„ბოგოტაში ჩვენი მიზანი ბავშვებისათვის ქალაქის შექმნა გახლდათ. კარგი ქალაქის საზომია ის, რომ ნებისმიერ ბავშვს ქალაქის ნებისმიერ კუთხეში ველოსიპედით უსაფრთხო გადაადგილება შეუძლია. თუ ქალაქი კარგია ბავშვებისათვის, ის კარგი იქნება ყველა დანარჩენისათვის. ბოლო 80 წლის განმავლობაში ჩვენ ვქმნიდით ქალაქებს უფრო ავტომობილის თავისუფლად გადაადგილებისთვის, ვიდრე ბავშვების ბედნიერებისთვის“.

ენრიკე პენიალოსა, კოლუმბიელი

პოლიტიკოსი, ავტორი, ქ. ბოგოტის ყოფილი მერი

ქალაქები, იმ ფორმითა და შინაარსით, რომელიც ჩვენთვის ჩვეულებრივი მოცემულობაა, დაახლოებით ექვსი – ათი ათასი წლის წინ გაჩნდნენ. ალბათ ყველას გექნებათ გაგონილი ისეთი უცნაური და საიდუმლოებით აღნიშნული სახელები, როგორებიცაა, ტელ-ბრაქი, იერიქონი, ერიდუ, ურუკი, მოჰენჯო-დარო და მრავალი სხვა. ქალაქების დაბადებამ უმალ შეცვალა ადამიანის ცხოვრების პირობები და მათ შორის ურთიერთობების ნორმები ადამიანებს შორის. ქალაქებმა დასაბამი მისცეს თანაცხოვრების ისეთ წესებს, რომლებიც უცხო იყო სოფლებისათვის, ან მომთაბარე ხალხების დროებითი დასახლებებისათვის. სოფლებში ყველა ერთმანეთის ნაცნობი და უმეტესწილად, ნათესავი იყო და ყველამ კარგად იცოდა ერთმანეთის ავი და კარგი. ქალაქებში კი ქალაქელთა და ქალაქში ჩამოსულთა უმეტესობა ერთმანეთისთვის უცნობი და, უფრო მეტიც, უცხოც კი იყო. შესაბამისად, ქალაქურმა გარემომ, ქალაქის საქმიანობამ და საკუთრივ ქალაქის კულტურულმა სივრცემ ადამიანთა ასეთ დასახლებებში მათი სრულიად განსხვავებული და ურთიერთობის სპეციფიკური წესების ჩამოყალიბებას შეუწყო ხელი. ქალაქი გახდა ანონიმების თანაცხოვრების ადგილი. რა მოიტანეს ქალაქებმა, როგორც ახალმა საცხოვრებელმა სივრცეებმა, ბავშვებთან მიმართებაში? რამდენად მოსახერხებელია მშობლებისათვის ბავშვის გაზრდა ქალაქის პირობებში? რამდენად კარგი და ხელსაყრელია ბავშვების ცხოვრება ქალაქში? ეს ის კითხვებია, რომლებზეც თავიანთ მოსაზრებებსა და პასუხებს გვთავაზობენ დოქტორები – ნაიჯელ ბარბერი და პიტერ გრეი.

თავის ერთ-ერთ წერილს, ირლანდიელი მკვლევარი, ფსიქოლოგიის დოქტორი ნაიჯელ ბარბერი, ერთი შეხედვით პროვოკაციული შეკითხვით იწყებს: „რამდენად მნიშვნელოვანია [ადამიანისთვის] გამრავლების (ამ შემთხვევაში, რეპროდუქციის, ლ.ა.) უფლება? სწორედ ამ საკითხით იწყებს თავის წერილს დოქტორი ბარბერი. „ყველაზე განვითარებულ ქალაქებში, როგორებიცაა, სინგაპური, ჰონგ-კონგი და ნიუ-იორკი, გარემო ბავშვების გაჩენის მიმართ მტრულია, რაც შესაძლოა, ქალებს იძულებულს ხდის, აღარ გათხოვდნენ ან არ გააჩინონ ბავშვები“.

ამასვე ამბობს ანურადჰა შროფი, სინგაპურის Civil Service College-ის წამყვანი მკვლევარი, კონსულტანტი და ფასილიტატორი. ის აღწერს სინგაპურის სოციალურ გარემოს, სადაც უმჯობესია, იყო დაუქორწინებელი და შეეცადო, არ გყავდეს ბავშვები. ალბათ სწორედ ამიტომაც, სინგაპურელი ახალგაზრდა ქალები მეგობრულ ურთიერთობებს უმეტესად ელექტრონული ქსელების მეშვეობით ამყარებენ, ნაცვლად იმისა, რომ შექმნან ოჯახები. ისინი მთლიანად კარიერული საქმეებით, წინსვლითა და მატერიალური კეთილდღეობით არიან შეპყრობილნი, ბავშვების ყოლისა და აღზრდის ნაცვლად.

წერილში სინგაპურელი ქალბატონებისადმი, ქ-ნი შროფი შემდეგს წერს: „ცხოვრების მაღალმა ღირებულებამ, განათლების მიღების სიძვირემ, ეკონომიკის განვითარების პერსპექტივების გაურკვევლობამ და მიღებულმა მოსაზრებამ, რომ „სამუშაოსა და ოჯახის შეთავსების სირთულეების შედეგია გვიანი ქორწინებები და ბავშვების არყოლა“, შედეგად მოიტანა ახალი ტიპის ეკოსისტემა, რომელშიც ბავშვების არყოლა ყველაზე მიღებული და უპირატესად გაზიარებული ქცევა გახლავთ“.

სხვა სიტყვებით, ახალგაზრდა ქალები უბავშვობას ირჩევენ არა საკუთარი სურვილით ან რაიმე მოსაზრებით, არამედ ამას ეკონომიკური სიდუხჭირე აიძულებთ. აღსანიშნავია, რომ ქ-ნი შროფი დაქორწინებულია და ჰყავს სამი შვილი, მაგრამ, როგორც თვითონ ამბობს, მის ცხოვრებას თან სდევს „შიშები, გამუდმებული მიმდინარე ფინანსური ხარჯებისა და მშობლების სხვა ვალდებულებების გათვალისწინება“.

მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული ქალაქი-ქვეყანა სინგაპური, გამოირჩევა განსაკუთრებული სიძვირით, ამას ნებისმიერ საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების კვლევაში ნახავთ. პრობლემის ნაწილს კი ის წარმოადგენს, რომ ქალაქ-ქვეყანაში, რომელიც ძალიან მჭიდროდ არის დასახლებული, ბინების ფასები ასტრონომიულად იზრდება.

ცნობა – სინგაპურის მოსახლეობა: 5.8 მილიონი ადამიანი; მთლიანი ფართობი: 728 კვ. კმ, რაც თბილისის მუნიციპალიტეტის მთლიან ფართობზე, 502 კვ. კმ-ზე ცოტათი უფრო მეტია. მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე 1 კვ. კმ-ზე: 7,900 ადამიანი, ურბანიზაციის ხარისხი: 100% ურბანული, მოსახლეობის საშუალო ასაკი: 42.2 წელი – 2020 წელი, მსოფლიო ბანკის მონაცემები, ლ.ა.).

შედეგად, სინგაპურის რეალობიდან და მოცემულობიდან გამომდინარე, მაღალმა ხარჯებმა საცხოვრებელსა და განათლებაზე და ზოგადად, ცხოვრების სიძვირემ, ოჯახის შენახვა-პატრონობასთან დაკავშირებულ სხვა ხარჯებთან ერთად, შედეგად მოიტანა ის, რომ სინგაპურში ბავშვების ყოლა ფუფუნებად გადაიქცა. აქ იგულისხმება ის, რომ მათი დაბადება, აღზრდა, განათლება და უზრუნველყოფა სრულწლოვანებამდე ხელმისაწვდომია მხოლოდ ძალიან მდიდრებისათვის, ან სამსახურებში სრულ განაკვეთზე ინტენსიურად მომუშავეთათვის. მართლაც, ამერიკელი მკვლევრისა და რედაქტორის, ბ-ნი ჯოელ კოტკინის გამოკვლევის თანახმად (J. Kotkin, 2012), სინგაპურში ერთი ბავშვის გაზრდა 17 წლის ასაკამდე დაახლოებით $515,000 აშშ დოლარი ჯდება, რაც ორჯერ აღემატება აშშ-ს მაჩვენებელს!

