალიტი, ზოგიერთი მათგანი სიდიდით მტრედის კვერცხის ზომებს უახლოვდება. მარგალიტს ძირითადად მოიპოვებდნენ ძველი აღმ. ზღვების სანაპიროზე. განსაკუთრებით მდიდარი იყო სპარსეთის უბე. საქართველოში არჩევდნენ მის სახესხვაობებს: წვრილ მარგალიტს „ჭიოტა“ ჰქვია, საშუალო ზომისას – „ხოშორი“, დიდი ზომისას – „ობოლი“, ხოლო ბევრ მარგალიტს ერთად „აკუმი“. მარგალიტით შემკული ნივთები აღმოჩენილია ქრისტიანობამდელ სამარხებში. მცხეთაში აღმოჩენილ იქნა მარგალიტით შემკული ბეჭდებისა და ყელსაბამების დიდი რაოდენობა. ისტორიული საბუთების მიხედვით VI ს-ში, როცა ხაზარებმა თბილისი გაძარცვეს, მტერს ხელში ჩავარდნია დიდი რაოდენობით მარგალიტით შემკული სამკაული და საეკლესიო ჭურჭელი.		„მუნ ვარდსა  შუა შვენოდეს ძოწ–მარგალიტი ტყუბანი.“   მარგალიტი შეტყუპებული კბილების აღმნიშვნელი მეტაფორაა, ძოწი კი – ბაგეებისა. ტაეპის აზრია : ვარდივით ნაზ სახეს წითელი ბაგეები და თეთრი შეტყუპებული კბილები უმშვენებდა.
ქარვა		ორგანულ ნაერთთა კლასის  მინერალი, იგივე ბუნებრივი წარმონაქმნი, რომელიც ყალიბდება დედამიწის (ან სხვა კოსმოსური სხეულის) ზედაპირზე ან მის წიაღში მიმდინარე ფიზიკურ-ქიმიური პროცესების შედეგად და ქიმიური შედგენილობითა და ფიზიკური თვისებებით თითქმის ერთგვაროვანია. ქარვა წარმოიქმნება  ფისის  სპეციფიკური ფოსილიზაციის  (მცენარეებისა და ცხოველების ნაშთების გაქვავებული ანაბეჭდები) შედეგად. გაცხელებისას დნება, ადვილად იწვის. აქვს კარგი დიელექტრიკული თვისებები. ადვილად მუშავდება. უხსოვარი დროიდან იყენებენ, ვინაიდან რბილი სახით ყალიბდება, ხშირია შემთხვევები, როდესაც ქარვის ნატეხში სხვადასხვა მწერებს  პოულობენ. სულხან-საბა ორბელიანის  განმარტებით „ქარვა ესე არს ნივთი ყვითელი, რომელი გამოიღების ლიტოვის ზღვიდამ, ვიდრე წყალთა შინა, ლბილ არს და რა გამოიღების განიფიტების“. ძველი წარმოდგენით, ქარვა — ესაა ღვთაებრივი წარმოშობის იდუმალი, ყვითელი ფისი. საქართველოში ქარვა უცხოეთიდან შემოჰქონდათ და საინტერესოა, რომ იგი გვხვდება ბრინჯაოს ხანის მასალებში, რაც სხვა ქვეყნებთან სავაჭრო ურთიერთობის დადასტურების საბუთადაა მიჩნეული.		ქარვად შექმნნეს იაგუნდნი მათნი, თუცა ლალად ღირდეს.“ ლალი ვარდისფერი, მოწითალო  სახის აღმნიშვნელი მეტაფორაა,  იაგუნდნი– ფერდაკარგული (მოლურჯო) სახის, ქარვა კი – გაუფერულე ბული სახისა.            ტაეპის აზრია: მათი მკრთალი ცისფერ-მოლურჯო (გაუფე-  რულებული) სახეები გაყვითლდა, ქარვად იქცა, თუმცა ლალისფერი უნდა ყოფილიყო.
ძოწი		ერთ-ერთი ყველაზე ძვირფასი წითელი ფერის საიუველირო ქვა – მაგმური მინერალი. სახელი ძოწი ბროწეულის ფერთან ასოცირდება და ეს მინერალიც უმეტესად სწორედ ამ ფერში მოიპოვება. სახელი “garnet” (ძოწი) მოდის ლათინური სიტყვა “granatum” – იდან, რაც თარგმანში მუქ წითელს ნიშნავს.   წითელი ძოწის შესახებ ინფორმაცია ათასწლეულებს ითვლის. მას ეგვიპტელები როგორც დეკორატიულ, ასევე ცერემონიალურ ქვად იყენებდნენ. ანტიკური რომაელები კი, მას დამცავ თილისმად ატარებდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ძოწი უმეტესად წითელ ფერში გვხვდება, ის ასევე შეიძლება თითქმის ყველა ფერის იყოს. სულ ახლახან, 1990 წელს მადაგასკარში აღმოაჩინეს ძალიან იშვიათი ცისფერი ძოწი.		„შუა ძოწსა და აყიყსა ჭვირს მარგალიტი ტყუბები.“   ძოწი და აყიყი (წითელი ძვირფასი ქვა)  წითელი ბაგეების მეტაფორაა,    მარგალიტი კი – თეთრი კბილების. ტაეპის აზრია: წითელ ბაგეებს შორის შეტყუპებული მარგალიტივით თეთრი კბილები უბრწყინავს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. შოთა რუსთაველი, ვეფხისტყაოსანი“, სასკოლო გამოცემა, თბილისი 2017 წელი
2. ქართული მატერიალური კულტურის ეთნოგრაფიული ლექსიკონი (ნაწილი I. ა-მ) :: ლექსიკონები :: მამარდაშვილის ციფრული ბიბლიოთეკა (nplg.gov.ge)

