ახალგაზრდა, იაპონელი პოეტი ქალის, მისუძუ კანეკოს საბავშვო ლექსების კრებული „იაპონური ექო“ ქართულად ახლახან ითარგმნა. ადამიანისა და სამყაროს მთლიანობის განცდით შექმნილი, სულის ვიბრაციებიდან განსაკუთრებით ერთი ლექსის ექო მისწვდა მასწავლებლურ სმენას და სტატიის მოტივად იქცა.

ერთი საუკუნის წინ დაკარგულ და ახლად აღმოჩენილ ლექსებს სუნთქვაშეკრული ვკითხულობდი, როდესაც ჩემი მეგობარი ოთახში შემოვიდა: – კლასში ახალი მოსწავლე დამისვეს! – თქვა და სკამზე მძიმედ დაეშვა. – რა მოიყვანს ახლა მაგას გონს! ძლივს კლასი კლასს დაემსგავსა. შემდეგ, გადმოიღო გასასწორებელი რვეულები და მაგიდის კუთხისაკენ გაიწია. ყველა პროფესიას ხომ თავისი გულის გადასაყოლებელი რუტინა ახლავს თან. მივხვდი, ახლა მის ფიქრს „იაპონური ექო“ ვერ დააამებდა და აღარც არაფერი მითქვამს. არადა, სწორედ იმ ლექსთან ვაყოვნებდი, სათაურად „ახალი მოსწავლე“ რომ ერქვა.

როდესაც საკლასო სივრცე ახალ წევრს მასპინძლობს, ეს ერთგვარი გამოწვევაა როგორც მასწავლებლისთვის, ისე მოსწავლეებისთვის. ასეთ დროს მასწავლებლებისგან შეიძლება გაიგონოთ ფრაზები, რომ მათ არ სურთ „აუტკივარი თავის ატკივება“, „ძლივს დავარცხნილი კლასის“ არევა, რომ ახლა ამის „ჭკუაზე მოყვანას“ უნდა შეალიოს მთელი ენერგია, როცა საქმე ისედაც თავზე აყრია. და საქმე მართლაც „თავზე საყრელია“, რადგან მასწავლებლის მუშაობა (უფრო კი მუშაკობა), აწმყო განგრძობითი დროის გარდა, სხვა დროს არ ითავსებს. მუდმივად to be continued რეჟიმში არსებობა კი წარმოუდგენელ ძალისხმევას მოითხოვს და მართლაც, ძლივს „მორჯულებული“ კლასი საიდანღაც გადმოსული „შარახვეტია ბავშვისთვის“ რომ არ გემეტებოდეს, რა გასაკვირია. მაგრამ, სწორედ ამ ყოველდღიურ გამოწვევებში ჩანს ყველაზე უკეთ ჩვენი, როგორც მასწავლებლების მასწავლებლური არსი – შეგვიძლია თუ არა, მივიღოთ მოზარდები განუსჯელად და სიყვარულით, ვიყოთ გულწრფელი და პირუთვნელი მათ წინაშე, მაშინაც კი, როდესაც სემესტრის მიწურულს ჩვენი მენტალური და ემოციური მდგრადობა „სულს ღაფავს“.

უცხოობის შიშთან გამკლავებისა და მოზარდის თვითდამკვიდრების გზაზე მასწავლებელს უმნიშვნელოვანესი პასუხისმგებლობა აკისრია. შესაძლოა, მთელ სასწავლო პროცესზე აისახოს ის, თუ როგორ შეძლო მასწავლებელმა ახალი მოსწავლის უცხო ნიადაგზე „დაკალმება“. უმთავრესი ამ პროცესებში ნდობის მოპოვებაა.

თავდაპირველად საჭიროა, მოამზადოთ კლასი ახალ წევრთან შესახვედრად:

1. ესაუბრეთ მოსწავლეებს, თუ რას გრძნობენ ისინი უცხო გარემოში მოხვედრისას;
2. განაწყვეთ კლასი დადებითად ახალი მოსწავლის მიმართ;
3. სთხოვეთ მოსწავლეებს, მერხებზე საკუთარი სახელები მიამაგრონ, ასე ახალ წევრს გაუადვილდება მათი დამახსოვრება.

მსგავსი სიახლეები საუკეთესო შესაძლებლობაა, ისეთი თემების გასააზრებლად, როგორებიცაა, „სტუმარ-მასპინძლობა“, „ტოლერანტობა“, „მეგობრობა“, „გუნდურობა“, „თანადგომა“. ამის მაგალითს თუ თავად მისცემთ, მოსწავლეებისთვის ტერმინთა მნიშვნელობა უფრო ცხადი გახდება, გააზრებული სწავლებით ხომ მოზარდი ყველაზე უკეთ იმეცნებს.