მიუხედავად იმისა, რომ სინგაპურში ამ სერიოზულ პრობლემას აღიარებენ და მთავრობა ცდილობს ფერტილურობისა და გამრავლების პრობლემების გადაწყვეტაში აქტიურ ფინანსურ მონაწილეობას (გაიცემა დაახლ, $135,000 დოლარის გრანტი, ბავშვების პირველი შვიდი წლის ხარჯების დასაფარად), შეთავაზებული დახმარება, ერთი ბავშვის გაზრდისათვის აუცილებელი, რეალურად არსებული ხარჯების მხოლოდ მეოთხედს ფარავს და ინიციატივას ნაკლებად ეფექტურად აქცევს. სინგაპურში არსებული გამრავლების (მოსახლეობის რეპროდუქციის) ტემპები სასურველი დემოგრაფიული მაჩვენებლების (რაც მოსახლეობის არსებულ რაოდენობას შეინარჩუნებდა დღევანდელ ნიშნულზე, ლ.ა.) მხოლოდ ნახევარს წარმოადგენს. საინტერესოა იმის აღნიშვნა, რომ ნაყოფიერების (ქალთა ფერტილურობის) მაჩვენებელი აშშ-ში სინგაპურზე ორჯერ უფრო მაღალია, რაც პირდაპირ კორელაციაშია ბავშვის გაზრდის არსებული ხარჯების მაჩვენებლებთან (აშშ-ში ხარჯი ორჯერ ნაკლებია).

ამ შემთხვევაში, როდესაც სინგაპურზე მონაცემები მოვიყვანეთ, საუბარი გვაქვს ეკონომიკური გამოწვევების, დემოგრაფიული მდგომარეობისა და მოსახლეობის იძულებითი დემოგრაფიული ქცევის ექსტრემალურ შემთხვევასთან განვითარებულ [კაპიტალისტურ] ქვეყნებში. დღევანდელი რეალობა ნათლად გვიჩვენებს, რომ ბავშვის გაზრდა განვითარებულ ქვეყანაში, მაღალი სიმჭიდროვის ქალაქში ბევრად აღემატება ბავშვის გაზრდაზე გაწეულ ხარჯებს სასოფლო-სამეურნეო და ნაკლებად ურბანიზებულ დასახლებებში, რაც პირდაპირ არის ასახული ქალების მიერ ბავშვების გაჩენის საშუალო რაოდენობაზე, ქალის ფერტილური ასაკში.

შენიშვნა: ძალიან განსხვავებული მდგომარეობა იკვეთება სოციალისტურ ჩინეთში, სადაც ეკონომიკური წყობა ახლოს არის საბაზრო-კაპიტალისტურ მოდელთან; იხილეთ განსხვავებები ნაყოფიერების ინდექსში – ქალის მიერ, ფერტილურ ასაკში გაჩენილი ბავშვების საშუალო რაოდენობა – აზიის, ამერიკის და ევროპის ქვეყნებში: სინგაპური: 1.2; სამხრეთ კორეა: 1.1; ტაივანი: 1.1; ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა – 1.7; საქართველო: 2.1; ტაჯიკეთი: 3.6; ავღანეთი: 4.6; ბრაზილია: 1.7; არგენტინა: 2.3; ბოლივია: 2.8; მექსიკა: 2.1; კუბა: 1.6; აშშ: 1.8; კანადა: 1.5; ლ.ა.).

სრულიად განსხვავებული მდგომარეობაა საჰარის უდაბნოს სამხრეთით მდებარე აფრიკულ ქვეყნებში (ნიგერი, ბურკინა-ფასო, ნიგერია, სომალი, მალი, ჩადი), სადაც ქალები, მიუხედავად ამ ქვეყნების შეჭირვებული მდგომარეობისა, დიდ ოჯახებში კვლავ ბევრ ბავშვებს აჩენენ ფერტილურ ასაკში (დაახლოებით 5.4 – 7.0 ბავშვი ერთ ქალზე). აქ ოჯახები მდიდრად ითვლებიან, თუ მათ აქვთ კერძო მიწა, რომელზეც შესაძლებელია ახალი საცხოვრებლის აშენება, ადგილებზე ხელმისაწვდომი, იაფი (ან სრულიად უფასო) ბუნებრივი მასალებითა და რესურსებით. აფრიკაში, ნაცვლად იმისა, რომ ბავშვებზე ოჯახის ხარჯების მნიშვნელოვანი ნაწილი მოდიოდეს (როგორც ეს დასავლეთშია), ისინი აქტიურად მონაწილეობენ მათი დიდი ოჯახების ცხოვრებაში და ხშირად, მუშაობენ სასოფლო ნაკვეთებზე, სამზარეულოში და უმცროსი და-ძმების მოვლაში, მნიშვნელოვნად ამსუბუქებენ მშობლების სამუშაო დატვირთვასა და ამ საქმიანობასთან დაკავშირებულ ხარჯებს.

დღეს ფაქტობრივად ისეთი მდგომარეობაა, რომ სასოფლო-სამეურნეო თემებში, ბავშვების რაოდენობა ოჯახში დადებითად კორელირებს ოჯახის რეალურ დოვლათთან. ეს დიამეტრულად განსხვავდება თანამედროვე ქალაქების, როგორიც სინგაპურია, ეკოსისტემის შინაარსისგან, სადაც ბავშვები მნიშვნელოვან ფინანსურ „ვალდებულად“ განიხილებიან.

სტატია მოამზადა ლევან ალფაიძემ

„არასწორი წესები“ ვფიქრობ, უკვე „სწორ წესებად“ იქცა მკითხველებისთვის, რადგან ადვილი მისახვედრია, რომ ეს წესები სრულიად მისაღები და გასათვალისწინებელია. სწორედ ამიტომ, კვლავ განვაგრძობ ამერიკელი ავტორის: Heater Shumaker-ის მოსაზრებების გაცნობას.

Heater Shumaker ცნობილი ამერიკელი ავტორი, სკოლამდელი ასაკის ბავშვთა აღზრდის საკითხების ექსპერტია. მიღებული აქვს ბაკალავრის ხარისხი სოციოლოგიასა და ანთროპოლოგიაში. მაგისტრის ხარისხი დაიცვა მიწათმოქმედების რესურსებში ვისკონსინის უნივერსიტეტში. პროფესიული მოღვაწეობა 1996 წლიდან დაიწყო. წერს სტატიებს რადიოსა და ჟურნალ-გაზეთებისთვის. თანამშრომლობს ისეთ გამოცემებთან, როგორებიცაა: New York Post, Huffington Post, Parenting, Pregnancy და სხვა. ის არის ორი წიგნის ავტორი, რომლებიც, როგორც თავად Heater Shumaker ამბობს, „არასწორ აღზრდას“ ეძღვნება. ამ წესების შემუშავების საფუძველი გახდა მის მშობლიურ ქალაქ კოლუმბუსში (ოჰაიოს შტატი) მოქმედი უნიკალური საბავშვო ბაღის ფილოსოფია, რომელიც თავისუფალ, არასტრუქტურირებულ თამაშებს უწევს პროპაგანდას. ეს წესები ეხება როგორც საბავშვო დაწესებულებებს, ასევე ოჯახებს. თავად ავტორი ამჟამად, მეუღლესთან და ორ ვაჟთან ერთად მიჩიგანში ჩრდილოეთში ცხოვრობს და მოღვაწეობს.

