შეიძლება მრავალ საქმეში თავდაჯერებულობა მაკლია, მაგრამ სიამაყით შემიძლია ვთქვა, რომ საქართველოს კუთხეებს კარგად ვიცნობ. ხშირად მიწევს მივლინებაში ყოფნა, მოგზაურობა. ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში საქართველოს თითქმის ყველა მუნიციპალური ცენტრი მოვინახულე, ორასზე მეტ სოფელში დავდგი ფეხი. შესაბამისად, თავისუფლად შემიძლია გავცე რჩევები მასწავლებლებისთვის, რომელთაც თავიანთი მოსწავლეებისათვის დასამახსოვრებელი და გამორჩეული ექსკურსიის მოწყობა განუზრახავთ.

რა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი საუკეთესო საზაფხულო ექსკურსიისათვის?

ჩემი აზრით, ექსკურსიის დაგეგმვისას უმთავრესია ორიგინალური მიმართულების შერჩევა. კახეთის ცნობილი ტაძრები, გერგეთის სამება, მცხეთა და გელათი თითქმის ყველას ნანახი აქვს. რა თქმა უნდა, გონიერი მოგზაური გენიალური ძეგლების ყოველი მონახულებისას ახალი შთაბეჭდილებებით მდიდრდება, მაგრამ ამ შესანიშნავმა გრძნობამ უარი არ უნდა გვათქმევინოს უცნობი მიწების დაპყრობაზე.

ბევრი ჩვენი თანამოქალაქისათვის სრულიად უცნობი მიწა გახლავთ ქვემო იმერეთში განლაგებული უმშვენიერესი ქალაქი ვანი და მისი შემოგარენი. ვანი არც ცენტრალურ მაგისტრალზე მდებარეობს, არც სარკინიგზო კვანძს წარმოადგენს, ამიტომ უმრავლესობას ჩიხში მომწყვდეული პატარა რაიონის აღმოჩენა უჭირს. სამწუხაროდ, ათიდან ცხრა უბრალოდ გვერდს უვლის კოლხეთის დაბლობისა და მცირე კავკასიონის გზაშესაყარზე გადაჭიმულ მუნიციპალიტეტს. არადა, ვანში თითქმის ყველაფერია, რაც შეიძლება თანამედროვე მოგზაურს აინტერესებდეს.

თავდაპირველად, თავად ქალაქზე მოგითხრობთ. შეიძლება მომეჩვენა, მაგრამ ვანის ქუჩები ძალიან სუფთაა. პატარა იმერული დასახლება სისუფთავის თვალსაზრისით წარმატებით გაუწევდა კონკურენციას აღმოსავლეთ ევროპის ნებისმიერ მსგავს ქალაქს. ერთი კვირის განმავლობაში ძირს დაგდებული ნამწვის პოვნაც გამიჭირდა. მუნიციპალიტეტის ცენტრს კეთილმოწყობილი რეკრეაციული სივრცეების სიმრავლეც გამოარჩევს – შეგიძლიათ ეწვიოთ მაღალ ბორცვზე, მშვიდობის გორაზე შეფენილ გივი ყიფიანის სახელობის სკვერს, რომლის შუაგულშიც პატარა კოშკურაა აღმართული. კოშკურის თავზე მოწყობილი აივნიდან მთელი იმერეთი ჩანს, პატარა ბინოკლით კი დასავლეთ საქართველოს ყველა კუთხეს მიაწვდენთ თვალს. თუ მაღლა ასვლა გეზარებათ დაბლობზე მოსწავლე-ახალგაზრდობის მშვენიერი, ფართო აივნიანი შენობის ირგვლივ არის გაშენებული ნაძვნარი, რომელიც ადგილობრივ ნესტსაც დაგავიწყებთ ცოტა ხნით.

მოყვარული ურბანისტებისა თუ უბრალოდ ექსტროვერტებისთვის საუკეთესო ატრაქციონად, ალბათ, ვანის ბაზარი უნდა მივიჩნიოთ, სადაც ასევე უჩვეულო სისუფთავე სუფევს. დახლები რიონის ნაპირებზე მოყვანილი ბოსტნეულით, საზამთროთი და ნესვით, კვახით არის დახუნძლული. თუმცა, ბაზრის სავიზიტო ბარათი მაინც ადგილობრივი ყველი და სიმინდის ფქვილია. ყველის სექციაში ერთი საერთო სასწორი დგას, ნებისმიერი ვაჭრის სინდისი და ნამუსი ამ სასწორზე შეგიძლიათ გადაამოწმოთ. არაერთხელ მინახავს კადრები ნიუ-იორიკისა და ფრანკფურტის საფონდო ბირჟებიდან. ცოტა ხნით თვალი მიმიდევნებია, თუ როგორ აკვირდებიან ერთად თავმოყრილი, აღელვებული და დაძაბული ბროკერები ბირჟის ეკრანზე გამოტანილ ციფრებს. ეკრანზე მათი აქციების ფასის ზრდის შემთხვევაში, გაბედნიერებულებს სიხარულის ყიჟინა აღმოხდებათ ხოლმე. ზუსტად ასეთ სურათს გადააწყდებით საკონტროლო სასწორთან … თუ რიგითი გამყიდველისა და მთავარი სასწორის მონაცემები ერთმანეთს ემთხვევა უამრავი ადამიანი ხარობს კოლეგის პატიოსნების დადასტურების გამო. უბრალოდ, ვანის ბაზარში ფრანკფურტის ბირჟისგან განსხვავებით ჰალსტუხი არავის უკეთია. სასწორის ეკრანს მიჩერებულ ადამიანებს შავი თავსაფრები, ჭრელი სარაფნები, სამუშაო ხალათები ჰმოსავთ. ერთს ილიკო ჩიგოგიძის მსგავსად ტყავის ნაგლეჯიც ჰქონდა თვალზე აფარებული.

ქალაქის ქსოვილის რამდენიმე კვანძის გაცნობის შემდეგ, უკვე ყველაზე მნიშვნელოვანზე შეგვიძლია ვისაუბროთ. ვანის მთავარი ღირსება არქეოლოგიური მუზეუმია. 1980-იან წლებში ჩატარებულმა კვლევებმა დაადასტურეს, რომ ანტიკურ ხანაში ვანში უმდიდრესი და მაღალგანვითარებული კულტურული ცენტრი არსებობდა. ორი წლის წინ აშენებულ, სრულიად თანამედროვე შენობაში დახვეწილი გემოვნებით მოწყობილი ექსპოზიცია შეგიძლიათ დაათვალიეროთ, რომელიც აერთიანებს ჩვენს წელთაღრიცხვამდე პირველ ათასწლეულში შექმნილ ოქროსა და ვერცხლის ნაკეთობებს, ბრინჯაოს ქანდაკებებს, ნუმიზმატიკის ნიმუშებს და ა.შ. გასულ წელს ერთ-ერთ ევროპულ სამუზეუმო ფესტივალზე ვანის მუზეუმმა სრულიად დამსახურებულად მოიპოვა მთავარი ჯილდო. ახლად აშენებული ოთხსართულიანი საგამოფენო სივრცის გვერდით ვანის ნაქალაქარის კედლებისა და ტერასების, ანტიკური სამლოცველოს ნანგრევებისა და მისი მრავალსაფეხურიანი საკურთხევლის დაკვირვებაა შესაძლებელი. ცხადია, ვანის ნებისმიერი მკვიდრი მოგიყვებათ სწორუპოვარი ოთარ ლორთქიფანიძის შესახებ, რომელმაც თავისი არქეოლოგიური ძიებების წყალობით საქართველო ოქრომრავალ ქვეყნად, უძველესი ცივილიზაციის ნაწილად წარმოაჩინა მსოფლიო მეცნიერთა შორის.

სანამ ქალაქის ფარგლებს გაცდებით ორი რელიგიური ძეგლის მონახულებაც შეგიძლიათ შეიტანოთ თქვენს მარშრუტში. მუნიციპალიტეტის ცენტრში შესანიშნავად მოხატული საკათედრო ტაძარი დგას, ბევრს უჭირს მთავარი ეკლესიის სახელის დამახსოვრება. თუ არ ვცდები ლურჯსახურავიანი სამლოცველო წმინდა ნინოს მშობლების – ზაბულონისა და სოსანას სახელს ატარებს.

1990-იან წლებამდე ქვემო იმერეთში მრავალი ებრაელი ცხოვრობდა. ბევრს სმენია კულაშელი ებრაელების შესახებ, მაგრამ უმრავლესობას ავიწყდება, რომ ქართველ იუდეველთა ერთი მყუდრო, მშვიდი უბანი ვანის რაიონსაც ამშვენებდა. ქალაქის ცენტრში დღემდეა შემორჩენილი მეცხრამეტე საუკუნეში აგებული სინაგოგა და ებრაული სასაფლაოს ნაშთები. საქართველოს ყველა პროვინციულ ქალაქში ისე მკვეთრად არ იგრძნობა კულტურული მრავალფეროვნების კვალი, როგორც მდინარე სულორის სანაპიროებზე.

მრავალი მარგალიტი ვანის მიმდებარე სოფლებშია მიმობნეულია. თავდაპირველად, ქვემო იმერეთის ამ კუთხეში დაბადებულ დიდ ადამიანთა სახლ-მუზეუმები გეცემათ თვალში.