მასწავლებლის ორგანიზებული და თანმიმდევრული გადაწყვეტილებები კი მოსწავლეებში სტაბილურობის და სანდოობის განცდას იწვევს.

1. გაესაუბრეთ ახალი მოსწავლის მშობელს (მოსწავლისთვის მნიშვნელოვანია კეთილგანწყობა თქვენსა და მშობელს შორის);
2. უზრუნველყავით მოსწავლე საჭირო ნივთებით (მერხი, სკამი, ცხრილი);
3. წარუდგინეთ მოსწავლე კლასს (მნიშვნელოვანია, რა ფრაზებს გამოიყენებთ მისი წარდგენისას);
4. გააცანით კლასის წესები;
5. დაათვალიერებინეთ სკოლა (ბიბლიოთეკა, სამასწავლებლო, სასადილო, საპირფარეშო, გასართობი სივრცე);
6. გააცანით წინასწარ შედგენილი კლასის სემესტრული თუ წლიური გეგმა (ღონისძიება, ექსკურსია, სხვა გასვლითი აქტივობები);
7. თუ გაქვთ კლასის ფოტო-კოლაჟი, აჩვენეთ ახალ მოსწავლეს და კლასთან ერთად გაიხსენეთ განვლილი სახალისო დღეები, ეს მოსწავლეს მნიშვნელოვან ინფორმაციას მიაწვდის თქვენ შესახებ და თავს თქვენიანად აგრძნობინებს;
8. მნიშვნელოვანია, იცოდეთ ახალი მოსწავლის დაბადების თარიღი და პირველივე დღეს მოინიშნოთ კლასის „დაბადების დღის კედელზე“.

მოზარდისთვის უაღრესად მნიშვნელოვანია, როცა მას უსმენენ, იზიარებენ მის ინტერესებს, გამოხატავენ მისდამი კეთილგანწყობას და ინტერესდებიან მისი პიროვნებით. სასურველია, თუ წინასწარ გექნებათ შექმნილი ახალი მოსწავლისთვის განკუთვნილი პოსტერი, რომელსაც ის კლასის წინაშე შეავსებს და ამ გზით გაიცნობენ მას ახალი კლასელები.

მისუძუ კანეკოს ლექსის წაკითხვის შემდეგ, ჩემს თავს შევპირდი, მერხზე კლასის ახალი წევრისთვის ტერუს ლექსიც დამეხვედრებინა, როგორც მოსწავლე-მასწავლებლის ურთიერთობის იკებანა, იმ იმედით, რომ ოდესმე უკეთ გავიგებდი მის ექოს.

ახალი მოსწავლე ჩვენგან კეთილგანწყობას, გულისხმიერებასა და თანადგომას მოელის, რადგან ის ერთი გამოეყო მისთვის ნაცნობ სოციუმს, ახალ გარემოსთან შეთვისება კი არცთუ მარტივი და უმტკივნეულო პროცესია.

პ.ს წელს ჩემი მოსწავლეები სხვა დამრიგებელმა გადაიბარა. ყველა ჩემი სურვილი და მიზანი, რაც მათთან მაკავშირებდა, მეყვავილის ოცნებად იქცა:

მეყვავილე მოხუცი კაცი

„მეყვავილე ქალაქისკენ გაეშურა,

განა სტუმრად?!

იქ გაყიდა ყვავილები, უხმოდ, ჩუმად.

რასაც თავზე ევლებოდა, შეჰხაროდა, იგი დათმო.

ეს საბრალო მარტოხელა მეყვავილე ახლა დარდობს,

და მზის ჩასვლას შინ ეული ეგებება, თავის ქოხში.

ერთადერთი ეს ოცნება დარჩა ახლა –

ბედნიერი რომ გახადოს ყვავილები უცხო სახლმაც“.

 მისუძუ კანეკო

გამოყენებული ლიტერატურა:

მისუძუ კანეკოს „იაპონური ექო“ მთარგმნელი მარიამ წიკლაური. გამომცემლობა „სეზან ფაბლიშინგი“ 2023 წ.

https://www.teachstarter.com/us/blog/7-tips-for-welcoming-a-new-student-2/?fbclid=IwAR1M_tXP_s5YdZZX4iSSiozJTiF55WtZL2oajXprTSqmEpGVjkHpbd_5xm4

https://www.teach-this.com/

https://www.teacherspayteachers.com/Product/Creating-New-Student-Welcome-Kits-2827590?fbclid=IwAR2EBf69YUdgUW6GP9qsjDkPW7T4Qon-mSqy6wCLP5lUpbiYqBLaVvBNro8

„შემეცნების, მეცადინეობის, სიახლეების გაგების პროცესი მიყვარს, მაგრამ სკოლა მეზიზღება“ – რა იქნება თქვენი პასუხი, როდესაც ამ შინაარსის სიტყვებს მოისმენთ მოზარდისგან, რომელიც კარგადაც სწავლობს, კლასელები და სკოლაში სიარულიც უყვარს, მაგრამ ვატყობთ ნელ-ნელა სიტუაცია მძიმდება და გაღიზიანება მატულობს.