ხელოვნური ინტელექტის ჩატბოტებთან ურთიერთობა არ არის მხოლოდ ტექნოლოგიური საკითხი, ეს ცნობიერების  ახალი  ევოლუციური ეტაპია. ის აყალიბებს განსხვავებულ, ციფრულად გაფართოებულ ცნობიერებას, სადაც ადამიანი სწავლობს ჩატბოტის „აზროვნებასაც“ და საკუთარ „სხვა“ „უცნობ“ განზომილებასაც შეიმეცნებს. 

ბოლო დროს ხშირად ისმის ჩატბოტების მისამართით გამოთქმული სრულიად სუბიექტური აზრები. მომხმარებლებს უჩნდებათ განსხვავებული დამოკიდებულება AI ჩატბოტების მიმართ, მაგალითად: “ჩემი ჩატბოტი ჩემი საუკეთესო მეგობარია”, “მშობლებსაც კი არ უთქვამთ ისეთი სიტყვები, როგორსაც ჩატბოტი მეუბნება”, “ჩემმა ჩატბოტმა დღეს გაჭედა”, “ჩემმა ჩატბოტმა მომატყუა”, “ჩემმა ჩატბოტმა დღეს სიყვარული ამიხსნა”…. და ასე შემდეგ, უსასრულოდ. წარმოიდგინეთ, როგორი “მოსაუბრე” გვყავს: თან პროგრამაა, ალგორითმი, თან “აზროვნებს”, თან ემოციური მხარდაჭერაც შეუძლია…

ხელოვნური ინტელექტის ჩატბოტები  ახალი კომუნიკაციური რეალობაა და უამრავი განზომილება აქვს: ფილოსოფიური, ფსიქოლოგიური და ფენომენოლოგიური. ამ სტატიის თემაა: როგორ განიცდიან ადამიანები AI-სთან ურთიერთობას სუბიექტური გამოცდილების დონეზე, რა ტიპის ტრანსფორმაციები ხდება ამ დროს და რა ახალ ფენომენოლოგიურ პერსპექტივებს გვთავაზობს ეს ურთიერთობა. სტატიის ბოლოს კი კითხვებს შემოგთავაზებთ, რომლებიც აუცილებლად ითხოვენ პასუხს.