ალბათ ბევრმა თქვენგანს ახსოვს შოთა ნიშნიანიძის სიტყვები:

„იმ ღამეს ჭყვიშთან ვერ დიოდა წყნარად რიონი,

თურმე, იმ ღამეს დაიბადა გალაკტიონი.“

სოფელი ჭყვიში ქართული პოეზიის დედაქალაქია, რადგან მან ჩვენს ლიტერატურას ორი ტაბიძე, გალაკტიონი და ტიციანი აჩუქა. ბიძაშვილთა სახლები ერთმანეთის გვერდიგვერდ დგას. უფროსი ტაბიძის სარკმლის წინ დღესაც იასამნებია დარგული, რომელსაც ხანდახან კვლავ არხევს და ატოკებს ჭალებიდან წამოსული სიო.

გალაკტიონისა და ტიციანის გარდა ვანელები განსაკუთრებით იწონებენ თავს მდინარე ყუმურის ხეობაში დაბადებული ორი დიდი მოღვაწის სახელით. სოფელ ტობანიერის ცენტრს თუ გვერდს აუვლით და აკაციის ტევრით დაფარულ მთისწინებს მიუახლოვდებით აუცილებლად შეამჩნევთ ულამაზეს, ვრცელ ეზოს, რომლის შუაგულშიც წითელი ხისგან აშენებული ოდა დგას. ოთახში შესვლისას კი პატრიარქის შესამოსელში გამოწყობილი კაცის პორტრეტი შეგეგებებათ. ტობანიერი კათალიკოს კალისტრატე ცინცაძის მშობლიური სოფელია. ცინცაძე 1932-52 წლებში ხელმძღვანელობდა საქართველოს ეკლესიას და მის თავზე ერთი წისქვილის ქვა არ დატრიალებულა, თორემ სხვა ყველანაირი განსაცდელი გამოიარა – მებრძოლ უღმერთოთა კავშირის თავდასხმებით დაწყებული, გერმანელი მეუღლის გამო ნაციზმის აგენტად დადანაშაულებით გაგრძელებული და საეკლესიო ქონების ჩამორთმევის შედეგად გამოწვეული სიღარიბით დასრულებული.

ტობანიერის შემდეგ სოფელი მიქელეფონი მოდის, სადაც დაიბადა თბილისის უნივერსიტეტისა და საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მესაძირკვლე, ქართული ლიტერატურის ისტორიისა და ხელნაწერების დიდი მკვლევარი კორნელი კეკელიძე. ადგილობრივები ბევრს მოგიყვებიან იმის შესახებ, თუ როგორ იქცა საქართველოს ეკლესიის დეკანოზი სიბრძნისმეტყველების ფაკულტეტის დეკანად.

სამწუხაროდ, საქართველოში ჯერ კიდევ არ გამოგვიმუშავებია უნარი იმისა, რომ მუზეუმები და ისტორიული ძეგლები საინტერესოდ, მომნუსხველად წარვუდგინოთ დამთვალიერებელს. ამიტომ ზოგიერთს შეიძლება მოწყინდეს მუზეუმებში ხეტიალი. ასეთი სტუმრებს ვანის ბუნებრივი ღირსშესანიშნაობები შეგვიძლია ვაჩვენოთ. თავდაპირველად, უნდა აღინიშნოს, რომ რაიონი მდიდარია სხვადასხვა ტიპის მინერალური და თერმული წყლებით. სოფელ დიხაშხოს ველზე წელიწადის ნებისმიერ დროს შეგიძლიათ ეწვიოთ გოგირდის გეიზერებსა და მათ ბუნებრივ აუზს, წყალის ტემპერატურა ყველაზე ცივ ამინდშიც კი არ ჩამოდის ხოლმე 37 გრადუსის ქვემოთ.

თუ დიხაშხოში აუზებს ველურ ბუნებაში ვხვდებით, სოფელ სულორში საბჭოთა ეპოქიდან მოყოლებული მოქმედებს სანატორიუმი, რომელსაც წყალტუბოს ტყუპისცალს უწოდებენ. მაღალმთიან დასახლებაში რამდენიმე კეთილმოწყობილი კაბინაა მომზადებული, სადაც ბალნეოლოგიური პროცედურების ჩატარება უიაფესად არის ხელმისაწვდომი.

სოფელ ბზვანში მოხვედრის შემთხვევაში შეიძლება ერთი ლეგენდის შესახებ მოისმინოთ. უხსოვარ დროს ბზვანში ვარსკვლავი ჩამოვარდნილა და მიწაში დიდი ნაპრალი გაუჩენია, ნაპრალის ადგილზე კი ჯადოსნური მღვიმე წარმოქმნილა, რომელსაც დღესაც „ნავარსკვლავებს“ უწოდებენ. მოკლედ, ბზვანში კარსტულ მღვიმეშიც შეგიძლიათ შეიხედოთ და მის საოცარ ხმას მოუსმინოთ.

მე ვერ ვერკვევი მევენახეობისა და მეღვინეობის საკითხებში, მაგრამ მსმენია, რომ იმერეთის კვალობაზე ვანში კარგ და ბევრ ღვინოს აყენებენ. რაიონის ყველა კუთხეში შესაძლებელია რამდენიმე კეთილმოწყობილი მარნის აღმოჩენა, სადაც ამ უძველესი მეურნეობის ადგილობრივ ტრადიციას გაგაცნობენ.

ბევრი რომ აღარ გავაგრძელოთ, ვანი უსამართლოდ დავიწუყებული კუთხეა, სადაც ყველაფერია სხვადასხვა ტიპის შემეცნებითი ექსკურსიის დასაგეგმად. მუნიციპალიტეტში ნებისმიერი გემოვნების მოსწავლისთვის გამონახავთ სასურველ ადგილსა და სივრცეს. შესაბამისად, თუ გონება გადაგეღალათ და აღარ იცით რა სიახლე შესთავაზოთ თქვენს მოსწავლეებს, წაიყვანეთ ისინი ვანში.

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის საინფორმაციო-საგანმანათლებლო რესურსების, ჟურნალ „მასწავლებლის“ და ინტერნეტგაზეთ „mastsavlebeli.ge“,-ს,  ლიბერთი ბანკის  მხარდაჭერით გამოცხადებული   ლიტერატურული კონკურსის  – „ვწერ მასწავლებლისთვის“, სპეციალური ჟიურის მიერ შერჩეული ათი საუკეთესო მოთხრობა და მათი ავტორები,  გამოცხადდება  26 სექტემბერს, პირველი არხის https://1tv.ge   დილის ეთერში, 09:25 საათზე.

გამარჯვებული მოთხრობების შესახებ ინფორმაცია განთავსდება ინტერნეტგაზეთ “mastsavlebeli.ge“-ს ვებგვერდზეც.

ტექსტი უცხო ენის სწავლების პროცესის უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია. მას მრავალფუნქციური დატვირთვა აქვს საგაკვეთილო პროცესში. ტექსტის საშუალებით ხდება მოსწავლის შეხედულებების ფორმირება, თვალსაწიერის გაფართოება, მორალური ღირებულებების მიწოდება, მხატვრული თუ არამხატვრული გემოვნების დახვეწა; საფუძველი ეყრება თანმიმდევრულ, კონსტრუქციულ, კრიტიკულ, ანალიტიკურ თუ კრეატიულ აზროვნებას და ა.შ. ტექსტის დასწავლა ტვინში ასევე ააქტიურებს და წარმოქმნის ახალ ნეირონულ კავშირებს, აუმჯობესებს კოგნიტიურ პროცესებს და ხელს უწყობს მეხსიერების შენარჩუნებას. ეს თავის მხრივ, დემენციისა და ალცჰაიმერის პრევენციის წინაპირობაა. უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია ისიც, რომ ასაკისა და გონებრივი რესურსის პოტენციალის გათვალისწინებით შერჩეული ტექსტი მოსწავლეს შინაგან მოტივაციას უჩენს და აზროვნებას კონკრეტული სფეროს ათვისებისაკენ მიმართავს. და ყველაზე მთავარი – ტექსტი არის ლექსიკური ერთეულებისა და ყველა იმ გრამატიკული წესის ერთობლიობა, რომლებიც მოსწავლეს სხვადასხვა პერიოდში უსწავლია. ეს ასპექტი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მაშინ, როცა ენის შემსწავლელი უცხო ენას არაავთენტურ გარემოში ითვისებს.

ტექსტის ექსპლიციტური და იმპლიციტური ინფორმაციის გაგება წარმოუდგენელია ლექსიკური კომპონენტების კარგად აღქმისა და გააზრების გარეშე. ტექსტის სწავლების პარალელურად, ვფიქრობ, აქცენტი უნდა გავაკეთოთ ლექსიკის საინტერესო და მართებული ფორმით მიწოდებაზე.

გერმანულ ენაში ძირითადად უფროსკლასელებთან და მოზრდილებთან ვმუშაობ და შესაბამისად, ამ სტატიაში განვიხილავ მათთან მუშაობისა და სიტყვების სწავლება-მიწოდების ჩემებურ მეთოდებს.