უფროსების აზრით, ჩხუბი, წიხლების ქნევა, კბენა და მსგავსი ქცევები სრულიად დაუშვებელია. დიახ, ეს ასეა – ადასტურებს ამერიკელი ქალბატონი და განაგრძობს: მაგრამ ხანდახან თქვენს შვილებს სჭირდებათ საკუთარი ემოციების გამოხატვა, რაც სამწუხაროა, მაგრამ ფაქტია, რომ შესაძლოა ჩხუბში, რაიმე ნივთების დაზიანებაში, წიხლების ქნევაში გამოიხატოს. უფროსების ამოცანაა, მოძებნონ ისეთი ხერხები, რომ ბავშვების მიერ ნეგატიური ემოციების გამოხატვა შედარებით უსაფრთხო და ნაკლებად დამაზიანებელი იყოს. არსებობენ ბავშვები, რომლებსაც დასამშვიდებლად აუცილებლად სჭირდებათ ფიზიკური ენერგიის გარეთ გამოტანა. ანუ, როდესაც ის გაბრაზებულია, მისთვის ვიღაცის ან რაღაცის დაზიანებაა ერთ-ერთი გამოსავალი და სწორედ ამის გამო უნდა შესთავაზოს უმცროსს უფროსმა რაიმე უსაფრთხო გამოსავალი. მაგალითისთვის „არასწორი წესების“ მიხედვით შესაძლოა პლასტილინის ნივთებისა და რბილი სათამაშოების სროლა, იქვე სადმე ახლოს დაგდებული ბურთისთვის ან ქაღალდის ყუთისთვის მთელი ძალით ფეხის დარტყმა. პატარებს ბალიშების და ფუმფულა ნივთების ცემა-ტყეპაც უყვართ. მოკლედ, ბავშვები საკუთარ ვულკანისებურ ემოციებს აქტიური ქმედებებით გამოხატავენ, რაშიც უფროსებმა ხელი უნდა შეუწყონ.

ოთხი წლის გიორგი გამუდმებით იკბინებოდა, იფურთხებოდა, ჩხუბობდა და წიხლებს იქნევდა. საბავშვო ბაღის აღმზრდელები ცდილობდნენ, დახმარებოდნენ ბავშვს, რომ მას საკუთარი მრისხანების შეკავება ესწავლა. გაგიკვირდებათ და ყველაზე მეტად გიორგის ბაღის ეზოში მდგარი ნაძვის ხის გარშემო სირბილი დაეხმარა. ბავშვი წრეებს ურტყამდა ხეს და ემოციებს აფრქვევდა. როდესაც სიარულისგან დაიღლებოდა, მაშინვე მშვიდდებოდა. საბოლოოდ, გიორგიმ ისწავლა ბრაზთან გამკლავება მანამდე, სანამ ის უკიდურესობამდე გამწვავდებოდა – ბავშვი დამოუკიდებლად იწყებდა ნაძვის ხის გარშემო სიარულს. ოთხი წლის ბიჭუნამ ისეთი გაკვეთილი შეითვისა, რომელიც მას მთელი ცხოვრების განმავლობაში გაჰყვება. მოზარდობაში და შემდგომ ზრდასრულ ცხოვრებაშიც გიორგის ეცოდინება, რომ ბრაზის გამოსახატად საჭიროა ალტერნატიული გზების გამონახვა.

იმ მომენტში, როდესაც ბავშვები ადრენალინის მოზღვავებას განიცდიან, მათი დამშვიდება ამ დროს ჯერ კიდევ ადრეა. ისეთი პატარა, როგორიც გიორგია, იმდენად ბრაზობს ხოლმე, რომ განსჯის უნარს კარგავს, მით უმეტეს ის ვერ შეძლებს რაიმე კოგნიტიური ქმედების განხორციელებას კონფლიქტის განსამუხტად. ამიტომ, პირველ რიგში, ბავშვისთვის აუცილებელია, მოწოლილ ენერგიას გაუმკლავდეს. გაარიდეთ პატარა იმ ადგილს, რათა მან შეძლოს ხმამაღლა და აქტიურად გამოხატოს ემოცია. არ დაივიწყოთ ოქროს „არასწორი წესი“: დასაშვებია ნებისმიერი რამ, რაც ზიანს არ მიაყენებს ადამიანებსა და კერძო საკუთრებას. ბავშვს შესაძლებლობა უნდა მიეცეს, აქტიურად იმოქმედოს. ფიზიკური დაძაბულობა, დაღლილობა ეხმარება ბავშვს ემოციების დაოკებაში, რაც მათ საშუალებას აძლევს თანდათანობით დამშვიდდნენ. სწორედ, ამის შემდეგ უკვე შეიძლება ბავშვს პრობლემის მოგვარებაზე ვესაუბროთ.

„არასწორ წესებს“ სარგებელი მოაქვს ბავშვისთვის, რადგან ისინი სწავლობენ, რომ:

არ შეიძლება ადამიანების ცემა; შესაძლებელია გაბრაზდე, მაგრამ მრისხანება სხვებისთვის ზიანის მიყენების გარეშე უნდა გამოხატო; არსებობს ხერხები, გამოხატო უარყოფითი დამოკიდებულება ისე, რომ არავინ დააზიანო; როდესაც ძალიან გაბრაზებული ხარ, სურვილი გიჩნდება ვინმე გალახო, მაგრამ შენ უკვე იცი, რომ სხვანაირადაც შეიძლება მრისხანებისგან გათავისუფლება; შენს მშობლებს მუდამ ეყვარები, მიუხედავად შენი სიბრაზეებისა და ქცევებისა; შენი უსაფრთხოების გარანტია შენი მშობლები არიან; შენ შეგიძლია ყოველთვის და ყველაფერში დავეყრდნო მათ; როდესაც თავად ვერ შეძლებ საკუთარი გრძნობების შეკავებას, უფროსები დაგეხმარებიან.

ვფიქრობ, მკითხველი დაინტერესდება ჩემი არგუმენტაციით იმის შესახებ, თუ რატომ არის „არასწორი წესები“ ასეთი საჭირო და ქმედითი – განმარტავს Heater Shumaker და განაგრძობს: ოთხი წლის ასაკში ჩემი ვაჟი ძალიან ხშირად ბრაზობდა და ამ ბრაზს ყველანაირი მეთოდით მკვეთრად გამოხატავდა. ეს პერიოდი დაახლოებით სამი თვის განმავლობაში გრძელდებოდა. ბავშვი ნებისმიერი სერიოზული მიზეზით თუ სრულიად უმნიშვნელო წვრილმანის გამო წყობიდან გამოდიოდა და მაშინვე ხელ-ფეხის ქნევას, კბენას და სხვა მიუღებელ ქცევებს მიმართავდა. ჩემი რეაქცია მყისიერი იყო. „მე შენ ჩემი ცემის უფლებას არ მოგცემ“ – ვეუბნებოდი შვილს და მისი ხელი მტკიცედ მეჭირა საკუთარ ხელში. „ადამიანების ცემა არ შეიძლება. თუ შენ გჭირდება რამეს ხელი დაარტყა, აი აქ არის ტახტი და მას დაარტყი“.

