შაბათი, ივლისი 19, 2025
19 ივლისი, შაბათი, 2025

ცუდად ნასწავლი გაკვეთილები

0

 

რა აზრი მოეთხოვება ამგვარს ინტელიგენციას, როდესაც მან არ იცის წარსული თავის ერისა, არ იცის თვისება, ლტოლვილება იმის სულისა და გულისა, – არ იცნობს მის გონებრივს აგებულობას, არ იცის საზოგადოდ რომ ვსთქვათ, მისი სოციალური ყოფა-მდგომარეობა?!

ვაჟა-ფშაველა

სულო ცოდვილო, რამდენჯერ მიფიქრია სასოწარკვეთილსა თუ იმედგაცრუებულს, რომ ყველა უბედურება, რაც გვჭირს, იქნებ ჩვენი ლიტერატურისა და ისტორიის მასწავლებლების ბრალია. მათი, ვინც ლიტერატურაში შენახული ათასწლეულების მარტივი სიბრძნეები თავში სწორი აქცენტებით ვერ ჩაგვიჭედა და მათიც, ვინც ისტორია ჰეროიკულ ამბებად გვასწავლა და არა გამოცდილებად, სადაც შეცდომებს აანალიზებ, რომ იმავე ქვას აღარ წამოჰკრა ფეხი, სადაც შენამდე არაერთმა წაიფორხილა, ზოგმაც კისერი მოიტეხა ან თავი დაკარგა. ათასჯერ მაინც გავბრაზებულვარ ადამიანებზე, რომლებმაც ტექსტებისა და თარიღების სწავლება უფრო მნიშვნელოვან საქმედ მიიჩნიეს, ვიდრე დისკუსიის უნარების ჩამოყალიბება, ანალიზის უნარი, კერპების ნგრევა და ახალი ხედვის შესაძლებლობების გახსნა. რა შეიძლება იყოს უფრო კარგი სავარჯიშო გონებისთვის და საკვები სულისთვის, ვიდრე მომხდარი თუ გამოგონილი ამბები თავისი გმირებით და ანტიგმირებით? რამ შეიძლება გასწავლოს უკეთ სხვის ტყავში შეძრომა, სხვისი თვალით სამყაროს დანახვა და სხვადასხვა პერსპექტივიდან გარემოს აღქმა, გადარჩენის პრაქტიკების გამომუშავება?

ყოველთვის, როცა მიმდინარე ამბებიდან დისტანცირებისთვის, ფართო სურათის დასანახად ან სულაც ახალი პერსპექტივებისთვის ლიტერატურას და ისტორიას მივაკითხავ ხოლმე, იმაზე ვბრაზობ, სტერეოტიპებით რა მძლავრად არის დატვირთული სასკოლო სივრცეში „საპროგრამო ტექსტების“ სწავლება და რა უკონტექსტოდ ისწავლება ისტორია. ინტერპრეტაცია, მსჯელობა, კრიტიკა, ამბების სხვადასხვა პერსპექტივიდან დანახვა და მათ შორის კავშირების შემჩნევა, რის საშუალებასაც ეს ორი დისციპლინა იძლევა, თითქმის სრულიად უგულებელყოფილია პროგრამების დონეზეც და პრაქტიკაშიც. რჩება საზეპიროები, ლეგენდები და სადღეგრძელოები სამშობლოსა და სიყვარულზე.

მეტსაც გეტყვით, საზეპიროებშიც ვერ ვივარგეთ.

მორალურ კოდექსებად და ფასეულობრივ ორიენტირებად გამოსადეგი ნაწყვეტები კლასიკოსების ტექსტებიდან მხოლოდ ლამაზ სიტყვებად მივიჩნიეთ და არა სიბრძნეებად, რომლებიც ნავიგაციას გაგვიადვილებდა.

 

აბა, თქვენც დაფიქრდით, როგორ შეიძლება ადამიანს სკოლაში კარგად ჰქონდეს გააზრებული ეს ფრაზები და ისე ცხოვრობდეს, როგორც ჩვენ? სწავლის დაუცხრომელი სურვილის გარეშე, კრიტიკის მიუღებლობით, უკეთესი ხვალინდელი დღის რწმენის გარეშე, საკუთარი ბედის სხვაზე მინდობით?

 

„აწ რომ ავი არ ვაძაგო, კარგი როგორ უნდა ვაქო?

ავს თუ ავი არ ვუწოდო, კარგს სახელად რა დავარქო?“

დავით გურამიშვილი

 

„ცუდად ხომ მაინც არ ჩაივლის ეს განწირული სულისკვეთება

და გზა უვალი, ჩვენგან თელილი, მერანო ჩემო, მაინც დარჩება!“

ნიკოლოზ ბარათაშვილი

 

„მცოდნე კაცების ჭირნახულობა, გამოცდილება, ცოდნა რომ შენსას დაემატოს, კარგი იქნება? უფრო ადვილად არ გაიძღობ კუჭს? უფრო ცოტა ოფლით მეტს არ მოიმკი?“

ილია ჭავჭავაძე

 

„თავისუფლება მოქმედებაა, განხორციელებაა ნებისა, აზრისა, გრძნობისა და არა განსვენება, უქმად ყოფნა. თავისუფლება პიროვნებისა და ერისა ერთიერთმანეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული. სადაც არ არის პიროვნება თავისუფალი, იქ ერი დამონებულია და დამონებულ ერში, რა თქმა უნდა, პიროვნებაც მონაა, უთავისუფლო, სხვის ხელში სათამაშო ნივთი“.

ვაჟა-ფშაველა

 

„არაფერს არ უნდა შევუშინდეთ, არაფერი არ უნდა დავმალოთ, რადგან დამალვით სენი კი არა რჩება, ძლიერდება, ხრწნის საზოგადოებრივს ორგანიზმს და სიკვდილს უმზადებს ერს“.

იაკობ გოგებაშვილი

 

„ამბობენ, რომ გვაქვს მოთმინების დიდი უნარი.

რაა სულ თმენა? სხვა უნარიც გვიჩვენეთ კიდევ.

შრომის უნარი, განათლების, გრძნობის უნარი“.

გალაკტიონ ტაბიძე

 

ეს – მხოლოდ კლასიკოსები. რამდენი ასეთი ზაფხულის ხვატში მონაბერ გრილ სიოსავით საჭირო და საამური რამეა ჩვენამდე დაგროვებულ გამოცდილებაში. მარტო ის რად ღირს, დავით აღმაშენებელი რომ ეუბნება დიდგორის ომის წინ ხალხს, თქვენი თავის რწმენა თუ გექნებათ, ეშმაკის ურიცხვ მიმდევრებს კი არა, თვით ეშმაკებსაც დაამარცხებთო და მართლაც რომ ამარცხებენ. როგორ შეიძლება, წლების განმავლობაში დიდგორის ამბავს ასწავლიდე და არ გჯეროდეს, რომ ყველაფერი შესაძლებელია, ოღონდ სიმტკიცით და დაუღალავი მონდომებით? როგორ შეიძლება, გრიგოლ ხანძთელის უდაბნოში გაჩენილი ახალი სახელმწიფოს მშენებლობის ამბებს უხსნიდე ბავშვებს, მთაწმინდელი ბერების დაუღალავი თარგმანების ისტორიებს ჰყვებოდე და ეჭვი გეპარებოდეს, რომ ჩვენი ადგილი ყოველთვის იქ იყო, სადაც ცოდნა და განათლება, შრომა და სიმართლე იყო მთავარი ღირებულებები?

ალბათ იმ ზიანის დათვლაც შეუძლებელია, რაც ცუდად ნასწავლ გაკვეთილებს მოაქვს და იმ სიკეთისაც, რაც კარგ მასწავლებლებს შეუძლია მოუტანონ საზოგადოებას – ორივეს მასშტაბი წარმოუდგენლად დიდია. რაც შესაძლებელი მგონია, იმ მარტივი პრინციპის დანერგვაა, რომელიც ერთობ ბანალურად ჟღერს და ყოველდღე შენი თავისთვის მარტივი კითხვების დასმას გულისხმობს:

აბა, მე დღეს ვის რა ვარგე?

რას ვეუბნებით ბავშვებს ისეთს, რაც წლების შემდეგაც ემახსოვრებათ?

რას ვასწავლით ისეთს, რაც რთულ დროს გამოადგებათ?

რა მაგალითს ვაძლევთ, რითაც ჩვენს სიტყვებს ვამყარებთ?

რა არის ის, რისთვისაც ღირს ჩვენი შრომა და გარჯა?

რა გვინდა გაიხსენონ ჩვენ შესახებ ჩვენ თვალწინ გაზრდილმა ბავშვებმა, როცა იმაზე დიდები იქნებიან, ვიდრე ჩვენ ვართ ახლა?

 წიგნის სანიშნის შექმნა -სარეკომენდაციო სცენარი დავალებისთვის

0

გრძელვადიან სამიზნე ცნება „ტექსტზე“ მუშაობის პროცესი განსაკუთრებით საინტერესო და სახალისო ხდება, როცა კომპლექსური დავალება თემაში მოცემულ რამდენიმე ტექსტზე დაყრდნობით სრულდება.

გთავაზობთ დაწყებითი განათლების ექსპერტის, ქ-ნი ნინო ვაშალომიძის მიერ შექმნილი კომპლექსური დავალების სარეკომენდაციო სცენარს მეორე კლასისთვის.

თემა: ბუნება და ადამიანი (ქართული ენა ნინო გორდელაძე, თინათინ კუხიანიძე).

ტექსტები: ნიკო კეცხოველის მოთხრობა „ია და ჭიანჭველა“,

ანა ხახუტაშვილის მოთხრობა „უჩინარი მთესველები“.

 

გრძელვადიანი მიზანი სამიზნე ცნება ტექსტი (ჟანრები) (შედეგები: (I).1, 2, 3, 4, 5)

სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენები

  1. ტექსტის მეშვეობით ავტორი გვიზიარებს თავის სათქმელს, რომელიც ჩვენს ცხოვრებას უკავშირდება.
  2. ტექსტში მოცემული მინიშნებების საფუძველზე შესაძლებელია მისი სიღრმისეულად გააზრება, ახალი კუთხით წარმოჩენა.
  3. ტექსტი შეიძლება იყოს სხვადასხვა ჟანრის; ყოველი ჟანრის ტექსტს აქვს თავისებური შინაარსი, ენა და სტრუქტურა/აგებულება.

ვეცნება – მხატვრული ჟანრი (მოთხრობა)

შუალედური სასწავლო მიზანი

საკითხი – ნიკო კეცხოველის მოთხრობიდან „ია და ჭიანჭველა“ საინტერესო დეტალის შერჩევა წიგნის სანიშნისთვის.

ქვესაკითხები – მოთხრობების „ია და ჭიანჭველა“ და „უჩინარი მთესველები“ თემა, დედააზრი, პერსონაჟები, დეტალები; სანიშნი, მისი მახასიათებლები;

საკვანძო შეკითხვა – როგორ, რა ხერხების გამოყენებით გავიგო ტექსტი?

როგორ შევარჩიო მოთხრობიდან საინტერესო დეტალი წიგნის სანიშნისთვის?

კომპლექსური დავალების პირობა – წიგნის სანიშნი

შექმენი წიგნის სანიშნი, რომელზეც წარმოაჩენ შენთვის საინტერესო, მოსაწონ დეტალს ან დეტალებს შესწავლილი ნაწარმოებებიდან. სანიშნის შესაქმნელად შეგიძლია გამოიყენო ფერადი ქაღალდები და ქსოვილები, წარწერები, ნახატები ან სურათები.

შეფასების კრიტერიუმები –

ნაშრომში წარმოაჩინეთ:

  • რით უკავშირდება შენი სანიშნი შესწავლილ ნაწარმოებებს (ტ. 1, 2, 3);
  • რა საშუალებები გამოიყენე საინტერესო დეტალის/დეტალების გამოსაკვეთად (ტ.2, 3);
  • რით არის შენ მიერ შერჩეული დეტალი/დეტალები საინტერესო და მოსაწონი (ტ.1)

 

კომპლექსური დავალების განხორციელების ეტაპები (აქტივობები, რესურსები, შეკითხვები)

ეტაპი I – კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა

წინარე ცოდნის გააქტიურება

  • გინახავთ თუ არა უცნაურ ადგილზე ამოსული მცენარე? (კლდეზე, სახლის სახურავზე, კედელზე, ნანგრევებზე, ასფალტზე)?
  • თუ გიფიქრიათ, საიდან მოხვდა ის ამ ადგილას?

აქტივობა 1. დავალების მოთხოვნების გაცნობიერება

  • გინახავს თუ არა წიგნის სანიშნი?
  • გარდა წიგნის გვერდის ჩანიშვნისა, კიდევ რა მიზნით შეიძლება მისი გამოყენება?
  • ადრეც ხომ არ შეგიქმნია წიგნის სანიშნი? რისთვის იყენებდი? რა ეწერა ან ეხატა ზედ?
  • თქვენი სიტყვებით ახსენით, რას მოითხოვს დავალება?
  • რა ცოდნა-გამოცდილება გამოგადგებათ?
  • რის შესწავლა დაგჭირდებათ?
  • თქვენი აზრით, რა გაგიადვილდებათ, რა გაგიძნელდებათ?
  • რაში დაგჭირდებათ დახმარება?

 

ეტაპი II – კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა

ნაბიჯი 1. როგორ, რა ხერხების გამოყენებით გავიგო ტექსტი? რით არის შენ მიერ შერჩეული დეტალი/დეტალები საინტერესო და მოსაწონი (ტ.1)

ქვესაკითხები: მოთხრობების თემა, პერსონაჟები, დეტალები;

რესურსები და აქტივობები:

რესურსი 1. ნიკო კეცხოველის მოთხრობა „ია და ჭიანჭველა“

რესურსი 2. გამოცანები იასა და ჭიანჭველაზე:

გაზაფხულზე გვესტუმრება,

ნაზი, მორცხვი, ლურჯთვალება,

გზას და შარას ერიდება,

ბუჩქის ძირას იმალება.

(ია)

პაწაწინა მწერია, დიდ ტვირთს ისე დაათრევს,

ღამით სულ არ იძინებს, გგონიათ ემძიმება?

მხოლოდ მაშინ ისვენებს, ისეთი შავტუხაა,

თუ ეზოში იწვიმებს. ყველას გაგეცინებათ.

(ჭიანჭველა)

 აქტივობა 1. გამოცანების გამოცნობა

 აქტივობა 2. გონებრივი იერიში

აქტივობა 3. ვარაუდების გამოთქმა ტექსტის სათაურსა და ილუსტრაციებზე დაყრდნობით

აქტივობა 4. საჩვენებელი/სამოდელო კითხვა

აქტივობა 5. ტექსტის ირგვლივ კითხვებზე პასუხი

 

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

  • როგორ გამოვიცნოთ გამოცანა, რას უნდა დავაკვირდეთ? ( აქტ.1)
  • რა იცი იის შესახებ? (აქტ. 2)
  • რა იცი ჭიანჭველას შესახებ?
  • რომელ ნაწარმოებში გვხვდება ჭიანჭველა, ია?
  • შენი აზრით, რაზე შეიძლება იყოს ეს მოთხრობა? (აქტ. 3)
  • რას გეუბნება სათაური, ილუსტრაცია შინაარსის შესახებ?
  • რით უკავშირდება ისინი შენს ცოდნას?
  • გაზაფხულის მახარობელი რომელი ყვავილები აყვავდა? (აქტ. 5)
  • კიდევ რომელი ყვავილები ამოდის ადრეულ გაზაფხულზე?
  • რა შენიშნა გიამ ერთი ბუჩქის ძირას?
  • რამ დააინტერესა გია?
  • რის გაკეთება ურჩია მამამ გიას?
  • რა დატოვა ხელისგულზე ჭიანჭველამ?
  • როგორ აუხსნა მამამ გიას, რატომ/რისთვის დარბიან ჭიანჭველები ბილიკზე?
  • რას მიხვდა გია მამასთან საუბრის შემდეგ?
  • რას გადმოგვცემს მწერალი – შესაძლებელ თუ დაუჯერებელ ამბავს?

რესურსი 3. „სიტყვის ვერბალური და ვიზუალური ასოციაციების სქემა“

 

 აქტივობა 6. ახალი ლექსიკური ერთეულების მნიშვნელობის დადგენა.

აქტივობა 7. სქემის შევსება ახლად ნასწავლი სიტყვის (მახარობელი/ბუდე/ბილიკი) გამოყენებით.

აქტივობა 8. შერჩეული ეპიზოდის გამომსახველობითად წაკითხვა.

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

 

  • რა ხერხები შეიძლება გამოვიყენოთ უცნობი სიტყვების მნიშვნელობის ამოსაცნობად? (კონტექსტზე დაყრდნობით დასკვნების გამოტანა? ლექსიკონში მოძებნა?) (აქტ. 6)
  • რას ნიშნავს სიტყვა მახარობელი?
  • საიდან მიხვდით უცნობი სიტყვის – „მახარობელი” მნიშვნელობას?
  • რა არის ბუდე?
  • რომელი ფრინველი იკეთებს ბუდეს დაბლა, მინდვრებში?
  • რომელი ფრინველი იბუდებს ხის ფუღუროში?
  • რომელი ფრინველი იბუდებს კლდის თავზე?
  • ბუდეს მხოლოდ ფრინველთა სახლს ვუწოდებთ?
  • სხვანაირად როგორ იტყოდით: „საზრდოდ ინახავენ“? მოიფიქრე ერთ-ორწინადადებიანი ამბავი ამ სიტყვების გამოყენებით.
  • როგორ გესმით „ხან აქეთ ეცა, ხან-იქით“? რა შემთხვევაში შეიძლება ითქვას ეს? საიდან მიხვდი ამას?
  • როგორ შეძლებ სიტყვის ვერბალური და ვიზუალური ასოციაციების სქემის“ შევსებაზე მუშაობას? (აქტ. 7 )
  • რა უნდა გაითვალისწინო სქემაზე მუშაობისას?
  • როგორ განმარტავ სიტყვას?
  • რა მაგალითს მოიყვან, რა გახსენდება ან წარმოგიდგება თვალწინ, როცა ეს სიტყვა გესმის?
  • როგორ გამოვხატო მთხრობლის, პერსონაჟის გრძნობები, ემოციები? (აქტ. 8 )
  • რა მეხმარება პაუზების დაცვაში, ინტონაციის შერჩევაში? როგორ მეხმარება?