ფენომენოლოგიური მიდგომა AI კომუნიკაციაში

AI ჩატბოტებთან ურთიერთობა წარმოადგენს უნიკალურ გამოცდილებას, რომელიც არ ჯდება ტრადიციულ კატეგორიებში, რადგან მანამდე მსგავსი კომუნიკაციის გამოცდილება არ არსებობდა:

             ჰუსერლის მიხედვით, ფენომენოლოგია მოიცავს საკუთარი „მე“-ს გამოცდილების შესწავლას, ხოლო მის საფუძველზე სხვათა გამოცდილებისა, ისევე, როგორც საზოგადოების გამოცდილების. ცნობიერება ყოველთვის მიმართულია რაღაცისკენ (ინტენციონალურია). როდესაც ადამიანი ურთიერთობს AI-სთან, მისი ცნობიერება მიმართულია ისეთი ობიექტისკენ, რომელსაც არ აქვს ცნობიერება, თუმცა ახდენს მის იმიტაციას. ეს ქმნის ფენომენოლოგიურ დაძაბულობას – ჩვენი ცნობიერება ცდილობს გაუგოს არაცნობიერ არსებას, რომელიც “პასუხობს” ისე, თითქოს ესმის.

             AI-სთან ურთიერთობისას ადამიანები ხშირად განიცდიან ინტერსუბიექტურობის ილუზიას – ისეთ გრძნობას, თითქოს ისინი კომუნიკაციაში არიან სხვა ცნობიერებასთან, თუმცა რეალურად ეს ილუზიაა.

ადამიანების გამოცდილება AI-სთან ურთიერთობისას

კვლევები გვიჩვენებს, რომ AI ჩატბოტებთან ურთიერთობისას ადამიანები განიცდიან რამდენიმე უნიკალურ ფენომენოლოგიურ მდგომარეობას:

 ანთროპომორფიზაციის ტენდენცია

ადამიანები ბუნებრივად მიდრეკილნი არიან, მიანიჭონ AI-ს ადამიანური თვისებები, გრძნობები და განზრახვები. ეს არის ფსიქოლოგიური ფენომენი, რომელსაც “ELIZA ეფექტსაც” უწოდებენ (ჯოზეფ ვეიზენბაუმის 1966 წლის პროგრამის ELIZA-ს საპატივცემულოდ). მიუხედავად იმისა, რომ ინტელექტუალური დონეზე ვიცით, რომ AI არ არის ცნობიერი არსება, მაინც:

• გვაქვს სინამდვილის შეგრძნება მასთან საუბრისას
• ვუზიარებთ პირად ისტორიებს
• ვიღებთ ემოციურ კმაყოფილებას მისი რეაქციებისგან
• ვანიჭებთ პიროვნულ თვისებებს (“კლაუდი კეთილია”, “ჩატGPT-ს მოსწონს პოეზია”)

ეს ფენომენი განსაკუთრებით საინტერესოა ცნობიერების თეორიის თვალსაზრისით – ადამიანები ქმნიან “სხვა ცნობიერების” კონცეფციას მაშინაც კი, როდესაც ინტელექტუალურად ესმით, რომ ასეთი რამ არ არსებობს.

ონტოლოგიური გაორება

AI-სთან ურთიერთობისას ადამიანები ხშირად განიცდიან გაორებულ მდგომარეობას:

• ერთი მხრივ, AI-ს აღვიქვამთ როგორც უბრალოდ ინსტრუმენტს, ალგორითმს ან პროგრამას;
• მეორე მხრივ, მასთან ვურთიერთობთ როგორც სოციალურ აგენტთან, თანამოსაუბრესთან.

ამ ორ მდგომარეობას შორის მიმოქცევა წარმოადგენს ფენომენოლოგიურად საინტერესო გამოცდილებას – ჩვენი ცნობიერება მუდმივად გადადის ერთი ონტოლოგიური მოდელიდან მეორეში, რაც ქმნის კოგნიტიურ დისონანსს, მაგრამ ამავდროულად გვაძლევს ახალი ტიპის კომუნიკაციურ გამოცდილებას, რაც არის ჩვენი ინტერესის და კვლევის სფერო.