შესაძლოა, მკითხველი ფიქრობს, რომ: „თუ მეც ასევე უფლებას მივცემ ჩემს შვილს მრისხანების მომენტში, მაგალითად, სავარძელს ურტყას ხელები, ამით უფრო მეტად ხომ არ გავაღვივებ მასში ბრაზს? ჩვენ ხომ არ გვინდა, უფრო მეტად გავაუარესოთ სიტუაცია და წავახალისოთ ძალადობა?“

ამერიკელი ავტორი ურჩევს მშობლებს, განიხილონ მსგავსი სიტუაციები ერთგვარად, როგორც „ორთქლის გამოშვება“. დაფიქრდით, მაშინ, როდესაც თქვენს შვილს სთავაზობთ, ხელები სავარძელს ურტყას, ყოველი დარტყმის შემდეგ, მისი ემოციები თანდათან სუსტდება და მისი ფიზიკური ენერგიაც მცირდება. ფსიქოლოგები თვლიან, რომ პატარა ბავშვებისთვის ფიზიკური აქტივობა საუკეთესო ხერხია ნეგატიური ემოციებისგან გასათავისუფლებლად. ზოგიერთ ბავშვთა ფსიქოლოგს კაბინეტში სპეციალური ბალიშებიც კი აქვს, რომლებსაც პატარები სიბრაზის აფეთქებისას მუშტებს ურტყამენ. უფროსებიც ხომ გარკვეული ფიზიკური აქტივობებით ცდილობენ სტრესისგან გათავისუფლებას? ისინი დარბიან, ხისტ, უხეშ თამაშებს თამაშობენ და ამით დაგროვილი ნეგატიური ენერგიის განმუხტვას ახდნენ. რა თქმა უნდა, გაბრაზებული უფროსები, საკუთარ დაძაბულობას სიტყვების მეშვეობითაც არანაკლები ინტენსივობით გამოხატავენ. პატარები, სხეულს უფრო მეტი მოქნილობით იყენებენ, რადგან მათთვის მეტყველება ჯერ მხოლოდ დამხმარე ინსტრუმენტია. თანდათან ასაკთან ერთად ბავშვები სწავლობენ საკუთარი ბრაზის სხვადასხვა ხერხით გამოხატვას. მათ შორის ხატვით, საუბრით.

განრისხებული ბავშვი ზოგჯერ, ველურ ცხოველს ემსგავსება. მისი მრისხანება შიშისმომგვრელია უფროსებისთვის, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება თავის მოტყუება. ამ დროს ბავშვი თავად არის შეშინებული და სწორედ ამიტომ ხდება უკონტროლო. ის ცდილობს, უფროსებს შეტყობინება გაუგზავნოს: „მე ვერ ვმართავ საკუთარ თავს! მეშინია!“ როდესაც პატარა ვიყავი თავად ვაწყობდი ხმამაღალ სკანდალებს – იხსენებს ავტორი – „ვტიროდი, ვყვიროდი, იატაკზე ვგორაობდი, ფეხებს ვიქნევდი და ხან რას ვურტყამდი და ხან რას. ეს ისტერიკები საკმაოდ დიდხანს გრძელდებოდა და ამიტომ კარგად მახსოვს. ამ ყველაფრის მიზეზი რაიმეს მიღება არ იყო, მე უბრალოდ დაბნეული და შეშინებული ვიყავი. ემოციები ისე მაწვებოდა, რომ თავდაპირველი საბაბი სრულიად აღარ მახსენდებოდა. მხოლოდ ის მინდოდა ვიღაც ჩარეულიყო, სიტუაციაზე კონტროლი დაემყარებინა, დავეცავი და საკუთარი თავისგან გადავერჩინე“. მშობლები მზად უნდა იყვნენ, რომ შვილების „გადასარჩენად“ ბავშვი ფიზიკურად შეაკავონ, რათა მან ვინმე ან რამე არ დააზიანონ. ისევ ჩემს გამოცდილებას გაგიზიარებთ: „ჩემს შვილებთან მრავალი ფიზიკური მეთოდის გამოყენება დამჭირვებია. მათთვის ხელებიც გამიკავებია და ეს ყველაფერი უცხო ხალხის თანდასწრებითაც მომხდარა. სამწუხაროდ, ეკლესიაში კვირის მესაზეც კი იყო ასეთი შემთხვევა.

ზოგ შემთხვევაში უკეთესი იქნება თუ ბავშვს ისეთ ადგილას გავიყვანთ, სადაც ის შეძლებს საკუთარი ემოციის განმუხტვას თავისუფლად და უსაფრთხოდ. მას შემდეგ, რაც ბავშვი დამშვიდდება, მშობლებმა ყურადღება უნდა მიაქციონ მის შიშებსა და ემოციებს.

„არასწორი წესების“ მიხედვით, გაფრთხილება მშობლებს: მხარი დაუჭირეთ, გაამხნევეთ შვილები. ასწავლეთ მათ, რომ არ უნდა ეშინოდეთ საკუთარი ემოციების. თქვენს შვილებს ეჭვი არ უნდა ეპარებოდეთ, რომ მშობლები მუდამ გვერდით იქნებიან და მათ უზრუნველყოფენ უსაფრთხოებას.

სტატია მოამზადა:

ქეთევან კობალაძემ

ბოლო ათწლეულის მანძილზე, საქართველოში ფსიქიკური ჯანმრთელობის მნიშვნელობის და მისი მნიშვნელოვნების შესახებ ცოდნის გავრცელება დაიწყო. ფსიქიკური ჯანმრთელობა ფართო და მრავალგანზომილებიანი ცნებაა, რომლის განსაზღვრაც უამრავი ცვლადის გათვალისწინებას და მათი წვლილის აღიარებას გულისხმობს.

ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესახებ საუბრის დროს, მნიშვნელოვანია ორ ძირითად კითხვაზე პასუხის გაცემა:

ა) რა არის ფსიქიკური ჯანმრთელობა და რომელი ცვლადებისგან შედგება ის?

ბ) რისთვის გვჭირდება და რატომაა მნიშვნელოვანი ფსიქიკური კეთილდღეობის განცდა?

განათლების სფეროში ფსიქიკური ჯანმრთელობის მნიშვნელობის აღიარება მოიცავს ამ სფეროში ჩართული ყველა ადამიანის ფსიქიკური მდგომარეობის გათვალისწინებას, მათ ფსიქიკურ კეთილდღეობაზე შეძლებისამებრ ზრუნვას და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე მოქმედი ცვლადების მართვას. თანამედროვე ფსიქიკური ჯანმრთელობის სფერო ეყრდნობა როგორც ფსიქიკური აშლილობებისგან[1] თავდაცვის ღონისძიებების, ასევე იმ ადამიანების მდგომარეობის გაუმჯობესებაზე ზრუნვის მნიშვნელოვნების აღიარებას, ვისაც ფსიქიკური ჯანმრთელობის სირთულეები გამოავლინდა.

მიუხედავად იმისა, რომ ქვემოთ მოყვანილი განსაზღვრებები სრულქმნილ ფსიქიკურ კეთილდღეობას აღწერს და შესაძლოა, ზოგიერთი ადამიანისათვის ისინი რამდენადმე დამტვირთავი აღმოჩნდეს, სასურველია, გვახსოვდეს, რომ მიზანი არა იმდენად სრულყოფილი კეთილდღეობის მიღწევაა, რამდენადაც თითოეული ადამიანის ფსიქიკურ მდგომარეობაზე იმგვარად ზრუნვა, რომ მან მისთვის დამაკმაყოფილებელ, ფსიქიკური კეთილდღეობის განცდას მიაღწიოს, რაც, შემდგომში, საშუალებას მისცემს, სრულფასოვანი ცხოვრებით იცხოვროს.

 რა არის ფსიქიკური ჯანმრთელობა?

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, ფსიქიკური კეთილდღეობის განცდა ჯანმრთელობის განსაზღვრების ერთ – ერთი კომპონენტია. 1951 წელს ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციამ შეიმუშავა ფსიქიკური ჯანმრთელობის განსაზღვრება, რომლის თანახმადაც ფსიქიკური ჯანმრთელობა არის „სხვა ადამიანებთან ჰარმონიული ურთიერთობის დამყარებისა და სოციალური თუ საგნობრივი გარემოს შესაბამისად შეცვლის უნარი (ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია, 1951: 4).“[2]

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, ფსიქიკური ჯანმრთელობა ჯანმრთელობის განუყოფელი და არსებითი კომპონენტია.