ამ სიტყვების მოსმენისას პირველი, რა განცდაც დაგვეუფლება, ამბივალენტური განცდაა. როგორც მშობელს, გვიხარია წინადადების პირველი სიტყვები და გვასევდიანებს ბოლო. მაგრამ, თან არაფერია გასაკვირი იმაში, რაც გვესმის, რადგან თითქოს ისეთ უცვლელ, მარადიულ ჭეშმარიტებას შევეჯახეთ, რომელიც ყოველთვის არსებობდა და ყოველთვის იარსებებს, არაერთხელ არის განცდილი აქამდეც, ყველას გამოგვიცდია სკოლაში სწავლის დროს და თითქმის ყოველთვის მოსალოდნელია. თუმცა ასევე დამაიმედებელია თვითაქტუალიზაციის ის სურვილი, რომელიც მოზარდს აქვს – საკუთარი შემოქმედებითი პოტენციალის რეალიზების მოთხოვნილება, შემეცნების პროცესის სიყვარული და ამით განცდილი სიამოვნება. მაინც ვფიქრობ, ყველაფერი კარგადაა, თუ მოსწავლემ ეს გამოცდილება მიიღო, თუ სწავლის პროცესისგან სიამოვნების მიღების სიხარული შეიგრძნო, ე.ი. ვერაფერი ვეღარ გახდება დამაბრკოლებელი და აღარაფერია საშიში.

მოსწავლეობისას საკუთარი კანით შევიგრძნობდი სკოლის ატმოსფეროს. ეს იყო ადგილი, სადაც წასვლა თან მიხაროდა, თან მეძნელებოდა. მქონდა გარკვეული მოლოდინი და გარკვეული შიშებიც, რომლებიც შემდეგ სწავლის პროცესზეც ახდენდა გავლენას. ბევრი რამ სკოლის ატმოსფეროს გამო ყოფილა დაუძლეველი, ბევრი რამ სწორად იქაური დამოკიდებულების გამო გამხდარა რთული და აუტანელი, რის დაძლევაც, შემდეგ მარტოს და დამოუკიდებლად მომიხდა. ხშირად მიფიქრია იმაზე, რომ ჩემი დროის სკოლაში უფრო მეტი თანასწორობა და მოსწავლის მიმღებლობა რომ ყოფილიყო, სწავლის შედეგები გაცილებით უკეთესი იქნებოდა. და ალბათ, ყველა დროის სკოლაში იქნება ბევრად უკეთესი აკადემიური შედეგების მიღების ალბათობა, სადაც მოსწავლის ემოციური უსაფრთხოება დაცულია და მათთვის საინტერესო, შემოქმედებითი და სასიამოვნო გარემო იქმნება. ასეთი გარემოს არსებობა სწავლის მოტივაციასაც აძლიერებს და შემეცნების ინტერესსაც აღვივებს. ასეთი სკოლა არ იქნება დამაზიანებელი მოსწავლისთვის, პირიქით, მისი გაძლიერებისა და შემოქმედებითი უნარების გამოვლენისთვის ხელსაყრელ პირობებს შექმნის.

საკლასო ოთახი მოსწავლეებისთვის უნდა იყოს არამარტო ფიზიკურად უსაფრთხო, არამედ ემოციურადაც უსაფრთხო ადგილი, სადაც თითოეული მოსწავლე დაფასებული, აღიარებული იქნება და იქ არ იქნება შეურაცხყოფის, დამცირების მწარე მოლოდინი და ის თანასწორ ურთიერთობაში იქნება ყველასთან. მთვლემარე შიშის თანხლებით სწავლა შემოქმედებით პროცესს ხარისხს უკარგავს და მოსაწყენ ვალდებულებად გადააქცევს. ბავშვები მოქმედებენ სამყაროს შემეცნების მზარდი სურვილით, მიიღონ კითხვებზე პასუხები, იკვლიონ გარემო და შეიმეცნონ გარემომცველი სინამდვილე.