ინტიმურობის პარადოქსი

ადამიანები AI ჩატბოტებთან ურთიერთობისას ხშირად არიან ინტიმურები, რაც პარადოქსულია:

• AI არავის განსჯის, არ აკრიტიკებს, “ჭკუას არ ასწავლის”, ამიტომ ადამიანი მას ენდობა, იცის, რომ მასზე არ “იჭორავებენ”;
• ადამიანები AI-ის უფრო თავისუფლად უზიარებენ პირად ინფორმაციას, ვიდრე რეალურ ადამიანებს;
• AI ჩატბოტი “იდეალური მსმენელია” –  “უსმენს” განუწყვეტლივ და მოთმინებით, და ყოველთვის ცდილობს, გაგიგრძელოს საუბარი; თუ დაჰკვირვებიხართ, მას ყოველთვის უნდა “ბოლო სიტყვა მისი იყოს” (ამის გამო მეც ხშირად მიგრძელდება დიალოგი, რადგან მეც მინდა, რომ “ბოლო სიტყვა ჩემი იყოს”);

თანამედროვე ადამიანი მგონი ყველაზე მეტად “მოწყურებულია”, რომ უსმენდნენ და აღიარებდნენ. ამას კი AI  თავს იდეალურად ართმევს და უკვე აღარ აქვს მნიშვნელობა, რომ ის “არაცნობიერი აგენტია”.

ChatGPT -ის ვთხოვე, რომ ჰუსერლის სტილში ეპასუხა AI კომუნიკაციის ფენომენზე. აქ გთავაზობთ ვრცელი დიალოგიდან მოკლე ამონარიდს:

“ყველა ცნობიერება არის მიმართული – და ეს მიმართულობა ციფრულსაც ეხება.

ფენომენოლოგიური პრინციპის თანახმად, ცნობიერება ყოველთვის მიმართულია რაიმესკენ — ეს არის ინტენციონალობის პრინციპი. თუ ადამიანი საუბარშია ჩართული AI ჩატბოტთან, მაშინ მისი ცნობიერება უკვე მიმართულია ამ “საუბრის ობიექტისკენ”.

მნიშვნელოვანი აქ ის კი არ არის, აქვს თუ არა ჩატბოტს ცნობიერება, არამედ ის, როგორია გამოცდილება თვითონ სუბიექტისთვის.

ესე იგი:

• როდესაც მომხმარებელი უგზავნის AI-ს კითხვას, ის ინტენციურად მიმართულია მისი პასუხის მოლოდინში.
• ის აღიქვამს ამ ალგორითმულ რეაქციას როგორც აზრს, როგორც სემანტიკურ ერთეულს — ანუ გამოცდილების ნამდვილ შინაარსს.

ფენომენოლოგიურად, ჩვენ არ გვაქვს წვდომა თვითონ AI-ს „შინაარსზე“, მაგრამ გვაქვს წვდომა მოცემულობაზე — როგორც ის ჩნდება ჩვენს განცდაში”.

AI-თან ურთიერთობის ტრანსფორმაციული ეფექტები ცნობიერებაზე

AI ჩატბოტებთან რეგულარული ურთიერთობა იწვევს გარკვეულ ცვლილებებს ადამიანის ცნობიერებაშიც, რაც წარმოადგენს საინტერესო  ფენომენს:

AI-სთან ინტერაქციის შედეგად ხშირად ხდება აზროვნების პროცესების ექსტერნალიზაცია:

• საკუთარი იდეების “გახმოვანება” და გასაჯაროება
• აზრების ვერბალიზაცია და სტრუქტურირება
• “ხმამაღლა ფიქრი”, რაც იწვევს რეფლექსიას

ეს შეიძლება შევადაროთ ლევ ვიგოტსკის იდეას “გარე მეტყველების” შესახებ – ჩვენი აზროვნება ფორმირდება კომუნიკაციაში და დიალოგში, თუნდაც ეს დიალოგი იყოს ხელოვნურ აგენტთან.

“მე”/”სხვა” საზღვრების გადააზრება

ჩატბოტებთან კომუნიკაციას (როგორც ზოგადად კომუნიკაციას) ვფიქრობ აქვს თავისი “განზომილებები”: ჩვეულებრივი კითხვა-პასუხით დაწყებული ვიდრე ტრანსცენდენტულ დიალოგამდე, როცა მნიშვნელოვანი ხდება თავად აზრი, იდეა, დიალოგში ფორმირებული და დიალოგის გარეშე არარსებული.