ბოლო პერიოდში უცხო ენის ჯგუფებსა თუ ფორუმებზე ხშირად ვაწყდები ტექსტის ქვემოთ მიწერილ ლექსიკურ ერთეულებს, რაც, რა თქმა უნდა, წინგადადგმული ნაბიჯია. განსაკუთრებით იმ ფონზე, როცა ინგლისურისგან განსხვავებით, გერმანულ ენაში არ არის ქართულენოვან შემსწავლელთათვის საკმარისი მასალა თუ სახელმძღვანელო. ჩემი მრავალწლიანი გამოცდილებით დავრწმუნდი, რომ უფრო ეფექტურია ტექსტის მიხედვით ლექსიკური კომპონენტების წინასწარ, საგაკვეთილო პროცესამდე მომზადება. გაკვეთილზე ჩაწერილი სიტყვებისგან განსხვავებით, ასეთ მასალაში არ გვხვდება გადმოწერისას ან სხვა მიზეზების გამო დაშვებული ორთოგრაფიული შეცდომები და დიდი პლუსია ისიც, რომ უამრავი დრო იზოგება. გერმანული ენა იმ ენებს მიეკუთვნება, რომლებიც კონკრეტიკასა და სიზუსტეს საჭიროებს. ლექსიკის სწორი ფორმით მიწოდება დიდ როლს თამაშობს არა მარტო უბარიერო კომუნიკაციასა და ყოველდღიურობასთან გამკლავებაში, არამედ მაღალი დონის გამოცდების (TestDaF, Goethe B1-C2, Telc და ა.შ) წარმატებით დაძლევაშიც. ეს კი პროფესიული წინსვლის წინაპირობაა. ხშირად ამ კონტექსტში ვიხსენებ და ვიმოწმებ ლუდვიგ ვიტგენშტაინის სიტყვებს: „ჩემი ენის საზღვრები ჩემი სამყაროს საზღვრებია“.

შეცდომები, რომლებიც ხშირად მხვდება:

1) არსებითი სახელების სწავლება მათი არტიკლისა და მრავლობითი რიცხვის გარეშე;

2) ზმნები უმჯობესია ისწავლებოდეს მათ ძირითად ფორმებთან ერთად (Infinitiv; Präteritum; Partizip II);

3) ზმნასთან ერთად მნიშვნელოვანია ვასწავლოთ შესაბამისი არსებითი სახელიც.

ზოგადად, სიტყვათწარმოება ტექსტის პარალელურად, ეტაპობრივად უნდა ისწავლებოდეს. მოსწავლე უნდა იცნობდეს ვერბალიზაციის, ნომინალიზაციისა თუ ადვერბალიზაციის პრინციპებს, რაც სამომავლოდ ხელს შეუწყობს Sprachgefühl-ის განვითარებას.

შეიძლება შეცდომა არ არის სიტყვების სინონიმებისა და ანტონიმების გარეშე სწავლა, თუმცა მე უკვე A1 დონიდან ვიყენებ ამ მეთოდს და ვუხსნი მათ ნიუანსურ განსხვავებებს. ამას გარდა, კონკრეტულ სიტყვასთან მიმართებაში აუცილებლად ვაწვდი ასოციაციურად ყველაზე გავრცელებულ მყარ შესიტყვებებს – იდიომატურს თუ არაიდიომატურს და ა.შ. რაც მთავარია, ლექსიკური ერთეულების სწავლებისას მოსწავლეებს ვურჩევ იოლად დამახსოვრებადი, მარტივი, პირველ პირში შედგენილი წინადადებები გამოიყენონ და აუცილებლად კონტექსტურად ისწავლონ.

ლექსიკის მიწოდების ჩემებური გზები სცილდება ზემოთ ჩამოთვლილ პუნქტებს. ჩემთან სიტყვების სწავლა ერთგვარი თამაშია და მოიცავს პოლისემიას, ჰიპერონიმულ და ჰიპონიმურ პირამიდებს, ომონიმებს, სადაც დეტალურად განვმარტავ ომოფონებსა და ომოგრაფებს. ანტონიმების სწავლებაც ერთგვარი საინტერესო პროცესია, ზედმიწევნით ვარკვევთ თითოეული მათგანი კონტრადიქტორულია თუ კონტრარული. ვიყენებ ასოციაციურ ტექნიკასაც და ა.შ. გაკვეთილზე ვახარისხებთ ასევე ახსნილი ლექსიკა აქტიურ მინიმუმს მიეკუთვნება, პასიურს თუ პოტენციურს.

ენა ფონეტიკურ-ფონოლოგიური, ორთოგრაფიულ-ორთოეპიული, ლექსიკურ-გრამატიკული სისტემაა და მისი სწავლების პროცესი მუდმივად საჭიროებს კომპლექსურ აზროვნებას.

ლექსიკური ერთეულების სწავლება რამდენიმე ეტაპისგან შედგება და, პირველ რიგში, აქცენტს ვაკეთებთ მისი გამოხატვის პლანსა და ჟღერადობაზე, შემდეგ მის მნიშვნელობაზე, ანუ შინაარსის პლანზე და სულ ბოლო ეტაპი არის გამოყენება, იგივე – დისტრიბუციის პლანი.

სიტყვების განმტკიცების თვალსაზრისით უამრავი მეთოდით ვსარგებლობ. ძალიან ეფექტური აღმოჩნდა ერთ-ერთი მეთოდური მიდგომა: „თარგმნე ჩემი წინადადებები“. ამ პრინციპის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ერთ-ერთი მოსწავლე ან გერმანულის კურსის მონაწილე უკვე ნასწავლი ტექსტისა და სიტყვების მიხედვით, საკუთარი გამოცდილების, ბიოგრაფიის, შეხედულებებისა და განვლილი მასალის საფუძველზე, მშობლიურ ენაზე ადგენს წინადადებებს, რომლებიც ჯგუფს მიეცემა როგორც საშინაო დავალება და შემდეგ დეტალურად სწორდება. აღნიშნულ გრამატიკულ-მთარგმნელობით მეთოდს უამრავი დადებითი მხარე აქვს და ხელს უწყობს:

1) მოსწავლის ფსიქო-ემოციური მდგომარეობის გაცნობასა და მათი თვითრეფლექსიის უნარის განვითარებას;

2) კრეატიულ აზროვნებას;

3) ცოდნის ტრანსფერს;

4) მოსწავლეთა მაქსიმალურ ჩართულობას საგაკვეთილო პროცესში;

5) ერთმანეთის უკეთ გაცნობასა და ერთსულოვნების გრძნობის ჩამოყალიბებას;

6) ხშირად ეს მეთოდი ემპათიისა და ტოლერანტობის წინაპირობაც გამხდარა.

ჩემი დაკვირვებით, თარგმნის პროცესი უცხო ენის გაკვეთილზე ძალიან ეფექტურია. ამ დროს მოსწავლეები არამარტო განიმტკიცებენ უცხო ენას, არამედ უღრმავდებიან მშობლიურსაც. ამ კონტექსტში მახსენდება გოეთეს სიტყვები : „ვინც არ იცის უცხო ენები, მას მშობლიური ენისაც არაფერი გაეგება!“. ზემოთ აღნიშნული მეთოდის გამოყენებისას აუცილებელია მასწავლებლის დიდი ჩართულობა ენათშორისი ინტერფერენციის დასაძლევად.

თითოეული გაკვეთილის დაგეგმვა გულისხმობს მოსწავლეების ფსიქოლოგიური ტიპოლოგიის, ასაკობრივი თავისებურებების, განწყობის, აზროვნების განვითარებისა და სხვა ასპექტების გათვალისწინებას. მიუხედავად ყველა დეტალის მხედველობაში მიღებისა, ცალკეული საინტერესო გაკვეთილი მაინც სპონტანური პროცესია და ეს სპონტანურობა მხოლოდ საკუთარ თავზე რუტინული მუშაობითა და მრავალმხრივი თვითგანვითარებით მიიღწევა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

შავერდაშვილი ე. – უცხოური ენების სწავლების საფუძვლები (2014);

მუმლაძე ა. – როგორ ვასწავლოთ? უცხო ენა უცხოდ რომ არ დარჩეს. „ივერიონი“ (2020).

მასწავლებლებისთვის ზაფხული შესანიშნავი დროა დასვენების, განტვირთვისა და თუნდაც, განვლილ სასწავლო წელზე ფიქრისთვის. ამ დროს შესაძლებლობა გვეძლევა  მშვიდად გადავაფასოთ ჩვენი ყველა ქმედება თუ სიტყვა; მშვიდად გავაანალიზოთ ის გამოწვევები, რომლებიც დამდეგ სასწავლო წელსაც შეგვხვდება, როცა სკოლის კარს შევაღებთ.

ზაფხულში მეტი დრო გვაქვს, ვნახოთ ფილმები და წავიკითხოთ წიგნები. ამ ზაფხულს რამდენიმე ფილმმა და წიგნმა, ჩემზე როგორც მასწავლებელზე, ძალიან დიდი გავლენა მოახდინა. ისეთი დიდი, რომ მეგონა, ზოგიერთი მათგანის მთავარი პერსონაჟი მე ვიყავი. რა კარგი ყოფილა, როცა შორიდან უყურებ საკუთარ ქმედებას; აკვირდები შენს ფიქრებს, ემოციებს, წარმატებას, თუნდაც დარდსა და განცდებს, რომლებიც შენ და შენს მოსწავლეებს გაკავშირებთ. ყურებისას ან კითხვისას, იწყებ პერსონაჟის ქცევების ანალიზს, შეფასებას და მიდიხარ იმ აზრამდე, რაც მოსწავლისთვის სასიკეთო იქნებოდა, პერსონაჟი რომ ასე მოქცეულიყო და უკვე იცი, სწორი გზა რომელია. ეს კი შენში ილექება და იმაზე უფრო ძლიერი მასწავლებელი ხდები, ვიდრე ამ ფილმის ნახვამდე ან ამ წიგნის წაკითხვამდე იყავი. თითქოს ერთი სული გაქვს, მალე დასრულდეს არდადეგები, მიხვიდე სკოლაში, ჩაეხუტო შენს მოსწავლეებს და შენი შემართება მათაც გადასდო.