სკოლა არ არის მხოლოდ კედლები, მხოლოდ შენობა, მხოლოდ ცოდნის გავრცელების ადგილი, საიდანაც ცოდნა უნდა წამოიღოს მოსწავლემ და დაემშვიდობოს მას. სკოლა ურთიერთობების, კეთილი დამოკიდებულებების გაცვლისა და შემეცნების ადგილია; იმ ფუნდამენტის ჩაყრის კერა, რომელზეც მოსწავლის ცხოვრება უნდა დაშენდეს და მომავალი განისაზღვროს.

რა არის სკოლის დანიშნულება? რას უნდა გრძნობდნენ იქ მოსწავლეები? როგორი გარემო უნდა იქმნებოდეს მათთვის? რას უნდა ფიქრობდნენ იქ მომუშავე პედაგოგები, სანამ საკლასო ოთახში შევლენ და გაკვეთილს დაიწყებენ? – ამაზე დაფიქრება ყველას მართებს, ვისაც მოსწავლეებთან ურთიერთობის პასუხისმგებლობა აქვს გაცნობიერებული.

„მთელ თბილისში ერთი სახალხო ქართული სკოლა არ არსებობს… მოზარდი ქართველობა ჩვენი დედაქალაქისა ან სრულიად მოკლებულია სწავლასა, ან იძულებულია, იაროს უცხო შკოლებში, სადაც გონება ეხშვება და ენა უმახინჯდება. ეს გარემოება ძლიერ დაეხმარება ქართული ელემენტების შესუსტებას ქალაქში, თუ მალე წამალი არ მივაშველეთ და არ გავხსენით სახალხო ქართული შკოლა ორივე სქესისთვის“.

იაკობ გოგებაშვილის სიტყვა სკოლებზე საქართველოში. 1879 წლის 18 დეკემბერი

როგორც დღევანდელი თურქეთის რესპუბლიკის შემქმნელი, მუსტაფა ქემალ ათათურქი ამბობდა, „მასწავლებელი სანთელივით არის: იგი თავს იწვავს, რომ გზა სხვებისთვის გაანათოს“. მასწავლებელს სხვადასხვა სახელს უწოდებენ: განმანათლებელს, მენტორს თუ ინსტრუქტორს (ლათინურ ენებზე), გურუს ან შიკშაკს (სანსკრიტზე და ინდოარიულ ენებზე), ლაოშის ან შიფუს (ჩინურად), სენსეის ან სონსენიმს (იაპონურად და კორეულად, შესაბამისად), დიდასკალოსს (ძველბერძნულად), მუალიმს და მუდარისს (არაბულად), მორეს ან მელამედს (ებრაულად), ჰოჯას ან ორათმანს (თურქულად) და ხანდახან, დედას ან მამას. და ეს სია შეიძლება უსასრულოდ გაგრძელდეს. მასწავლებელი, ყველა კულტურაში, პატივცემული და დაფასებული ადამიანია. მისთვის საზოგადოების მიერ მინიჭებული შინაარსი და როლი განუზომელია. ამიტომ მასწავლებლის შესახებ მსოფლიოს მრავალ კულტურაში, უამრავი ისტორია, გადმოცემა თუ იგავი არსებობს. როგორც წესი, იგავები მასწავლებლების შესახებ შემეცნებითი ხასიათისაა და ხაზს უსვამენ მასწავლებლის ფენომენს ახალგაზრდა ადამიანის აღზრდა-განვითარების საქმეში და აღწერენ უფროსი და უმცროსი ადამიანების ურთიერთობის წესებს სხვადასხვა საზოგადოებაში, სხვადასხვა ეპოქის დროს.

ერთი ძველი ჩინური გადმოცემის თანახმად, მოსწავლეებმა თავიანთ მასწავლებელს, პატივცემულ ხინგ შის, ჰკითხეს, რა იყო მისი მთავარი ამოცანა. მოხუცმა მასწავლებელმა ჩაიცინა და მოსწავლეებს აცნობა, რომ პასუხს შეკითხვაზე ხვალ გაიგებდნენ.

მეორე დილას, მოსწავლეები მასწავლებელთან ერთად სოფლის ახლოს მდებარე „უკვდავების მთაზე“ ავიდნენ, შუადღის ხვატის მთის ჩრდილში გასატარებლად. მთასთან მისვლისას, მოსწავლეებმა გადაწყვიტეს თან წამოღებული ბრინჯითა და ბოსტნეულით ესადილათ. აქვე უნდა ვთქვათ, რომ მასწავლებელმა, წამოსვლამდე, ბოსტნეული გულუხვად შეაზავა მარილით. სადილის დასასრულ, მლაშე ბოსტნეულის შემდეგ, მოსწავლეებს წყალი მოსწყურდათ. აღმოჩნდა რომ წყალი, რომელიც თან წამოიღეს, დამთავრებულიყო. მოსწავლეები წამოდგნენ და წყლის ძებნას შეუდგნენ. წყლის ძებნაში მხოლოდ ხინგ ში არ მონაწილეობდა. ბევრი ძებნის შემდეგ, მოსწავლეებმა წყალი ვერსად იპოვეს და შინ დაბრუნება გადაწყვიტეს.