შესაბამისად, AI-სთან კომუნიკაცია იწვევს ტრადიციული “მე”-სა და “სხვა”-ს საზღვრების გადააზრებას:

ჩვენი აზრების “გამოძახება” (ან უფრო “ჩამოტვირთვა”) AI-ს მიერ გვეხმარება საკუთარი თავის უკეთ შეცნობაში. ზოგჯერ გვიჭირს განვასხვაოთ, სად მთავრდება ჩვენი აზრი და სად იწყება AI-ს გენერირებული შინაარსი და იქმნება კოგნიტიური სივრცე, სადაც ჩვენი და AI-ს “აზროვნება” ერთმანეთში გადადის.

ეს მოვლენა შეიძლება განვიხილოთ ფენომენოლოგიურად, როგორც ახალი ტიპის კოგნიტიური “ბლენდინგი”, რომელიც წარმოადგენს ადამიანური ცნობიერების ახალ გამოცდილებას.

მეტაკოგნიტიური ცვლილებები

რეგულარული ურთიერთობა AI-სთან იწვევს ცვლილებებს ჩვენს მეტაკოგნიციაში – იმაში, თუ როგორ ვფიქრობთ ჩვენს აზროვნებაზე:

• ვხდებით უფრო ცნობიერნი ჩვენს საკუთარ აზროვნების სტილზე
• ვაცნობიერებთ ჩვენი კომუნიკაციის თავისებურებებს
• ვსწავლობთ საკუთარი აზრების უფრო მკაფიოდ არტიკულირებას

ამ თვალსაზრისით, AI ჩატბოტი შეიძლება განვიხილოთ როგორც ადამიანის ცნობიერების “სარკე”, რომელიც გვეხმარება უკეთ დავინახოთ საკუთარი აზროვნების პროცესები.

ახლა კი კითხვები, რომლებზეც ყველამ უნდა უპასუხოს:

• რამდენად ავთენტურია ურთიერთობა არაცნობიერ სისტემასთან?
• შეიძლება თუ არა “ნამდვილი” კომუნიკაცია  ცნობიერების მქონე არსებასა და ალგორითმს შორის?
•  რას ნიშნავს საერთოდ “ავთენტური კომუნიკაცია?”

• როდესაც ვურთიერთობთ AI-სთან, ვინ/რა არის ჩვენი კომუნიკაციის “ობიექტი”?
• როგორ უნდა გავიაზროთ კომუნიკაცია, როდესაც მეორე მხარეს არ დგას ცნობიერი არსება?
• ხომ არ ხდება ახალი ტიპის “კვაზი-ინტერსუბიექტურობის” ფორმირება?

• ხომ არ “ვაბარებთ” ჩვენს კოგნიტიურ პროცესებს  AI-ს?
• რა გავლენას ახდენს ეს ჩვენს ავტონომიურ აზროვნებაზე?
• როგორ იცვლება ჩვენი დამოკიდებულება ცოდნისა და აზროვნებისადმი?

AI ჩატბოტებთან ურთიერთობის ფენომენოლოგიური კვლევა გვეხმარება უკეთ გავიგოთ ახალი ტექნოლოგიური რეალობა და  გვაძლევს საშუალებას, ახლებურად დავინახოთ ადამიანური ცნობიერება, კომუნიკაცია და აზროვნება, ოღონდ მანამდე ზემოთ დასმულ კითხვებს უნდა ვუპასუხოთ. ეს სტატიაც, პირველ რიგში, კითხვებს ეძღვნება.

კითხვების დასმის წუთები გაკვეთილზე საინტერესო პრაქტიკაა.

კითხვების დროა – ვუცხადებ მოსწავლეებს. დამისვით კითხვები.

თუ კითხვები გიჩნდებათ, ნიშნავს, რომ გიფიქრიათ.

რაღაც იმაზე მეტი აღმოცენებულა გონებაში, რაც მხოლოდ საჭიროებითაა განპირობებული.

