შეიძლება ითქვას, რომ STEM განათლება აქტიურად და სწრაფად ინერგება თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცეში.
როგორც ცნობილია, STEM საგანმანათლებლო პროგრამაა, რომელიც აერთიანებს მეცნიერებას, ტექნოლოგიას, ინჟინერიას და მათემატიკას, ეს არის კომპლექსური მიდგომა, რომელიც საშუალებას იძლევა, რომ სხვადასხვა საგანი არა ცალკეულად, არამედ ერთიან ჭრილში იქნას გააზრებული და დაეხმაროს ახალგაზრდას საკუთარი ცოდნის ორგანიზებასა და ტრანსფერის უნარის განვითარებაში.
STEM საგანმანათლებლო პროგრამა ბოლო წლებში კიდევ უფრო განვითარდა. კერძოდ, მას შეემატა კიდევ 7 ხელოვნება და გახდა STEAM. სწავლულთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ STEM/STEAM აკრონიმზე R- read კომპონენტის დამატება კიდევ უფრო ყოვლისმომცველს ხდის სწავლებას და ხელს უწყობს შემეცნებასა და ცოდნის ტრანსფერს. შესაბამისად, ვიღებთ ერთიან კომპლექსურ და ჰოლისტურ მიდგომას STEM/STEAM/STREAM განათლების სახით.
2016 წელს, კანადურ სამეცნიერო ჟურნალში „მეცნიერება, მათემატიკა და ტექნოლოგიური განათლება“, დონ კრუგმა და ეშლი შოუმ გამოაქვეყნეს ნაშრომი „ST(R)E(A)M(S) განათლების ხელახალი კონცეფცია მასწავლებელთა განათლებისთვის“, სადაც განხილულია STEM განათლების იმგვარი განვითარება, რომელშიც მოაზრებულია ხელოვნება და ჰუმანიტარული მეცნიერებები. პუბლიკაციაში ნათქვამია, რომ STEAM მიდგომაში კითხვის კომპონენტის დამატება ხელს უწყობს შემეცნებით პროცესს, პრობლემის გაანალიზებასა და გადაჭრის გზების ძიებას. ასევე STEM-განათლებას ამატებენ მესამე კომპონენტს S-Sustainability Education-ს, რაც მდგრად განათლებას გულისხმობს. სამეცნიერო ნაშრომში, რომელიც განკუთვნილია მასწავლებლებისთვის, საუბარია, რომ STEM განათლების ხელახალი კონცეპტუალიზება უნდა მოხდეს, რათა მასში READ კომპონენტის დამატებით შესაძლებელი გახდეს სხვადასხვა საგნობრივი დისციპლინის ახლებური ინტეგრირება.
როდესაც ამ პუბლიკაციას გავეცანი, ვმუშაობდი ახალგაზრდებისთვის STEM/STEAM განათლების მიწოდებაზე. მე, როგორც ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, ძალიან დავინტერესდი ამ სიახლით, რადგან ვთვლი, რომ მეცნიერებისა და ლიტერატურის დაკავშირება, ხელს უწყობს მოზარდებში ცოდნის გამთლიანებას და ერთი საკითხის მრავალმხრივი პრიზმიდან გაშუქებას.
ძალიან დიდი სურვილი გამიჩნდა ჩემს პრაქტიკაში დამენერგა STREAM მიდგომა. შევარჩიე წიგნები, შევიმუშავე სამუშაო გეგმა და კოლეგებთან მეთოდის გაზიარების შემდეგ საპილოტე პროექტის „STREAM სამყაროს“ განხორციელება ვცადე.
საბავშვო საკითხავი ლიტერატურიდან შევარჩიე:
- ნილს სიმეონის „14 კრისტალის თეორია“;
- მ.კ ლეონარდი „ხოჭო ბიჭის“ ტრილოგია;
- პიტერ ბანზლი „მექანიკური გული“, „მთვარის მედალიონი“;
- ტორესა მოსი „ორდროშობანა“.
აღნიშნული ლიტერატურა საუკეთესო შესაძლებლობას გვაძლევს მეცნიერების, მათემატიკის, ინჟინერიის, ხელოვნებისა და ლიტერატურის ინტეგრირებისთვის.
ამ წერილში გაგიზიარებთ ჩემს პრაქტიკას და ერთი წიგნის მაგალითზე განვიხილავ STREAM მეთოდის დანერგვის შესაძლებლობებს.
ნილს სიმეონის „14 კრისტალის თეორია“ წაკითხვისთანავე ლიტერატურული კლუბის წევრების საყვარელი წიგნი გახდა.