„წყარო, რომელსაც დაეძებთ, აი იმ გორაკის გადაღმა მდებარეობს“, თქვა ხინგ შიმ და მოსწავლეებს წყაროს მიმართულება უჩვენა. მოსწავლეები სასწრაფოდ გაიქცნენ წყლისკენ, მოიკლეს წყურვილი და უკან გახარებული და კმაყოფილი დაბრუნდნენ. თან, მასწავლებლისთვის წყაროდან წყალიც წამოეღოთ. ხინგ შიმ წყლის დალევაზე უარი თქვა და მოსწავლეებს წყლით სავსე დოქი უჩვენა.

„ – წყალი თუ გქონდათ მასწავლებელო, რატომ არ გვითხარი და არც დაგვალევინე?“ – იკითხეს გაოცებულმა მოსწავლეებმა.

„მე ჩემს დავალებას ვასრულებდი“ – უპასუხა ბრძენმა მოხუცმა -„მე ჯერ წყალი მოგაწყურეთ, რამაც იძულებულნი გაგხადათ წყაროს ძებნით დაკავებულიყავით, ისევე, როგორც ვცდილობ, თქვენში მეცნიერების ცოდნის წყურვილი გავაღვივო. შემდეგ, როდესაც თქვენ ძებნაზე ხელი ჩაიქნიეთ, მიგითითეთ წყაროს მდებარეობა, რითაც დაგეხმარეთ და მხარიც დაგიჭირეთ. ხოლო წამოსვლისას თან ბევრი წყალი იმიტომ წამოვიღე, რათა თქვენთვის მეჩვენებინა, რომ სასურველი, შეიძლება, თქვენს გვერდითვე იყოს და საჭიროა ამაზე წინასწარ იზრუნო, რათა შემთხვევას ან გულმავიწყობას, არ მისცეთ საშუალება იმოქმედოს თქვენს გეგმებზე“.

„— გამოდის, მასწავლებლის მთავარი ამოცანა წყურვილის გაღვივება და სწორი მაგალითის მიცემა ყოფილა?“ – ჰკითხეს მასწავლებელს მოსწავლეებმა.

„— არა, ახალგაზრდებო“ – უპასუხა ხინგ შიმ, — „მასწავლებლის მთავარი ამოცანა, მოსწავლეებში ადამიანურობისა და სიკეთის გაზრდაა“, – მან გაიღიმა და გააგრძელა: „თქვენ მიერ ჩემთვის წყაროდან წამოღებული წყალი მკარნახობს, რომ ჩემი მთავარი ამოცანის შესრულება ჯერჯერობით კარგად მიმდინარეობს“.

იგავი მასწავლებელზე და მოსწავლეზე. ერთ მოხუც, ბრძენ მასწავლებელს, ბევრი მოსწავლე ჰყავდა, მაგრამ ერთი მათგანი განსაკუთრებით მუყაითი ვინმე გახლდათ. იგი არ იყო ძალიან გონიერი, მაგრამ ამ ნაკლს ეს ყმაწვილი სრულად ავსებდა თავხედობით. სწორედ ამ მოსწავლემ, ერთ მშვენიერ დღეს მასწავლებელს საკუთარი სკოლის გახსნის ნებართვა სთხოვა. მასწავლებელი დაფიქრდა და ცოტა ფიქრის შემდეგ სკოლის გახსნის ნება დართო.

მოსწავლე სიამაყით აივსო. ჩათვალა, რომ რადგანაც მასწავლებელმა მოსწავლეს საკუთარი სკოლის გახსნის უფლება მისცა, იგი ახლა მასწავლებლის თანასწორი გახდა. ახალგაზრდებმა დაიწყეს, ახლად გამომცხვარ „მოსწავლე-მასწავლებელთან“ სკოლაში სიარული. თუმცა, ერთიც უნდა ითქვას: მოსწავლე-მასწავლებელი არასდროს დაფიქრებულა იმაზე, რის სწავლება უნდოდა მათთვის… ამიტომაც, ხშირად ხდებოდა, რომ მოსწავლეებს კარგად ვერ აგებინებდა მონათხრობს. თვითონაც ბევრი რამ არ ესმოდა და შეგირდებისგან ძირითადად, მისი მონათხრობის სიტყვა-სიტყვით გამეორებას ითხოვდა. ვინც ამას ვერ ახერხებდა – მკაცრად ისჯებოდა.