რესურსი 4 . ანა ხახუტაშვილის მოთხრობა „უჩინარი მთესველები“

რესურსი 5. სიტყვის/ცნების რუკა

  რესურსი 6. გრაფიკული მაორგანიზებელი „დაამყარე კავშირი“

აქტივობა 9. წინასწარი ვარაუდების გამოთქმა

 აქტივობა 10. მოთხრობის კითხვა პაუზებით

 აქტივობა 11. ტექსტის ირგვლივ კითხვებზე პასუხი

აქტივობა 12. ლექსიკაზე მუშაობა, სქემის შევსება ახლადნასწავლ სიტყვაზე „ქონგური“

 აქტივობა 13. პარალელების გავლება გარე სამყაროსთან (სქემის „დაამყარე კავშირი“ შევსება)

აქტივობა 14. მოთხრობების „ია და ჭიანჭველა“ და „უჩინარი მთესველები“ შედარება

 

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

  • რას მეუბნება ტექსტის სათაური? (აქტ. 9)
  • რას მეუბნება ილუსტრაცია?
  • რით უკავშირდება სათაური და ილუსტრაცია შენს ცოდნა-გამოცდილებას?
  • რა დასკვნების გამოტანა შეგიძლია მათზე დაყრდნობით ტექსტის შესახებ?
  • ვინ ვის ესაუბრება ამ მოთხრობაში? (აქტ. 11)
  • რა შეკითხვა დასვა გაკვირვებულმა ბავშვმა?
  • წელიწადის რომელი დროა მოთხრობაში აღწერილი?
  • რა შეადარა მწერალმა გვირგვინს?
  • „ვის“ უწოდა დიდედამ „ორი“ მებაღე“?
  • შენი აზრით, რატომ შეურჩია მწერალმა მოთხრობას სათაურად „უჩინარი მთესველები“?
  • რას ნიშნავს სიტყვა „უჩინარი“? სხვანაირად როგორ იტყვი ამას? (აქტ. 12)
  • რას ნიშნავს სიტყვა „შემკობა“? სხვანაირად როგორ იტყვი ამას?
  • რას ნიშნავს სიტყვა „ქონგური“? სხვანაირად როგორ იტყვი ამას?
  • რას ნიშნავს გამოთქმა „თესლი ხარობს“?
  • როგორ შეავსებ „სიტყვის ცნების რუკას“ ?
  • როგორ განმარტავ შენ მიერ შერჩეულ სიტყვას?
  • რას გახსენებს ეს ტექსტი ბუნებასთან დაკავშირებით? შეგიმჩნევია, გინახავს ტექსტში აღწერილის მსგავსი რამ? (აქტ. 13 )
  • რით ჰგავს და რით განსხვავდება მოთხრობები ,,ია და ჭიანჭველა“ და ,,უჩინარი მთესველები“ ერთმანეთისგან? (აქტ. 14 )
  • რით/რა დეტალებით ჰგავს ეს ორი ტექსტი ერთმანეთს?
  • გარდა დეტალებისა, კიდევ ერთი მთავარი რამით ჰგავს ეს ორი ტექსტი ერთმანეთს. შენი აზრით, რა არის ეს მთავარი რამ?

 

აბიჯი 2. ქვესაკითხები – სანიშნი, ტექსტის საგულისხმო დეტალი; რით უკავშირდება შენი სანიშნი შესწავლილ ნაწარმოებს? (ტ. 1, 2, 3); რა საშუალებები გამოიყენე საინტერესო დეტალის გამოსაკვეთად? (ტ. 3);

ქვესაკითხები: მოთხრობების თემა, დედააზრი, სანიშნი, მისი მახასიათებლები;

რესურსები და აქტივობები:

რესურსი 1. ნიკო კეცხოველის მოთხრობა „ია და ჭიანჭველა“

რესურსი 2. სქემა „მოთხრობის ყველაზე ემოციური ეპიზოდი“

რესურსი 3. წიგნის სანიშნის ფოტოები

 

რესურსი 4. ვიდეო-რგოლი წიგნის სანიშნეების შექმნის შესახებ.

რესურსი 5. მოსწავლეთა ნამუშევრები

 

რესურსი 6. კრიტერიუმების ბადის ნიმუში

გ= გასაუმჯობესებელია

კ=კარგია

 

 

მე მასწავლებელი ან თანაკლასელი
ნამდვილად უკავშირდება თუ არა შენი სანიშნი მოთხრობას?    
კარგად არის გამოკვეთილი შენ მიერ შერჩეული დეტალი?    
რა არის გასაუმჯობესებელი? ————————————————-

 

აქტივობა 1. მოთხრობის დედააზრის გასააზრებლად, ტექსტთან მიბრუნება და მინიშნებაზე დაკვირვება.

აქტივობა 2. სქემის „მოთხრობის ყველაზე ემოციური ეპიზოდი“ შევსებაზე ინდივიდუალური მუშაობა.

აქტივობა 3. წიგნის სანიშნის ფოტოების შედარება და მახასიათებლების გამოკვეთა.

აქტივობა 4. ვიდეორგოლის ნახვა წიგნის სანიშნების შექმნის შესახებ.

აქტივობა 5. დეტალების შერჩევა სანიშნისთვის.

აქტივობა 6. წიგნის სანიშნეზე დამოუკიდებლად მუშაობა (შესაძლოა, საშინაო დავალება იყოს).

აქტივობა 7. თვითშეფასება კრიტერიუმების ბადის საფუძველზე.

აქტივობა 8. ნამუშევრის გაუმჯობესება, ბოლო ვარიანტის მომზადება და წარდგენა.

აქტივობა 9. ნამუშევრების წარდგენა.

სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები:

  • როგორ გესმით მოთხრობის ბოლოს გიას მიერ ნათქვამი ფრაზა – „ჭიანჭველები იის გავრცელებას ხელს უწყობენ!“ ეთანხმებით თუ არა მის მოსაზრებას? (აქტ. 1)
  • უკავშირდება თუ არა გიას სიტყვები მოთხრობის დედააზრს? რით? რატომ ფიქრობთ ასე?
  • ჭიანჭველები მხოლოდ იის გავრცელებას უწყობს ხელს თუ სხვა მცენარეებისაც? ახსენი, რატომ ფიქრობ ასე?
  • კიდევ რომელ მწერს მოაქვს სარგებლობა?
  • რა სარგებლობა მოაქვს? საიდან იცი?
  • რის თქმა უნდოდა ამ მოთხრობით ავტორს – რა არის ამ მოთხრობის დედააზრი? რატომ ფიქრობ ასე?
  • ვის აქვს განსხვავებული თვალსაზრისი?
  • ამ ამბის დედააზრის გამომხატველი რაიმე ანდაზა ხომ არ გახსენდებათ?
  • როგორ შეავსებ სქემას „მოთხრობის ყველაზე ემოციური ეპიზოდი“? (აქტ.2)
  • შენი აზრით, რომელია მოთხრობის ყველაზე ემოციური ეპიზოდი?
  • როგორ დაასათაურებ ამ ეპიზოდს?
  • რა გრძნობაა გადმოცემული ამ მონაკვეთში? (მიხვედრის, რაღაცის შეცნობის სიხარული);
  • რა ფიქრი აღგიძრა?
  • რა აქვთ საერთო და განმასხვავებელი ფოტოზე მოცემულ წიგნის სანიშნებს? (აქტ. 3)
  • ვიდეო-რგოლში ნანახი სანიშნის მსგავსი სანიშნი თავადაც ხომ არ შეგიქმნია? გაიხსენე, როგორი იყო ( აქტ. 4);
  • რა დაგჭირდება წიგნის სანიშნის დასამზადებლად? (აქტ. 5)
  • რას უნდა მიაქციოთ ყურადღება წიგნის სანიშნეზე მუშაობისას?
  • რით და როგორ გავაუმჯობესო ნამუშევარი?

 

კომპლექსური დავალების შესრულების და პრეზენტაციის პროცესში დასასმელი შეკითხვების ბანკი მოსწავლეთა რეფლექსიის უნარის განვითარებისა და წინსვლის ხელშესაწყობად:

ახსენი, რა ცოდნა შეიძინე და წარმოაჩინე კომპლექსური დავალების საშუალებით

  • რატომ ფიქრობ, რომ შენი ნაშრომი წიგნის სანიშნია?
  • უკავშირდება თუ არა შენი წიგნის სანიშნი ტექსტების შინაარსს/ მთავარ სათქმელს? რით?
  • რით გაიმდიდრე ცოდნა-გამოცდილება? სად და როგორ გამოიყენებ შეძენილ ცოდნას?
  • რისი თქმა გინდოდა ამ ნამუშევრით? რით არის ის მნიშვნელოვანი?

აღწერე, როგორ იმუშავე დავალებაზე

  • რა გააკეთე, რა თანმიმდევრობით?
  • როგორ შეარჩიე საინტერესო დეტალი? რა მინიშნებებს მიაქციე ყურადღება?;
  • რატომ არის საჭირო დავალების პირველადი ვერსიის შექმნა?
  • რით განსხვავდება შესრულებული დავალების პირველადი ვერსია საბოლოოსგან?
  • გასაგები იქნება თუ არა შენი წიგნის სანიშნი მკითხველისთვის?

აღწერე, რა დაბრკოლებებს წააწყდი დავალებაზე მუშაობის პროცესში, რა დაგეხმარა კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში;

  • რა გამოგივიდა კარგად კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
  • რა გაგიძნელდა, რა გაგიადვილდა? რატომ?
  • მსგავსი დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებია?
  • ვისთან ერთად იმუშავე კომპლექსურ დავალებაზე? რით და როგორ დაეხმარეთ ერთმანეთს?
  • იყო თუ არა განსხვავებული მოსაზრებები კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
  • გამოიყენეთ თუ არა ტექნოლოგიები კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში?
  • რაში დაგეხმარათ ტექნოლოგიების გამოყენება?
  • შენი თანაკლასელის რომელმა ნაშრომმა მიიპყრო ყველაზე მეტად შენი ყურადღება? რატომ? რით?
  • რას გააკეთებდი განსხვავებულად, ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?

 

STEM-დან STREAM მიდგომამდე

0

შეიძლება ითქვას, რომ STEM განათლება აქტიურად და სწრაფად ინერგება თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცეში.

როგორც ცნობილია, STEM საგანმანათლებლო პროგრამაა, რომელიც აერთიანებს მეცნიერებას, ტექნოლოგიას, ინჟინერიას და მათემატიკას, ეს არის კომპლექსური მიდგომა, რომელიც საშუალებას იძლევა, რომ სხვადასხვა საგანი არა ცალკეულად, არამედ ერთიან ჭრილში იქნას გააზრებული და დაეხმაროს ახალგაზრდას საკუთარი ცოდნის ორგანიზებასა და ტრანსფერის უნარის განვითარებაში.

STEM საგანმანათლებლო პროგრამა ბოლო წლებში კიდევ უფრო განვითარდა. კერძოდ, მას შეემატა კიდევ 7 ხელოვნება და გახდა STEAM. სწავლულთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ STEM/STEAM აკრონიმზე R- read კომპონენტის დამატება კიდევ უფრო ყოვლისმომცველს ხდის სწავლებას და ხელს უწყობს შემეცნებასა და ცოდნის ტრანსფერს. შესაბამისად, ვიღებთ ერთიან კომპლექსურ და ჰოლისტურ მიდგომას STEM/STEAM/STREAM განათლების სახით.

2016 წელს, კანადურ სამეცნიერო ჟურნალში „მეცნიერება, მათემატიკა და ტექნოლოგიური განათლება“, დონ კრუგმა და ეშლი შოუმ გამოაქვეყნეს ნაშრომი „ST(R)E(A)M(S) განათლების ხელახალი კონცეფცია მასწავლებელთა განათლებისთვის“, სადაც განხილულია STEM განათლების იმგვარი განვითარება, რომელშიც მოაზრებულია ხელოვნება და ჰუმანიტარული მეცნიერებები. პუბლიკაციაში ნათქვამია, რომ STEAM მიდგომაში კითხვის კომპონენტის დამატება ხელს უწყობს შემეცნებით პროცესს, პრობლემის გაანალიზებასა და გადაჭრის გზების ძიებას. ასევე STEM-განათლებას ამატებენ მესამე კომპონენტს S-Sustainability Education-ს, რაც მდგრად განათლებას გულისხმობს. სამეცნიერო ნაშრომში, რომელიც განკუთვნილია მასწავლებლებისთვის, საუბარია, რომ STEM განათლების ხელახალი კონცეპტუალიზება უნდა მოხდეს, რათა მასში READ კომპონენტის დამატებით შესაძლებელი გახდეს სხვადასხვა საგნობრივი დისციპლინის ახლებური ინტეგრირება.

როდესაც ამ პუბლიკაციას გავეცანი, ვმუშაობდი ახალგაზრდებისთვის STEM/STEAM განათლების მიწოდებაზე. მე, როგორც ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, ძალიან დავინტერესდი ამ სიახლით, რადგან ვთვლი, რომ მეცნიერებისა და ლიტერატურის დაკავშირება, ხელს უწყობს მოზარდებში ცოდნის გამთლიანებას და ერთი საკითხის მრავალმხრივი პრიზმიდან გაშუქებას.

ძალიან დიდი სურვილი გამიჩნდა ჩემს პრაქტიკაში დამენერგა STREAM მიდგომა. შევარჩიე წიგნები, შევიმუშავე სამუშაო გეგმა და კოლეგებთან მეთოდის გაზიარების შემდეგ საპილოტე პროექტის „STREAM სამყაროს“ განხორციელება ვცადე.

საბავშვო საკითხავი ლიტერატურიდან შევარჩიე:

  • ნილს სიმეონის „14 კრისტალის თეორია“;
  • მ.კ ლეონარდი „ხოჭო ბიჭის“ ტრილოგია;
  • პიტერ ბანზლი „მექანიკური გული“, „მთვარის მედალიონი“;
  • ტორესა მოსი „ორდროშობანა“.

 

აღნიშნული ლიტერატურა საუკეთესო შესაძლებლობას გვაძლევს მეცნიერების, მათემატიკის, ინჟინერიის, ხელოვნებისა და ლიტერატურის ინტეგრირებისთვის.

ამ წერილში გაგიზიარებთ ჩემს პრაქტიკას და ერთი წიგნის მაგალითზე განვიხილავ STREAM მეთოდის დანერგვის შესაძლებლობებს.

ნილს სიმეონის „14 კრისტალის თეორია“ წაკითხვისთანავე ლიტერატურული კლუბის წევრების საყვარელი წიგნი გახდა.

წიგნი მრავალმხრივ საინტერესო რესურსია, რაც მკითხველს აღძრავს ეძებოს, იკვლიოს, აღმოაჩინოს და კრიტიკულად გააანალიზოს ფაქტები.

წიგნის მთავარი გმირი, უგო, მეცნიერებითაა გატაცებული. ის მოულოდნელად აღმოაჩენს ბაბუის საიდუმლო ლაბორატორიას და ზედმიწევნით შეისწავლის მის მეცნიერულ ნაშრომებს.

უგო თავის მეგობარს, ინგეს უყვება ლიმონის საოცარ ძალაზე, რომლითაც შესაძლებელია ენერგიის მიღება და ნათურის ანთება. სწორედ ლიმონის მჟავა აძლევს მას შესაძლებლობას, რომ მწყობრიდან გამოიყვანოს მოწყობილობა, რომლითაც ბოროტი ექიმი მართავს გარეულ ცხოველებს. სწორედ ამ ადგილზე გავამახვილე მოსწავლეთა ყურადღება, ჯერ საგულდაგულოდ დავამუშავეთ ეს მონაკვეთი. შემდეგ მოვიწვიეთ ქიმიის პედაგოგი, თინათინ ზარდიაშვილი, რომელიც გვესაუბრა ტუტეებსა და მჟავებზე. მოსწავლეებმა გაიაზრეს მათი თავისებურება. გაიგეს, რომ ლიმონის წვენში მრავლად არის ტუტეები, რომლებიც რეაქციაში შედის სხვა ნივთიერებებთან და წარმოქმნის ენერგიას.

ამ პროცესის გასააზრებლად გამოვიყენე STEM მიდგომა და Tincercad.com პლატფორმის დახმარებით ავაწყვეთ ლიმონის ბატარეის ვირტუალური მოდელი. თეორიული მასალის გაანალიზებისა და ვირტუალური პროექტის შექმნის შემდეგ, პროცესი რეალურ გარემოში გადავიტანეთ და დავამზადეთ ლიმონის ბატარეა. მოსწავლეებმა ყურადღებით დაამუშავეს დეტალი, რომელმაც რეალურად უბიძგა მათ საბუნებისმეტყველო საგნებში მიღებული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენებისკენ, ქიმიური თუ ფიზიკური მოვლენის გააზრებისკენ, რომელიც წარმოშობს ენერგიას.

ნაწარმოებში საუბარია, რომ უგოს ბაბუამ, თორმა, შექმნა მოწყობილობა, რომელსაც საიდუმლო სიგნალის გადაცემა შეეძლო, ხოლო უგომ წაიკითხა და აამუშავა დანადგარი. ამ მონაკვეთის წაკითხვის შემდეგ, მოსწავლეებს დასამუშავებლად მივეცი თემა პირველ ტელეგრაფიაზე. მონაწილეებმა წარმოადგინეს საინტერესო მოხსენებები რადიოტალღებსა და ტელეგრაფიაზე, რა გზა განვლო კაცობრიობამ ტელეგრაფიდან სმარტფონებამდე. გაეცნენ მორზეს ანბანს. მორზეს ანბანის გამოყენებით შექმნეს სახალისო ფრაზები და ბარათები, რომლებიც წარუდგინეს აუდიტორიას და შესთავაზეს დაშიფრული ტექსტის შინაარსის ამოცნობა. საინტერესო იყო ამ პროცესში მიკროკონტროლერის საშუალებით მინი-პროექტის შექმნა, რაც გულისხმობდა, ე.წ არდუინოს დახმარებით მორზეს ანბანით SOS სიგნალის შექმნა-გადაცემას.

ნაწარმოების სათაურია „14 კრისტალის თეორია“ და ნაწარმოებში მოთხრობილი მთელი თავგადასავალი უკავშირდება მე-14 ვარდისფერ კრისტალს და მის ენერგიას, რომელიც ბოროტ მეცნიერებს სურთ, გამოიყენონ ავი განზრახვით. მათი სურვილია, დაიმორჩილონ სამყარო და მიიღონ ისეთი ენერგია, რომელიც გამოიწვევს გამყინვარებას, რაც, ცხადია, ადამიანებისთვის ზიანის მომტანი იქნებოდა. ჩვენ დავინტერესდით, რამდენად შეესაბამება ეს ფაქტი რეალობას და არის თუ არა შესაძლებელი კრისტალებისგან ფრეონის მიღება. პირველ რიგში, მოვიწვიეთ კრისტალოლოგი, პროფესორი ქალბატონი მარიამ ახალკაციშვილი, რომელიც მოსწავლეებს ესაუბრა კრისტალების წარმოშობის, თვისებებისა და ფორმების შესახებ. გააცნო კრისტალის 14 მესერის ტიპი, ყოფა-ცხოვრებაში კრისტალების გამოყენების არეალი. მოწვეულმა სტუმარმა პასუხები გასცა მოსწავლეთა კითხვებს და დადგინდა, რომ აღნიშნული ფაქტი ფანტასტიკური ჟანრისთვის დამახასიათებელი მწერლის მიერ გამოგონილი ამბავია.

ნაწარმოებში ძალიან საინტერესო პერსონაჟია, სეიკო, რომელიც ფრაგმენტულად ჩნდება და კითხვისას დიდად ყურადღებას არ იქცევს. სინამდვილეში, ის ნაწარმოებში მთავარი ღერძის, სიკეთის საყრდენია და უჩუმრად მფარველად ევლინება ბოროტებისაგან დევნილ ბავშვებს. ის ფლობს ბუნების საიდუმლოს. მას ჰყავს მტაცებელი ცხოველები, რომლებიც ემორჩილებიან მას. ფლობს ფიტოთერაპიას და ვხვდებით, რომ ის ნამდვილად ბუნების სიკეთესთან თანაზიარია და მისი ფუნქცია ბუნების კანონზომიერების დაცვაა.

მისი პერსონაჟის შესწავლისა და დახასიათების შემდეგ, მოსწავლეებს დავალებად მიეცათ, მოეძიებინათ სამკურნალო მცენარეების რეცეპტები, რომლებსაც მათი ბებიები და ბაბუები ფლობდნენ. მონაწილეებმა წარმოადგინეს სამკურნალო მცენარეების მთელი სერია. მათ არა მარტო მოიძიეს, არამედ ჩაიწერეს რეცეპტები, შეისწავლეს თითოეული მცენარის ბიოლოგიური თუ სამკურნალო თვისებები.