წიგნი მრავალმხრივ საინტერესო რესურსია, რაც მკითხველს აღძრავს ეძებოს, იკვლიოს, აღმოაჩინოს და კრიტიკულად გააანალიზოს ფაქტები.
წიგნის მთავარი გმირი, უგო, მეცნიერებითაა გატაცებული. ის მოულოდნელად აღმოაჩენს ბაბუის საიდუმლო ლაბორატორიას და ზედმიწევნით შეისწავლის მის მეცნიერულ ნაშრომებს.
უგო თავის მეგობარს, ინგეს უყვება ლიმონის საოცარ ძალაზე, რომლითაც შესაძლებელია ენერგიის მიღება და ნათურის ანთება. სწორედ ლიმონის მჟავა აძლევს მას შესაძლებლობას, რომ მწყობრიდან გამოიყვანოს მოწყობილობა, რომლითაც ბოროტი ექიმი მართავს გარეულ ცხოველებს. სწორედ ამ ადგილზე გავამახვილე მოსწავლეთა ყურადღება, ჯერ საგულდაგულოდ დავამუშავეთ ეს მონაკვეთი. შემდეგ მოვიწვიეთ ქიმიის პედაგოგი, თინათინ ზარდიაშვილი, რომელიც გვესაუბრა ტუტეებსა და მჟავებზე. მოსწავლეებმა გაიაზრეს მათი თავისებურება. გაიგეს, რომ ლიმონის წვენში მრავლად არის ტუტეები, რომლებიც რეაქციაში შედის სხვა ნივთიერებებთან და წარმოქმნის ენერგიას.
ამ პროცესის გასააზრებლად გამოვიყენე STEM მიდგომა და Tincercad.com პლატფორმის დახმარებით ავაწყვეთ ლიმონის ბატარეის ვირტუალური მოდელი. თეორიული მასალის გაანალიზებისა და ვირტუალური პროექტის შექმნის შემდეგ, პროცესი რეალურ გარემოში გადავიტანეთ და დავამზადეთ ლიმონის ბატარეა. მოსწავლეებმა ყურადღებით დაამუშავეს დეტალი, რომელმაც რეალურად უბიძგა მათ საბუნებისმეტყველო საგნებში მიღებული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენებისკენ, ქიმიური თუ ფიზიკური მოვლენის გააზრებისკენ, რომელიც წარმოშობს ენერგიას.
ნაწარმოებში საუბარია, რომ უგოს ბაბუამ, თორმა, შექმნა მოწყობილობა, რომელსაც საიდუმლო სიგნალის გადაცემა შეეძლო, ხოლო უგომ წაიკითხა და აამუშავა დანადგარი. ამ მონაკვეთის წაკითხვის შემდეგ, მოსწავლეებს დასამუშავებლად მივეცი თემა პირველ ტელეგრაფიაზე. მონაწილეებმა წარმოადგინეს საინტერესო მოხსენებები რადიოტალღებსა და ტელეგრაფიაზე, რა გზა განვლო კაცობრიობამ ტელეგრაფიდან სმარტფონებამდე. გაეცნენ მორზეს ანბანს. მორზეს ანბანის გამოყენებით შექმნეს სახალისო ფრაზები და ბარათები, რომლებიც წარუდგინეს აუდიტორიას და შესთავაზეს დაშიფრული ტექსტის შინაარსის ამოცნობა. საინტერესო იყო ამ პროცესში მიკროკონტროლერის საშუალებით მინი-პროექტის შექმნა, რაც გულისხმობდა, ე.წ არდუინოს დახმარებით მორზეს ანბანით SOS სიგნალის შექმნა-გადაცემას.
ნაწარმოების სათაურია „14 კრისტალის თეორია“ და ნაწარმოებში მოთხრობილი მთელი თავგადასავალი უკავშირდება მე-14 ვარდისფერ კრისტალს და მის ენერგიას, რომელიც ბოროტ მეცნიერებს სურთ, გამოიყენონ ავი განზრახვით. მათი სურვილია, დაიმორჩილონ სამყარო და მიიღონ ისეთი ენერგია, რომელიც გამოიწვევს გამყინვარებას, რაც, ცხადია, ადამიანებისთვის ზიანის მომტანი იქნებოდა. ჩვენ დავინტერესდით, რამდენად შეესაბამება ეს ფაქტი რეალობას და არის თუ არა შესაძლებელი კრისტალებისგან ფრეონის მიღება. პირველ რიგში, მოვიწვიეთ კრისტალოლოგი, პროფესორი ქალბატონი მარიამ ახალკაციშვილი, რომელიც მოსწავლეებს ესაუბრა კრისტალების წარმოშობის, თვისებებისა და ფორმების შესახებ. გააცნო კრისტალის 14 მესერის ტიპი, ყოფა-ცხოვრებაში კრისტალების გამოყენების არეალი. მოწვეულმა სტუმარმა პასუხები გასცა მოსწავლეთა კითხვებს და დადგინდა, რომ აღნიშნული ფაქტი ფანტასტიკური ჟანრისთვის დამახასიათებელი მწერლის მიერ გამოგონილი ამბავია.