ფსიქიკური ჯანმრთელობის მდგომარეობა განაპირობებს, რამდენად შეუძლია ადამიანს სხვა ადამიანებთან სრულფასოვანი ურთიერთობის დამყარება, მისი ირგვლივმყოფების ცხოვრებაში შესაბამისი წვლილის შეტანა.[3]

სოციალური ფსიქოლოგის – მარი იაჰოდას თანახმად, ფსიქიკური ჯანმრთელობა ექვს კრიტერიუმს მოიცავს. ეს კრიტერიუმებია:

• საკუთარი თავისადმი დადებითი დამოკიდებულება − ფსიქიკურად ჯანმრთელ ადამიანს საკუთარი თავისადმი და თავისი შესაძლებლობებისადმი დადებითი დამოკიდებულება აქვს. ის აცნობიერებს თავის ძლიერ და სუსტ მხარეებს, შეუძლია, ადაპტირდეს ახალ ცხოვრებისეულ გარემოებებთან, რომელიც მოიაზრებს როგორც ახალ როლთან ადაპტაციას, ასევე როლის დაკარგვას. ფსიქიკურად ჯანმრთელი ადამიანი მიღწევად მიზნებს ისახავს და ასაკთან ერთად, ცვლის მიზნების თავისებურებებსაც. მას უნდა ჰქონდეს იდენტობის, მთლიანობის, მიკუთვნების, უსაფრთხოებისა და მნიშვნელოვნების განცდა.
• ზრდა, განვითარება და თვითაქტუალიზაცია − ეს კრიტერიუმი მოიცავს იმას, თუ როგორ ეპყრობა ადამიანი თავის უნარებსა და შესაძლებლობებს. ფსიქიკურად ჯანმრთელი ადამიანი ისწრაფვის თავისი უნარებისა და შესაძლებლობების შესაბამისად გამოყენების, ზრდისა და განვითარებისაკენ.
• ინტეგრაცია − ეს კომპონენტი მოიცავს ემოციების მართვისა და მათთან გამკლავების უნარს. ასევე, იმას, თუ რამდენად ბალანსირებულია ადამიანის მიერ განცდილი და გამოხატული. ამ კრიტერიუმის მიხედვით ადამიანის ფსიქიკური ჯანმრთელობა შესაძლოა იმითიც შეფასდეს, თუ რამდენად წარმატებით ართმევს თავს სტრესულ სიტუაციებს და რამდენად მედეგია შფოთვის მიმართ.
• დამოუკიდებლობა − ეს კრიტერიუმი მოიაზრებს ადამიანის უნარს, შეძლოს წონასწორობის პოვნა სხვებზე დამოკიდებულებასა და დამოუკიდებლობას შორის და გაიაზროს თავისი ქმედებების მოსალოდნელი შედეგები. გარდა ამისა, დამოუკიდებლობა მოიაზრებს სხვა ადამიანების თავისუფლებისა და გადაწყვეტილებების პატივისცემის უნარს.
• რეალობის აღქმა − ეს კრიტერიუმი მოიაზრებს ადამიანის უნარს, შეძლოს სამყაროზე არსებული წარმოდგენების გადამოწმება და მათი მტკიცებულებების შესაბამისად შეცვლა. გარდა ამისა, იგივე კრიტერიუმი მოიაზრებს სოციალური მოვლენების სწორად აღქმისა და სხვების განცდებისა და დამოკიდებულებების პატივისცემისა და სხვა ადამიანების თანაგრძნობის უნარს.
• გარემოში ორიენტირების უნარი − გარემოსთან შეგუების უნარი მოიაზრებს ადამიანის სხვადასხვა გარემოებასთან, კულტურის მიერ მოაზრებული სტანდარტების შესაბამისად, შეგუების უნარს.[4]

რისთვის გვჭირდება ფსიქიკური ჯანმრთელობა და რატომაა მნიშვნელოვანი ფსიქიკური კეთილდღეობის განცდა?

თანამედროვე კვლევების შედეგები იძლევა ფსიქიკური ჯანმრთელობის მნიშვნელოვნების ვარაუდის საფუძველს.

მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქიკურ და სხეულებრივ ჯანმრთელობას შორის კავშირის შესახებ ერთმნიშვნელოვანი დასკვნების გამოტანა შეუძლებელია, ამ დროისთვის არსებული კვლევების შედეგები ცხადყოფს, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობა სხეულებრივ ჯანმრთელობაში თანამონაწილე ერთ – ერთი მნიშვნელოვანი ცვლადია. სხეულებრივი ჯანმრთელობა და ფსიქიკური ჯანმრთელობა მჭიდროდ უკავშირდება ერთმანეთს. ისინი ერთმანეთზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენენ. მაგალითად, ფსიქიკური ჯანმრთელობა საგრძნობლად განაპირობებს იმას, თუ როგორი იქნება სხეულებრივი ჯანმრთელობა ნებისმიერ ასაკში. ფსიქიკური კეთილდღეობის პიროვნული განცდა უკავშირდება, ზოგადად, ჯანმრთელობის გაუმჯობესებას და სიცოცხლის ხანგრძლივობის მატებას, ხოლო გრძელვადიანი სტრესი და განცდილი ტრავმა იმუნურ სისტემას ასუსტებს, რაც, თავის მხრივ, სხეულებრივი დაავადებებისადმი მოწყვლადობას ზრდის.[5][6][7][8]

როგორ ჟღერდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის თქვენეული განსაზღვრება ამ სტატიის წაკითხვამდე? რაიმენაირად გაამდიდრა მოცემულმა განსაზღვრებებმა თქვენი წარმოდგენები ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესახებ?

[1] ფსიქიკური აშლილობები მოიცავს მდგომარეობებს, რომლებიც მოცემულია დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციის მეათე გამოცემის V თავში.

[2] David Pilgrim, Key Concepts in Mental Health, (SAGE Publications Ltd, London, 2005, 2009), 3.

[3] “Mental health: strengthening our response,” World Health Organization (WHO), March 30, 2018. https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-strengthening-our-response.

[4] BT Basavanthappa, Essentials of Mental Health Nursing, (Jaypee Brothers Medical Publishers, 2011) 24 –  28.

[5] Margaret M. Barry, Rachel Jenkins, Implementing Mental Health Promotion, (Elsevier Limited, 2007), 257.

[6] E. Van Lente et al., “Measuring population mental health and social well-being,” International Journal of Public Health 57, no. 2, (April 2012): 421 – 430.

[7] “Mental health: a state of well-being,” World Health Organization (WHO), June 22, 2018. https://www.who.int/features/factfiles/mental_health/en/.

[8] ეს სტატია ეყრდნობა საქართველოს ფსიქოგანათლების საზოგადოების Facebook გვერდზე განთავსებულ მასალას ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესახებ, რომლის თარგმნასა და შედგენაზე პასუსიხსმგებელია სტატიის ავტორი.

მასწავლებლობა თავგადასავალია. თითოეული ჩვენგანი უამრავ ამბავს ინახავს. ახალი სასწავლო წლის ეფექტური დასაწყისისთვის გთავაზობთ მოსწავლეებთან ერთად დაგროვებული ამბების საინტერესო აქტივობისთვის გამოყენებას.

ზაფხული დასრულდა. მოსწავლეები მოდუნებულები არიან, ზოგს უხარია სკოლაში დაბრუნება, ზოგს თავისუფლება არ ეთმობა. იმისთვის, რომ მათი ემოციური სამყარო დადებითად დავმუხტოთ, სწავლის სურვილი და სკოლაში გატარებული დღეებისადმი მადლიერება გავუღვივოთ,  ავკინძოთ კროსენსი.

როგორ გაატარე ზაფხული? – თუკი ამ კითხვას ვალდებულების მოხდის მიზნით დავსვამთ, თავადვე ვიგრძნობთ, როგორ გაცვდა შეკითხვის მოტივიცა და პასუხებიც. კროსენსი კი ეფექტური საშუალებაა ზაფხულის დღეების აკინძვა სწორედ ამ ინტერაქტიური მეთოდით შევთავაზოთ და საშინაო დავალებაც მივაბათ.