ნაწარმოების გულდასმით წაკითხვისა და გაანალიზების შემდეგ ავტორთან შეხვედრის დროც დადგა. მოწვეული გვყავდა გიორგი მასხარაშვილი, იგივე ნილს სიმეონი. ავტორთან შეხვედრა საინტერესო და ღრმა დისკუსიით გამოირჩეოდა, მოსწავლეებმა მას გაუზიარეს საკუთარი მიგნებები, დაუსვეს კითხვები პერსონაჟებზე, მეცნიერებაზე, კრისტალებზე და უშუალოდ 14 კრისტალზე.

გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი აქტივობისა, კითხვის პროცესში ყურადღება გავამახვილეთ – მუსიკაზე, მოვისმინეთ რიმსკი კორსაკოვის „შეჰერაზადი“; გეოგრაფიული არეალზე, სადაც ხდება მოქმედება. ბავშვებმა ვირტუალურად იმოგზაურეს ფინეთში, მოამზადეს პრეზენტაციები ფინეთის შესახებ. მოწვეული სტუმრის დახმარებით ისწავლეს გრძედისა და განედის გამოთვლით კოორდინატების დადგენა და გაიუმჯობესეს რუკის კითხვის უნარ-ჩვევები, რითაც გამოირჩევა ნაწარმოების გმირი, უგო. კითხვასთან ერთად მოსწავლეებმა გაიუმჯობესეს წერის უნარები, მოამზადეს რეცენზიები, პერსონაჟთა დახასიათებები, წერილები, სიტყვის საგანძური და ა.შ.

შესაბამისად, STREAM აერთიანებს კიდევ ერთ სფეროს STEM-სა და STEAM-ში, მოცემულ მიდგომაში Reading-ის დამატებით სასწავლო კურიკულუმი მრავალფეროვანი და ხელმისაწვდომი ხდება ნებისმიერი მზაობის მოსწავლისათვის. კითხვა/წიგნიერება ხელს უწყობს კრიტიკულ აზროვნებას და კრეატიულობას. კითხვის, როგორც ახალი ცოდნის აღმოჩენის ძირითადი ელემენტის დანერგვით, STREAM უზრუნველყოფს კარგ სასწავლო გამოცდილებას. თანამედროვე მსოფლიოში სულ უფრო ბევრს საუბრობენ STREAM განათლების მნიშვნელობაზე და მკვლევრები ხაზს უსვამენ იმ ფაქტს, რომ სწორედ Reading კომპონენტი იძლევა შესაძლებლობას, რომ მოზარდმა განივითაროს ისეთი უნარები, როგორიცაა, კრიტიკული და ინოვაციური აზროვნება, გუნდურობა, თვითპრეზენტაცია, რასაც საბოლოო ჯამში პიროვნულ ჰარმონიზაციამდე მიჰყავს მოზარდი.

 

 

 

 

 

განათლება მნიშვნელოვანია ჯანსაღი ცხოვრების წახალისებისათვის – ინტერვიუ გიორგი ლაზარაშვილთან

0
Soccer tactics

ჟურნალში ჩემი ბოლო სტატიის გამოქვეყნებიდან, რომელიც ჯუმბერ ლეჟავას წიგნს შეეხებოდა, 5 თვის შემდეგ მოვახერხე და გთავაზობთ ახალ და, ვფიქრობ, საინტერესო ინტერვიუს. მანამდე კი უნდა ვთქვა, რომ, საბედნიეროდ, ჯუმბერ ლეჟავას ბიოგრაფიული წიგნი „მოგზაურის ჩანაწერები“ ერთი თვეა, რაც გამოიცა და წიგნის ბოლო ფესტივალზე ბესტსელერადაც კი იქცა. იმედი მაქვს, მოკლე დროში ეს წიგნი სხვა ენებზეც ითარგმნება და საერთაშორისო მკითხველიც გაიცნობს მას.

რაც შეეხება დღევანდელ სტატიას, მსურს, გავაგრძელო ინტერვიუების სერია, რომლებიც ასევე დაკავშირებულია სპორტისა და ჯანსაღი ცხოვრების წესის განვითარებასთან, მით უმეტეს მაშინ, როდესაც ქვეყანაში 21 წლამდე ფეხბურთელთა ევროპის ჩემპიონატი ჩატარდა. ვფიქრობ, ეს მკითხველისთვის საინტერესო საკითხავი იქნება.

 

მოკლედ, წარმოგიდგენთ გიორგი ლაზარაშვილს, 24 წლის ფეხბურთის ქართველ მწვრთნელს, რომელიც ლონდონში საქმიანობს და იუვენტუსის აკადემიის 14 წლამდელთა გუნდს წვრთნის.

გიორგი ჭანტურია: გიორგი, პირველ რიგში, მოკლედ რომ წარუდგინო თავი მკითხველს – შენი ბიოგრაფია, როგორ გახდი მწვრთნელი და სხვა საინტერესო ამბები.

 

გიორგი ლაზარაშვილი: როგორც მწვრთნელების უმრავლესობა, ჩემი საფეხბურთო კარიერა მეც ფეხბურთის თამაშით დავიწყე. ვთამაშობდი საქართველოში. შემდეგ ბრიტანეთში მომიწია წამოსვლა, სადაც არსენალის მოსამზადებელ ცენტრში მოვხვდი. თან ვთამაშობდი სკოლის გუნდში. სკოლის გუნდიდან მოვეწონე ტოტენჰემის სკაუტებს, რის შემდეგაც მათ აკადემიაში დავიწყე თამაში. იქ დაახლოებით 3 წელი ვიყავი. სხვათა შორის, მათ დამიფინანსეს სპორტის მეცნიერებების სასწავლო კურსის პროგრამა.

 

სამწუხაროდ, ზუსტად ამ პერიოდში საკმაოდ მძიმე ტრავმა მივიღე და ფეხბურთის თამაში ვეღარ გავაგრძელე. ყოველთვის მინდოდა მწვრთნელობა, რის საშუალებაც ამ ტრავმამ ადრეული ასაკიდანვე მომცა. მიუხედავად იმისა, რომ მხოლოდ 19 წლის ვიყავი, ვისწავლე და ავიღე სამწვრთნელო ლიცენზია, ასევე, ჩავაბარე უნივერსიტეტში და ვისწავლე სპორტის ქოუჩინგი. ეს ყველაფერი კოვიდის დროს ხდებოდა. კოვიდის შემდეგ, პრაქტიკული გამოცდილების მისაღებად დავბრუნდი ისევ არსენალში და ვმუშაობდი, როგორც მოხალისე მწვრთნელი.

 

არსენალის შემდეგ უკვე დამიკავშირდნენ იუვენტუსის აკადემიიდან და მთხოვეს მათი სასკოლო პროგრამისათვის მეხელმძღვანელა. მთხოვეს 8-9 წლამდელთა ასაკში მეცადა ჩემი თავი, რადგან ძალიან მოეწონათ ჩემი სპორტული განათლება და ენთუზიაზმი. საბოლოოდ, ამან ძალიან გაამართლა და 9 წლამდელებში ჩემპიონატი მოვიგეთ, რის შემდეგაც ბევრი ბავშვი წაიყვანეს სხვადასხვა პროფესიონალურ აკადემიაში.

 

ამის შემდეგ იყო 12 წლამდელთა გუნდი. ამჟამად ვმუშაობ 14 წლამდელთა გუნდში. სულ რამდენიმე ხნის წინ მოვიგეთ თასი, ჩემპიონატი და იტალიაში ტურნირზე ნახევარფინალში გავედით.

 

გიორგი ჭანტურია: საკმაოდ საინტერესო ბიოგრაფია გაქვს და დარწმუნებული ვარ, კიდევ ბევრი მიღწევა გელოდება წინ. რადგან ჟურნალის მკითხველები უფრო მასწავლებლები და სასკოლო საზოგადოების წარმომადგენლები არიან, იქნებ უფრო მეტი ვთქვათ სასკოლო პროგრამის შესახებ, რომელიც საუბრისას ახსენე. რას გულისხმობდა ეს პროგრამა?

 

გიორგი ლაზარაშვილი: ჩვენ ვმუშაობდით 3 სკოლასთან. ამ 3 სკოლაში ვასწავლიდით როგორც თეორიას, ასევე პრაქტიკას. ყველა სკოლას არჩეული ჰქონდა სხვადასხვა სახეობა, მაგ. კალათბურთი, მძლეოსნობა და ფეხბურთი. შესაბამისად, ამ სამ სპორტში ჩვენ დროს ვუთმობდით როგორც თეორიულ მხარეს, ასევე – პრაქტიკულს.

 

გიორგი ჭანტურია: ძალიან საინტერესოა. გამოდის, რომ ვინც სკოლაში ფიზკულტურას ასწავლის, საკმაოდ დიდი ცოდნა და გამოცდილება სჭირდება ფიზიკური განვითარების კუთხით და ევალება სპორტის სხვადასხვა სახეობის ცოდნაც.

 

ამ კითხვას კიდევ დავუბრუნდები. მანამდე ისევ შენს თავზე რომ გვითხრა. როგორც დასაწყისში ჰყვებოდი, ყოველ შენს ახალ გამოცდილებას თან სდევდა გარკვეული წარმატებები, გამარჯვებები. ბანალურად ჟღერს, მაგრამ რა ფორმულა გაქვს ასეთი?

 

გიორგი ლაზარაშვილი: ერთხელ, როდესაც იტალიიდან ჩამოვიდნენ შემოწმებაზე, ჩემმა მენეჯერმა უთხრა ჩემზე – ეს ლეგენდარული მწვრთნელიაო. როცა ვკითხე მიზეზი, რატომ ვიყავი ლეგენდარული მწვრთნელი, მითხრა – სწორი მიდგომა გაქვსო. მე ვფიქრობ, ამაში გარკვეულწილად ქართული ხასიათიც მეხმარება.

 

ინგლისში, მაგალითად, ყველა ცდილობს, რომ მაქსიმალურად წაახალისონ ბავშვი თამაშის დროს. ჩემს შემთხვევაში ეს 50-50-ზეა. არის მომენტები, როცა ბავშვს უნდა მიუთითო, რომ მან შეცდომა დაუშვა და უნდა ისწავლოს შეცდომაზე. არის სიტუაციები, როცა ხედავ, რომ ბავშვი მაქსიმალურად ცდილობს, მაგრამ ძალიან უჭირს. ამ შემთხვევაში მას ნამდვილად წახალისება სჭირდება. ანუ მთავარი ფორმულაა – ბავშვთან ინდივიდუალური მიდგომა. არ არსებობს უნივერსალური მიდგომა.

 

მეორე მხრივ, მნიშვნელოვანია შედეგი, რადგან, როცა ბავშვები ხედავენ, რომ ამა თუ იმ მიდგომით გარკვეულ შედეგს, გარკვეულ წარმატებას აღწევენ, დროთა განმავლობაში უკვე გენდობიან და მაქსიმალურად მოგყვებიან. ჩემს შემთხვევაში, მათ იციან, რომ თუნდაც საყვედურისა და უხეშობის დროს, ამის უკან დიდი უკუკავშირი დგას და ტყუილუბრალოდ არ ვეუბნები.

 

გიორგი ჭანტურია: აბსოლუტურად გეთანხმები. ამ ყველაფრის ფონზე, როგორ ფიქრობ, რა როლი აქვს თავად ფიზკულტურას და ამ მასწავლებლების მომზადებას, როგორც სპორტის ასევე ქვეყნის განვითარებისთვის? გარკვეულ ასაკამდე საქართველოში სწავლობდი და გეცოდინება, რომ არსებობს, ეგრეთ წოდებული, მეორეხარისხოვანი საგნები, რომელთა შორისაა ფიზკულტურა და სამოქალაქო განათლება, რომელსაც მეც ვასწავლიდი.

 

გიორგი ლაზარაშვილი: პირველ რიგში, უნდა ვთქვათ, რომ ფიზკულტურის გაკვეთილები უნდა იყოს სახალისო. როცა ბავშვები რაღაც აკადემიურს სწავლობენ, როგორი თანამედროვეც არ უნდა იყოს ის, მაინც დამღლელია. შესაბამისად, სპორტის გაკვეთილები გარკვეულწილად განტვირთვის ფუნქციასაც უნდა ასრულებდეს. ცხადია, ამ ყველაფრის ორგანიზება და მომზადება მასწავლებლის მხრიდან ძალიან მნიშვნელოვანია, ისევე როგორც შესაბამისი გარემო. სადაც მე ვმუშაობდი, გვქონდა 6-კვირიანი კურსები, რომლის ფარგლებშიც ვასწავლიდით ორ სპორტს, მაგალითად, ბადმინტონი და კალათბურთი ან ფეხბურთი. სხვათა შორის, ბადმინტონი ძალიან საინტერესო სპორტია და ბევრი მიმართულებით უწყობს ხელს ბავშვების განვითარებას. მისი სწავლებისას ჩვენ, მაგალითად, ხანდახან 1 კვირის განმავლობაში მხოლოდ ჩოგნის დაჭერასა და სწორად დარტყმაში ვავარჯიშებდით ბავშვებს. თითქოს მარტივი ან უმნიშვნელოა, მაგრამ დამიჯერეთ, ეს უნარები შემდეგ როგორც სხვა სპორტში, ისე ზოგადად ცხოვრებაშიც ადგებათ ადამიანებს.

სამწუხაროდ, საქართველოში მხოლოდ რამდენიმე სპორტია პოპულარული. არადა, მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვებს სპორტის სხვადასხვა სახეობა გავაცნოთ და დავაინტერესოთ. შესაძლოა, ამ სხვა მიმართულებებით ჩვენ ბევრი სპორტსმენი დავკარგეთ.

 

რაც შეეხება მასწავლებლების მომზადებას, ჩემი პირადი აზრია, რომ ფიზკულტურის მასწავლებლებმა უნდა მიიღონ უმაღლესი განათლება სპორტულ მეცნიერებაში. ამასთან, მათ უნდა იცოდნენ ბავშვის განვითარების თავისებურებები, კარგად უნდა ესმოდეთ ფსიქოლოგია, კლასის მართვის ნიუანსები და სხვა მნიშვნელოვანი ასპექტები, რის გარეშეც უბრალოდ გაუჭირდებათ სპორტის ხარისხიანი გაკვეთილების ჩატარება.

 

გიორგი ჭანტურია: როგორ ფიქრობ, რა მნიშვნელობა აქვს ზოგად განათლებას სპორტსმენისათვის?

 

გიორგი ლაზარაშვილი: ძალიან კარგი შეკითხვაა და მოკლედ რომ ვუპასუხო – მე ვფიქრობ, განათლებას უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე ფიზიკურ მომზადებას. არ აქვს მნიშვნელობა, მაღალი ხარ, დაბალი ხარ, ძლიერი, სუსტი. მთავარია, გესმოდეს თამაშის პრინციპი. ამისათვის უნდა იცოდე მათემატიკა, უნდა იცოდე ფიზიკა. არავინ გთხოვს უმაღლეს დონეს, მაგრამ საბაზისო დონეზე მაინც. ფეხბურთში, მაგალითად, არის სულ ნახაზები – სად, როგორ და რატომ უნდა იდგე. იქ უბრალოდ დგომით რამდენ ადამიანს უხსნი გზას და ა.შ. ამ ყველაფერში მათემატიკა გეხმარება და გივარჯიშებს ტვინს. შესაბამისად, როცა მწვრთნელი გიხსნის და გელაპარაკება, შენი ტვინი უკვე გავარჯიშებულია და უფრო მარტივად აღიქვამს ყველაფერს. შემდეგ უკვე მარტივად გადაგაქვს ეს ყველაფერი მოედანზე. ძალიან კარგი მაგალითია სერხიო ბუსკეტსი, რომელსაც არც სისწრაფე აქვს, მით უმეტეს როცა ბურთითაა, ფიზიკურად არ არის თითქოს ძლიერი, მაგრამ ისტორიაში ერთ-ერთი საუკეთესო ნახევარმცველია, იმიტომ, რომ იცის და ესმის, რასაც აკეთებს.

 

მეორე მხრივ, სკოლებში ფიზიკური განათლება მნიშვნელოვანია ჯანსაღი ცხოვრების წახალისებისათვის. ცნობილია, რომ ფიზიკური განათლების განვითარება ახალგაზრდებში ამცირებს მიდრეკილებას ალკოჰოლზე, სიგარეტზე, კომპიუტერულ თამაშებსა თუ სხვა საშუალებებზე. რაც უფრო ჯანსაღი ცხოვრებით ცხოვრობ, სწორად იკვებები და იცი, როგორ მიხედო საკუთარ თავს, მით მეტი შანსია, გქონდეს უკეთესი კარიერა. თუ ძირითადად სწრაფი კვების ობიექტებში, ე.წ. „ჯანდფუდით“ იკვებები, შენი ორგანიზმი უფრო მეტად იღლება. მაკდონალდსიდან გამოსული თუ გამოცდაზე მიდიხარ, მეტი შანსია, ორგანიზმი გადაიღალოს და დაკარგო ენთუზიაზმი.

 

ცხადია, ყველა სპორტსმენი ვერ იქნება, მაგრამ თუ ამ გზას ირჩევ, ე.ი. ირჩევ ჯანსაღი ცხოვრების წესს. ამ შემთხვევაში კი, ტვინი უფრო სწორად მუშაობს.

 

გიორგი ჭანტურია: ბოლოსკენ რომ წავიყვანოთ ჩვენი საუბარი, რატომ ხდება ისე, რომ მიუხედავად ამხელა სიყვარულისა, საქართველოში ფეხბურთი ნაკლებ განვითარებულია? მაგალითად, საქართველოს ჩემპიონატს რომ ვუყურებ, ხანდახან მგონია სხვა სპორტია. ცხადია, სოციო-ეკონომიკური ფაქტორები და ბევრი რამ განაპირობებს, მაგრამ თქვენ რას იტყოდით, რა არის ამის მიზეზი და რა შეიძლება გავაკეთოთ ამის გასაუმჯობესებლად?

 

გიორგი ლაზარაშვილი: საკმაოდ რთულ თემას შევეხეთ. ბუნებრივია, არის სისტემური პრობლემები, მაგრამ ინდივიდუალურ დონეზე მე ფეხბურთელების მიდგომაზეც ვიტყოდი ორ სიტყვას. როგორც ახსენე, ჩვენი ჩემპიონატი რომ შევადაროთ პრემიერლიგას (ინგლისი), ტემპი ძალიან დაბალია, 20 წუთის შემდეგ თითქმის „მკვდარი“ თამაშებია. ეგ კი არა, იმ თამაშებშიც კი, რომლებიც ინტენსიურია, დროის დიდი ნაწილის განმავლობაში თითქმის არაფერი ხდება. სამწუხაროდ, ამის ერთ-ერთი მიზეზი ისაა, რომ ქართველ ფეხბურთელებს არ აქვთ ნამუშევარი საკუთარ თავზე. ასევე, ზოგადი განათლების მნიშვნელოვანი დეფიციტია. ცხადია, შეურაცხყოფას არავის ვაყენებ, უბრალოდ, პრობლემას ვასახელებ. ჩვენც გვყავს ძალიან განათლებული ფეხბურთელები, როგორიცაა, მაგალითად, გურამ კაშია. ხშირად ვამბობ ხოლმე, რომ მისნაირი ბევრი რომ გვყოლოდა, ძალიან ბევრს მივაღწევდით.