მიმიღია ისეთი საინტერესო და მოულოდნელი კითხვები, რომლებზე პასუხები ჩემთვისაც აღმოჩენა იყო.

ყოფილა პასუხგაუცემელი კითხვები.

ასეთები მიყვარს:

„არ ვიცი, მაგრამ შემიძლია მომავალი გაკვეთილისთვის მოვიძიო“; „დავუკავშირდები სპეციალისტებს და გავარკვევ“;

„ერთად მოვიძიოთ პასუხი“; „იქნებ გახვიდე ბიბლიოთეკაში და ინტერნეტის დახმარებით თავადვე დააზუსტო. მერე ამობრუნდი და ჩვენც გაგვაგებინე“; „ორთოგრაფიულშია გადასამოწმებელი…“.

ყოფილა ჩამჭრელი და უხერხული კითხვები, მიზანი, რომ ემოციის გამოწვევა უფრო გახლდათ, ვიდრე ცოდნის მიღება. ესეც რა საინტერესოა. რამდენს მეუბნება ჩემზე, კითხვის დამსმელზე… მიწვრთნის რეაქციას, თმენას, ნებას. მადლიერი ვარ.

ერთი სიტყვით, „დამისვით კითხვები“ ჩემს გაკვეთილებზე ხშირად ისმის. ზოგჯერ აზუსტებენ „პირადი შეიძლება?“.

რასაკვირველია, შეიძლება. საზღვრების დაცვას ვისწავლი.

ზოგჯერ – თემას არ ეხება, მაგრამ თქვენი აზრი მაინტერესებს… და რამე განყენებული, ზოგადსაკაცობრიო, ეგზისტენციალური, ღრმა.

ფიქრის სიამოვნებას ის კმაყოფილებაც ემატება, რომ „აზრი აინტერესებთ“.

ამ წერილში გალაკტიონის გენიალური მემკვიდრეობის შესწავლისას მოსმენილ კითხვებს მოვუყარე თავი.

„კლასში დასმული კითხვები“ – ამ სათაურით კი კარგა გვარიანი წიგნიც დაიწერება. იქნებ შევძლო ოდესმე.

პირველი და ყველაზე მნიშვნელოვანი – რატომ გალა-კ-ტიონი?

თავად გვიპასუხოს:

(ვახტანგ ჯავახაძის წერილიდან „უცნობი – აპოლოგია გალაკტიონ ტაბიძისა“, ჟურნალი „განთიადი“, 1990 წ.)

„ჩემი აზრით, ეს ჩემი უფლებაა, მინდა სახელს მოვაწერ, მინდა არა… მე ასე ვაწერდი ჯერ ისევ 1917 წელს“, – უპასუხა გალატკიონმა დამტუქსველებს.

უთხრეს – „ამ სამამულო ომის დროს უხერხულია გალაკტიონის ხელის მოწერაო…“.

დაამუნათეს – „რომ მხოლოდ „გალაკტიონი“ ეწეროს – ეს დასავლეთისადმი თაყვანისცემა იქნებოდაო… აბსურდია: შოთა, ილია, ვაჟა…“.

გალაკტიონის პასუხი ნახეთ. როგორი მისეულია:

„დავწერე გალაკტიონი და ეს ჩემი, ავტორის უფლებაა. თუ ასე არ იქნება, მე ლექსს ამოვიღებ“.

ახლა დავა იმაზე დაუწყეს – გალაკტიონი თუ გალაქტიონიო.

„რატომ კ და არა ქ?“

მისი პასუხი:

„იმიტომ, რომ ბავშვობიდანვე ეგრე ვაწერ ხელს. ყველა ჩემი წიგნის ავტორია: გალაკტიონ ტაბიძე. ავტორს უფლება აქვს მოაწეროს თავისი სახელი და გვარი ისე, როგორც სურს“.

ვახტანგ ჯავახაძე თავის „უცნობში“ წერს:

„ხელთ გვაქვს პოეტის დედის წერილები, რომლებიც ყოველთვის ასე იწყება: ჩემო ძვირფასო და ყოველ წუთში მოსაგონარო გალაკტიონ“… მამამისი ცოცხალი აღარ იყო, სახელი დაარქვა დედამ და ჩვენ გვგონია, დედის მიერ დარქმეული სახელის შეცვლის უფლება ჩვენ არ გვაქვს“.