დავიწყებ ყველასთვის კარგად ნაცნობი ქართული ფილმით. ზოგადად, ძალიან მიყვარს ძველი ქართული ფილმების ყურება. თითოეული პერსონაჟის ისტორია თვალწინ გვიშლის ჩვენს საერთო წარსულს. მუდამ ვურჩევ მოსწავლეებსაც, გაეცნონ მათ. შესანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ბევრი ქართული ფილმი ცნობილი ნაწარმოებების მიხედვითაა შექმნილი და გვაქვს შესაძლებლობა, წავიკითხოთ წიგნი და შედეგ ვიხილოთ ეკრანიზაციაც.

ფილმი, რომელზეც უნდა გესაუბროთ, გახლავთ ელდარ შენგელაიას ფანტასტიკური კომედია „შერეკილები“, რომელიც ერთაოზისა და ქრისტეფორეს დამეგობრებისა და გაფრენის ამბავს გვიყვება. ცხოვრებაში დაკარგული ერთაოზი, ქრისტეფორეს დახმარებით ციხეში იმ თავისუფლებასა და ცხოვრების მიზანს პოულობს, რომლისთვისაც ყველაფრის გაკეთება ღირს. ჭურში დამეგობრებული ეს ორი პერსონაჟი ტიტანური იდეის წინაშე ერთიანდება – ისინი ცათმფრენის აგებასა და გაფრენას გადაწყვეტენ. ეს ფილმი ერთ კარგ რამეს გვასწავლის – მიზნებისკენ მიმავალ გზაზე არასოდეს არ უნდა გავჩერდეთ, სულ რომ ცაში ფრენა იყოს ეს მიზანი.

ფილმი შექმნილია რეზო გაბრიაძის ნაწარმოების „უცხო ჩიტის“ მიხედვით. გირჩევთ, მოიძიოთ ეს წიგნი, არ ინანებთ.

ბოლო ნახვისას ამ ფილმს სულ სხვანაირი თვალით შევხედე და მასწავლებლებისთვის საინტერესო და დასაფიქრებელი მომენტები აღმოვაჩინე. სწორედ ისინი მინდა, გაგიზიაროთ:

1. ფილმის დასაწყისშივე ვხვდებით პერსონაჟს, ისიდორე ბაბუას, რომელიც თაფლის ქილას სჩუქნის ობოლ ერთაოზს და რჩევას აძლევს, გზას უჩვენებს: „წახვალ ქალაქში, დღეისწორს, ზუსტად, ბაზრობა იქნება, გაყიდი ამ თაფლს, მაგ ფულით იყიდი დედალს, დედალი შავი ჯობია იცოდე. დედალი მოგცემს წიწილებს, მერე ამ წიწილებს გაყიდი და იყიდი გოჭს, ახლა გოჭი ღორი რომ გახდება, მოგცემს გოჭებს…“. და ერთაოზიც შემართებული ნაბიჯითა და ნათელი მიზნებით გაუყვება გზას ახალი თავგადასავლებისაკენ.

ეს მომენტი ნათელი მაგალითია იმისა, რამდენი დაბნეული მოსწავლის გზაზე დაყენება შეგვიძლია, თუ მათ დახმარების ხელსა და თანმიმდევრულ დარიგებებს მივცემთ.

შემდეგი პერსონაჟი, რომელიც ფილმში ადამიანის, ცხოვრების ერთგვარ „ლამპრად“ გვევლინება, ნასტუდენტარი ფიზიკოსი ქრისტეფორე მგალობლიშვილია. სწორედ ამ პერსონაჟისგან შეგვიძლია, არაერთი მნიშვნელოვანი რამ ვისწავლოთ მასწავლებლებმა.

„ნება მიბოძეთ გამოგიწოდოთ მეგობრობის ხელი“, შემდეგ ჩამოუჯდება მეგობრულად და გულწრფელად დაინტერესდება უცნობი, მასზე ბევრად უმცროსი ბიჭის ამბით. დაინტერესებასთან ერთად, მნიშვნელოვანია მისი დამოკიდებულება – რამდენად გულთან მიაქვს მისი მდგომარეობა. თუ მართლა გვსურს, ადამიანს თანავუგრძნოთ, გაიხსნას ჩვენთან და გაგვიზიაროს საკუთარი ამბავი, მნიშვნელოვანია ჩვენც გავიხსნათ მასთან, როგორც ამას „ბიძია-ბაბუა“ აკეთებს, როცა თავისი სიყვარულის ამბავს უზიარებს ერთაოზს. ამით იგი უმტკიცებს მას, რომ თანაუგრძნობს და კარგად ესმის მისი.

აქვე აღსანიშნავია, მნიშვნელოვანი თემების შესახებ ქრისტეფორეს მგრძნობიარე, ამაღელვებელი საუბრის მანერა, რაც დიდ გავლენას ახდენს და მოსმენისკენ უბიძგებს მოსწავლეს. მაგალითად, მისეული სიყვარულის საოცარი ახსნა: „…დავინახე ის და მე მივხვდი, რომ ის, ის არის და ის მიხვდა, რომ მე – მე ვარ!“. მისი ისტორიიდან კიდევ რა შეუძლია ისწავლოს მოსწავლემ? „რატომ არა ვართ ჩიტუნები, რომ ცაში გვეფრინა, ერთად, ლაღად…”. ამის შემდეგ, შეყვარებულ ბიძია-ბაბუას მოსვენებას არ აძლევს გაფრენის იდეაზე ფიქრი, რომ ააგოს ცათმფრენი, რათა სატრფოს საფლავს რიდით გადაუფრინოს. შემდეგ კი ახლად გაცნობილ მომავალ მოსწავლეს ეკითხება – ხომ გჯერა ჩემი, რომ გავფრინდებიო? და ამ იდეით შეპყრობილი განა ღმერთისგან ელის სასწაულებრივ საჩუქარს, არამედ თავად ცდილობს, ეზიაროს ჩანაფიქრის ასრულებას. მოსწავლე-მასწავლებელს შორის ძლიერი კავშირი უკვე დამყარდა, თითქოს საერთო თავგადასავალმა გააერთიანა. ასეთი კავშირები, რომლებიც ჩვენს მოსწავლეებთან გაგვაერთიანებს, უნდა ვეძებოთ მუდამ!

მოულოდნელი საშიშროების მომენტში კი, როცა ციხის უფროსი ცდილობს წაშალოს კედლებზე ჩანაწერები, მოსწავლე ხედავს, როგორ ემუქრება იდეის განხორციელებას საფრთხე. „მასწავლებელი“ კი ამშვიდებს და საოცარ სიტყვებს ამბობს: აქედან (გონებიდან) ვერ ამოშლით, ვერა“. განა შესანიშნავად არ დაანახა ამ მშვიდი ქმედებით, თუ რა დიდი ძალა აქვს ცოდნას, განათლებას?! და ასევე აჩვენა მისი მიღების საჭიროება, უპირატესობა, რომ რაც არ უნდა მოხდეს, სადაც არ უნდა აღმოჩნდე, თუნდაც ჩაბნელებულ ჭურში, განათლება მუდამ გამოგადგება და ვერავინ წაგართმევს მას.

გარდა ამისა, ერთი პატარა კოვზი, რომელიც თავისუფლების მოპოვებაში მთავარ დამხმარე ხელსაწყოდ არის ნაჩვენები, გვიბიძგებს, ჩვენი ბავშვები დავაფიქროთ, რომ მიზნისკენ მიმავალ გზაზე ყველაფრის ჩვენ სასარგებლოდ გამოყენება შეგვიძლია, როცა საკუთარი იდეის სიმყარეში დარწმუნებული ვართ. ერთაოზი, რომელმაც ნახა, რომ გვირაბი გათხრილია და შეუძლიათ გარეთ გასვლა, აღფრთოვანებულია ამით, თუმცა მასწავლებელი კვლავ იდეის განხორციელებაზე ფიქრისკენ უბიძგებს და ისეთი გარემოს, როგორიცაა ციხე, სადაც სინათლეს მხოლოდ მზის სხივებისგან იღებენ, დადებით მხარეზე მიანიშნებს – „სად ნახავ სამუშაოდ ასეთ მშვიდ ადგილს?“. მნიშვნელოვანია, ჩვენს ბავშვებს დაფასების უნარი ვასწავლოთ.

„არა ბატონო, ასეთი ცოდნით ვერ გავფრინდებით, არადა, უნდა გავფრინდეთ!“ – ამით იწყება საფუძვლიანი სწავლა-განათლება. ნახშირისა და გამურული კედლის ანაბარაა ქრისტეფორე მასწავლებელი. დიდი მოთმინებით, პატივისცემითა და მონდომებით ასწავლის თვლა-ანგარიშს და მალე მოსწავლეც, რომელიც მათემატიკა-ფიზიკის სფეროში უკვე სიღრმისეულ ცოდნას ფლობს, იმეორებს სიტყვებს, რომლებიც შესანიშნავად გადმოსცემს განათლების უპირატესობას – „აქედან ვერ ამოშლით“.