 

უნდა ვიცოდეთ, რომ განათლებას დიდი მნიშვნელობა აქვს სკოლის ასაკიდანვე. სპორტსმენმა უნდა იცოდეს, რომ მათემატიკა იქნება, ფიზიკა, ბიოლოგია თუ სხვა, მინიმალურ დონეზე მაინც უნდა იცოდნენ. ფიზიკურ განვითარებას რაც შეეხება, თუ სკოლა ვერ გაძლევს ამ ყველაფერს, ალტერნატიული ვარიანტები უნდა სცადო და ბევრგანაც შეგიძლია ამის მიღება.

 

ცხადია, ყველა პროფესიონალი სპორტსმენი ვერ იქნება, აქ უბრალოდ ლაპარაკია განვითარებაზე, მათ შორის – ნიჭის განვითარებაზე, რასაც ძალიან დიდი შრომა სჭირდება. სამწუხაროდ, ნიჭი და ფიზიკური მონაცემები ამოწურვადია. შესაბამისად, სულ უნდა ამუშაო ტვინი. ამის კარგი მაგალითია ბრაზილიელი ფეხბურთელები, რომელთა უმრავლესობაც ძალიან ნიჭიერი არიან, მაგრამ 28 წლის შემდგომ უჭირთ თამაში. მეორე მხრივ, მახსენდება ლუკა მოდრიჩი, რომელიც 38 წლისაა და მისი ტვინი ისე მუშაობს და ისეთ რაღაცებს აკეთებს მოედანზე, რომ ერთი გადაცემით შეუძლია მთელი გუნდი „გაჭრას“.

 

მოკლედ, ესეც უდიდესი პრობლემაა, რომ სამწუხაროდ, ახალგაზრდებს ამას კარგად ვერ ვუხსნით და ვერ ვაგებინებთ, რომ ნიჭს თავისი ლიმიტირებული დრო აქვს და მნიშვნელოვანია მუდმივი მუშაობა.

ჟანგვა აღდგენითი რეაქციები და კულინარია

0

სამზარეულო ქიმიის კაბინეტია. თანამედროვე კაფეებსა და ბარებშიც ხშირად შეგხვდებათ ჭიქების ნაცვლად მრავალი სახის ქიმიური ჭურჭელი. მზარეული „ქიმიკოსია“, რომელმაც შეიძლება არც კი იცის ქიმია, თუმცა არაჩვეულებრივ ექსპერიმენტებს ატარებს.

კულინარების შეუცვლელი იარაღი ელექტროსასწორია, გრამების მეათედის სიზუსტით ზომავენ ინგრედიენტების მასას. სამზარეულოში ქიმიური ნაერთებიც მრავლადაა, ძმარი (ძმარმჟავა), სოდა, ლიმონის წვენი, ლიმონმჟავა, პროპანი (ელექტროსანთებელაში) და უამრავი სხვა. მეთანის წვით დაწყებული, ღვინის დაძმარებით დამთავრებული უამრავი ჟანგვა-აღდგენის რეაქცია მიმდინარეობს ჩვენს სახლში. ამ ეტაპზე მხოლოდ რამდენიმე ჟანგვა-აღდგენის რეაქცია განვიხილოთ.

მჟავა პროტონის დონორია, ტუტე კი აქცეპტორი. წყალბადის კატიონი დადებითად დამუხტული უმცირესი სუბატომური ნაწილაკია. ელექტრონი უარყოფითად დამუხტული სუბატომური ნაწილაკია. ელექტრონის გადასვლას ერთი მოლეკულიდან მეორეზე ჟანგვა ეწოდება. როცა რამეზე ვამბობთ, რომ იჟანგება, თვალწინ დაჟანგული რკინა წარმოგვიდგება. შესაძლოა, ნივთიერების ფერი არც შეიცვალოს, მაგრამ მოხდეს ელექტრონების გაცემა, ე.ი. ჟანგვა. აღდგენის დროს კი ელექტრონების შეძენა მიმდინარეობს. შესაძლოა პირიქითაც გვეთქვა, მაგრამ ასეთია ისტორიული შეთანხმება. ბენჟამენ ფრანკლინმა აირჩია სახელები დადებითი და უარყოფითი მუხტებისთვისაც, ჯერ კიდევ ვიდრე ელექტრონს აღმოაჩენდნენ. რადგან ელექტრონი უარყოფითად არის დამუხტული, მისი მიერთება ამცირებს ჟანგვის ხარისხს. პროტონის დონორი მჟავაა. ელექტრონის დონორს აღმდგენი ეწოდება, ელექტრონის მიმღებს კი აქცეპტორი.

როცა სანთელი ანათებს, მჟანგავი აგენტი ჰაერის ჟანგბადია, რომელიც ,,იპარავს“ სანთლის ნახშირბადიდან ელექტრონებს. ნახშირბადის დაჟანგვით ნახშირორჟანგი მიიღება. საკვების გაზზე მომზადებისას ამაზე მეტი ქიმია საჭირო არ არის, მაგრამ გაცილებით უფრო რთული ჟანგვის პროცესები მიმდინარეობს სამზარეულოში და თან ძალიან ნელა. რკინის დაჟანგვა, ვაშლისა და სხვა ხილის ჟანგვა, ზეთისა და მყარი ცხიმის ჟანგვა, ღვინის დაძმარება, საჭმლის მონელება, ფოტოსინთეზი, წვა და კიდევ უამრავი პროცესი ჟანგვა – აღდგენითი რეაქციების საფუძველზე მიმდინარეობს.

ვაშლი, ავოკადო და ლიმონის წვენი

მცენარეები გამოიმუშავებენ ფერმენტს, პოლიფენოლ ოქსიდაზას. ,,ოქსოდაზა“ ნიშნავს მჟანგავს. ამ შემთხვევაში იჟანგება პოლიფენოლი. პოლიფენოლების კლასში უამრავი ნივთიერებაა გაერთიანებული – ვანილინი, ტანინები, ანტოციანინები, პოლიფენოლები ღვინიდან და სხვა. ჩამოთვლილი ნაერთები ანტიოქსიდანტებს მიეკუთვნება, ანტიოქსიდანტები ადვილად უერთდებიან არასასურველ მჟანგავებს.

ვაშლი შეიცავს უფერო პოლიფენოლებს. ასევე მისი უჯრედები გამოიმუშავებენ პოლიფენოლოქსიდაზას. ეს ორი მოლეკულა მეზობელ უჯრედებში ერთდროულად არსებობენ, როგორც კი უჯრედების მთლიანობა დაირღვევა ურთიერთქმედებენ. ხდება პოლიფენოლის ჟანგვა. მიიღება ქინონები, რომელთა პოლიმერიზაციის შედეგად წარმოიქმნება მუქი ფერის პიგმენტი მელანინი.

 

ვიდეო ვაშლის ჟანგვას ასახავს.

ვაშლის ერთ-ერთი პოლიფენოლია ქლოროგენის მჟავა. მელანინები სხვადასხვა ფერის ჩამოყალიბებაზეა პასუხისმგებელი. გარუჯვის დროს ყავისფერი მელანინი წარმოიქმნება ადამიანის კანის უჯრედებში, სხვადასხვა ფერის მელანინია აღმოჩენილი კალმარებისა და რვაფეხების უჯრედებში, ამის გამო უამრავი შეფერილობის მიღება შეუძლიათ ამ ცხოველებს.

ენზიმები ცილებია და შესაძლოა დენატურირდნენ. შედეგად ვეღარ ასრულებენ ფუნქციას. უფერო ხილის მდუღარე წყალში ჩაყრისას, ფერის ცვლილება იწყება. მიზეზი ფერმენტების დენატურაციაა. ფერმენტები მოქმედებენ გარკვეულ არეში. ვაშლის მჟავე და ტკბილი გემო განაპირობებს ფერმენტის აქტივობას. მცირე რაოდენობით ლიმონის წვენის დასხურებით ვაშლის ნაჭერზე, ფერმენტის აქტივობა ითრგუნება და ვაშლი აღარ იჟანგება. ფერმენტი შესაძლოა შეფერხებით მუშაობდეს. ფერმენტის აქტივობა დამოკიდებულია ტემპერატურაზე. ამიტომ მაცივარში ან საყინულეში ხილის შენახვაც აფერხებს მის მუშაობას და შესაბამისად, ხილის ჟანგვას. სხვა ფერმენტების მსგავსად პოლიფენოლოქსიდაზას ფუნქციონირებისთვის სჭირდება წყალი. დეჰიდრატაციის, ანუ გამოშრობის შემთხვევაში ფერმენტი ინაქტივირდება, შედეგად ხილი ყავისფერდება. ჟანგვის თავიდან ასაცილებლად რამდენიმე გზა არსებობს:

  1. უჰაეროდ, ვაკუუმში შენახვა;
  2. გაყინული ნაჭრების შენახვა.

ფერმენტის დენატურაცია X სხივებით ან ელექტრონული სხივებითაც არის შესაძლებელი. დენატურაცია მაღალ წნევაზე ხდება.

ჟანგბადის მოცილება სარეაქციო არიდან შესაძლებელია უფრო ძლიერი აღმდგენით, ვიდრე პოლიფენოლია. ასეთი ნივთიერებაა ასკორბინის მჟავა (C ვიტამინი). ასკორბინის მჟავას დასხურებით დაჭრილ ხილზე ხელს შევუშლით ჟანგვის პროცესს, რადგან ვიტამინი შეუერთდება არეში არსებულ ჟანგბადს, და პოლიფენოლის დაჟანგვა შეუძლებელი გახდება. ვიტამინის გამოყენებისას ერთი მხრივ ფერხდება ჟანგვა და ამავე დროს პროდუქტი მდიდრდება ვიტამინით. მსგავსი მიზნით გამოიყენება სულფატები, რომლებსაც ხშირად ამატებენ დაჭრილ ხილს მზეზე გაშრობამდე.

ღვინიდან ძმრამდე

ძმარი ღვინის ჰაერზე დატოვებისას მიიღება. ღვინოში არსებული ეთანოლი იჟანგება ძმარმჟავამდე. თუმცა პროცესი ასეთი მარტივიც არ არის, მასში ფერმენტები მონაწილეობენ, რომლებსაც ძმარმჟავა დუღილის ბაქტერიები წარმოქმნის. ბაქტერია მრავალი სხვა ორგანიზმის მსგავსად შეგუებულია გარემო პირობებს. ის კარგად ვითარდება 270C-290C ტემპერატურაზე, როცა ალკოჰოლის რაოდენობა არ აღემატება 15%-ს. მისთვის ყველაზე ოპტიმალურია 9-12% ეთანოლი გარემოში. საფუარისგან განსხვავებით მასაც სჭირდება ჟანგბადი. საფუარი ღვინის წარმოების დროს ეთანოლს წარმოქმნის გლუკოზის სპირტული დუღილისას. როცა ბაქტერიები მრავლდებიან წარმოქმნიან ცელულოზის ბადეს და სხვა პოლისაქარიდებთან ერთად ილექება ჭურჭლის ფსკერზე. ამ ნალექს ,,ძმრის დედას“ უწოდებენ, რადგან ღვინოზე მისი დამატებით ძმარი მიიღება. ძმარი შესაძლოა დამზადდეს ნებისმიერი ფერმენტული ალკოჰოლური სასმლისგან. ალაოს ძმარი მიიღება ალაოსგან ან ლუდისგან.

თავისუფალი რადიკალები და ანტიოქსიდანტები

როცა ჟანგბადის ატომებს შორის მხოლოდ ერთი ბმაა, თითოეულ ატომს აქვს ერთი გაუწყვილებელი ელექტრონი. ასეთ ნაწილაკებს რადიკალები, ანუ თავისუფალი რადიკალები ეწოდება. ისინი ძალიან აქტიურები არიან, ვიდრე ამ ელექტრონებს არ გაიწყვილებენ. თუ ჟანგბადს მოლეკულაში ორი გაუწყვილებელი ელექტრონია, მას დირადიკალი ეწოდება. ცხიმების ჟანგვა რადიკალურ-ჯაჭვური პროცესია. რეაქციას სინათლის ფოტონი იწყებს, წყდება ბმა ნახშირბადსა და წყალბადს შორის, მიიღება რადიკალი, რომელიც ახალ პროცესს იწყებს, რადგან გაუწყვილებელი ელექტრონი აქვს. გაუწყვილებელი ელექტრონი უკავშირდება ჟანგბადის მოლეკულას, ამ უკანასკნელში ორმაგი ბმა წყდება და მიიღება პეროქსიდის რადიკალი. პეროქსიდის რადიკალი ლინოლენში წყვეტს ახალ ბმას, ისევ რადიკალი მიიღება. პროცესი ასე გრძელდება. ბევრი არასასურველი რადიკალი წარმოიქმნება. ბოლოს ერთი რადიკალი ხვდება მეორეს და მიიღება „მშვიდი“ მოლეკულა. პროცესიც ჩერდება. ცხიმების ჟანგვის თავიდან ასაცილებლად ის სინათლის ფოტონებისგან დაცულ ბნელ ადგილზე უნდა ინახებოდეს. ასევე შესაძლებელია მაცივარში, რადგან დაბალი ტემპერატურა ამცირებს რეაქციის სიჩქარეს. მესამე გზა ანტიოქსიდანტების დამატებაა.

გასული საუკუნის ოცდაათიან წლებში მეცნიერებმა ივარაუდეს, რომ ზოგიერთი დაავადების ჩამოყალიბების მიზეზი დაცვის უნარის მქონე ნივთიერებების დეფიციტით არის გამოწვეული. ამ დამცავ ნივთიერებებს ანტიოქსიდანტები ეწოდება (ანტი – საწინააღმდეგო, ოქსიდაცია – დაჟანგვა).

მხოლოდ ანტიოქსიდანტებს შეუძლიათ ჟანგბადის აქტიური ფორმებით მიმდინარე რადიკალურ-ჯაჭვური რეაქციების გაწყვეტა. უჯრედებში არის ორგანოიდი პეროქსისომა, რომელშიც ფერმენტი კატალაზა თავისუფალი რადიკალების განეიტრალებას ახდენს.

ანტიოქსიდანტების სისტემა მოიცავს დაბალმოლეკულურ ანტიოქსიდანტებსა და ანტიოქსიდანტურ ფერმენტებს. დაბალმოლეკულური ანტიოქსიდანტებია C და E ვიტამინები, კაროტინები, შარდის მჟავა, ბილირუბინი და გლუტათიონი. ანტიოქსიდანტური ფერენტია კატალაზა, რომელიც თითქმის ყველა ორგანოიდში მოქმედებს. ანტიოქსიდანტურ ნივთიერებებს შეიცავს მრავალი ხილი და ბოსტნეული. წყალბადის ზეჟანგის დიდი რაოდენობით დაგროვების შემთხვევაში მისი განეიტრალება ფერმენტ კატალაზას მოქმედებით, პეროქსისომებში მიმდინარეობს პეროქსისომა, ყველა ეუკარიოტულ უჯრედში გვხვდება.

 

Გამოყენებული ლიტერატურა:

  1. Რა არის ჟანგვა? Რა არის აღდგენა
  2. ალკოტესტი

სიყვარულის ექოები – მაკა ჯოხაძის “ჩაძირული დღესასწაული”

0

როგორ შეიძლება ჩანაწერთა ვიწრო ჩარჩოებში სამყაროს ფერადოვანი უსაზღვროება მოიხელთო? როგორ შეიძლება აგრძნობინო მკითხველს დრო-სივრცეში არსებობის აუტანელი ტკივილი და თან ამ ტანჯვის განუმეორებელი მშვენიერება? როგორ შეიძლება იცხოვრო სიცარიელის წყვდიადში და არ დაკარგო იმედი გადარჩენისა, რწმენა-სიყვარულისა? როგორ შეიძლება სიტყვებად აქციო მზის პირდაპირ ცქერისას თვალებში გაჩენილი კაშკაშა სილურჯე? როგორ?

მაკა ჯოხაძის ჩანაწერების წიგნში, მეტაფორული სათაურით, „ჩაძირული დღესასწაული“, ამ კითხვებზე პასუხები ძვირფასი თვლებივითაა მიმობნეული, მაგრამ იბადება ახალი პასუხგაუცემელი კითხვა: როგორ შეიძლება მკითხველმა გამოხატო ის უცნაურად ჟრუანტელის მომგვრელი განცდა, ამ ჩანაწერთა კითხვისას რომ ჩნდება. „მოკვდავსა ენას არ ძალუძს უკვდავთა გრძნობის გამოთქმა“ – იტყვის ბარათაშვილი, მცველი ქართული სიტყვის საუნჯისა. სწორედ სიყვარულია ფიქრის ის მთავარი ნაკადი, რომელიც ამ ჩანაწერთა დრო-სივრცის სულის ჩამდგმელია, სიტყვისთვის ძალ-ღონის მიმცემია, მოყვასისა თუ მტრისთვის სითბოსა და სიხარულის უშურველად გამცემია. მაკა ჯოხაძეც სიტყვის მცველია. ეს ჩანაწერები მისი სულის გამომხატველი შემოქმედების ერთი საგულისხმო ნაკადია, ჰუმანისტური იდეალების, უნივერსალური ადამიანური ღირებულებების წარმოჩენით. ეს გამორჩეული ჩანაწერები ნაწილია თანამედროვე ქართული მწერლობისა. აქ თითქოს თავიდან იბადებიან ნაცნობი, გაცვეთილი, დამჭკნარი სიტყვები, დაცარიელებული გულის უდაბნოში მნიშვნელობადაკარგულნი. მის ხელში სიტყვები „ნედლდებიან“ როგორც რობაქიძე იტყოდა და მკითხველიც სამოთხისეული უშუალობით შეიგრძნობს იდუმალსა და მიუწვდომელს. ყოველი ჩანაწერი პოეტური პროზაა, ძალიან ხშირად – თავისუფალი ლექსია, მეტაფორული, დახვეწილი სტილით, სიტყვათა ენერგიით, არტისტულობით, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი გამოთქმის არისტოკრატიულობით. მწერალი ცხოვრების ჭრელი მოზაიკის ცალკეული ნატეხის ფაქიზ და შეუმჩნეველ ხაზებს ისეთი სიყვარულით გვაცნობს, კითხვისას გეუფლება განცდა სრულიად უცხო და მშვენიერი შეგრძნებების აღმოჩენისა, აღტაცებისა.