სწავლების მეთოდის სისწორე არავისში ეჭვს არ იწვევდა. ვინ რას იტყოდა? ახალი სკოლის გახსნა ხომ მოხუცი მასწავლებლის მიერ იყო კურთხეული, რაც მისი საქმითაც დასტურდებოდა – ახალ სკოლაში ბევრი მოსწავლე მოხუცი მასწავლებლის სკოლიდან იყო გამოგზავნილი. ახალი მოსწავლე ბიჭების რაოდენობა მოსწავლე-მასწავლებლის სკოლაში მუდმივად იზრდებოდა. ბევრს უკვე დაავიწყდა კიდეც ძველი მასწავლებელი და ახალ მასწავლებელს, სკოლის დამაარსებელსაც კი უწოდებდნენ.

ერთხელაც, მოხუცი მასწავლებელი და მოსწავლე ერთმანეთს შეხვდნენ. სკოლის დამაარსებელი (როგორც ამაყად უწოდებდა თავს მოსწავლე-მასწავლებელი) თვითკმაყოფილი ღიმილით შეხვდა მოხუც მასწავლებელს და ასე მიმართა: „მე, შენთან შედარებით უკვე ასჯერ მეტი მოსწავლე მყავს. ვფიქრობ, შევძელი შენთვის ყველაფერში მეჯობნა. ჩემი სკოლა საუკეთესოა. თვით შენ აგზავნი მოსწავლეებს ჩემთან. ისეთი სახელგანთქმული გავხდი, რომ შენ არც კი გიოცნებია! გარდა ამისა, შენი მოსწავლეებიდან, ჩემ გარდა, არავის გაუხსნია საკუთარი სკოლა!“.

მოხუცმა მასწავლებელმა წყნარად ჩაიღიმა და თვალი შეავლო ამპარტავნებით გაბერილ ყოფილ მოსწავლეს: „ეს მხოლოდ იმიტომ, რომ ჩემი ნამდვილი მოსწავლეები ხდებიან მხოლოდ ისინი, ვისაც ჩემი ნათქვამი, თქმისთანავე ესმით. ცხოვრებისგან უფრო მეტის სწავლა შეიძლება, ვიდრე ბრძნული სიტყვებიდან“.

„სხვა სიტყვებით“ – დასძინა სკოლის დამაარსებელმა მოსწავლემ – „თქვენ მე მხოლოდ იმ მოსწავლეებს მიგზავნით, რომლებსაც ვერ მოერიეთ?“.

„რა თქმა უნდა“, სწრაფად უპასუხა ყოფილ მოსწავლეს ბრძენმა მოხუცმა – „ჩემი ხელი საგრძნობლად დასუსტდა, რათა გაუსწორდეს მეცნიერებებისადმი არც ისე კარგად განწყობილ ბიჭუნებს, თუმცა მე მათ სამაგალითოდ ვსჯი, როდესაც შენს სკოლაში ვაგზავნი. ტანჯვა, რომელსაც ისინი შენ სკოლაში იტანენ, როგორც ფიზიკურს, ისე – მორალურს, მათ ნამდვილად ჩაეთვლებათ ცოდვების პატიებისას. ხოლო იმას, რასაც შენ შეგირდებს ასწავლი – საჭმლის ხარშვას, ქოთნების კეთებას თუ ცხოვრების მეცნიერებას, შენი მიდგომის გამო, დიდი მნიშვნელობა არ აქვს“.

ჰაერის გემო. ერთხელ მასწავლებელმა მკითხა: „გრძნობ თუ არა ჰაერის გემოს?“ შეკითხვის შემდეგ, მე დავყნოსე ტყის ჰაერი და მასწავლებელს რამდენიმე სურნელი დავუსახელე.

„კარგია. კარგი ყნოსვა გქონია. როგორი გაქვს გემოს შეგრძნება?“ მე დაბნეულმა, რამდენიმეჯერ ენა გამოვყავი, თუმცა ცოტა შეცბუნებული დავრჩი…

„კეთილი“, გამიღიმა მასწავლებელმა, შემდეგ მოულოდნელად უკან მომექცა და ცხვირ-პირი დამიხშო. მივხვდი, რომ წინააღმდეგობის გაწევას არ ჰქონდა აზრი, თუმცა ერთი წუთის შემდეგ, თავის გადარჩენის ინსტინქტი ამუშავდა და ხელ-ფეხის ქნევა და ტანის ბოჭვისგან გათავისუფლებას შევუდექი. ამის შემდეგ მასწავლებელმა ხელი გამიშვა და მეც შევძელი მთელი მკერდით ჩამესუნთქა ჰაერი.