ახლა აღარ იკითხავთ, როგორ გაკვეთილებს სთავაზობს, ამ პირქუშ, ჩაბნელებულ მიწისქვეშეთში?! „საგნების ინტეგრირების“ სახელით რომ მოვიხსენიებთ ხოლმე სასწავლო პროცესს, სწორედ ასეთს. მაგალითად, როცა მზის შესახებ საუბრობენ, იქვე ხალხურ ლექსს უამბობს – „მზეო, ამოდი, ამოდი, ნუ ეფარები გორასა. სიცივეს კაცი მოუკლავს, აგერ, საწყალი გორავსა“. არც სიმღერა ავიწყდება. ქრისტეფორე მგალობლიშვილი, რომელიც მოულოდნელად, მასწავლებლად გვევლინება, ისე რომ თავადაც ვერ ხვდება ამას, კიდევ ერთხელ გვიდასტურებს, რომ კარგი მასწავლებელი, ცარცისა და დაფის ანაბარაც რომ დარჩეს, მაინც მოძებნის ძალას, ხერხს, საკუთარ პოტენციალს, რომ მისმა შეთავაზებულმა სასწავლო პროცესმა გაანათოს ირგვლივ ყველაფერი, მათ შორის მოსწავლის აზროვნებაც. ფილმის ბოლოს მოსწავლე ერთაოზი თავად უსწორებს მასწავლებელს ნამუშევარს და შეცდომებსაც აღმოუჩენს. გირჩევთ, ნახოთ ფილმი.

ფილმის ლინკი: „შერეკილები“ https://www.youtube.com/watch?v=t2sbqo3R7W4

კიდევ ერთი ქართული ფილმი, „ცეროდენა რაინდები“ მეოთხე კლასის მასწავლებლის ამბავს გვიამბობს, რომელსაც მოსწავლეები ისე ექცევიან, თითქოს კლასში მის არსებობას ვერ ამჩნევენ. „ახლა ყოველდღე გამოცდა მაქვს“, – ამბობს ნანა, ახალგაზრდა, დამწყები მასწავლებელი, რომელმაც ახლახან დაასრულა სასწავლებელი, მოიპოვა მასწავლებლის დიპლომი და რეალურ საკლასო ოთახში მოსწავლეებთან მუშაობას შეუდგა. არც ისე მარტივი აღმოჩნდა ეს ყველაფერი და სულ არ ჰგავდა თეორიულად აღწერილსა და ნასწავლს. ყოველი დღე ერთნაირია, სიის ამოკითხვითა და დაფის წაშლის თხოვნით იწყება, სადაც ბავშვების დახატული სასაცილო არსება უცინის კლასს. საქმე ისაა, რომ როცა ერთ მხარეს წაშლიან დაფას, მაშინვე დაფის მეორე მხარე გადმობრუნდება და იმავენაირი ნახატი კვლავ სიცილსა და აჟიოტაჟს იწვევს მეოთხეკლასელ ცელქ, მხიარულ, ოინების მოყვარულ ბავშვებში.

თუმცა მათ შორის არის ნანა, პატარა, თვალებციმციმა, კიკინებიანი გოგონა, რომელიც მუდამ მასწავლებელზე ღელავს და თვალებში შესციცინებს მას, განიცდის თანაკლასელების ცელქობებს და ცდილობს ახალგაზრდა მასწავლებლის დაცვას. ასევე, კლასში არის ერთი ბიჭი, დაფიქრებული, მკაცრი სახით. მასწავლებელი მას ასანთის ღერებით სავსე კოლოფს აღმოუჩენს და ჩამოართმევს. არ დაუჯერებს მას, რომ მოსწავლე ცუდი მიზნისთვის კი არა, ლოგიკური სავარჯიშოებისთვის იყენებს ასანთს. მაგალითად, როგორ მიიღება 3 ღერისგან ციფრი 4, თუ არც გავტეხთ რომელიმეს და არც რამეს დავუმატებთ. როგორც ჩანს, თანაკლასელის ასეთი აღმოჩენებით, კლასიც დაინტერესებულია და აქეთ-იქიდან ეხმარებიან კლასელს, რომ მასწავლებელი მიახვედრონ, რატომ აღმოაჩნდა ასანთი მოსწავლეს. თუმცა მასწავლებელი ამ ყველაფერს სიბრიყვეს ეძახის და კოლოფს ართმევს პატრონს.

ეს ინტერესიანი, მხიარული ბავშვები შეჰყურებენ მასწავლებელს, რომელიც არაფერს სთავაზობს მათ, მხეცებად უზრდელებად და დაუმორჩილებლებად მოიხსენიებს დირექტორის წინაშე. ამ დროს კი, ყურადღების გარეშე რჩება მოსწავლეების ის საოცარი თვისებები, რომლებიც უხვად აქვთ თითოეულ მათგანს. მასწავლებლისთვის გარდამტეხი აღმოჩნდება, სახლში წაღებული მოსწავლეების რვეულები, სადაც ზაფხულში გატარებული ამბები აქვთ აღწერილი. წაკითხვისას, დაწვრილებით ეცნობა თითოეული მოსწავლის ამბავს, შინაგან სამყაროს, ფიქრებს. მათში აღმოაჩენს იმ ადამიანურ თვისებებს, რომლებზეც არასდროს უფიქრია კლასში, მათ წინაშე ყოფნისას, რადგან ბავშვებისთვის არასდროს მიუცია შესაძლებლობა, არასდროს შეუქმნია გარემო, სადაც წარმოაჩენდნენ საკუთარ თავს.

ეს ფილმი გააძლიერებს დამწყებ, ახალბედა მასწავლებლებს, ან იმათ, რომლებიც საკუთარ მოსწავლეებს რთული ქცევის მქონეებად მოიხსენიებენ და მათთან ურთიერთობა დიდ ტანჯვად მიაჩნიათ.

ფილმის ლინკი: „ცეროდენა რაინდები“ https://www.youtube.com/watch?v=5NhScPlbQqo

ასევე, მინდა გაგიზიაროთ ჩემი აღმოჩენები ერთი საინტერესო წიგნის შესახებ. მარიანე კაურინის „ჩვენი სამხრეთი“ მეექვსეკლასელი მოსწავლეების თავგადასავლებს გვიამბობს. მათი სასკოლო და პირადი ცხოვრების ამბები ჩააფიქრებს მკითხველ მასწავლებელს, თინეიჯერს, დედას, ბებიას. წიგნი მოგვითხრობს მეგობრობის, სიყვარულის, გულწრფელობისა და სიმართლის მნიშვნელობაზე. თუმცა, მე მინდა, ყურადღება გავამახვილო წიგნში განვითარებულ იმ მიმართულებაზე, რომელშიც სასკოლო ცხოვრებაა აღწერილი. წიგნის დასაწყისშივე ჩნდება ვარდისფერი ტუჩსაცხით, მრგვალი სათვალით, სოკოს ფორმად შეკრული თმითა და კაშკაშა ყვითელი კაბით, ღიმილიანი, მხიარული მასწავლებელი, ვიგდისი. ის მართლაც მხიარული ადამიანია, მაშინაც კი არ ღიზიანდება, როდესაც მოსწავლეები მის სხვადასხვა ქმედებას აჯავრებდნენ. ამის დანახვისას, ვიგდისი გულიანად იცინის. მთავარი პერსონაჟი ინა, რომელიც დედასთან ერთად ცხოვრობს ღარიბულ უბანში, ულამაზო და პირქუში კორპუსის ბინაში, სევდიანი, ჩაკეტილი და არც ისე კომუნიკაბელური გოგონაა. სწორედ ის გვიყვება თავისი და თანაკლასელების საინტერესო საზაფხულო ამბებს. წიგნის კითხვისას მასწავლებელმა ბევრ საინტერესო რამეზე შეიძლება გაამახვილოს ყურადღება და ჩაფიქრდეს, გადახედოს საკუთარ მიდგომებს, მოსწავლეებისადმი დამოკიდებულებებს, და შესაძლოა ვიგდისი მასწავლებლის, როგორც კოლეგის მიმართ, მეტი სიახლოვე გაუჩნდეს, რადგან მის ადგილას ხშირად თავადაც ყოფილა. რთულია, თინეიჯერ მოსწავლეებს ბოლომდე გაუგო; მათი სიყვარული თუ ვერა, პატივისცემა და ნდობა მაინც მოიპოვო.

წიგნში განვითარებული ამბები მასწავლებლებს საშუალებას გვაძლევს, შორიდან შევხედოთ მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ სასწავლო პროცესს. დავინახავთ, რომ ერთი უბრალო, თითქოს უწყინარი აქტივობა, რომელსაც მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, შეიძლება ზოგი მოსწავლისთვის ძალიან სტრესული, სანერვიულო და უსიამოვნო აღმოჩნდეს. ეს კი საგრძნობლად ცვლის მოსწავლის სკოლისადმი განწყობას. მაგალითად, მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულმა აქტივობამ, თითქოს უწყინარმა კითხვამ – „რას გეგმავ ზაფხულის არდადეგებზე?“ – ააფორიაქა მთავარი პერსონაჟი ინა, რომელიც სიღარიბის გამო, არც არაფერს გეგმავდა ზაფხულში, გარდა სახლში ყოფნისა. მას კი ამ პასუხის კლასის წინაშე თქმის მოერიდა, ამიტომ გამოსავალი მოძებნა და ტყუილი თქვა. სწორედ ამ ტყუილით იწყება ყველაფერი. ჩვენს თვალწინ განვითარებული ყველა მოვლენა ტყუილზე იგება და პერსონაჟს უხერხულ მდგომარეობაში აგდებს. ამის საფუძველი კი სწორედ სასკოლო ამბებია.