ყოვლისმომცველია ამ ჩანაწერების სულიერი დრო-სივრცე, რომელიც საოცარი სისავსით ირეკლავს მაკა ჯოხაძის, როგორც გამორჩეული თანამედროვე მწერლის, პიროვნულ ტკივილს, ერის ჭირ-ვარამსა და კაცობრიულ სატკივარს. ფიქრის ნაკადები ისე ნატიფადაა გადაწნული ერთმანეთთან, რომ ბუნებრივად გადაედინება პიროვნული განცდა ზეპიროვნულში. მაკა ჯოხაძე მთელი თავისი არსებით, ფიქრებით, შემოქმედებით განსახიერებაა მარადქალურობისა, რომელიც გულისხმობს დაუღალავ მზრუნველობას ადამიანური სულისას, რომ არ ჩაქრეს სამყაროში სიცოცხლის კოცონი, ღვთის მიერ დანთებული და ადამიანებს მინდობილი. ის გვაგონებს უძველესი დროის განდობილს, სიცოცხლის ტაძრის მცველ ქურუმ ქალს, რომელიც ფლობს უზენაეს საიდუმლოს – როგორ აქციო ქვა ოქროდ, როგორ გაალღო გაქვავებული გული, როგორ ახარო სიყვარულისა და სიკეთის ყვავილები. ეს საიდუმლო მის ჩანაწერებში უშურველადაა გამხელილი და მის მისაგნებად თუ ამოსაცნობად ერთადერთი რამაა საჭირო, როგორც თვითონვე იტყოდა, „მოაზროვნე გული“. ამ ჩანაწერთა ფიქრთა მდინარის ერთი ძლიერი ტალღა სამშობლოა. ერთგან იგი აღნიშნავს, რომ დღეს ამ პროცესებისა და ტრაგედიების შემხედველს, გაუძლიერდა აზრი: „საქართველო უთარგმნელი ლექსია“. იშვიათია ქართულ პოეზიაში ამგვარი განცდა სამშობლოსი. ამგვარივე შთამბეჭდაობით გამოირჩევა სიტყვიერ ქსოვილში მოხელთებული განცდა: „სამშობლოში შეიძლება გენატრებოდეს სამშობლო“. პოეტური, ფერადოვანი, მუსიკალური და ფერწერულია მის მიერ აღქმული სამყარო. მისთვის ლექსი „ოცნებაა თავისუფლებაზე“, რომელიც, მისივე განმარტებით, „სიყვარულს ნიშნავს და იმგვარ პატივისცემას მოყვასისას, როცა ადამიანს შეუძლია იყოს ის, რაც არის და არა ის, რადაც ჩვენ გვსურს რომ ვიხილოთ იგი“. მისი დაკვირვებით, „ჭეშმარიტება და სამშობლო იმ სხივთა განუყოფლობაა, რომელთა გადაკვეთაც ჯვარს ქმნის. მათი ცალკე წარმოდგენა ისევე აბსურდულია, როგორც დაცილება ჯვრის შემადგენელი, ცისა და მიწისაკენ, ღვთისა და მოყვასისაკენ მიმართული ვერტიკალური და ჰორიზონტალური ხაზებისა. „მე ცა მნიშნავს და ერი მზრდის…“ – მისთვის, ილიას „ამ ლექსის სემანტიკური მნიშვნელობაც გრაფიკულად სწორედ ჯვრის ფორმით შეიძლება გამოისახოს“.

წიგნის ბოლო ჩანაწერი „ჩაძირული დღესასწაული“ წამებული სამშობლოს თავზე დანახული შარავანდედიანი ეკლის გვირგვინივითაა, რომელიც მკითხველს ღვთის ყველაზე დიდი საჩუქრის, თავისუფლების, ეროვნული სულისკვეთების მოფრთხილებას შთააგონებს: „თბილისი ჩამოგდებული ხოხობივით ჩაეშვა ცოდვის მდუღარე ჭაობში. იმ წლების საქართველოს ჩაძირული დღესასწაულივით შეინახავს დღესდღეობით ყველაზე დიდი „კონტრაბანდა – ხსოვნა“. ამ ჩანაწერებში მდიდარი მასალაა საბჭოთა ეპოქის ხელოვანთა ბედის კვლევისთვის. მაგალითად, როგორ არ უბეჭდავდნენ პირველ წიგნს, მოთხრობების კრებულს „გურამ-გურამ“, მხოლოდ იმის გამო, რომ მის ერთ მეორეხარისხოვან უარყოფით პერსონაჟს რუსული სახელი-დუსია – ერქვა. როგორ აქცევდა საბჭოთა რეჟიმი რომელიმე ლიტერატორს ცენზორად. ამ ჩანაწერებში არის მახვილგონივრული და ხატოვანი ახსნა, როგორ გარდაქმნიდა ნამდვილი ხელოვანი რეალობას მეტაფორად, რათა სიმართლე ეთქვა: „რაც უფრო ჭკვიანი და გამჭრიახი იყო ცენზორი, მით უფრო ლავირებული და შენიღბული ხდებოდა მეტაფორაც“. ჩანაწერებში – „პერესტროიკის“ ფრაგმენტები – არაჩვეულებრივადაა წარმოჩენილი დროის მაჯისცემა, ხელოვანის გულსა, სულსა და გონებაში აღბეჭდილი. უახლესი ისტორია.

მაკა ჯოხაძე შეუცდომლად იგზნებს ნამდვილ ლიტერატურას. ამ ჩანაწერებში, როგორც, საზოგადოდ, მის ლიტერატურულ წერილებში, იგი წარმოგვიდგება ოსკარ უაილდისეულ კრიტიკოს ხელოვანად. აქ იხატება მისი თვალსაზრისი ნამდვილ ხელოვანსა და ხელოვნებაზე, რომელიც „ყოველთვის იყო და რჩება ღვთის მაძიებლად“. შესანიშნავადაა წარმოჩენილი არსი თანამედროვე ხელოვნებისა, რომელმაც „მოიხსნა სრული მორალური პასუხისმგებლობა ადამიანის ბედისა და სამყაროს წინაშე. აღვირახსნილობის ენერგიით რეტდასხმული შეუდგა ნგრევას, რღვევას, გაპარტახებას“. იგი წუხს, რომ „კოსმოსი ყველას აინტერესებს, ადამიანი – აღარავის. აი, სნობიზმის პიკი. ესეც XXI საუკუნის კიდევ ერთი ესთეტიკური აბსურდი“. მაკა ჯოხაძის ჩანაწერები კიდევ ერთხელ გვარწმუნებს, რომ მწერალი საუკეთესო შემფასებელია სიტყვისა. მას შეუძლია ორიოდე შტრიხით შექმნას სულიერ-ხორციელი პორტრეტი ადამიანისა. მაგალითად, დაუვიწყარი სახეებია დახატული ჩვენთვის ცნობილ მწერალთა, ხელოვანთა, სასულიერო პირთა: რეზო ინანიშვილისა, ოთარ ჩხეიძისა, როსტომ ჩხეიძისა, ოთარ ჭილაძისა, დავით წერედიანისა, რობერტ სტურუასი, მღვდელმონაზონ ანდრიასი, პატრიარქისა, ბორენა ჯაჭვლიანისა, არჩილ და გიგი სულაკაურებისა, ესმა ონიანისა, ზვიად გამსახურდიასი, ირაკლი ჩარკვიანისა, მამა არჩილისა (მინდიაშვილისა), მერაბ ელიოზიშვილისა და სხვა ცნობილ თუ უცნობ კეთილშობილ ადამიანთა, რომელთაც კვალი დაუტოვებიათ მის სულზე.

ანა კალანდაძე განსაკუთრებული სიყვარულით წარმოჩნდება პორტრეტთა ამ მრავალფეროვან გალერეაში. მასთან მეგობრობა ამხელს მაკა ჯოხაძის საოცარ სიფაქიზეს. ანა კალანდაძე ამ ჩანაწერების მიხედვით სრულიად სხვაგვარი უშუალობით წარმოგვიდგება და უფრო გასაგები ხდება მისი პოეზიის ღვთაებრიობა.

ყურადღებას იქცევს მისი ჩანაწერები გურამ რჩეულიშვილზე: „როგორ შეიძლება მისი ნაწერები არ მიაწოდო დღევანდელ ახალგაზრდობას, როგორც ჟანგბადი“. ორიგინალური და ღრმააზროვანია მზია და ბათარეკა ჭინჭარაულების ხასიათების ახსნა: „ნაკადულები აუმღვრევლად მხოლოდ სიმღერებში კვდებიან. „მზია, ბათარეკას ასული“ სიმღერაა. სიმღერას ვერ დაიჭერ, ვერ გასრეს, ვერ მოიხელთებ, როგორც ჰაერს, როგორც ძახილიდან წამოფრენილ ექოს თარეშს მთებში“. ეს ჩანაწერები ხშირად ლიტერატურული ესეებია. საგულისხმოა ფიქრი გრიგოლ რობაქიძეზე. მწერალი ერთ ისეთ სიტყვას მიაგნებს მის შემოქმედებაში, რომელიც მასაც და ჩვენც საუკეთესოდ დაგვანახვებს მთავარს: „ყველაზე დიდი ინტენსიურობით სიტყვა „უბიწოება“ გამოანათებს. თავისი დიდი წინაპარივით მან ყველაზე ღრმად იცოდა ამ უბიწობის ფასი, მაგრამ ფიროსმანისგან განსხვავებით, რომელიც „მეთევზის“ ბავშვური უშუალობით ფეხშიშველა იდგა უბიწობაში, გრიგოლ რობაქიძეს გაცნობიერებულად, ინტელექტუალურად ჰქონდა ეს მიზანი დასახული – რადაც არ უნდა დაუჯდეს, წინ – ფესვებისაკენ, საკუთარი მიწისაკენ, საკუთარი წიაღისაკენ, საკუთარი მამისაკენ უძღები შვილივით მიაბრუნოს ადამიანი“.

ნიკოლოზ გაბაონის „აივნიანი ქალაქზე“ ჩანაწერში ვკითხულობთ: „ამ რომანში „დუღს და გადმოდუღს“ არა მხოლოდ მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრის თბილისის, სრულიად საქართველოს, არამედ მთელი კავკასიის დამუხტული, სისხლსავსე ცხოვრება. უფრო მეტიც, ევროპული ქალაქების სალონებით, ევროპელ ინტელექტუალთა თუ ქართველ ემიგრანტთა მიზნებითა და ინტერესებით, დიპლომატებით, ელჩებით, ჩინოვნიკებით ხელისგულზე დევს მაშინდელი მსოფლიოს მაჯისცემა“. ლიტერატურაზე ამ მრავალფეროვანსა და საგულისხმო ჩანაწერებში გამოირჩევა 1985 წლის ერთი ჩანაწერი, რომელშიც არაჩვეულებრივადაა წარმოჩენილი და შეფასებული მისი თაობის, სამოცდაათიანელების, ბედისწერა: „ჩემი თაობა არც დელაკრუას წითელი ფერით კივის და ვერც იმპრესიონისტების ჩახჩახა, მზიანი პეიზაჟებით ზეიმობს“… „იქნებ პროფესიონალიზმის თვალსაზრისით, ისიც მთავარია, იმ ღვინის ფერი უჩვენო, ფიროსმანის ყანწში რომ ესხა ოდესღაც, მაგრამ უმთავრესი მაინც იმის ჩვენებაა, ძველებური სათნო, ლაღი გულუბრყვილობით რატომ ვეღარ ქეიფობენ ჩვენი კაცები“.

გასაოცრად ზუსტი და ორიგინალურია თანამედროვე მწერლობის მისეული შეფასებები: „დღევანდელები ვირტუალური სამყაროს თუ სამყაროს ვირტუალური მწერლები პრომეთეს კარიკატურები არიან“, რადგან მათ არ შეუძლიათ მკითხველთათვის ცეცხლის, იგივე, ნუგეშის, სიყვარულის მოტანა. იგი იზიარებს სერაფიმ როუზის განმარტებას, რომ ისინი „საკუთარი თავის თაყვანისცემის რელიგიას აღიარებენ“. თანამედროვე ხელოვნებაზე დაკვირვებას ის მიჰყავს მნიშვნელოვან და ყოვლისმომცველ დასკვნამდე, რომ მან დაკარგა ღვთაებრიობის განცდა, რომ ყოველივე ახსნილია, დამიწებულია. არაჩვეულებრივია ჩანაწერები ჰარუკი მურაკამის რომანზე „ნადირობა ცხვარზე“. ჩინგიზ აითმატოვის „საჯალათო კუნძზე“, იაპონურ პოეზიაზე, ახლად ნათარგმნ ფრანგულ რომანებზე. ლიტერატურაზე მსჯელობისას ერთგან დაიმოწმებს ალენ ნადლოს დაკვირვებას: „ლიტერატურა თავისთავად საფრთხეში არ არის, საფრთხეშია ეს საზოგადოება, რომელსაც არ აქვს უნარი, ჩასწვდეს ლიტერატურის მიზნებს და მნიშვნელობას“.

ჩემი ანა, ჩემი დავით კლდიაშვილი, – წერს მაკა ჯოხაძე და ამ თითქოს „ეგოისტური ჩემით“ კი არ ზღუდავს და შემოსაზღვრავს ამ შემოქმედთა ნააზრევს, არამედ, პირიქით, საოცრად გაშლის საზღვრებს ისე, რომ მთელი სამყაროს სასიცოცხლო ძალების გამომხატველებად წარმოაჩენს. ყურადღებას იქცევს პარიზული დღიურები, რომლებშიც უცხოელ მწერალ ქალთა პორტრეტებია წარმოჩენილი, მათ შორის კი გამოირჩევა სიყვარულით დახატული სახე პოეტ ვიზმა ბელშევიცასი. ამ ჩანაწერებში მოჩანს მისი ოჯახი: აკაკი და ანუკი მინდიაშვილები, ისინი თითქოს ნოველების პერსონაჟები არიან: „კაკუჩა და ანუკი დაბრუნდებიან, აბა, რას იზამენ“. მათი გამოჩენისას კი ქრება შემხუთველი შიში და ამის გაცნობიერება მწერალს სამყაროს კანონზომიერებას კიდევ ერთხელ აღმოაჩენინებს: „არაფერიც არ ქრება, ყველაფერი დროებით იმალება, იძირება, ილექება, თვით ღმერთიც კი ხანდახან თვალს ხუჭავს ჩვენი შემხედველი და ჩნდება ილუზია, რომ იგი გაქრა, წავიდა აღარ არის“. ვფიქრობ, ეს ხატი „თვალდახუჭული უფლისა“ ჩვენი დროების მრავლისმეტყველი სიმბოლოა. ღმერთს ხანდახან თვალს ახელინებენ ბავშვები, მათ შორის, მწერლის შვილიშვილი სანდრო, რომელიც როგორც ყველა ბავშვი, გასაოცარი სიბრძნით შეიგრძნობს სიცოცხლის საიდუმლოს, შემოქმედს და ამგვარად გამოხატავს მისკენ სწრაფვას:

„ღმერთო! მე შენთან მოვდივარ,

მე შენს პურს ვჭამ,

ღმერთო! მე შენთან მოვდივარ,

შენს ეკლესიაში,

მე შენს ღვინოს ვსვამ,

მადლობელი ვარ, ღმერთო!“.

ამ წიგნის ერთ გამორჩეულ ჩანაწერში „შეკითხვები – სისხლიანი ყვავილები“ ვკითხულობთ: „ბავშვმა იცის, რომ ცა არის ცისფერი. მზე არის მზისფერი, სისხლი სისხლისფერი და ადამიანი – ადამიანისფერი. ეს მერე იწყება შეფერადება, გაფერადება, მერე ხდება მზე მკვდრისა, სისხლი – ცისფერი, ადამიანი – შავკანიანი, თეთრკანიანი, ყვითელკანიანი“. ამიტომაც არის მისთვის მხოლოდ ბავშვობაში „კოსმოპოლიტიზმი სუფთა და უანგარო“. ბავშვებზე ფიქრი მას თანამედროვე ხელოვნების არსს აღმოაჩენინებს: „მეოცე საუკუნის ხელოვნება, ესაა ბრძოლა, სამყაროს კი არ გამოსტაცო და აღბეჭდო სიცოცხლის წამი და ზეიმი, როგორც ამას იმპრესიონისტები ჩადიოდნენ, არამედ ბრძოლა, რომ საკუთარ თავს დაუბრუნდე, დაიბრუნო თავდაპირველი, ღვთაებრივი იერი და სამყაროს აღქმის ბავშვური უნარი“.

ეს ჩანაწერები, გარდა ფილოსოფიური სიღრმისა, გამოხატვის სილამაზითაც გხიბლავენ და სამუდამოდ აღიბეჭდებიან მეხსიერებაში, როგორც ფერწერული ხატები: „არსებობს მარადიული ბავშვური შეკითხვები, რომელთა გამოჩენასაც წინ არ უსწრებს კვირტად ქცევის ხალისიანი მზადება, სიცოცხლით სავსე ჩუმი ხმაური. ეს შეკითხვები პირდაპირ სისხლიან ნაკადულებად ამოსკდებიან დროის უსასრულო უდაბნოში და ამ ე.წ. ცივილიზებული პროგრესის უამრავ აღმოჩენასა და მიღწევას ერთბაშად ანგრევენ და აუფასურებენ“. ამგვარი ფიქრები მას მწერლის ბუნებასაც სხვაგვარად დაანახვებენ: „იქნებ მწერალიც ბავშვია და მწერლობაც დიდი ანგარიშით დამალობანას თამაშია“. როცა დროის მაჯისცემა უნდა გამოხატოს, გალაკტიონივით („მე თვითონ დაჭრილი ვნახე, ალუჩა, შვიდი წლის ბავშვი“)…, მასაც ბავშვი წარმოუდგება უპირველესად: 90-იანი წლები, ქუჩებში გახშირებული ორმხრივი უაზრო სროლა. „1993 წლის 5 აგვისტო… გოგონას, რომელსაც ფეხში მოხვდა ტყვია, ოპერაცია გაუკეთეს და ფეხი მოკვეთეს. სამი წლის ფეხმოკვეთილი გოგონა, სამი წლის ფეხმოკვეთილი, სარეცელს მიჯაჭვული ანგელოზი – დღევანდელი საქართველოს ხატი, რომელიც დღევანდელ საქართველოში დაიწერა“.

გასაოცრად გულწრფელი და პოეტური კითხვა-პასუხია: „რატომაა ახალშობილთა თვალის ფერი უმეტესწილად ცისფერი? იქნებ იმიტომ, რომ ეს-ესაა გადმოსახლდნენ ციდან“. ჩანაწერებში წარმოჩენილი ოჯახური სითბოს თაფლივით ტკბილი სიმყუდროვიდან, როგორც მღვიმის უჩინარი სიშორიდან, გამოიკვეთება მშობლების სახეები და მათ მიმართ „უმწვერვალესი“ სიყვარული, როგორც ნიკო ლორთქიფანიძე იტყოდა. „რა უნდა დავწერო დედაზე ისეთი“… _ …წუხდა რეზო ინანიშვილი და ქმნიდა სრულიად განსხვავებულ პორტრეტს მშობლისას. ეტყობა, რამდენი შვილიცაა, იმდენგვარი განსხვავებული აღქმაა დედაშვილობისა თუ მამაშვილობისა, მთავარია, როგორმე შეძლო სიტყვიერ ქსოვილში შენეული განცდის მოხელთება და ამას გულშიჩამწვდომი სიწრფელით ახერხებს მაკა ჯოხაძე. გრძნობ, როგორ გამოთქვამს შენს შეგრძნებებსაც. ამ ჩანაწერებში არის დედა-შვილის ინტიმური ურთიერთობის გამომხატველი დეტალები და ამ ყოველივეს ფილოსოფიური განზოგადებანი:. „დედა დროის განუყოფლობაა. მისი წარსულიც, აწმყოც და მომავალიც ერთი მთლიანობაა. დედა სამივე დროში შენია, გიხარია და გეამაყება“.