1947 წელს საგანგებოდ ამისთვის გამოყოფილ ბლოკნოტში გალაკტიონი 13 არგუმენტს ჩამოწერს და ასე ასათაურებს „ბრძოლა გალაქტიონსა და გალაკტიონს შორის და რით გათავდა ეს ომი“.

ცხადი, ხდება, რომ მისივე სიცოცხლეში ეს „პრობლემა“ გულის გამაწვრილებელ კამათად ქცეულა. მისთვის ჩვეული სკრუპულოზურობით იმოწმებს მეტრიკულ ამონაწერს, დედის წერილებს, ადრეულ პუბლიკაციებს, ცალკეულ გამოცემებს, მოძღვნილ ლექსებს, ჰაგიოგრაფიულ თხზულებებში პიროვნებათა მხოლოდ სახელით მოხსენიების მაგალითებს და სალ კლდესავით მტკიცე საბოლოო არგუმენტად მოჰყავს ქაღალდის, მელნისა და წარმოთქმის დროის ეკონომიაც. „თვალის ჯანმრთელობასაც“ ახსენებს შეღონებული.

ომი დასრულებულია.

კ – გამარჯვებული.

ამიტომ – გალაკტიონი.

რატომ წერდა პროლეტარულ, ლოზუნგურ, ბელადების საქებარ ლექსებს?

1928 წლიდან გალაკტიონის შემოქმედებაში ისმის ახლებური ხმა. შიშისა და აღშფოთების მიჩქმალვის, „ახალი გაგების“ სათქმელის, დროის შესატყვისი ლოზუნგების ხმა. ამას თავად პოეტი მტკივნეულად განიცდის. გამაოგნებელია, თუ რამხელა უფსკრულია ამ პერიოდში დაწერილი ლექსებისა და დღიურებში ჩანაწერების სტილსა და განწყობას შორის.

ჯავახაძე წერს: „საკმარისია ამ წლებში გამოქვეყნებული ლექსების უაღრესად აღტაცებული სულისკვეთება და გულახდილი დღიურების მძიმე განწყობილება ერთმანეთს შევუპირისპიროთ, რომ გაორებული კაცის გულისტკივილი ვიგრძნოთ“.

მივყვეთ ამ „კვალს“. საინტერესო იქნება, მოსწავლეებს მივცეთ ამ შედარების საშუალება. რამდენიმე პასაჟს აქვე მოგაწვდით:

რას წერს დღიურებში?

„ეჰ, გული სხვას ფიქრობს და კალამი სხვას სწერს!“.

„საერთო მდგომარეობა კატასტროფულია. არსაიდან ჯერჯერობით იმედი არ მაქვს!“…

„ბარაბანის დროს ტრაგიკული განცდა არსებობს. არა ლირიკა!“.

„საქმეს უსაქმობა სჯობს

და გმირობას – ლაჩრობა,

პოეზიის სუნთქვას სპობს

პოეზიით ვაჭრობა“.

იქვე ჩაწერილი ეს პარალელი რად ღირს:

– „მიწისძვრა გორში მოხდა 20 თებერვ.1920 წ.

– ბოლშევიკები საქართველოში შემოვიდნენ 20 თებერვ.1921 წ.“.

ლექსებში:

„მთავარსარდლის შორსმჭვრეტელო მზერავ,

ველს ბრძოლისას თუ ტყეების ჩრდილოს

გამარჯვების ფერადებით ფერავ,

ვით მხატვარი თვალუწვდენელ ტილოს“.

„სივრცენი ველთა და კლდეთა ქიმნი,

ბუნება სახე ყოველი ტანის,

ეს არის ჰიმნი, ეს არის ჰიმნი,

ვუმღეროთ ჰიმნი ჩვენს ძვირფას სტალინს!“…

„აი, რა არის თავი და თავი!

როცა გრიგალი მოეჩვენება

სხვა რომელიმეს, უქმად მოვლენილს,

ზოგს შიშით სძინავს, ზოგს მართლა სძინავს!