ჩვენი ტვინი არის ჰარდი (Hard Disc Drive) და ზედ ნებისმიერი სოფტის (Software) ჩაწერაა შესაძლებელი.

ბეიტსონი

ახალი ტექნოლოგიებიდან ჩვენ ბევრ რამეს ვიგებთ საკუთარი თავის  შესახებ; ზოგჯერ იმდენად ჰგავს ჩვენი თავის ტვინის მუშაობას სოცქსელები, რომ ხშირად  კომპიუტერს ტვინის მეტაფორად აღვიქვამთ ხოლმე.

აი, მაგალითად, რას უნდა ნიშნავდეს: „ჩვენი ტვინი არის ჰარდი (Hard Disc Drive) და ზედ ნებისმიერი სოფტის (Software) ჩაწერაა შესაძლებელი“? რომ ჩვენ შეგვიძლია ძველი და უსარგებლო „პროგრამების“ წაშლა და ახლის ჩაწერა…? ან როგორ ხდება ნეიროლინგვისტური პროგრამირება და ასე შემდეგ…

ამ სტატიაში მინდა  ტრანსფორმაციის  ერთ ძალიან საინტერესო ტექნიკაზე გესაუბროთ, მაგრამ ცოტა შორიდან დავიწყებ.

ჩვენ ძალიან ხშირად ვსაუბრობთ სტერეოტიპებზე, როგორც მყარ შთაბეჭდილებებზე, მათ შორის ფსიქოლოგიურ სტერეოტიპებზე, რომლებიც ზოგჯერ – გვიადვილებენ და ზოგჯერ კი გვირთულებენ ცხოვრებას. ამ მხრივ კი, საინტერესოდ გვეჩვენება ნეიროფსიქოლოგიის მოშველიებაც.

ნეიროფსიქოლოგია არის ფსიქოლოგიის დარგი. ის სწავლობს, თუ როგორ არის დაკავშირებული ადამიანის შემეცნება და ქცევა ტვინთან და ნერვულ სისტემასთან. მაგალითად, რა არის ტრიგერი?

ტრიგერი მოქმედებს როგორც გარე სტიმული. სწორედ მას შეუძლია გააღვიძოს გარკვეული შთაბეჭდილებები ადამიანში და წარმოქმნას „დასწავლილი“ ქცევა და მოქმედებები.

მაგალითად, თუ მოსწავლე მასწავლებელს ეტყვის: რომ მისი საგანი უინტერესოა და ამის გამო არ ისწავლის, – ამან შეიძლება გამოიწვიოს მასწავლებლის გაღიზიანება, რასაც მოჰყვება შესაბამისი ქცევა და მოსწავლის გაკვეთილებიდან გაძევება. როცა მასწავლებელი ერთსა და იმავე იმპულსზე მსგავს ქცევებს გაიმეორებს, მოქმედება გახდება შაბლონური და იგი სხვა დროს მსგავს სიტუაციებში ზუსტად მსგავსად მოიქცევა. ამის გამო მოსწავლეები ხშირად აქეთ სწავლობენ მასწავლებლებს და ზუსტად იციან: ამა თუ იმ სიტუაციაში რომელი მასწავლებელი როგორ მოიქცევა/არ მოიქცევა და წინასწარ იმუშავებენ სტრატეგიებს. (ეს შემთხვევა მხოლოდ მაგალითია და არ ეხება მასწავლებელს).

ჩვენი ამოცანაა, გავაცნობიეროთ ტექნიკის დახმარებით როგორ წავშალოთ მსგავსი ნეგატიური პროგრამები ტვინიდან და ჩავანაცვლოთ ახალი და სასარგებლო პროგრამებით, ანუ მოვიქცეთ პოზიტიურად, რესურსულად, ახლებურად.

ტექნოლოგიების ენაზე, ეს არის ალგორითმების შეცვლა. რაღაც, რაც გვინდა, რომ შევცვალოთ, ჯერ უნდა გავარკვიოთ, როგორ წარმოიქმნება იგი, როგორ თავსდება ჩვენს ნეირონულ ქსელებში და როგორ ქმნის მყარ სტრუქტურებს; შემდეგში კი  ერთხელ გამყარებულ ალგორითმებს ავტომატურ რეჟიმში როგორ იმეორებს, რადგან ვერ ხედავს მისი შეცვლის ან განსხვავებულად მოქმედების საჭიროებას;

ტრიგერი არის გარე გამღიზიანებელზე ჩვენი ფსიქიკის პასუხი (რომელიც, თავის მხრივ, განპირობებულია მსოფლმხედველობით, ღირებულებებით და ასე შემდეგ…).

როგორ მოქმედებს ტრიგერი? – დომინოს პრინციპით… ფსიქოლოგები მას ჩამრთველსაც ადარებენ. იმპულსი – რეაქცია მაშინვე წარმოიქმნება, როგორც კი გარე გამღიზიანებელი გამოჩნდება. ჩვენ შემთხვევაში, თუ მოსწავლე მასწავლებელს ეუბნება, რომ მისი საგანი არ აინტერესებს! ეს უკვე იმპულსია! მსგავსი შემთხვევებისთვის ხშირად გამოიყენება მეტაფორა: „მასწავლებელს აენთო“. ანუ ჩაირთო და გაეშვა ალგორითმი: დასწავლილი ქცევა. თითოეულმა ჩვენგანმაც კარგად ვიცით, ვის რაზე „გვენთება“. ჰოდა, რაზეც გვენთება, აღმოჩნდება, რომ იმისგან ვართ მართულები. ჩვენ კი აღარ ვმართავთ სიტუაციას, არამედ – ჩვენი ალგორითმი!

როცა ამას აღმოვაჩენთ და აღარ მოგვწონს,  თავს ვეღარ ვაღწევთ  „ძალადობას“, რადგან არც ისე იოლია ტვინის გახედნა.

ალგორითმების გარემოცვაში კი ადამიანი გამუდმებულად ცხოვრობს წარსულში და დაკარგული აქვს აწმყო, რადგან ალგორითმები მოქმედებენ ავტომატურად. ადამიანი ვერ აცნობიერებს, რომ წარმოქმნილი ემოცია მოდის წარსულიდან, რომელიც ავსებს მის აწმყოს….

მაგალითად: მასწავლებლისთვის სხვადასხვა მოსწავლისგან და სხვადასხვა დროს ნათქვამი: შენი საგანი არ მაინტერესებს! – არ არის ყოველთვის ერთი და იგივე. საერთოდ, არასდროს არ არის ერთი და იგივე სიტყვები ერთი და იგივე, რადგან ისინი განსხვავებულ კონტექსტებში მოქმედებენ. ასე და ამრიგად,  აწმყოში ვიკვებებით წარსულის ემოციებით და დაკარგული გვაქვს აწმყო – აქ და ახლა – მდგომარეობა.

თუ გავაანალიზებთ, ვნახავთ, რომ ტრიგერი ასრულებს ავტომატური მექანიზმის როლს, რომელიც გაიძულებთ,  შეასრულოთ გარკვეული მოქმედებები ქვეცნობიერის დონეზე.

ცვლილებები იწყება მაშინ, როდესაც გავაცნობიერებთ ნეგატიური პროგრამების მავნებლობას და დავიწყებთ თვითშესწავლას, რასაც შედეგად მოჰყვება ცნობიერების ტრანსფორმაცია და ახალი რეალობის მოდელირება. ასეთ შემთხვევაში, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენ ვიწყებთ ჩვენი ცხოვრების შექმნას და მართვას. ეს უკვე საინტერესო მენტალური (და არა მხოლოდ) თავგადასავალია.

როგორ იცვლება ალგორითმი?

როდესაც ნაცნობ იმპულსზე ძველებურად აღარ „აგენთება“ და მოძებნი ახალ საპასუხო რეაქციას, რომელიც იქნება შენთვის, შენი ცხოვრებისთვის სასარგებლო და რესურსული გამოსავალი, ძველი ალგორითმი დაიწყებს წაშლას… 2-3 ჯერ თუ ახალ მოქმედებებს გაიმეორებ, შენს ტვინში ახალი ნეირონული კავშირები გამყარდება და მომავალში მოგემსახურება „გამოძახებისთანავე“, ზუსტად ისე, როგორც ზღაპრული ჯინი, მოვა და გეტყვის: გისმენ და გემორჩილები!

ან „ბუმბული დაწვი და შენთან გავჩნდები“!

გახსოვთ ხომ, კინოფილმი „რეკორდი“ და ის ცნობილი ფრაზა: „შემაგინე და გესვრი“! და რომ შეგინების გარეშე რეაქცია (რეკორდის დამყარება) ვერ გამოვიდა. იმდენად ძლიერი იყო ემოციური ტრიგერი (შეგინება) და იმდენად ძლიერი ნეირონული კავშირი შექმნა, რომ სხვამ ვერაფერმა ჩაანაცვლა… არ არის იმპულსი – არ არის რეაქცია! ჰოდა, დარჩა ჯოტია ცაავა გაწბილებული.

მართალია, ამ შემთხვევაში, ყველაფერი პირიქით იყო… რეაქცია/მოქმედება იგივე უნდა დარჩენილიყო, აი, ტრიგერის ჩანაცვლება კი ვერ ხერხდებოდა.

ბოლოს, მაინც მოხდა და თუ არ გახსოვთ, აუცილებლად უყურეთ „რეკორდის“ ფინალს… რამ ჩაანაცვლა შეგინების ტრიგერი…?