როცა თვითონაა დედა, ცდილობს სრულიად ახალ შეგრძნებებს სიღრმემდე ჩაჰყვეს და გააანალიზოს ქვეცნობიერში ჩაკარგული ფესვების რაობა. ძიების ამ გზაზე უღალატო მეგობარი ეხმარება. მაგალითად, როდესაც ერთ მშვენიერ დღეს შეიგრძნო შვილის თითქოს ჩვეულებრივი, ბუნებრივი სიყვარული და დაიბნა, ძვირფასმა მეუღლემ დაამშვიდა: „სწორედ ამგვარად უნდა აგზავნიდეს ჟამიდან ჟამზე ამ განცდებსა და აღმოჩენებს ღმერთი ჩვენთვის, თორემ ამგვარ დაძაბულ და გამუდმებულ შეგრძნებას სიყვარულისას, ამ მაღალ ძაბვას ადამიანი ვერ გაუძლებდა, გადაიწვებოდა, მოკვდებოდა“. მისი მშობლები თითქოს მარადიულ წინაპრებად იქცევიან: „მთავარი ხომ მაინც ისაა, ცხოვრებაში რას უყურებდნენ, რას იმახსოვრებდნენ, რას ისმენდნენ, რა რჩებოდა რომელი ხმაური და ჩქამი სამარადჟამოდ მათი ყურის ნიჟარებში, ამ ღვთაებრივ პაწია მღვიმეებში“.

თუ როგორ ღრმად აზროვნებს იგი, ეს კარგად ჩანს ქართული და რუსული ხასიათების ანალიზისას. იშვიათია ამგვარი ფილოსოფიურ-ფსიქოლოგიური წვდომა ისეთი რთული ფენომენისა, როგორიც ერია, ამას იშვიათნი ახერხებენ და მათ შორისაა მაკა ჯოხაძე. მისი აზრით, „იქნებ სწორედ სივრცის ძალადობაა, ამოდენა სტეპებისა და ტრამალების ერთფეროვანი ძალადობაა ის, რომ ჩრდილოელს (რუსს) არ ყოფნის უნარი (ენერგია) გაუძალიანდეს თვალუწვდენელი ტრამალების ერთფეროვან შემოტევებს, თავისი სივრცე, სასიცოცხლო სივრცე შექმნას და შემოზღუდოს. გამუდმებით ამ სივრციდან გაღწევას ცდილობს. გამუდმებით სხვათა სივრცეებისა და სხვათა ტერიტორიების დაპყრობისკენ უჭირავს თვალი. ეს კი ყველანაირად არღვევს ღვთიურ კანონზომიერებაზე აკინძულ სამყაროს რუკას. სხვათა მიწებისაკენ, ტერიტორიებისაკენ ეს გამუდმებული, ქრონიკული ლტოლვა საბედისწერო ბუმერანგივით უბრუნდება მის ხასიათს, მის თვისებებს“.

მისი აზრით „ქართული სივრცე ლოკალურია, შეზღუდულია. ეს სივრცე, როგორც სურათი, ვთქვათ, ალაზნის ველისა, ანდა ჯავახეთის ზეგნისა, ისე ჰკიდია საქართველოს ტერიტორიის კედლებს, ცისკენ მიილტვის და მზე, როგორც მარჯვენა ხელი, მისი მოუწყენელი და შეჩვეული მეტაფორაა… აქ სივრცე შემოფარგლულია მთებით, კლდეებით, გეოგრაფიული გარემო (რელიეფი) გამაშტერებლად ცვალებადია“. საქართველოს პეიზაჟები მარადიულ ღირებულებებზე ფიქრისკენ უბიძგებენ მნახველს. ამ ჩანაწერებში ბუნებრივად ჩნდება ფიქრი ხალხისა და ბრბოს რაობაზე, ეროვნულ ფასეულობებზე, რწმენაზე. ამ თემებზე მსჯელობისას ხშირად იმოწმებს წმინდა მამათა ნააზრევს, რათა თვალნათლივ წარმოაჩინოს მარადიულისა და წარმავლის ჭიდილი. და ამ მრავალფეროვან გალერეაში მოჩანს მისი პორტრეტიც, მისი ბუნება: „რომანტიკოსს პლუს ეგზისტენციალისტი, საშიში ნაჯვარია, უფრო ზუსტად, საშინელი – მთელი სამყარო რომ გიყვარს და მაინც მარტოობა გენატრება, რადგან მხოლოდ დიდ მარტოობაში შეგიძლია პირუთვნელად, უანგაროდ ამტკიცო და აჩვენო, როგორ გიყვარს, როგორ იცი და როგორ გენანება ადამიანი, თუმცა ცოდნაც ეფემერაა და სინანულიც სადღაც მიმავალი. მხოლოდ სიყვარულია მკვიდრი, მარადიული და რეალური“. სიყვარული, ერთგან ამგვარად გამხელილი: „მე ვნახე შენი სიზმრები“.

იგი საოცრად მართალია საკუთარი თავის, ახლობლებისა და სამყაროს წინაშე: „არც ერთი წამით, არცერთი წუთით არ მიზრუნია საავტორო მითების შესაქმნელად…. იმდენად სავსე, რთული და მძიმე ინტენსიური სულიერი ცხოვრებით ვცხოვრობ, რომ ფასადზე ზრუნვისთვის არც დრო და არც სურვილი აღარ მრჩება“. გიგი სულაკაურთან ერთ საღამოს ცხარე კამათი კარგად ამხელს მის პრინციპულობას, შეურიგებლობას უსამართლობასთან: „ვიცავ სიმართლეს, სამართლიანობას, ყველგან, ყველა სიტუაციაში, ხშირად მარტოობის ფასად“. მეოცე საუკუნის 90-იანი წლების სამხედრო გადატრიალებისთვის სხვებივით არასოდეს უწოდებია სამოქალაქო ომი, არ უღიარებია ყალბი დემოკრატია, ფეხქვეშ არ გაგებია არცერთ მთავრობას, არ უზრუნია მწერალთა კავშირის მდივნობასა თუ თავმჯდომარეობაზე. მხოლოდ ის აწუხებს, რომ პიესა არ დაწერა და არ ამხილა მამათელი პოლიტიკოსისაგან გაცურებული პოეტები, რეჟისორები. წერა მისთვის იგივე ფრენაა თბილი ქვეყნებისაკენ: „ყველაზე ლაღად, ბუნებრივად, შეუზღუდავად სწორედ წერის დროს გამოვიხატები“. მისი ეს გამბედაობა კარგად წარმოჩნდა ჩანაწერში „მოციმციმე არითმია“, როცა დატოვა დარბაზი, როცა სიტყვით გამოსვლისას აღნიშნა, რომ ასტაფიევის ცნობილ თხზულებას არაფერი აქვს საერთო მხატვრულ ლიტერატურასთან. სხვისი გამბედაობაც ხიბლავს, ამიტომაც ხატავს ანა ჭავჭავაძის პორტრეტს სხვანაირი აღტაცებით.

გულისამაჩუყებელია ის ეპიზოდი, როცა სვანი ქალი დიდთოვლობისას მთაში უცხოელის დაღუპვას მოთქვამს და მაკა ჯოხაძეს უხსნის: „ფინეთის ომში დაღუპული ჩემი ძმა გამახსენდა, იქნება ისიც დაიტირა ვინმე უცხო ქალმა ჩემსავით“ და გახსენდება „უცხო კაცის მოზარე აღაზა“, ქართული სულიერების უზადო გამომხატველი. სვანეთი, ამ ჩანაწერების მიხედვით, მისთვის პირველქმნილი სამყაროს ხატია, სადაც სიცოცხლისთვის გაფხიზლებენ „სვანეთის ძახილის ნიშნები – კოშკები!“. ამიტომაცაა, რომ სხვანაირი ჟინით და გატაცებით წერს. აქ გრძნობს „ცხოვრება აგერაა, ამ გზის გადაღმა, მდინარის გადაღმა თავისი ვნებით, სიცოცხლით, შეცდომებით, დარდით და აღმაფრენებით. გზა და მდინარე კი მეტაფორებია. როცა მინდა, მაშინ შევხედავ და მოვისმენ ცხოვრების ხმებს, ოღონდ ისე, რომ ვერ ჩამითრევს ამაო ფუსფუსში“.

არაჩვეულებრივია მისი ჩანაწერები მხატვართა ტილოებზე, მაგალითად, როგორ აღიქვამს ფიროსმანის, იმპრესიონისტებისა და სხვათა ნახატებს. აი, რას წერს სალვადორ დალის ცნობილ სურათზე „დროის სიჯიუტე“: „ეს სრულიად განსხვავებული ახსნაა დროისა და ადამიანის დამოკიდებულებისა: „მკვდარი, გაცრეცილი, განძარცული ნახევარუდაბნოა წარმოდგენილი, როგორც გაცამტვერებული ქვეყნიერების სიმბოლო… დრო უაღრესად გულგრილია ჩვენი მიწიერი ვნებებისა და ინტერესებისადმი. მისთვის არ არსებობს ამგვარი ფასეულობები და ხშირად დროისთვის არსებული რეალობა ისეთივე ნაცრისფერი და უმნიშვნელო ფონია, როგორიც ამ საათებისთვის სურათზე წარმოჩენილი სამყარო. დრო კი არა, თვით ადამიანი არ უფრთხილდება დროს, ე.ი. თავის თავს“. ამ ჩანაწერებში წარმოჩნდება, როგორ განიცდის მწერალი საქმეებში დანთქმული ადამიანების უსულგულობას: „ჩემს ქალაქში პირდაპირ ბედისწერას უყურებ თვალებში და ტკივილთან ერთად სირცხვილითაც იწვი“. თითქოს ყველას მაგივრად ცდილობს ცოდვის გამოსყიდვას, როცა მტანჯველი სინდისის ქენჯნისაგან თავდაღწევის სურვილით ქუჩაში ამაოდ დაეძებს მათხოვარს, რომელიც უცებ გაუჩინარდა ადამიანებით სავსე ქალაქის უდაბნოში: „პატარა მხეცივით წრიალებდა ჩემს არსებაში სინდისი. სინდისი, რომელსაც სხვაგვარად ღვთის ხმა ჰქვია ადამიანში“. პოლ ვალერის ერთი ჩანაწერი გაგვახსენა ამ ამბავმა: „დროდადრო მთელი ჩემი სხეული ნათდება… მე ანაზდეულად ვხედავ ჩემს თავს შიგნიდან… მე ვარჩევ ჩემი სხეულის შრეების სიღრმეს, მე ვგრძნობ ტკივილის სარტყლებს – ტკივილის რგოლებს, წერტილებს, კონებს“. ამ ჩანაწერების ყოველი ფრაზა ხან შიშის, ხან სიცარიელის, ხან სიკეთის, ხან სიყვარულის და ხან აღტაცების შეგრძნებებითაა დამუხტული, ყოველი ფიქრი გულიდანაა გამოტანილი. თითქოს ხედავ კიდეც ფიქრის კვალს, გრძნობ, რა სიღრმეებში იძირება, როგორ მიიკვლევს გზას ტვინის ხვეულებში და მერე როგორ გამოაღწევს იქიდან სრულიად განსხვავებული ემოციისა და შინაარსის თანხლებით. ამ ჩანაწერებში კიდევ მრავალ აქტუალურ თემაზეა დაფიქრება, მათ შორის, საგულისხმო დაკვირვებებია მასმედიის ავკარგიან გავლენაზე საზოგადოების ცნობიერებაზე, წარმოჩენილია ტელევიზიის როლი თანამედროვე ცხოვრებაში: „ტელევიზიამ, მართლაც, ახალი სახის ადამიანი შექმნა – „ჰომო­მედიუმი“. ადამიანი, გამოფიტული განუწყვეტელი სანახაობით“.

„მწერლობა ორმხრივი სიყვარულია“, – ასე ერქვა გაზ. „წილკანში“ გამოქვეყნებულ მის წერილს, მწერალთა თუ უბრალო მკითხველთა აღტაცება რომ გამოიწვია. ამგვარ აღტაცებას ხშირად იწვევს მისი ნაწერები, რადგან ყოველთვის გულწრფელია და სჯერა: „ამ გაპარტახებულ, გაუდაბნოებულ ქალაქში ჯერ ისევ სუნთქავს თანალმობის, თანადგომის, სიყვარულისა და ამ სიყვარულის გამოხატვის უნარი“. მაკა ჯოხაძის ფიქრების უკიდეგანო და ჰარმონიული დრო-სივრცე მკითხველს წარმავლობასა და მარადიულობაზე დააფიქრებს, ახალ ხმებს, შეგრძნებებს, ფერებს აღმოაჩენინებს, რეჰანისფერი თუ უნაბისფერი საღამოების გრილ სიმყუდროვეს აზიარებს და სამყაროს სიყვარულით აღავსებს. ამ წიგნის („ჩაძირული დღესასწაული“, გამომცემლობა „ინტელექტი“) ყოველი ჩანაწერი თითქოს ასოციაციებს „აფეთქებს“ შენში და დაუსრულებელი ფიქრისთვის განგაწყობს. ეს ჩანაწერები თითქოს ერთგვარი კომენტარებია მაკა ჯოხაძის გამორჩეული შემოქმედებისა. მკითხველს ჰაერივით სჭირდება ასეთი წიგნები, რომლებიც გაჯერებენ, რომ შეიძლება „სულში ჟასმინებმა გაიხარონ“.

 

აქტივობები წიგნიდან „სიყვარულით, ელლი“

0

გიფიქრიათ, საით მივყავართ წიგნის გმირებს? როგორ შეიძლება, უფროსი მკითხველები მოსწავლეებსა და შვილებთან ერთად დავემგზავროთ მათ და სიზმარ-ცხადში აღმოვჩნდეთ?

მხატვრული ლიტერატურის კარნახით შექმნილი შემეცნებითი თამაშები და აქტივობები ტექსტის უკეთ გააზრებას უწყობს ხელს. ამ გზით მიღებული შთაბეჭდილებები ხანგრძლივად ასაზრდოებს მოზარდის ფანტაზიას და ძლიერ გავლენას ახდენს მის ცნობიერებაზე. წიგნის განხილვისას ავტორის მინიშნებები ახალგაზრდა მკითხველისთვის ინსპირაციად რომ იქცეს, ზოგჯერ ჩვენი, უფროსების თანამკითხველობაა საჭირო.

სწორედ ამ მიზნით შევქმენი აქტივობის ბარათები ერთი წიგნის მიხედვით, რომელიც, მიუხედავად არცთუ დიდი მოცულობისა, ბევრ საფიქრალს იტევს.

კატო ჯავახიშვილის პირველ საბავშვო ნაწარმოებს საოცრად ლამაზი ყდა აქვს. გაზაფხულის ფერებიდან ამოზრდილი ორი პატარა გოგონა ერთმანეთის პირისპირ დგას და უთვალოდ შეჰყურებს ერთმანეთს. წიგნს „სიყვარულით, ელლი“ ჰქვია.

ავტორი მზის მოსახელე ლილეზე გვიყვება. გოგონას მამა „მოწყენილობის კომიტეტში“ მუშაობს და ადრინდელივით ვეღარ იცლის შვილისთვის. ლილეს ძველი დრო და დედა ენატრება, დედა კი „მივლინებაშია“ და არა და არ ბრუნდება.

ბავშვები, რომლებსაც არ უსმენენ, არ ენდობიან, არ ამჩნევენ და ხშირად ატყუებენ კიდეც, კარგავენ სამყაროსადმი ნდობას და მარტოსულები ხდებიან. სწორედ ამ სირთულეების პირისპირ იდგა წიგნის მთავარი პერსონაჟი, როდესაც მის ცხოვრებაში არაჩვეულებრივი ელლი გამოჩნდა. ის ლილეს ნახატიდან გადმოვიდა და გოგონას გულთმისანი გახდა.

წიგნი ისე წავიკითხე, არც ღიმილი მომცილებია სახიდან და არც ცრემლი თვალებიდან. ეს ამბავი ჩემი შვილებისა და მოსწავლეებისთვის აუცილებლად უნდა გამეზიარებინა.

სტატიაში გიამბობთ იმ აქტივობებზე, რომელთა განხორციელების სურვილიც გამიჩნდა ნაწარმოების კითხვისას. ვფიქრობ, თქვენც შეიძლება გამოგადგეთ.

 

1-ელი ბარათი – „გახდი ავტორი“

წერა შემოქმედებითი პროცესია. ბავშვებს კი საკუთარი აზრების, წარმოდგენების გასიტყვება ხშირად ურთულესი რამ ჰგონიათ და დასაწყისშივე ნებდებიან. ასეთ დროს წინასწარ შედგენილი კითხვარი მათ უადვილებთ, თავი მოუყარონ სათქმელს და წერილობით გადმოსცენ. შედეგად თვითშეფასება უმაღლდებათ და მომდევნო მითითებებს უფრო ხალისით ასრულებენ.

წიგნის მთავარი გმირიც თავად იგონებს პერსონაჟს: არქმევს სახელს, წარმოიდგენს მის გარეგნობას, ხასიათს, სამოსს, საქმიანობასაც კი. ასე ჩნდება ლილეს ცხოვრებაში საოცარი გოგონა ცეცხლისფერი თმით, უზარმაზარპომპონიანი ქუდითა და ჯადოსნური კალმით, სახელად ელლი. კითხვის დროს შეგვიძლია, წიგნის გმირებს კვალდაკვალ მივყვეთ და ეს გზა მოსწავლეებთან და შვილებთან ერთად გავიაროთ.

დავალების მიხედვით, მოსწავლეები ქმნიან ახალ ტექსტს, წარმოიდგენენ პერსონაჟებს, უღრმავდებიან საკუთარ ფიქრებს, კითხვების დახმარებით კი თანმიმდევრულად და მარტივად გამოხატავენ სათქმელს.

ამბის შედგენის შემდეგ ტექსტის გაფორმების დრო დგება. ბავშვებს უყვართ ხატვა, ზოგს ამბის თხრობა ფერებით უკეთ გამოსდის. ამიტომ, მომდევნო აქტივობა სწორედ ილუსტრაციის შექმნას გულისხმობს.

 

მე-2 ბარათი – „გახდი ილუსტრატორი“

პატარა მკითხველზე, ნაწარმოების შინაარსთან ერთად, დიდ შთაბეჭდილებას ახდენს წიგნის ილუსტრაციებიც. ილუსტრატორს დიდი პასუხისმგებლობა აკისრია – სიტყვას ფერი და ფორმა უნდა მისცეს. ეს რომ შეძლოს, კარგად უნდა იცნობდეს ტექსტს და ხვდებოდეს ავტორის ჩანაფიქრს.

მწერალი მარტივი წინადადებებით აღწერს გარემოს, პერსონაჟებს, მაგრამ ისე ცხადად, რომ მკითხველი ადვილად წარმოიდგენს ჯადოსნურ სოფელს, პატარა სახლს, სადაც შუქი ანთია, კედელზე ბებიას გაკეთებული ჩირის აცმები კიდია, ფანჯრასთან კი ბიჭუნა დგას და გაჰყურებს, როგორ თოვს „ირიბად და ალმაცერად“.

ეს დავალება წყვილურ მუშაობას მოითხოვს. მოსწავლეები ცდილობენ, გონებაში წარმოქმნილი სურათ-ხატები ზედმიწევნით აღწერონ, შეარჩიონ ეპითეტები, რომლებითაც სათქმელს უკეთ გამოხატავენ. გაზიარებული შთაბეჭდილების საფუძველზე კი მეწყვილემ შესაბამისი ილუსტრაცია უნდა შექმნას. ამ აქტივობით ბავშვები გაიაზრებენ, რამხელა მნიშვნელობა აქვს დეტალებს, საგნების ფორმას, მათ დინამიკას და მეტაფორულ გარდასახვას.

 

მე-3 ბარათი – „იისფერი თოვლი“

ლილე ელლისთან ერთად დაუჯერებელ თავგადასავალში შეაბიჯებს. მისი სიზმრები ახალ პერსონაჟებთან შეხვედრის ჯადოსნური ისტორიებია. ამ პერსონაჟებს ქართველი მკითხველი კარგად იცნობს. საგულისხმო ის გახლავთ, რომ მწერალი ზოგიერთ მათგანს ლილესა და ელლის თანატოლად გვაცნობს, თითქოს ამით მათ მოზარდებისთვის უფრო ახლობელს ხდის. ყველა ეს შეხვედრა წიგნის მთავარ გმირზე ძლიერ შთაბეჭდილებას ახდენს.