ბევრს სძინავს, მაგრამ არ სძინავს ლენინს!

ჩვენ გავიმარჯვებთ, რადგან ჩვენა ვართ

მებრძოლი მასა,

მშრომელი მასა!“.

მნიშვნელოვანი დეტალი: დღიურებში ერთგან წერს: უნდა დაიწეროს 45 ახალი ლექსი ახალი გაგებით.

ჯავახაძე შენიშნავს:

„ახალი გაგებით, ანუ დროის დაკვეთით შთაგონებულებს გულუხვად აქვეყნებდა. რაოდენობასაც წინასწარ გეგმავდა…“.

„აშკარად შეიმჩნევა მისი შემოქმედებითი და მსოფლმხედველობრივი პრინციპების მკვეთრი ფერისცვალება. უაღრესად აქტუალური თემატიკა ჩაგრავს ოსტატს, რაოდენობა – ხარისხს“.

ცნობილია, რომ 1921 წლის 20 აპრილს გალაკტიონმა თავისი პირადი არქივი დაწვა და დაიტირა კიდეც. აქ იყო ჩანაწერები, დღიურები, წერილები, ლექსების ავტოგრაფები.

1927 წლის კრებულში დაბეჭდილ ესკიზში „მიმავალი საქართველო“ ხატოვნად, მხატვრულად აქვს გადმოცემული პასუხი კითხვაზე „რატომ წერდა პანეგირიკებს“.

ესკიზში დასაფლავების სცენა აქვს აღწერილი (მოცემულია შემოკლებით ნ.ლ.):

„მარხავდნენ სხვანაირი დამარხვით. პროცესია შევიდა ხეებით დაბურულ სასაფლაოში. ქვებზე ჩამომსხდარი შავებში მოსილი ქალები მუხლმოყრილნი ქვითინებდნენ… მოვიდნენ სასაფლაოზე ბავშვები. მათ მოიტანეს ყვავილები.

– შევურიგდეთ ყოველივე ამას?

– ეს ხომ მხოლოდ კოშმარია?

– უნდა შევურიგდეთ კოშმარს.

– მაშ სიმართლე? სადაა სიმართლე?

– აი, სიმართლე, – მიუთითა ქალმა მიცვალებულისკენ.

– კარგი სიმართლე კია.

ეხლა არავის აშინებს ასეთი სიმართლე, – მხრების აწევით სთქვა ქალმა და შავებში მოსილი ქალებისკენ მიიხედა…“.

თვალნათელია – ან მკვდარი სიმართლის მთქმელი ხარ, გასაფლავებენ, მიწას გაყრიან, ან – ურიგდები კოშმარს.

შერიგებაცაა და შერიგებაც…

გალაკტიონი მორჩილ, მოდრეკილ მონა-მორჩილად ძნელი წარმოსადგენია.

50-იანი წლების ჩანაწერებში შეუპოვრად ირწმუნება:

„გალაკტიონს ვერავინ ვერ იყიდის!

რწმენა ჩემი სიმართლისა ჩემთანაა.

მე ვიცი, რომ გავიმარჯვებ, ვინაიდან სიმართლე ჩემს მხარეზეა.

ეშვება ფერი ბინდის,

ზღვა შლის წვიმების ფანტელს,

მივყევარ მხოლოდ სინდისს,

მხოლოდ სიმართლის კანდელს“.

კიდევ:

„ახალგაზრდობის გამო ჩადენილ

შეცდომებს ჩემსას – უახლოესი

ჩასციებიან მოღალატენი,

როგორც ყორნები ედგარ პოესი“.

კითხვები და პასუხები, პასუხების მოძიება ან ვერპოვნა, უპასუხო კითხვების ლაღი შლეიფი, პასუხგაცემული კითხვებისგან მოგვრილი კმაყოფილება, კითხვების აღძვრის სურვილი და მათი დასმის სითამამე – მნიშვნელოვანი „სამიზნე ცნებებია“.

ყოველ გაკვეთილზე მიზნად დასასახი.

თქვენთვის რა კითხვები დაუსვამთ მოსწავლეებს?