კროსენსის შესახებ დაწვრილებით შეგიძლიათ წაიკითხოთ მაია ბლიაძის სტატია სახელად „რა არის კროსენსი?“.

კროსენსი ცხრა კვადრატისგან შემდგარი თავსატეხია. თითოეულ მათგანში განთავსებულია ფოტო, რომელსაც საერთო თემატიკა აერთიანებს. კროსენსი სხვადასხვა მიზნით შეიძლება გამოვიყენოთ – ახალი მასალის გასაცნობად, ნასწავლის შესაჯამებლად… სწავლის საწყის ეტაპზე კროსენსი მოსწავლეების ცნობისმოყვარეობის აღსაძვრელად და არასტანდარტული აზროვნების განვითარებისთვის დავმუხტოთ.

მაშ ასე, თვალი გადაავლეთ წინა წლის აქტივობებს, პროექტებს, კლასისთვის მნიშვნელოვან ამბებს, არაფორმალურ გარემოში გასვლით ღონისძიებებს, საინტერესო გაკვეთილებს, მოიძიეთ ამ ყოველივეს ამსახველი ცხრა ფოტო და ცხრაკვადრატიან ცხრილში განათავსეთ.

„კროსენსში სურათები ისეა განლაგებული, რომ თითოეული სურათი დაკავშირებულია წინა და შემდგომ სურათებთან, ხოლო ცენტრალური სურათი აზრობრივად ერთდროულად ყველა სურათს აერთიანებს. კროსენსის ამომხსნელის ამოცანაა იპოვოს ასოციაციური კავშირი მეზობელ სურათებს შორის. ეს კავშირი კი თავსატეხში შესაძლოა იყოს, როგორც ზედაპირული, ისე სიღრმისეული. კროსენსის წაკითხვა ხდება ზემოდან ქვემოთ ან მარცხნიდან მარჯვნივ, შემდეგ წინ და მთავრდება ცენტრალურ, ანუ მე-9 კვადრატში“. ¹

თითოეული კლასისთვის შევაგროვე ქართულის გაკვეთილებთან დაკავშირებული ფოტოები, კვადრატებში განვათავსე და შესაბამისი კითხვები მოვიფიქრე. კროსენსის მთავარი გზავნილი იქნება ერთიანობა.

საკლასო ინდივიდუალურ აქტივობის თანმიმდევრობა ამგვარია:

Ø  პროექტორის გამოყენებით მთელ კლასს ვაჩვენებ კროსენსს;

Ø  ჯგუფებად დაყოფილი კლასი კროსენსის კვადრატში მოთავსებული ფოტოს მიხედვით წინასწარ მოფიქრებულ კითხვებს წერილობით უპასუხებენ,  საკუთარ ნააზრევს შეაჯერებენ და შემდეგ ერთმანეთს გააცნობენ.

Ø  ჩემ მიერ აკინძულ კროსენსისთვის მოიფიქრებენ სათაურს;

Ø  გაიხსენებენ ქართულის გაკვეთილებიდან ერთ მთავარ

ამბავს, დახატავენ და არჩევანს არგუმენტირებულად დაასაბუთებენ.

1. რომელ გაკვეთილს გახსენებთ კროსენსის პირველი ფოტო? თქვენი აზრით, რატომ შევარჩიე?
2. გაიხსენე მეორე ფოტოზე გამოსახული მოთხრობის სათაური.
3. რომელი ქართული ხალხური ზღაპრის ილუსტრაციაა მესამე კვადრატში?
4. ამოიცანით მეოთხე კვადრატის ფოტოზე გამოსახული აქტივობა სათაურის მიხედვით.
5.  მეხუთე კვადრატში ჩასმული ფოტო რომელ გაკვეთილს გახსენებს?
6. რა ჰქვია დაფაზე გაკრულ პერსონაჟს?
7. რომელი ბავშვის ჩანთას ხედავ მეშვიდე კვადრატში? შენი აზრით, რატომ შევარჩიე ეს ფოტო?
8. რომელი პერსონაჟის დღის ჩანაწერია მერვე კვადრატში?
9. მეცხრე კვადრატში რომელი დღეა ასახული?

Ø  გაკვეთილის შემდეგ ეტაპზე მოკლედ ვუამბობ, თუ რა მოტივით შევარჩიე თითოეული კვადრატისთვის ფოტო.

მაგალითად, მესამეკლასელებისთვის აკინძული კროსენსს ასე გავაცნობ:

1. ამ ფოტოზე ანბანის სწავლების დაუვიწყარი მეთოდია ასახული. სანამ პანდემია დაიწყებოდა, 15-მდე ასოს თქვენთვის გამოჭრა და შეკერვა მოვასწარი. მსურდა, არასდროს დაგვიწყებოდათ ანბანის სწავლის პერიოდი. ნაჭრის ფუმფულა ასოებს ღამღამობით ვკერავდი და დილაობით სიხარულით მოვაქროლებდი თქვენთან.
2. შემდეგ დიდი წიგნების კითხვის დრო დადგა. „ფარფატა ფ“-ს თავგადასავალი გახსოვთ? ასოების ლოტოსთვის ვარსკვლავებიც გამოგიცხვეთ. ფ-ს ფარფატის გჯერათ? დაფიქრებულხართ, რა ლამაზი სიტყვაა „ფარფატი“? ხომ არ გინდათ, ხელახლა წავიკითხოთ დიდი წიგნი სახელად „ფარფატა ფ“?
3. ქართული ხალხური ზღაპარი „სიზმარა“ მეორე სემესტრის დასაწყისში წაგიკითხეთ. იმ დღეს ძალიან ცოტა ბავშვი მოვიდა სკოლაში და რამდენიმე კლასი გააერთიანეს. ამ ილუსტრაციის შესახებ სახალისო დავალებაც შეასრულეთ – უნდა მოგეფიქრებინათ, რომელ წიგნებს ჩაუგზავნიდა ხელმწიფის ასული სიზმარას ხაროში.
4. კედლის გაზეთისთვის სახალისო რუბრიკა ჩემი საყვარელი საკითხავი იყო. ერთი სული მქონდა, რას დაწერდით. ამ ფოტოზე გაბოს კალამზე წერთ, რომელიც თედომ იპოვა და ვარაუდობთ, რომ კალამს რეზინი მისმა პატარა დაიკომ მოაცალა.
5. ჯგუფური მუშაობა ძალიან გიყვართ. ერთხელ სათამაშოები მოგიტანეთ და თქვენ მოთხრობები უნდა მოგეფიქრებინათ. გახსოვთ, რომელმა თქვენგანმა აქცია პერსონაჟად შეკერილი ჟ?
6. ეს გაკვეთილი ჩემთვისაც დაუვიწყარი იყო და ეს სულ მუმინების საოცარი ოჯახის გამოა. დედა მუმინი ჩემი საყვარელი პერსონაჟია. ამ დღეს თითოეულმა თქვენგანმა გამიზიარეთ, რომელი ნივთების კოლექციას აგროვებთ. გოგა განახევრებული ფანქრების მოტანას დაგვპირდა, მარიამი – ქვების… აბა, რომელი ნივთებით იყო გამოვსებული  დედა მუმინის ჩანთა?
7. ნატას ჩანთის ჯადოსნურობა ერთ მზიან დილას აღმოვაჩინეთ. ფარდა გადავწიეთ, მზის სხივებმა ნატას ჩანთა ააციმციმა და ყველამ ერთად გავიხარეთ.  ასეთი პატარ-პატარა დეტალებით არის სავსე ცხოვრება. დაფიქრებულხართ, თქვენ რას ამჩნევთ ისეთს, რასაც სხვები ვერ ხედავენ?
8. ფიროსმანის ნახატების მიხედვით ფაზლი რომ ააწყვეთ და პერსონაჟის დღის ჩანაწერი დაწერეთ, გახსოვთ? სულ მიკვირს, როგორ იგონებთ საინტერესო წინადადებებს.
9. ბოლო ფოტოზე ნუნუ ბებოს ქადებია, რომლებსაც ლიტერატურული კაფესთვის გვიცხობს ხოლმე. იცით, გაზაფხულზე ნუნუ ბებომ მკლავი მოიტეხა. ორი თვე ვერ ამოძრავებდა ხელს. თურმე როგორი ბედნიერებაა, როცა ჩვენი და ჩვენი მეგობრების საყვარელი ადამიანები ჯანმრთელად არიან. მსურს, ცოტნეს ბებიის გამომცხვარი ქადების ფოტოთი დაგაფიქროთ მადლიერებაზე. თუ შეამჩნევ პატარა დეტალებს და მადლიერი იქნები, შენი ცხოვრება ნატას ჩანთასავით აციმციმდება.