ლილე ჯერ პატარა ბიჭუნას გაიცნობს, რომელსაც ჯიუტად სჯერა, რომ თოვლი არა თეთრი, არამედ იისფერია. უფროსი თაობის მკითხველი მალევე მიხვდება, რომ ეს ბიჭუნა მომავალი პოეტი გალაკტიონ ტაბიძეა. ამ ზღაპარში ლილე ირწმუნებს, რომ „მთავარია დაკვირვება ისწავლო, რასაც ვერ ხედავ, ის რომ იგრძნო“.

ამ აქტივობით მოსწავლეები წიგნის გმირებთან ერთად პოეზიის სამყაროში აღმოჩნდებიან. უფროს თანამკითხველებს კი ისღა დაგვრჩენია, ერთი რუტინული სასწავლო დღე პოეზიის საღამოდ ვაქციოთ: წავიკითხოთ გალაკტიონის ლექსები, შევქმნათ ილუსტრაციები, ვითამაშოთ ლექსობანა და ვინძლო კლასშიც აღმოვაჩინოთ ისეთი მოსწავლე, ჯიუტად რომ სჯერა მოვლენების ალოგიკურობა.

 

მე-4 ბარათი – „ჟირაფების ქვეყანაში“

მომავალ პოეტთან შეხვედრის შემდეგ გოგონები ჟირაფების ქვეყანაში მოხვდებიან. ამ თავგადასავალში ისინი პატარა ჟირაფ ბოჟის გადაარჩენენ და შინ დააბრუნებენ. ელლი და ლილე ამას ვერ შეძლებდნენ კეთილი და გულადი ბიჭის დახმარების გარეშე, რომელიც მომავალში დიდი მხატვარი გახდება და ადამიანისთვალებიან ცხოველებს დახატავს. ამჯერად ავტორი პატარა მკითხველებს ნიკო ფიროსმანზე მიანიშნებს.

მასწავლებლებმა ვიცით, რომ გარდა სასკოლო სივრცეში განხორციელებული აქტივობებისა, სასწავლო მიზნებს ეხმიანება სკოლის ფარგლებს გარეთ დაგეგმილი ღონისძიებებიც. წიგნის ეს მონაკვეთი არაფორმალური განათლების საჭიროებასა და აქტუალურობას კიდევ ერთხელ ცხადყოფს, თუ ესტუმრებით ეროვნულ გალერეას, სადაც ქართველი მხატვრების შემოქმედებას გაეცნობით. სასიამოვნო იქნება მოსწავლეების გულწრფელი ემოციების ხილვა, როდესაც ფიროსმანის ნახატების თვალიერებისას წიგნთან გაავლებთ პარალელს. ამჯერად მოსწავლეები არა სიტყვის, არამედ ფერის ძალმოსილებაზე დაფიქრდებიან.

ნაწარმოების ეს მონაკვეთი ბევრ სასაუბრო თემას მოიცავს: როგორ უნდა ვიზრუნოთ ცხოველებზე, რას ნიშნავს თავისუფლება და როგორ იქცევიან ნამდვილი მეგობრები რთული არჩევანის წინაშე.

ამ მოგზაურობისას ლილე მნიშვნელოვან ჭეშმარიტებას ეზიარება – რომ „ყველა ადამიანი ერთნაირი არ არის“ და თავისუფლება ნიშნავს იმას, „როცა ლომივით გშია, მაგრამ ჟირაფს წასვლის ნებას მისცემ“.

საინტერესოა, როგორ ესმის ამ ეპოქის მოზარდს თავისუფლების ცნება?

 

მე-5 ბარათი – „ჯადოსნური ჰანგები“

მომდევნო აქტივობას ჯადოსნურ ჰანგებთან მივყავართ. წიგნის მთავარი გმირები ამჯერად შეხვდებიან ბიჭუნას, რომელმაც ჯერ არ იცის, რომ მომაჯადოებელი ხმა აქვს. მერცხლებს შურდულით დადევნებული, მას შემდეგ ისწავლის გალობას, რაც გაიაზრებს, რომ ფრინველებსაც შეიძლება სტკიოდეთ, რომ სამყარო ადამიანამდელ გამოცდილებას ინახავს და ამ ცოდნას მოფრთხილება სჭირდება.

გალაკტიონისა და ფიროსმანის შემოქმედების გაცნობის შემდეგ მოსწავლეები ჰამლეტ გონაშვილის ტკბილხმოვანებასაც თუ მოისმენენ, ლილესავით მიხვდებიან, რომ გადაწყვეტილების მიღებამდე გულს უნდა მოუსმინო, რადგან ასე შეიძლება, სამყარო უკეთესობისკენ შეცვალო.

 

მე-6 ბარათი – „სტუმრად ბარბარესთან“

მეოთხე პერსონაჟი, რომელსაც გოგონები ესტუმრებიან, არც მეტი, არც ნაკლები, თავადის ქალი ბარბარე ჯორჯაძეა. სწორედ ის ბარბარე, რომლის წიგნიც ჩვენი დედებისა და ბებიების სამზარეულოს შეუცვლელი ატრიბუტი გახლდათ. 1914 წელს გამოცემული რეცეპტების სრული კრებული აქტუალობას დღესაც არ კარგავს და ტრადიციული ქართული გემოს ალმანახია.

ლილე ბარბარესთან სტუმრობისას აღმოაჩენს, რომ ტყუილს – მჟავე, მონატრებას – მლაშე, დარდს – მწარე, სიყვარულს კი თაფლივით ტკბილი გემო აქვს. კარგმა მზარეულმა იცის, რომ გემრიელი კერძის მოსამზადებლად ყველა გემო მნიშვნელოვანი და აუცილებელია, ჩვენ კი მათი სწორად გამოყენების ხელოვნებას უნდა დავეუფლოთ.

„გემოების გამოცნობა“ მხოლოდ გემრიელი აქტივობა არ გეგონოთ, ის სასარგებლო და „საჯამრთელო“ თამაშია. შეგიძლიათ, მოსწავლეებსა და შვილებს დააგემოვნებინოთ სხვადასხვა ხილი, ბოსტნეული თუ მზა კერძი. გჯეროდეთ, ყველაზე ჭირვეული დეგუსტატორის გულსაც მოიგებთ.

 

მე-7 ბარათი – „მარიამ დემურიას სახელობის თეატრი“

მოგზაურობის დასასრულს ლილე და ელლი, ბარბარეს რჩევით, თეატრის ჯადოსნურ კარს შეაღებენ და მკითხველთან ერთად პირდაპირ სცენაზე აღმოჩნდებიან. აქ გოგონებს საინტერესო მასპინძელი დახვდებათ.

როლური თამაშებით ტექსტზე მუშაობა მოსწავლეებისთვის ნაცადი და საყვარელი მეთოდია. რა მოხდება, თუ წაკითხული ნაწარმოებების სიუჟეტებს მინისპექტაკლებად გავათამაშებთ და დროდადრო კლასს „მარიამ დემურიას სახელობის თეატრად“ გადავაქცევთ?

უფროს თანამკითხველებზეა დამოკიდებული, დაინტერესდებიან თუ არა მოზარდები, მოისურვებენ თუ არა, მეტი შეიტყონ იმაზე, როგორ იქცა რუსეთის ცარისტული რეჟიმის წინააღმდეგ მებრძოლ საგანმანათლებლო კერად მარიამ დემურიას მიერ დაარსებული სახალხო თეატრი – „ავჭალის აუდიტორია“, სადაც უფასოდ იდგმებოდა სპექტაკლები და ისმოდა მივიწყების პირას მისული ქართული ენა. მომავალში კი, მისი ხელმძღვანელობით, საგანმანათლებლო ჟურნალი „ნაკადულიც“ დაარსდა.

ახალგაზრდა თაობისთვის მარიამ დემურიას სახელი, ისევე, როგორც ბარბარე ჯორჯაძისა, ნაკლებად ცნობილია. მოსწავლეების უმეტესობას თითქმის არაფერი სმენია მე-19 საუკუნის ამ ორ ქალ მოღვაწეზე, რომლებიც ძალისხმევას არ იშურებდნენ, რათა გარუსების პირას მყოფი თანამოქალაქეებისთვის თვალები აეხილათ.

ყველა ეს მოგზაურობა წიგნის მთავარი პერსონაჟისთვის მაკურნებელ ძალად იქცა. თუ როგორ, ამას ნაწარმოებიდან შეიტყობთ. ჩემი მიზანი კი შვილებსა და მოსწავლეებთან ერთად ლიტერატურული პერსონაჟების „ადევნება“ გახლდათ.

მხატვრულ ლიტერატურაში ახალი ავტორების აღმოჩენა სარკმლების გაღებას ჰგავს – რაც უფრო მეტ სარკმელს ვაღებთ, მით მეტ სინათლეს ვუშვებთ მოსწავლეების სამყაროში.

 

 

 

ხიდი ცაში

0

ავსტრიელმა თაღლითმა, ვიქტორ ლუსტიგმა სახელი იმით გაითქვა, რომ ეიფელის კოშკი ორჯერ გაყიდა. 1925 წელს პარიზის ერთ-ერთი ფირმის წარმომადგენლებს სრულიად საიდუმლოდ გაანდო, რომ მერია კოშკის დაშლასა და ჯართად გაყიდვას გეგმავდა, რადგან ქალაქისთვის ეს უზარმაზარი რკინის მონსტრი უკვე ძალიან შემაწუხებელი იყო. ჰო, დამავიწყდა, მეთქვა, რომ ეს ფირმა, ვისაც ლუსტიგმა საიდუმლო გაუმჟღავნა, სწორედ ჯართის გადამუშავებით იყო დაკავებული. ამიტომ მეპატრონე ისე აღტყინდა, რომ წინასწარ გადაიხადა როგორც კოშკის სავარაუდო საფასური, ისევე ლუსტიგის საკომისიო, რომ კოშკი სწორედ მისთვის მიეცათ. ერთმანეთს ხელი ჩამოართვეს და ჯართის ფირმის მეპატრონე ჯართად დაშლილ ეიფელის კოშკს დაელოდა, ლუსტიგი კი 100 ათასი ფრანკით ავსტრიაში გაიქცა. იქიდან ინტერესით დაელოდა მოვლენების განვითარებას.

როდესაც ჯართის ფირმის მეპატრონე მიხვდა, როგორ გააცურეს, იმდენად შერცხვა საკუთარი სიბრიყვის, რომ ხმა აღარ ამოიღო. არც პოლიციას უთხრა რამე და არც კერძო დეტექტივები დაიქირავა თაღლითის მოსაძებნად.

შერჩა ლუსტიგს ფული და ეგაა.

ადგა და გარკვეული დროის შემდეგ, კვლავ პარიზში ჩავიდა, რათა ეიფელის კოშკი მეორედ გაეყიდა.

დღეს წარმოუდგენელია, იმის გაფიქრება, რომ შეიძლება ვინმე ისეთი გულუბრყვილო იყოს, დაიჯეროს თითქოს ეიფელს დაშლიან და ჯართად გაყიდიან. თუმცა, მისი აგებისას, ის პარიზის სიმბოლო სულაც არ ყოფილა. დროებითი კონსტრუქცია გახლდათ. პარიზს ასე რომ შემორჩა, ალბათ მისი ავტორის გუსტავ ეიფელის დამსახურებაა, რომელმაც ყველაფერი გააკეთა კოშკის გადასარჩენად.

1889 წელი ფრანგებისთვის მნიშვნელოვანი წელი დადგა, რადგან ზუსტად ასი წლის წინ ბასტილია აიღეს. დაიწყო საფრანგეთის დიდი რევოლუცია. ჩამოაგდეს ბურბონები, ფრანგებმა მოქალაქეობრივი უფლებები მიიღეს. თუმცა, მერე მთელი მეცხრამეტე საუკუნე ერთს მოვლენას მეორე ენაცვლებოდა. ამიტომ, საზოგადოების ერთ ნაწილს სურდა ამ თარიღის აღნიშვნა, მეორე კი სკეპტიკურად იყო განწყობილი. გარდა ამისა, 1882 წელს მოხდა ფინანსური კრიზისი და ქვეყანას ჯერ კიდევ უჭირდა. ჰოდა, რა დროს ბასტილიის აღების აღნიშვნა იყო? ამიტომ, მესამე რესპუბლიკის მთავრობამ გადაწყვიტა, ამ თარიღისთვის ეროვნული გამოფენა მიეძღვნა. თან იაფადაც გამოვიდოდნენ. ასეთი გამოფენა წინა წლებში უკვე ორჯერ ჰქონდათ ჩატარებული და მეორე ჯერზე მოგებაც კი ნახეს. თანაც, მშვენიერი საშუალება იყო ყველასთვის ეჩვენებინათ, როგორი ტექნოლოგიური მიღწევები ჰქონდა საფრანგეთს.

1884 წელს პრეზიდენტმა გამოაცხადა, რომ პარიზი ხუთი წლის შემდეგ კვლავ ჩაატარებდა გამოფენას. ამავე დროს, პარიზის მერია დააფინანსებდა საგამოფენო ექსპონატის მშენებლობასაც. ეს უნდა ყოფილიყო გიგანტური კოშკი, რომელიც საფრანგეთის პროგრესის სიმბოლო იქნებოდა. წინასწარ ისიც გააჟღერეს, რომ კოშკის სიმაღლე 300 მეტრი უნდა ყოფილიყო. ღია კონკურსი გამოაცხადეს და ვისაც არ დაეზარა, ყველამ განაცხადი შეიტანა. მათ შორის იყო გუსტავ ეიფელიც, რომელმაც ფაქტობრივად ჟიურის ცისკენ მიმავალი ოთხ ფეხზე შესკუპებული რკინის ხიდი შესთავაზა. თავიდან, ეს იდეა აბსურდულად მოეჩვენათ, თუმცა მრავალი უფრო აბსურდული იდეის განხილვის შემდეგ დაასკვნეს, რომ ეიფელს საკმარისი ცოდნა და გამოცდილება ჰქონდა. ამიტომ, ეს ფოლადის კონსტრუქცია არ დაიშლებოდა და რომელიმე კვარტალს არ მოიყოლებდა ქვეშ.

ასე იყო თუ ისე, მშენებლობა დაიწყეს და მიუხედავად მშენებლობის პროცესში წარმოქმნილი უამრავი სირთულისა, პარიზელების კრიტიკისა და დაცინვისა, ეიფელის კოშკმა თავისი შემქმნელი მულტიმილიონერად აქცია, რადგან კონტრაქტის თანახმად მომდევნო ოცი წლის განმავლობაში კოშკიდან მიღებული მოგების საკმაოდ დიდი წილი ეიფელს ეკუთვნოდა.

ეიფელი ბრწყინვალე ინჟინერი იყო, ამასთანავე თურმე მეტალურგიაშიც კარგად ერკვეოდა.

მადნებიდან მეტალებისა და სხვადასხვა თვისების მქონე მრავალი შენადნობის მიღების ხერხებს სწორედ მეტალურგია სწავლობს.

რკინის ეპოქიდან დღემდე რკინას მისი მადნებიდან იღებენ. მადანში რკინა ოქსიდების სახითაა. მადანი ასევე შეიცავს სპილენძს, ტყვიას, თუთიას, მანგანუმს, ფოსფორს, სილიციუმს და ზოგიერთი მათგანი ე.წ. „შლეიფის“, იგივე „კვალის“ ელემენტს წარმოადგენს (რკინის მოპოვებისას კვალის სახით გარემოში განიბნევა).

სულ ადრეულ წლებში თიხაში ამოვლებულ მადანს ხის ნახშირთან ერთად ღუმელში დებდნენ. ღუმელს ერთ მხარეს ღრმული ჰქონდა, საიდანაც ხელით ჰაერს უბერავდნენ. საბოლოოდ, რკინის ოქსიდიდან რკინა მიიღებოდა. ცარიელი ქანი კი ქვევით რჩებოდა. რკინის მარცვლები ფხვიერ მასასთან იყო შერეული. ამ მასას იღებდნენ, ცალკე აცხელებდნენ, შლაკებს აცილებდნენ და ახურებდნენ. ფსკერზე კვერის მსგავსი ფორმის რკინა რჩებოდა.

ფხვიერი მასა – რკინა/ნახშირბადის შენადნობი იყო, რომელშიც ნახშირბადის პროცენტული რაოდენობა ჭარბობდა.

დღეისათვის მადნიდან რკინის მიღება ხდება ბრძმედში, იგივე დომნაში. დომნა 30მ.-ის სიმაღლის რთული ნაგებობაა, რომელიც შიგნიდან ცეცხლგამძლე აგურით, ხოლო გარედან ფოლადის ფურცლებით არის შეკრული. ბრძმედის ზედა ნაწილიდან ხდება გამოსავალი ნივთიერების და დამხმარე მასალების ჩატვირთვა. ქვემოდან კი – ჰაერის მოწოდება, რომელიც კოქსის წვისთვისაა საჭირო.

ამ დროს მიმდინარე ძირითადი ქიმიური პროცესები შემდეგია:

1.გავარვარებულ კოქსზე ჰაერის მოქმედებით ხდება კოქსის ინტენსიური წვა:

C+O2=CO2+Q;

  1. წარმოქმნილი ნახშირორჟანგი კოქსის ნახშირბადის მოქმედებით, ნახშირბადის (II) ოქსიდად გარდაიქმნება:

CO2+ C =2 CO-Q;

  1. ნახშირბადის (II) ოქსიდი რკინის ოქსიდებს თავისუფალ მეტაამდე აღადგენს:

3Fe2O3+CO=2Fe3O4+CO2

Fe3O4+CO=3 FeO+CO2

FeO+CO=Fe+CO2.

მადანი შეიცავს მინარევებს, ამიტომ ბრძმედში რკინასთან ერთად სხვა ნივთიერებებიც აღდგება – მანგანუმი, სილიციუმი, ფოსფორი.

მაღალი ტემპერატურის გამო ბრძმედში აღდგენილი რკინა ლღვება, მასში იხსნება კოქსი (C) და მიიღება არა სუფთა რკინა, არამედ მისი შენადნობი – თუჯი. თუჯი მყიფეა, არ იჭედება, მისგან მილებს, მანქანის ძრავებს, ხიდის მოაჯირებს ამზადებენ. ასევე, წინა თაობის გათბობის რადიატორები თუჯისგან მზადდებოდა.

თუჯის შემადგენლობაა: რკინა – 93%; ნახშირბადი – 2-4,5%; სილიციუმი – 2-5%; მანგანუმი – 1-3%; ფოსფორი – 0,02-2%; გოგირდი – 0,005-0,08%.

არსებობს ორი სახის თუჯი-თეთრი და რუხი.

სულ იოლად შეიძლება ერთი ექსპერიმენტის ჩატარება. მთავარია, სადმე თუჯის ნატეხი ვიპოვოთ და შემდეგ ჭიქაში მოვათავსოთ. დავამატოთ კონცენტრირებული მარილმჟავა. რეაქციის დასაჩქარებლად სარეაქციო არე გავაცხელოთ. რკინა მჟავასთან ენერგიულად მოქმედებს წყალბადის გამოყოფით. ხსნარში კი ნახშირის შავი ნაწილაკები წარმოიქმნება, რომელთა რაოდენობა დაყოვნებისას მატულობს.