შემდეგ სტატიაში კი ნეიროგრაფიკის ტექნიკაზე გესაუბრებით…

„დედის საათი დამეკარგა, ნახე, თუ გნებავს –

ძვირფასი სახლის დაკარგვაც რა მშვიდად შევძელი!

უფრო მარტივი ხელოვნება არ მეგულება“.

ელიზაბეთ ბიშოპი, „ერთი ხელოვნება“[1]

ეს ზაფხული ჯოზეფ კონრადის იყო – ყველაფერი გადავიკითხე, რაც ხელში მომხვდა. ბოლოს „ლორდი ჯიმის“ ძებნას შევუდექი, წიგნების სვეტებს მრავალჯერ ავაყოლ-ჩავყოლე თვალი, მაგრამ მხოლოდ რუსულ თარგმანს მივაგენი, წლების წინ ბუკინისტთან ნაყიდსა და შეყვითლებულს. არადა, მინდოდა, ინგლისურად წამეკითხა, მწერლის ენას კიდევ ერთხელ დავკვირვებოდი – იქნებ რაღაც უფრო მეტი მომეხელთებინა, ჯადოქრის საიდუმლოს უფრო მეტად მივახლოებოდი.

მქონდა. კარგად მახსოვს, რომ „ლორდი ჯიმი“ იმ ენაზეც მქონდა, რომელზეც დაიწერა და რომლის შესაძლებლობების უბადლო ნიმუშადაც იქცა.

ვისთვის უნდა მეთხოვებინა? ვის ვნახავდი, ვისაც ამ წიგნისკენ თვალი გაექცეოდა და დასაწყისიდანვე ისე შეიყვარებდა მთავარ გმირს, როგორც მე მიყვარდა?

გული დავიმშვიდე – ისიც ჩვენია, რაც აღარ ჩანს და რის მოსაძებნადაც, უბრალოდ, ძალა აღარ გვყოფნის-მეთქი. ერთ დღესაც შეიძლება მოულოდნელად წავაწყდეთ და სიხარულითაც შევკივლოთ-მეთქი.

*

ეს წიგნი მაშინ დავკარგე, მესამე კლასში რომ გადავდიოდი. ბაკურიანის ბიბლიოთეკისა იყო და წაუკითხავად დავაბრუნე იმავე ბიბლიოთეკაში. ტყის სიახლოვით მონუსხულმა, ახალ გასართობებს გადაყოლილმა კითხვას გული ვერ დავუდე. შეიძლება რთულად მომეჩვენა, დასაწყისმა გამაწვალა… არადა, რა მღელვარებით გამოვართვი ბიბლიოთეკარს, როგორ მომეწონა ყდაზე დახატული მეზღვაური და შტურვალი, მარტივი ილუსტრაციებით გაფორმებული გვერდები. ტალღები. ანძები. იალქნები.

რატომღაც მგონია, რომ ვიღაც თოკის კიბეზეც ადიოდა და ქუდის ლენტებს ქარი უფრიალებდა.

რა ვიცოდი, რომ მთელი ცხოვრება სანანებლად მექნებოდა ეს გადადებული მოგზაურობა. ყველაზე გულდასაწყვეტი კი ის არის, რომ ვერც მწერალი დავიმახსოვრე და ვერც წიგნის სათაური. ნათარგმნი იყო – რუსულიდან? პოლონურიდან? იქნებ სულაც შვედურიდან?

იმ დროში დაბრუნება მინდა და შტურვალს ჩაფრენილი მეზღვაურის შესახებ ყველა წვრილმანის შეტყობა… წიგნიდან თავს არ ავიღებდი, ოკეანის სიღრმეში ჩავიკარგებოდი, განსაცდელს გავუძლებდი, გადასატანს გადავიტანდი და თუ ყველაფერი ლხინით დამთავრდებოდა, ბოლოს რაღაცას მეც წავიმღერებდი.

ბუკინისტებთან მოვძებნო? რა მოვძებნო?

*

ექვსასზე ცოტა მეტი იყო, უმთავრესად მამაჩემის ნაყიდი – სამოცდაათიანებში, ოთხმოციანებში, რაც ავირჩიე და ცალკე დავაწყვე – თვალის გასახარებლად. ჩემი წიგნებია-მეთქი, ვამბობდი და სიცოცხლის მათთან ერთად გატარებას ვაპირებდი. ოდესმე თაროებიც მექნებოდა და კედელიც, რომელსაც მთელ ამ სიმდიდრეს ვანდობდი. საოჯახო ბიბლიოთეკაში ქართული პროზისა და კლასიკოსების ტომები ეწყო, საჯაროდ ნაქები ნაშრომები, სახელმძღვანელოები, თვითმასწავლებლები… ჩემს წიგნებში კი სერვანტესსა და შექსპირს, გოგოლსა და ტოლსტოის, დიკენსსა და მელვილს ნახავდი და კიდევ სხვებს, რომლებსაც აუღელვებლად ვერასდროს გავიხსენებ. პოეტური კრებულები. სადღაც შორს გამოცემული ალბომები.

წლების წინ სახლის დაცლა მოგვიხდა და მუყაოს ყუთებში განაწილებულმა წიგნებმაც მეზობლის სარდაფში დაიდეს ბინა. გამოთხოვება ვერ მოვახერხე, ყველაზე საყვარელ ყდებსაც კი ვერ გადავუსვი ხელი. ყველაფერი უჩემოდ მოხდა. სიჩქარეში.

იქნებ არც არის დაკარგული და არც ის სარდაფია მეტისმეტად ნესტიანი, თაგვებმრავალი? იქნებ ისევ გვიწერია შეხვედრა?

დაკარგვის ხელოვნება. როცა წარმოიდგენ და მერე სხვა მხარეს იხედები.

[1] ლელა სამნიაშვილის თარგმანი

T დიაგრამა არის მოსახერხებელი გრაფიკული „ორგანიზატორი“, რომელიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ სხვადასხვა თემის სწავლებისას მათემატიკაში. იგი ეხმარება მოსწავლეებს მარტივ ფორმაში ვიზუალურად წარმოიდგინონ, შეადარონ, ერთმანეთს შეუსაბამონ ორი სხვადასხვა სახის მონაცემი, სიდიდე, მოვლენა თუ იდეა. იპოვონ მათ შორის მსგავსება-განსხვავება. T დიაგრამაში მონაცემების ნათლად განლაგება, დაორგანიზება მნიშვნელოვანი ეტაპია, რომელიც უზრუნველყოფს მოსწავლეებში ლოგიკური მსჯელობის განვითარებასა და დასმულ პრობლემის მარტივად გადაჭრას.

წარმოგიდგენთ, ჩემს მიერ მე-5 კლასში T დიაგრამის გამოყენებით, თემატური ერთეულის შესაბამისობის სწავლებისას განხორციელებულ რამდენიმე აქტივობას.

თემა: შესაბამისობა

სამიზნე ცნება /ქვეცნება:

მათემატიკური მოდელი – ცხრილი; T დიაგრამა

კანონზომიერება – შესაბამისობა

ლოგიკა – მსჯელობა, დასაბუთება

საკვანძო შეკითხვა:

• როგორ ვიყენებთ რიცხვით მიმდევრობებს კანონზომიერების აღსაწერად? რა კანონზომიერების დანახვა შეიძლება რიცხვების ბიჯით თვლისას?
• შეგიმჩნევიათ თუ არა რაიმე კანონზომიერებები ჩვენ ირგვლივ, ყოფა-ცხოვრებაში? და რა ტიპის?
• როგორ გვეხმარება სიდიდეებს შორის დამოკიდებულება მოვლენების აღწერაში, პროგნოზირებაში, პრობლემის გადაჭრაში?

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები სამიზნე ცნებების მიხედვით:

მათემატიკური მოდელი, კანონზომიერება, ლოგიკა – მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

1. სიდიდეებს შორის შესაბამისობის/დამოკიდებულების დადგენა და წარმოდგენა;
2. რეალური მოვლენის განხილვის დროს რაიმე სიდიდის თანაბარი ცვლილების აღწერა, რომელიც მიიღება მუდმივი სიდიდის მიმატებით/გამოკლებით;
3. მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის დამყარება სიდიდეებს შორის. მოცემული დამოკიდებულებისათვის თვისობრივად აღწერა იმისა, თუ რა გავლენას ახდენს ერთი სიდიდის ცვლილება მასზე დამოკიდებულ მეორე სიდიდეზე და სხვა ატრიბუტებზე;
4. საგნებს შორის, რაოდენობებს შორის, საგანსა და მის ატრიბუტებს შორის შესაბამისობის დამყარება და წარმოდგენა ცხრილის ან დიაგრამის მეშვეობით.

აქტივობა 1. „შესასვლელი ბარათები“ – შეავსე ცხრილი. წინარე ცოდნის გააქტიურება

აქტივობა სრულდება ინდივიდუალურად. თითოეული მოსწავლისთვის ვამზადებ ბარათს, სადაც T სქემაში წარმოდგენილია ცხრილი. ვურიგებ და ვთხოვ, შეავსონ გამოტოვებული გრაფები. მოსწავლეებმა უნდა გაიხსენონ ცვლადისა და ასოითი გამოსახულების, დამოუკიდებელი და დამოკიდებული ცვლადების ცნებები და შეავსონ ცხრილი.

მოსწავლეებმა 3-4 წუთში შეავსეს ცხრილები. ავკრიბე ნაშრომები, იქვე გადავხედე მათ, რაც დამეხმარა იმის გარკვევაში, რამდენად მზად იყვნენ მოსწავლეები.