ნაწარმოებში ძალიან საინტერესო პერსონაჟია, სეიკო, რომელიც ფრაგმენტულად ჩნდება და კითხვისას დიდად ყურადღებას არ იქცევს. სინამდვილეში, ის ნაწარმოებში მთავარი ღერძის, სიკეთის საყრდენია და უჩუმრად მფარველად ევლინება ბოროტებისაგან დევნილ ბავშვებს. ის ფლობს ბუნების საიდუმლოს. მას ჰყავს მტაცებელი ცხოველები, რომლებიც ემორჩილებიან მას. ფლობს ფიტოთერაპიას და ვხვდებით, რომ ის ნამდვილად ბუნების სიკეთესთან თანაზიარია და მისი ფუნქცია ბუნების კანონზომიერების დაცვაა.
მისი პერსონაჟის შესწავლისა და დახასიათების შემდეგ, მოსწავლეებს დავალებად მიეცათ, მოეძიებინათ სამკურნალო მცენარეების რეცეპტები, რომლებსაც მათი ბებიები და ბაბუები ფლობდნენ. მონაწილეებმა წარმოადგინეს სამკურნალო მცენარეების მთელი სერია. მათ არა მარტო მოიძიეს, არამედ ჩაიწერეს რეცეპტები, შეისწავლეს თითოეული მცენარის ბიოლოგიური თუ სამკურნალო თვისებები.
ნაწარმოების გულდასმით წაკითხვისა და გაანალიზების შემდეგ ავტორთან შეხვედრის დროც დადგა. მოწვეული გვყავდა გიორგი მასხარაშვილი, იგივე ნილს სიმეონი. ავტორთან შეხვედრა საინტერესო და ღრმა დისკუსიით გამოირჩეოდა, მოსწავლეებმა მას გაუზიარეს საკუთარი მიგნებები, დაუსვეს კითხვები პერსონაჟებზე, მეცნიერებაზე, კრისტალებზე და უშუალოდ 14 კრისტალზე.
გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი აქტივობისა, კითხვის პროცესში ყურადღება გავამახვილეთ – მუსიკაზე, მოვისმინეთ რიმსკი კორსაკოვის „შეჰერაზადი“; გეოგრაფიული არეალზე, სადაც ხდება მოქმედება. ბავშვებმა ვირტუალურად იმოგზაურეს ფინეთში, მოამზადეს პრეზენტაციები ფინეთის შესახებ. მოწვეული სტუმრის დახმარებით ისწავლეს გრძედისა და განედის გამოთვლით კოორდინატების დადგენა და გაიუმჯობესეს რუკის კითხვის უნარ-ჩვევები, რითაც გამოირჩევა ნაწარმოების გმირი, უგო. კითხვასთან ერთად მოსწავლეებმა გაიუმჯობესეს წერის უნარები, მოამზადეს რეცენზიები, პერსონაჟთა დახასიათებები, წერილები, სიტყვის საგანძური და ა.შ.
შესაბამისად, STREAM აერთიანებს კიდევ ერთ სფეროს STEM-სა და STEAM-ში, მოცემულ მიდგომაში Reading-ის დამატებით სასწავლო კურიკულუმი მრავალფეროვანი და ხელმისაწვდომი ხდება ნებისმიერი მზაობის მოსწავლისათვის. კითხვა/წიგნიერება ხელს უწყობს კრიტიკულ აზროვნებას და კრეატიულობას. კითხვის, როგორც ახალი ცოდნის აღმოჩენის ძირითადი ელემენტის დანერგვით, STREAM უზრუნველყოფს კარგ სასწავლო გამოცდილებას. თანამედროვე მსოფლიოში სულ უფრო ბევრს საუბრობენ STREAM განათლების მნიშვნელობაზე და მკვლევრები ხაზს უსვამენ იმ ფაქტს, რომ სწორედ Reading კომპონენტი იძლევა შესაძლებლობას, რომ მოზარდმა განივითაროს ისეთი უნარები, როგორიცაა, კრიტიკული და ინოვაციური აზროვნება, გუნდურობა, თვითპრეზენტაცია, რასაც საბოლოო ჯამში პიროვნულ ჰარმონიზაციამდე მიჰყავს მოზარდი.