თუჯის გადამუშავებით შესაძლებელია მისი შემადგენლობის შეცვლა. მიიღება ფოლადი.

ამ დროს მიმდინარეობს ქიმიური პროცესები:

  1. დაჟანგვის გზით თხევადი თუჯის შემადგენლობაში არსებული ელემენტების მოცილება:

2C+O2=2CO

4P+5O2=2P2O5

S+O2=SO2

Si+O2=SiO2

2Mn+O2=2MnO

Fe+O2=2FeO

  1. წარმოქმნილი FeO-ც მონაწილეობს მინარევების დაჟანგვაში:

C+ FeO=Fe+CO

2P+5 FeO=5Fe+P2O5

Si+2 FeO=2Fe+ SiO2

Mn+ FeO =Fe+MnO

 

ფოლადი ადვილად იჭედება. სწრაფი გაციებისას მაგარი ხდება, ნელი გაციებისას – რბილი. მაგარი ფოლადისგან ინსტრუმენტებსა და სხვადასხვა კონსტრუქციებს ამზადებენ. რბილი ფოლადისგან ლურსმნებს, მავთულებს, მანქანის ნაწილებს. ასეთ რკინას ჭედადი ეწოდება.

 

თქვენი აზრით, რომელი ფოლადია გამოყენებული ეიფელის „ცაში აზიდულ ხიდში“?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

პროფესია – მასწავლებელი

0

ალბათ ყველა მასწავლებელს ერთხელ მაინც სმენია ფრაზა: „თქვენ მთელი ზაფხული ისვენებთ“. ალბათ ისიც უთქვამთ, თქვენი სამუშაო დღე მალე მთავრდებაო. ცოტა თუ ფიქრობს იმაზე, რომ ეს პროფესია გაცილებით მეტია, ვიდრე გაკვეთილზე მოსწავლეებთან ერთად გატარებული 45 წუთი დღეში მაქსიმუმ ექვსჯერ.

მასწავლებლები სკოლაში ადრე მიდიან ან შინ გვიან ბრუნდებიან; ხშირად ორივე ერთადაა, რადგან გაკვეთილებს დაგეგმვა სჭირდება, რესურსებს – მოპოვება, სამუშაო ფურცლებს – დაქსეროქსება, დახარისხება და აკინძვა, დავალებებს და ტესტებს კი – გასწორება. ხშირად მასწავლებლებს ტესტები და რვეულები სახლში დააქვთ, რომ მაშინაც კი იმუშაონ, როცა მათი სამუშაო დღე დიდი ხნის დასრულებულია. გინახავთ ის ცნობილი ნახატი? – ღამით ჩაბნელებული კორპუსია გამოსახული, ყველას სძინავს და მხოლოდ ერთი ფანჯრიდან გამოდის სინათლე. ამ ფანჯარას ხშირად აწერია ხოლმე: მხატვარი, მთარგმნელი, მწერალი… არასდროს – მასწავლებელი. თუმცა ცოტა თუ ხვდება, რომ ფანჯრის უკან სწორედ მასწავლებელი ზის და ტესტებს ასწორებს, ან რვეულებს, ან გაკვეთილს გეგმავს და რესურსებს ახარისხებს. რადგან მისი „მოკლე“ სამუშაო დღე არასდროსაა საკმარისი ყველა იმ პასუხისმგებლობისა და საქმისთვის, რაც ჩაბარებული აქვს.

მასწავლებლები ზოგჯერ ღამის თერთმეტ საათზეც კი პასუხობენ მშობლების ზარს. ეს ზარი კი მათ მომდევნო დღისთვის მოსამზადებელ რუტინას აწყვეტინებთ, რომელიც აგრეთვე სამუშაო დღესთანაა დაკავშირებული. სია შეიძლება უსასრულოდ გაგრძელდეს, სიმართლე კი ერთია: მასწავლებლის მოკლე სამუშაო დღე სინამდვილეში ძალიან გრძელი და აუნაზღაურებელია, რადგან, როგორც წესი, მასწავლებლის ანაზღაურება მოსწავლეებთან გაკვეთილზე გატარებული 45 წუთის სიმრავლით განისაზღვრება. ამის შემდეგ რაც ხდება, ის ე.წ ოვერთაიმია, რაზე უარის თქმაც მასწავლებელს არ შეუძლია, რადგან შუაში მოსწავლე დგას, მოსწავლე კი მასწავლებლისთვის პირველია და ამ ყველაფერში ბრალი არ მიუძღვის. მას ვერ გაემიჯნები, ვერ გაიფიცები. ყოველთვის, როცა მასწავლებელი საკლასო ოთახის კართან დგას, ყველა წყენას, ბრაზს და იმედგაცრუებას კართანვე ტოვებს. ვინც კარს იქით ხვდება, მუდამ ღიმილიანს ხედავს და ზოგჯერ ვერც წარმოუდგენია, რომ შეიძლება, მასწავლებელს რამე აწუხებდეს. ერთი მხრივ, ეს აუცილებელიცაა, თუმცა მეორე მხრივ…

მასწავლებლები ჩვეულებრივი ადამიანები არიან, ცხოვრება სკოლის კედლების გარეთაც აქვთ, რისი გააზრებაც მშობლებს ხშირად მოსწავლეებზე არანაკლებ უჭირთ. როგორც ყველა ადამიანს, მასწავლებლებსაც ხშირად უწევთ პირად პრობლემებთან გამკლავება. თუმცა, პროფესიის ბუნებიდან გამომდინარე, ამის დამალვა უხდებათ. ადამიანების უმეტესობას ჩვევად აქვს, გაღიზიანება სხვა ადამიანებზე გადაიტანოს. წარმოიდგინეთ, რამდენი შინაგანი ძალის მობილიზებაა საჭირო, რომ ეს დათრგუნო და არ შეგეშალოს, არ გაღიზიანდე მეასედ დასმულ ერთსა და იმავე შეკითხვაზე, ხმაურზე, დაუმორჩილებლობაზე, არსაიდან მოსულ უკმაყოფილებაზე და ა.შ. რადგან თუ გაღიზიანდი, მერე შენვე ინანებ, მომდევნო კვირებს იმაზე ფიქრში გაატარებ, რომ ბავშვებს (შენგან განსხვავებით, – შენ ხომ ზრდასრული ხარ) თავიანთი ემოციებისა და საქციელის კონტროლი ხშირად არ შეუძლიათ და ამის გამო ტკივილი არ უნდა მიაყენო, თუნდაც სულ მცირე. იქნებ რა უჭირდათ მაშინ, როცა შენიშვნა მიეცი, იქნებ რა უჭირდათ მაშინ, როცა მათ ვერ ხედავდი, იქნებ რა უჭირთ მაშინ, როცა სკოლიდან მიდიან, იქნებ რა უჭირთ მაშინ, როცა სკოლას აცდენენ… და ასე გადადის მასწავლებლის განცდები უკანა პლანზე.

მასწავლებელი მუდამ თავის თავს ადანაშაულებს, თუმცა მისთვის მაინც გულდასაწყვეტია, როცა მედიაც და მედიის გავლენით ხალხიც პრობლემას ყოველთვის მასწავლებელში ხედავს. შუქდება ნეგატიური ამბები იმის შესახებ, რომ ერთეულებს რაღაც შეეშალათ, რაღაცას თავი ვერ გაართვეს… რატომ არ ჰყვებიან მათზე, ვინც წლების განმავლობაში თავდაუზოგავად შრომობს, დადის წრეზე, რომელიც მოსწავლის ა პუნქტიდან ბ პუნქტამდე მიყვანას გულისხმობს? ამ თავდაუზოგავი შრომის პარალელურად ყველა თითს გიქნევს, რომ საკმარისად კარგი არ ხარ და ბევრს არ აკეთებ, რომ თან, აი, ეს უნდა ქნა, კიდევ, აი, ეს და, აი, ესეც. მოსწავლეების უმეტესობაც ხომ, სამწუხაროდ, ძალიან გვიან ხვდება, თურმე რამდენს აკეთებდა ესა თუ ის მასწავლებელი მისთვის.

ამიტომ ყველანი ფრთხილად უნდა ვიყოთ მასწავლებლის პროფესიის შეფასებისას. მათ ყოველდღიურ რეჟიმში უწევთ ბრძოლა საკუთარ განცდებსა თუ ემოციებთან. მათ მუდამ უწევთ, რაღაცები წერონ სამუშაო საათების შემდეგ, ზოგჯერ ისეთი რამეებიც კი, რაც სწავლებასთან არაფერ კავშირშია. მათ მუდამ უწევთ, ისეთ ადამიანებს უსმინონ (სამუშაო საათების შემდეგაც) და თავი უქნიონ, ვინც კლასში ერთხელაც კი არ შესულა გაკვეთილის ჩასატარებლად. მათ მუდამ უწევთ, განვითარებაზე იზრუნონ და მაინც უპერსპექტივობას აწყდებოდნენ.

რაღაც გაგებით, კარგი მასწავლებელი კარგი მსახიობია. უოცნებია თუ არა ამაზე ბავშვობაში, მაინც მოუწია, რომ სცენაზე იდგეს. ოღონდ ეს სცენა სხვანაირი დეკორაციებითაა, შენ წინ ფარდაა არ არის, ის არასდროს დაიხურება, რომ ამოისუნთქო. ყველა გამომცდელი თვალით გაკვირდება, ისიც კი, ვინც ყოველდღიურ მაყურებლებს შორის არ ზის. მასწავლებლობა ინტროვერტების პროფესია ნამდვილად არ არის, თუმცა დროთა განმავლობაში ინტროვერტები წარმატებით ვითვისებთ ექსტრავერტების სოციალურ უნარებს და ეს კიდევ ერთი დასტურია იმისა, რომ ყოველდღიურად მართლა სცენაზე ვდგავართ.

ერთი დამღლელი დღის ბოლოს ჩემმა მეგობარმა, რომელიც ფარმაცევტია, მკითხა, რომელი პროფესია უფრო რთულიაო. მე ვუთხარი: შენი, რადგან აფთიაქში შემოსული მომხმარებელი ხშირად გეჩხუბება, მე კი დაღლას და გადაწვას მოსწავლეების მიერ უკან დაბრუნებული სიყვარული მიწონის-მეთქი. დღემდე ასე ვფიქრობ. თუმცა მაინც ნურასდროს ეტყვით მასწავლებელს, შენ რა გენაღვლებაო – ხშირად ისინიც ისხამენ დასამშვიდებლად სახეზე ცივ წყალს გაკვეთილზე შესვლის წინ, თუ, რა თქმა უნდა, საპირფარეშოში შესვლა მოსწრეს და დღის ბოლოს არ გაახსენდათ, რომ დღეს ეს არც კი გახსენებიათ.

ყავა კი მუდამ მაგიდაზე დევს და ცივდება.

ჩამოჯექი, მასწავლებელო.

როგორ დავეხმაროთ ბავშვს, რომელმაც გადაიტანა მძიმე სტრესი

0

სპეციალისტები, რომლებიც მუშაობენ მოზარდებთან სხვადასხვა კრიზისულ სიტუაციებში, გვაძლევენ რჩევებს, როგორ შეუძლიათ მშობლებსა და ნათესავებს, დაეხმარონ ბავშვს, რომელმაც განიცადა ძლიერი სტრესი და მწუხარება.

  1. მნიშვნელოვანია, იპოვოთ ან მოაწყოთ სპეციალური ადგილი, სადაც ბავშვი მაქსიმალურად დაცულად იგრძნობს თავს. ჩვეულებრივი საყვარელი ადგილების გარდა, ეს შეიძლება იყოს ბაღში სხვათა თვალთა ხედვიდან დაფარული სკამი, ორ სკამს შორის გადაჭიმული საბანი, აბაზანა და ა.შ. მთავარია, ბავშვი იქ მშვიდად და მარტო იყოს ან შეძლოს იქ მისთვის სასურველი ადამიანების მოპატიჟება.
  2. უმცროსი ბავშვები მშვიდდებიან შეხებისგან. შეგიძლიათ შესთავაზოთ ჩახუტება, ზურგზე მოფერება, თავზე ხელის გადასმა. ასეთ დროს ისინი უსაფრთხოდ გრძნობენ თავს. ამ შემთხვევაში, ბავშვი იგრძნობს მხარდაჭერას. ამ პერიოდში ყველაზე ანჩხლ თინეიჯერებსაც კი იზიდავთ ფიზიკურ კონტაქტი, ნუ შეგეშინდებათ მათი უფრო ხშირად ჩახუტება. მაგრამ თუ ბავშვი ან მოზარდი თავიდან გიშორებთ და არ სურს ფიზიკური კონტაქტი, მაშინ უმჯობესია ეს არ მოვთხოვოთ. დროდადრო გაუწოდეთ ხელი, ერთად მიუჯექით ტელევიზორს, შესთავაზეთ გვერდით დაწოლა. დროთა განმავლობაში ბავშვი მიგანიშნებთ, როცა ამისათვის მზად იქნება.

ზრდასრულმა, რომელიც ურთიერთობს ან თუნდაც მუშაობს ბავშვებთან, არ უნდა განიხილოს მათთან ემოციურად საკუთარი საზრუნავი, შფოთვა და ტრავმები. ეს აშინებს ბავშვებს და მათ არ სურთ, შეაწუხონ და გაანაწყენონ საყვარელი ადამიანები, ამიტომ შეუძლიათ საკუთარ თავში ჩაიკეტონ და არ იცხოვრონ თავიანთი ტრავმული გამოცდილებით. კრიზისში მყოფი ბავშვებისთვის ყველა ზრდასრული უნდა ეცადოს, გახდეს ნდობის კუნძული, რომელიც ახლა სჭირდება ბავშვს. დროთა განმავლობაში, როდესაც ბავშვი მზად იქნება, თქვენ, რა თქმა უნდა, უამბობთ, რამდენად შეშინებული იყავით და როგორ გრძნობდით თავს. მაგრამ ახლა, გამონახეთ რესურსი და მხარდაჭერა და შესთავაზეთ ბავშვს ან მოზარდს სივრცე თავისი განცდებისთვის.

მნიშვნელოვანია, შეეცადოთ აღადგინოთ ყოველდღიური რუტინა, რომელსაც ბავშვი მიეჩვია. მაშინაც კი, თუ ბავშვი ან მოზარდი არ დადის სკოლაში და არ ეწევა რაიმე რეგულარულ საქმიანობას, შეეცადეთ უზრუნველყოთ, რომ ის იძინებდეს ერთსა და იმავე დროს, ჭამდეს თუნდაც მცირე ულუფებით, იყოს ჰაერზე და თანდათან დაუბრუნდეს თავის ჩვეულ დღის წესრიგს. ბავშვისთვის გადამწყვეტია სტაბილურობის შენარჩუნება. ამიტომ, მშვიდი ყოველდღიური რუტინა ეხმარება ბავშვებს დარწმუნდეს, რომ ცხოვრება კვლავ გრძელდება.

ბავშვები სხვადასხვაგვარად განიცდიან მწუხარებას, სხვადასხვანაირად რეაგირებენ სტრესზე. ასე რომ, თუ ბავშვი მშვიდი ჩანს, ან თამაშობს სხვა ადამიანებთან, ან როგორღაც ყურადღების ცენტრშია, მნიშვნელოვანია ამის მხარდაჭერა. ნუ ეცდებით ბავშვის ყურადღების გადატანას, მიეცით მას გარკვეული დრო.

  1. თუ ბავშვი ან მოზარდი მზად არის ისაუბროს იმაზე, რაც ხდება, მნიშვნელოვანია, ესაუბროთ ამის შესახებ, გაარკვიოთ დეტალები და გააკეთოთ კომენტარი, გამოეხმაუროთ. ყურადღება გაამახვილეთ იმაზე, რომ ბავშვი არ არის დამნაშავე იმაში, რაც ხდება და მიეცით საშუალება, გამოავლინოს გრძნობა. მოუსმინეთ. შეეცადეთ გრძლად არ ესაუბროთ, რადგან ეს რთულად ასათვისებელია ბავშვებისთვის, განსაკუთრებით ტრავმულ სიტუაციაში.

თუ ბავშვი, პირიქით, იხურება და არ სურს არაფერზე ლაპარაკი, ესეც მისი უფლებაა, არ მოახდინოთ მასზე ზეწოლა. თუ ის მზად არ არის ინფორმაციის აღსაქმელად, სჯობს ჩუმად ისხდეთ ჩახუტებულები და მისცეთ აზრზე მოსვლის შესაძლებლობა.

მეგობრებთან სოციალიზაცია ხელს შეუწყობს მის რეაბილიტაციას, მაგრამ თუ ბავშვს ან მოზარდს ამჟამად მარტო ყოფნა ურჩევნია, მიეცით ეს შესაძლებლობა. ფრთხილად შესთავაზეთ ვარიანტები, მაგრამ ნუ აიძულებთ კომუნიკაციას.

ნუ გადატვირთავთ ინფორმაციით. ტრაგედიის შესახებ ახალი ამბების ყურება და კითხვა, ვიდეოებისა და პოსტების ნახვა ინტერნეტში არ უწყობს ხელს მის რეაბილიტაციას. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ისინი უნდა აუკრძალოთ, არ წაართვათ ბავშვს გაჯეტები, მაგრამ ისაუბრეთ იმაზე, რომ მისთვის მნიშვნელოვანია, იზრუნოს საკუთარ თავზე.

ცალკე ყურადღება მიაქციეთ ადგილს, სადაც მოხდა ტრაგედია, სად იმალებოდა ბავშვი, სად იმყოფებოდა მომხდარის დროს. თუ სკოლაზე ვსაუბრობთ, უმჯობესია, თავიდან ბავშვმა მოძებნოს ალტერნატიული გზები, რომლებზეც წინასწარ ისაუბრებთ. და ცოტა მოგვიანებით, დაეხმარეთ ბავშვს ან დარწმუნდით, რომ სკოლის მასწავლებლები ან ასისტენტები დაეხმარებიან მას ამ ადგილების მონახულებაში – დარჩით იქ ბავშვებთან, იმსჯელეთ. ეს ძალიან რთულია და შეიძლება გამოიწვიოს პანიკის შეტევები, ფსიქოსომატური რეაქციის შეტევები, ცრემლები, ბრაზი და სხვა ემოციები. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვიც და მოზარდიც მარტო არ დარჩნენ თავიანთ განცდებთან.

იტარეთ ბავშვი ბავშვთა ან მოზარდთა კრიზისულ ფსიქოლოგთან. განსაკუთრებით თუ ხედავთ მის მწვავე რეაქციებს – ტანჯვას, თვითდაზიანებას, კოშმარებს, ჭამაზე უარს – და მოზარდებში ფსიქოტროპული ნივთიერებების, ალკოჰოლის მიღებას, სუიციდურ აზრებს მაშინაც კი, თუ ფიქრობთ, რომ დრო გავიდა და ბავშვი მშვიდია. ეს შეიძლება სულაც არ იყოს ასე. ტრავმის გადახარშვა განსხვავებულად ხდება და ის შეიძლება მას დიდი ხნის განმავლობაში თავს სხვადასხვა გზით ახსენებდეს. როგორი მზრუნველი მშობლებიც არ უნდა იყოთ, უმჯობესია დახმარებისთვის მიმართოთ სპეციალისტს. ბავშვები და განსაკუთრებით მოზარდები ყოველთვის მზად არ არიან მშობლებთან ისაუბრონ იმაზე, რაც მოხდა, მაგრამ ფსიქოლოგის დახმარებით ისინი უფრო ადვილად მოინელებენ ამ მტკივნეულ გამოცდილებას.

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

 

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...