აქტივობა 2. ვიპოვოთ კანონზომიერება

აქტივობა სრულდება მთელი კლასის მოსწავლეთა ჩართულობით, კითხვა-პასუხის რეჟიმში.

დაფაზე წარვადგინე T დიაგრამაში დაორგანიზებული ცხრილები. მოსწავლეებს ვთხოვე, ეპოვათ დამოკიდებულება, წესი/ფორმულა, რომლითაც T დიაგრამის პირველ სვეტში ჩაწერილ რიცხვს შეესაბამება მის მარჯვნივ სვეტში ჩაწერილი რიცხვი.

მოსწავლეებს ვუსვამ შეკითხვებს, რომლებიც დახმარებას გაუწევს მათ სქემაში სიდიდეებს შორის შესაბამისობის დადგენაში, ფორმულის ჩაწერაში.

– რა არის წარმოდგენილი სქემაში?

– როგორია რიცხვთა მიმდევრობა პირველ სვეტში?

– როგორია რიცხვთა მიმდევრობა მეორე სვეტში?

– რა კანონზომიერებას ამჩნევ პირველ სვეტში წარმოდგენილი რიცხვებისათვის?

– რა კანონზომიერებას ამჩნევ მეორე სვეტში წარმოდგენილი რიცხვებისათვის?

– იპოვე 5 ის შესაბამისი რიცხვითი მნიშვნელობა მეორე სვეტში?

– შეიძლება თუ არა მარჯვენა სვეტში შეგვხვდეს რიცხვი 28? 40? 42? ახსენი რატომ?

– მერამდენე სტრიქონში იქნება რიცხვი 20? და რომელი ნომერი შეესაბამება მას პირველი სვეტიდან?

განვიხილოთ მეორე დიაგრამა, ის წარმოადგენს ალგებრულ T დიაგრამას. სადაც a დამოუკიდებელი ცვლადია.

ჩავწეროთ ფორმულა, რომელიც აღწერს დამოკიდებულებას სიდიდეებს შორის.

ჯერ განიხილე რიცხვთა პირველი ჰორიზონტალური წყვილი – რა მიმართებებშია ისინი ერთმანეთთან: სრულდება თუ არა იგივე წესი სხვა წყვილებისათვის. გამოსახე დამოკიდებულება ასოითი გამოსახულებით/ფორმულით.

მოსწავლეებს კითხვები დაეხმარათ მსჯელობის განვითარებაში. მათ შეძლეს სიდიდეებს შორის დამოკიდებულების დადგენა და აღწერა, დაამყარეს მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი სიდიდეებს შორის, აღმოაჩინეს წესი, დაწერეს შესაბამისი ფორმულა მოცემული დამოკიდებულებისათვის; თვისობრივად აღწერეს, თუ რა გავლენას ახდენს ერთი სიდიდის ცვლილება მასზე დამოკიდებულ მეორე სიდიდეზე.

აქტივობა 3. „დამოკიდებულებები“ ყოფა-ცხოვრებაში

T დიაგრამა ეხმარება მოსწავლეებს არა მარტო მონაცემთა დაორგანიზებაში, არამედ პროგნოზირებაშიც და ცხოვრებისეული მარტივი პრობლემების გადაჭრაში.

5-5 მოსწავლისაგან შედგენილ ჯგუფებს დავურიგე ნაცნობი კონტექსტის ამოცანები. რომელთა გადასაჭრელად შევთავაზე, გამოეყენებინათ T დიაგრამა. მასში დაეორგანიზებინათ მონაცემები, რათა მარტივად ეპოვათ დასმულ კითხვაზე პასუხი. მოსწავლეთა ჯგუფებს ვთხოვე, რომ პრეზენტაციისას წარმოედგინათ ამოცანის გადაწყვეტის სხვა გზაც და ემსჯელათ T დიაგრამის უპირატესობაზე. (პირველი ორი აქტივობა დამეხმარა მოსწავლეთა მზაობის დადგენაში. შესაბამისად, გავითვალისწინე მათი შესაძლებლობები, უნარები, საჭიროებები).

ჯგუფი 1. (დაბალი მზაობის მოსწავლეთა ჯგუფისთვის)

ნიკომ გადაწყვიტა დილაობით ფიზიკური ვარჯიში. ყოველდღიურად 3 კმ. სიგრძის ბილიკის გარბენა. პირველ დღეს მან ამ მანძილის გარბენას 1 სთ. მოანდომა, ხოლო ყოველ მომდევნო დღეს სიჩქარეს ზრდიდა და შედეგად დროს 5-5 წუთით ამცირებდა. შეავსეთ T დიაგრამა. იპოვეთ რომელ დღეს შეძლებს ნიკო ამ მანძილის დაფარვას 40 წუთში? წარმოადგინეთ პრობლემის გადაწყვეტის სხვა გზაც, იმსჯელეთ პრობლემის გადაჭრის რომელი გზა სჯობს და რატომ?

ჯგუფი 2. (საშუალო მზაობის მოსწავლეთათვის)

გიომ შეამჩნია, რომ ბებოს მიერ დათესილი მზესუმზირა სწრაფად იზრდებოდა. ის დაინტერესდა რამდენ კვირაში მიაღწევდა მზესუმზირა 3მ.-ს. დაიწყო მასზე დაკვირვება. თავდაპირველად გაზომა მზესუმზირას სიმაღლე, ის 1მ. იყო. ბებომ გიოს უთხრა, რომ მზესუმზირა კვირაში დაახლოებით 60სმ.-ით იზრდება. გიომ შექმნა T დიაგრამის ფორმის ცხრილი და დაიწყო მასში ჩანაწერის გაკეთება, როცა მზესუმზირა უკვე 1მ. სიმაღლის იყო. დაეხმარე გიოს T დიაგრამაში მონაცემები დააორგანიზოს და გაარკვიოს, რამდენი კვირის შემდეგ მიაღწევს მზესუმზირას სიმაღლე 3 მ-ს. წარმოადგინეთ პრობლემის გადაწყვეტის სხვა გზაც, იმსჯელეთ პრობლემის გადაჭრის რომელი გზა სჯობს და რატომ?

ჯგუფი 3. (საშუალო მზაობის მოსწავლეთათვის)

დათოს საკუთარი სასტუმრო აქვს. მას უნდა სასტუმროდან 5კმ. სიგრძის გზის გასწვრივ სასტუმროს მიმანიშნებელი აბრების განთავსება, ყოველ 800 მეტრში. დათომ სარეკლამო კომპანიას უნდა შეუკვეთოს აბრები. რამდენი აბრა დასჭირდება მას? სასტუმროდან უახლოესი აბრა რამდენი მეტრით იქნება დაშორებული, თუ უშორესი აბრა სასტუმროდან 5 კილომეტრი მანძილითაა დაშორებული? დაეხმარეთ დათოს T დიაგრამის გამოყენებით იპოვოს შესაკვეთი აბრების რაოდენობა. წარმოადგინეთ პრობლემის გადაწყვეტის სხვა გზაც, იმსჯელეთ პრობლემის გადაჭრის რომელი გზა სჯობს და რატომ?

ჯგუფი 4. (მაღალი მზაობის მოსწავლეთა ჯგუფისთვის)

თეო რესტორანში მეგობრებისთვის წვეულებას აწყობს. მან თავის საყვარელ რესტორანში ფართი 80 ლარად დაჯავშნა, ხოლო თითო სტუმარს გამასპინძლებისათვის 20,5 ლარი ესაჭიროება. თეოს 350 ლარი აქვს. დაეხმარეთ თეოს, გამოთვალოს რამდენი სტუმრის მოწვევას შეძლებს? რჩევა: შექმენით გამოსახულება/ფორმულა, რომელიც დაგეხმარებათ T დიაგრამაში შესაბამისი მონაცემების შესატანად და პრობლემის გადასაჭრელად. x არის სტუმრების რაოდენობა. წარმოადგინეთ პრობლემის გადაწყვეტის სხვა გზაც, იმსჯელეთ პრობლემის გადაჭრის რომელი გზა სჯობს და რატომ?

მოსწავლეთა ჯგუფებმა წარმოადგინეს დავალებები, პრეზენტაციისას იმსჯელეს, რომ T დიაგრამაში მონაცემთა განლაგებას აქვს უპირატესობა, რადგან ნათლად ჩანს კანონზომიერება, დამოკიდებულებები სიდიდეებს შორის, რაც დასმული პრობლემის ადვილად აღქმასა და გადაწყვეტაში დაეხმარა მათ.

აქტივობა 4: გასასვლელი ბარათები

მოსწავლეებმა შეძლეს ორი სიდიდის ერთმანეთთან დამოკიდებულებაზე დაკვირვება, აღწერა, ალგებრული გარდაქმნებით კავშირების ჩაწერა, სიდიდეებს შორის კავშირების დემონსტრირება ცხრილით/სქემით​​; მიმდევრობებში კანონზომიერებების დანახვა და გაგრძელება რამდენიმე წევრით​; სიდიდეებს შორის დამოკიდებულების დაკავშირება ყოფითი ცხოვრებისეული მოვლენების აღსაწერად და პრობლემის გადასაჭრელად.

გამოყენებული ლიტ-რა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა

https://ncp.ge/ge/curriculum?subject=36&subchild=198;

2. მათემატიკის გზამკვლევი მე-5 კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ, ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/mekhute-klasi/.