საშინაო დავალება: შენი ზაფხულის დღეების მიხედვით შექმენი კროსენსი. მოიფიქრე ცხრა ამბავი, დახატე და თითოეულ კვადრატში განთავსებული ნახატი აღწერე. დაარქვი შენი ზაფხულის კროსენსს სახელი. შეგიძლია, მხოლოდ ერთი დეტალი დახატო.

ამ ეტაპზე ოთხ კლასს ვასწავლი  და მათთან ერთად გატარებული დღეების მიხედვით თითოეული კლასისთვის შევადგინე კროსენსი.

მეხუთე კლასის კროსენსი დეტალების მიხედვით:

ფლეიტა, საკერავი მანქანა,  ქართული ხალხური ზღაპარი „ლერწმის ქალი“, ყუთი, პატარა პრინცი, სკეიდბორდი, შავ-თეთრი ძაღლი, ყავის თერმოსი, მოხატული კედელი.

გაიხსენეთ, ჩამოთვლილი დეტალები რომელ ამბებს უკავშირდება? იმსჯელეთ, რატომ შევარჩიე ფოტოები. რისი თქმა მსურდა თქვენთვის? რა მიგაჩნიათ მეცხრე კვადრატის ფოტოს მთავარ გზავნილად?

საინტერესოა, თქვენ მიერ გამოთქმული მოსაზრებები ჩემს მონათხრობს თუ დაემთხვევა:

1. მარი მასწავლებლის ფლეიტა ჩვენი ერთად ყოფნის სიმბოლოა. მისი, როგორც დამრიგებლის, ჩართულობა დასაფასებელი და აღსანიშნავია. მისგან ძალიან ბევრს ვსწავლობ. რამდენი დღე გაულამაზებია ჩვენთვის მარი მასწავლებელს ფლეიტით! ვფიქრობ, ძალიან გაგვიმართლა, მარი მასწავლებელთან ურთიერთობა რომ გვხვდა წილად.
2. თინათინის კაბებისა და გვირგვინების კერვის დღე, რომელშიც ბიჭებიც გულმოდგინედ იყვნენ ჩაბმულები, დაუვიწყარი აღმოჩნდა. ნეტავ, ამ ახალ სასწავლო წელს რომელი პერსონაჟებისთვის გაგვიჩნდება ტანისამოსის შეკერვის სურვილი?
3. „ლერწმის ქალი“ უბნის ბიბლიოთეკაში სტუმრობას მახსენებს. ერთ-ერთმა თქვენგანმა წიგნის გამოცემის თარიღი რომ გაიგო, მამაჩემის ტოლი ყოფილაო, აღნიშნა.
4. „აბა ამოხსენი, რა დევს?“ – ჯადოსნური დამთხვევის დღე. მისტერ დენიელსის მიბაძვით ყუთში თქვენთვის ბროლის ქვა დავმალე. დიდხანს ფიქრობდით, რა იდო შიგნით. რამდენიმე თქვენგანმა გამოიცნო კიდეც. გაკვეთილის ბოლოს ნინიმ მერხის ქვეშ დამალული ყუთი გამოგვიჩინა და მასაც ზუსტად იგივე აქტივობა ჰქონდა მოფიქრებული ჩვენთვის, რაც მე – თქვენთვის. გახსოვთ, რა იდო ნინის ყუთში?
5. ლიტერატურული კაფესთვის მაისურების მოხატვამ ჩვენს გაკვეთილები ხალისით აავსო. ეს თამარის საყვარელი პერსონაჟი – პატარა პრინცია. გახსოვთ, ვინ ეხმარებოდა თამარს მაისურის მოხატვაში?
6. გარეუბნიდან ეროვნულ მუზეუმამდე მეტროთი ვიმგზავრეთ. მუხლებზე სკეიდბორდები გედოთ და მოლოდინის ბარათებს ავსებდით. მალე ზაფხულის არდადეგები დაიწყო და ახლა შემიძლია გკითხოთ, რამდენად გამართლდა თქვენი მოლოდინი?
7. მაწანწალა ძაღლმა ჯერ „ლერწმის ქალის“ შესახებ  საუბარი მოისმინა და შემდეგ ბიბლიოთეკის კარამდე  ამოგვყვა. თითქმის ყველა თქვენგანი გასასვლელ ბილეთებში  ამ ძაღლის შესახებ წერდით. მიყვარს იმაზე დაკვირვება, როდის ამჩნევთ ერთსა და იმავე მოვლენებს.
8. დედაენის ბაღში ერთი თერმოსის ყავა მასწავლებლებმა და მშობლებმა გავინაწილეთ. ყავის დალევა დამღლელი დღის შემდეგ სასიამოვნო რიტუალი და საუბრის გასაბმელად საუკეთესო გზაა. თქვენ შეამჩნიეთ ეს ყველაფერი?
9. მეცხრე კვადრატში თქვენ მიერ მოხატული კედელია. ამ დღის ფოტოამბები რომ გავაზიარე, მომწერეს, ძალიან კარგი გუნდი ხართო. თქვენ თუ ეთანხმებით ამგვარ შეფასებას? ზაფხულში ვფიქრობდი, უცხო ადამიანი სკოლის დასათვალიერებლად რომ გვესტუმროს, სწორედ ამ კედელს ვაჩვენებ-მეთქი, როგორც ჩვენი ლიტერატურული თავგადასავლებისა და ერთიანობის სიმბოლოს.

კიდევ ერთი მეხუთე კლასის კროსენსი

თხილამურები, პლასტილინის ვარდი, ჩანთები მუზეუმში, ტირიფის „ცოცხი“, ძაფგამობმული წერილები, სამაჯური ანიმეს პერსონაჟით, წიგნი „როცა მთვარეზე გავიარეთ“, თხრობის ბარათები, ტორტი.

1. პირველ სემესტრში კლასის საკითხავ წიგნად მარია ფარის „ტუვა გლიმერდალიდან“ შევარჩიე. ცნობისმოყვარეობის აღსაძვრელად ჩემს მეგობარ ქეთოს თხილამურები გამოვართვი და სკოლაში მივიტანე. ბავშვებმა შენიშნეს, რომ თხილამურებზე სტიკერები იყო დაკრული და უცნობი გოგო მისი არჩევანის მიხედვით დაახასიათეს. წიგნის წაკითხვის შემდეგ ტუვასა და ქეთოს შორის პარალელებიც გაავლეს.
2. ერთი გაკვეთილის ბოლოს მეხუთეკლასელმა ბიჭმა პლასტილინისგან გამოძერწილი ვარდი მაჩუქა, ქურთუკის საყელოში ჩავიმაგრე და მთელი ქალაქი მოვიარე.
3. წიქარას მუზეუმში სტუმრობისას ჩანთები დარბაზის შუაგულში დავაწყვეთ. წრეზე დალაგებული ჩანთები ერთიანობის სიმბოლოდ იქცა.
4. მუზეუმიდან გამოსულები ილიას ბაღში გავეშურეთ და პიკნიკი გავმართეთ. ბავშვებმა ორცხობილების ნარჩენები ტირიფის ტოტით მოხვეტეს.
5. ორი პარალელური კლასის გასაცნობად პირადი წერილების კვირეული მოვაწყვე. ძაფგამობმული წერილები უფროსკლასელებმა ჩემი თხოვნით მოულოდნელად ზედა სართულიდან ჩამოუშვეს.
6. ანიმეს მიხედვით ქაღალდის სამაჯური დამიმზადეს და მაჯაზე გამიკეთეს. მთელი გულით ამზადებენ ხოლმე ხენაკეთ სამშვენისებს.
7. დისტანციურ გაკვეთილზე საინფორმაციო ტექსტი შევარჩიე წიგნიდან „როცა მთვარეზე გავიარეთ“. აპოლოს მისიებმა ბავშვები ძალიან დააინტერესა. შემდეგ გაკვეთილზე ერთმა ბიჭმა მითხრა, წიგნი იმდენად მომეწონა, რომ მშობლებს ვთხოვე და მიყიდესო.
8.  „შვლის ნუკრის ნაამბობის“ მიხედვით დახატული თხრობის ბარათები საინტერესო გზა აღმოჩნდა თხრობის სხვადასხვა ფორმისთვის და კლასიდან კლასში დამოგზაურობდა.
9. ბოლო ლიტერატურული კაფე უბნის ბიბლიოთეკაში გავმართეთ. იმ დღეს ანას დაბადების დღე იყო. მამამ მოაკითხა და ტორტი მოუტანა. ლიტერატურული კაფეს შემდეგ სკვერში გავეშურეთ და ანას დაბადების დღე აღვნიშნეთ.

კროსენსი მეშვიდეკლასელებისთვის

ერთი ილუსტრაცია, დიანას ბებიის ფარგალი, წითელი ბუშტი, ჩანაწერი ჩემი დღიურიდან, ფრაზეოლოგიზმი გულის შესახებ, „გამომცხვარი“ სიტყვები, ჩეხოსლოვაკიის რუკა, დაჩის ხმის გამაძლიერებელი, კლასის მიერ აკინძული კოლაჟი.

1. შემაჯამებელ ნაშრომში ერთ-ერთი საკითხი ამგვარი იყო – უნდა შეერჩიათ ეპიზოდი განვლილი მასალიდან,  დაეხატათ და არგუმენტირებულად დაესაბუთებინათ არჩევანი. ერთმა მეშვიდეკლასელმა  დახატა, აბესალომმა ალვის ხეზე  ეთერს რომ მიაგნო. საკუთარი ნაშრომის სხვა ჭრილში წარმოჩენა დავალებების მიმართ პასუხისმგებლობას გააღვივებს.
2. ერთხელ ერთმანეთს ჩვენი 5 ნივთი გავაცანით. მასწავლებლის მაგიდა გადაივსო მრავალფეროვანი საგნით. დიანას ბებიის ფარგლის ისტორიამ გოგონა სხვა თვალით დამანახა. საერთოდ, ამ გაკვეთილმა თითოეულის უცნობი სამყარო აღმომაჩენინა.
3. ბავშვები ბუშტს ერთმანეთს უგდებდნენ და დაფაზე ჩამოწერილ სიტყვებს რიგრიგობით იძახდნენ. საკლასო ოთახში დაფრინავდა წითელი ბუშტი და მასთან ერთად სიტყვებიც – კოჭობი, გრდემლი, კვეს-აბედი…
4. ამ დღეს ლიტერატურული კაფესთვის მაისურების მოხატვა დავიწყეთ. ჩემს რაჭველ მოსწავლეს, ანის, უწერაში დავურეკეთ და გამოცდილების გაზიარება ვთხოვეთ. ანი მოხატული მაისურების მნიშვნელობაზე საუბრობდა, მე მის ფრაზებს დღიურში ვიწერდი: საერთო ინტერესების აღმოჩენების საშუალება; იყვარებ იმას, რასაც ქმნი; როცა მეგობრებთან ერთად ხატავ, ძალიან სასიამოვნოა; ხელმისაწვდომი არ არის – მოდი, ავდგები და მოვხატავ, რა პრობლემაა! – მეთერთმეტეკლასელი ანი მაღალმთიანი რაჭის სოფლიდან ასეთ ძლიერ, მრავლისმეტყველ გზავნილებს გვჩუქნიდა, მე და ჩემი მეშვიდეკლასელი მოსწავლეები კი სულგანაბულები ვუსმენდით.
5. ფრაზეოლოგიზმების სწავლებისთვის გამოვჭერი გულები, თვალები, ენები, წყვილებს დავურიგე და ვთხოვე, მოეფიქრებინათ ფრაზეოლოგიზმის გამოყენებით დიალოგი:

–          გულზე ვარდი გადამეფინა, გავიგე, რომ ჩემთან შერიგებას აპირებ.

–          ვინ მოგატყუა ასე მწარედ?

ეს უსაყვარლესი დიალოგი ერთმა ბიჭმა და გოგომ გააბეს.

6.  მაფინები სიტყვებთან ერთად  დილას, სკოლაში წასვლამდე გამოვაცხვე. არ დამავიწყდება, როგორ გაუხარდათ. მიყვარს ამ დღის ყველა ამბავი.
7. დედაენის ბაღში სტუმრობისას მეგობრებს ჩეხოსლოვაკიის რუკა ეჭირათ ხელში. რუკას მზის სხივებს გაეშუქებინა. ნებართვა ვითხოვეთ და ფოტო გადავუღეთ. დროის გატარების საინტერესო ფორმად მივიჩნიეთ. ნეტავ, რას გეგმავდნენ?
8. მაისურების მოსახატად სკოლიდან ჩემს სახლში გადავინაცვლეთ. ერთად აკოკოლავებული ჩანთები და ქურთუკები ბავშვობაში წაკითხული წიგნიდან მძაფრ შთაბეჭდილებას მახსენებს. ოჯახი სტუმრად წავა. შემოსასვლელში ფეხსაცმელებს დატოვებენ. არეული, მიტოვებული ფეხსაცმელები ჩემს გონებაში  წარმოვიდგინე, ოჯახის წევრების სახალისო თავგადასავლად აღვიქვი, შევიყვარე და მრავალი წელია გულით ვატარებ. საბავშვო ლიტერატურაში ვეძებ, მაგრამ ვეღარ მივაგენი იმ ეპიზოდს. მერე დაჩიმ სახლიდან ხმის გამაძლიერებელი ამოიტანა და დიჯეის ფუნქცია შეითავსა.
9. მეცხრე კვადრატში კოლაჟია ნატო დავითაშვილის წიგნის „ნისლებში და ნისლებს მიღმაა“. თითოეული დეტალი ერთმანეთის დახმარებით დაამზადეს. სწორედ ამიტომ გადავწყვიტე მთავარ ფოტოდ ერთიანობის ამსახველი ფოტო ყოფილიყო.

თითოეული ფოტოს შერჩევისას მათთვის  გზავნილები მაქვს ჩაფიქრებული. ამგვარად, ფოტოზე ასახული ამბის ქვეტექსტის წაკითხვასაც ისწავლიან. ჩემი მიზანია, მოსწავლეები კროსენსის დახმარებით სკოლის დღეებზე დავაფიქრო, დეტალების შემჩნევა, ერთმანეთის დაფასება, მადლიერება ვასწავლო.  თუკი  დარწმუნდებიან, რომ  ერთად გატარებული დრო ჩვენთვის ძვირფასია, მათი ნამუშევრები კი – მნიშვნელოვანი, თავადაც გაუჩნდებათ ამბის თხრობის სურვილი.

კროსენსის გამოყენება საინტერესო იქნება წიგნის წარდგენის ფორმად, საკუთარი თავის გასაცნობად, ერთი თემის შესაჯამებლად.

სტატიის ბოლოს გიზიარებთ ჩემი მეოთხეკლასელების კროსენსს სკოლის ბლოგიდან.

1. მასწავლებლის ცნობარი,  ზეკარი, 2022 წელი, მანანა ბოჭორიშვილი, გვ. 58