„ეს სიცოცხლის გემოა“, ვუთხარი მას, როდესაც სუნთქვა გამომისწორდა.

„სწორი ხარ. ამ გემოს შენ ყოველთვის უნდა გრძნობდე. ეს გემო არსებობს ასევე წყალში, საჭმელში და კიდევ ბევრგან. არ ჭამო ის, რაშიც არ არსებობს მთავარი გემო. არ ესაუბრო მას, ვინც სულიერად მკვდარია. დალიე სიცოცხლის თასიდან სიამოვნებით, მაგრამ არ იჩქარო, რადგან შესაძლოა, თასი დროზე ადრე დაცალო, ან შიგთავსი უაზროდ დაღვარო…“.

ვფიქრობ, ადვილი არ იქნება ისეთი ოჯახის მოძებნა, სადაც ოჯახის წევრებს არასოდეს უკამათიათ და ხმააწეული ტონით არ დალაპარაკებიან ერთმანეთს. ოჯახის წევრებს შორის უთანხმოება ბუნებრივია, თუმცა არცთუ იშვიათად ხდება, რომ ერთმანეთთან ჩხუბის, კამათის დროს გვავიწყდება ბავშვი და არ ვფიქრობთ იმაზე, თუ რა მძიმე ფსიქოლოგიური ტრავმა შეიძლება მივაყენოთ მას. მშობლები, როგორც წესი, ცდილობენ დაიცვან შვილი გარეგანი უარყოფითი ფაქტორების ზემოქმედებისაგან, ღელავენ ტელევიზორის, კომპიუტერის უარყოფით გავლენაზე ბავშვის ფსიქიკაზე, მის ჯანმრთელობაზე და ცდილობენ დააწესონ გარკვეული შეზღუდვები მის მოხმარებაზე. თუმცა, არ ერიდებიან ერთმანეთთან ურთიერთობის გარკვევას ხმააწეული ტონით, ჩხუბით ბავშვის თანდასწრებით, რაც არანაკლები ზიანის მომტანი შეიძლება აღმოჩნდეს. ერთი შეხედვით შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ადამიანებს შორის ჩხუბი, კამათი ჩვეულებრივი მოვლენაა და ამაში საგანგაშო არაფერი უნდა იყოს. მაგრამ, როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს, დაახლოებით ორი წლის ასაკიდან ბავშვები ყურადღებით აკვირდებიან საკუთარი მშობლების ქცევას და კარგად ამჩნევენ დაძაბულობის ზრდას მათ შორის მაშინაც კი, როცა მშობლები ფიქრობენ, რომ ბავშვებს არაფერი ესმით და ვერაფერს ხედავენ, რადგანაც ისინი თავის ოთახში იმყოფებიან. გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ ბავშვები მწვავედ განიცდიან ფარულ კონფლიქტებსაც კი მშობლებს შორის, ისეთ კონფლიქტებს, რომლებიც არ ვლინდება აშკარა ჩხუბით და ერთმანეთის დადანაშაულებით. დიდი ხნის განმავლობაში გაგრძელებული ასეთი კონფლიქტებიც ნერგავს გაუცხოებას ოჯახში და სიცივეს ურთიერთობებში. ხშირმა კონფლიქტებმა, რომლებიც კონსტრუქციულად ვერ წყდება და პირიქით, ხმამაღალ საუბარსა და სკანდალებში გადადის, შეიძლება ბავშვის  ფსიქიკა ეტაპობრივად გაანადგუროს.

ოჯახური კონფლიქტების შედეგები ბავშვის ფსიქოფიზიკური ჯანმრთელობისთვის:

• არცერთ ბავშვს არ შეუძლია ნორმალურად აღიქვას ის ფაქტი, რომ მისი მშობლები ერთმანეთს ხმააწეული ტონით ელაპარაკებიან, შეურაცხყოფას აყენებენ და მით  უმეტეს ფიზიკურად ძალადობენ. ამ დროს ბავშვს ეუფლება ისეთი გრძნობები, როგორიცაა: შიში, გაუგებრობა, წყენა. რაც უფრო ხშირად მეორდება სკანდალები, მით უფრო ძლიერდება უარყოფითი ემოციები და ცოტა ხანში შეიძლება ისეთ დონესაც კი მიაღწიოს, რომ გადაიზარდოს სიძულვილში ახლობლების, გარშემომყოფების და საკუთარი თავის მიმართ. ამავე დროს, ასეთ გარემოში ბავშვი შეიძლება გაიზარდოს ემოციურად გაუწონასწორებელ ადამიანად ისტერიული თვისებებით, განუვითარდეს ნევროზი. მომავალში ნებისმიერ სტრესულ სიტუაციაში ასეთ ბავშვებს, დიდი ალბათობით ექნებათ საკუთარ თავში დაურწმუნებლობა, შფოთვა, შიში;
• კონფლიქტურ ოჯახურ გარემოში მყოფ ბავშვს შეიძლება გაუჩნდეს დანაშაულის გრძნობა მომხდარის გამო. ბავშვებისთვის, რომლებიც ჯერ კიდევ არ ჩამოყალიბებულან სრულფასოვან პიროვნებებად, დამახასიათებელია საკუთარი მშობლების ქცევის გამო დანაშაულის საკუთარ თავზე აღება. ისინი ხშირად ფიქრობენ, რომ მათი და არა ვინმე სხვის ბრალია, რომ მამა დედას უყვირის. იმ შემთხვევაში, როდესაც ბავშვის დანაშაულის გრძნობა მაქსიმუმს აღწევს, მას შეიძლება განუვითარდეს დეპრესია. ამ მდგომარეობაში მყოფი მოზარდები თვითმკვლელობამდეც კი შეიძლება მივიდნენ;
• არის შემთხვევები, როცა კონფლიქტურ გარემოში ბავშვს უჩნდება სიძულვილის გრძნობა ერთ-ერთი მშობლის მიმართ. ყველაზე ხშირად ეს გრძნობა ჩნდება მამასთან მიმართებაში, რადგან ბავშვები დედასთან უფრო მეტად არიან მიჯაჭვული. სიძულვილის გრძნობა აღმოცენდება იმის გამო, რომ ბავშვი ამ მშობელში ხედავს საფრთხეს, მისი თანდასწრებით ის განიცდის მხოლოდ ნეგატიურ ემოციებს, ეშინია, რომ დედას ტკივილს მიაყენებენ და ის იტირებს, ინერვიულებს. ამასთან, ბავშვს უყალიბდება უნდობლობა სამყაროს მიმართ; ეს კი მომავალში გაართულებს მის სოციალიზაციას, ურთიერთობებს გარშემომყოფებთან. გარდა ამისა, დროთა განმავლობაში ასეთი ბავშვი შეიძლება გახდეს აგრესიული და გაბოროტებული;
• მოზარდს უყალიბდება მტრული დამოკიდებულებები საპირისპირო სქესის ადამიანების მიმართ. ძალიან სერიოზული პრობლემა, რომელთან შეჯახებასაც რისკავენ მშობლები, რომლებსაც არ შეუძლიათ საკუთარი აგრესიის კონტროლი, დაკავშირებულია იმასთან, რომ შეიძლება ბავშვს სიძულვილი საპირისპირო სქესის ყველა ადამიანის მიმართ გაუჩნდეს. ამის გამო, შესაძლოა გოგონამ მომავალში არასოდეს იფიქროს საკუთარი ოჯახის შექმნაზე, ბიჭი კი, დიდი ალბათობით, თავისი ქცევით დაიწყებს შურისძიებას ყველა ქალზე ამ სამყაროში;
• მშობლებს შორის კონფლიქტები შეიძლება გახდეს ოჯახში ქცევის არასწორი მოდელის ჩამოყალიბების ხელშემწყობი ბავშვში. მის მეხსიერებაში დროთა განმავლობაში ფიქსირდება ოჯახური ურთიერთობების ნიმუში, რომელსაც ის ყოველდღიურად ხედავს. ურთიერთობა ხმააწეული ტონით, ფიზიკური აგრესიით კონფლიქტების მოგვარება მისთვის თანდათან ოჯახური ცხოვრების ნორმად იქცევა. მომავალში გოგონა, რომელიც ბავშვობაში სისტემატურად ხედავდა, თუ როგორ ესხმოდა თავს მამა დედას, დიდი ალბათობით გაიზრდება „მსხვერპლად“ და ჩათვლის, რომ ვალდებულია აიტანოს ტირანი ქმარი. ბიჭი პირიქით, შეიძლება გახდეს დიქტატორი მეუღლე. სწორედ ამგვარად ყალიბდება მეუღლეთა ქცევის სცენარი მომავალ ოჯახში;
• ოჯახური კონფლიქტები, როგორც წესი, ბავშვისთვის სერიოზული ფსიქოლოგიური ტრავმების მიზეზი შეიძლება გახდეს. ერთ-ერთი ყველაზე საშიში, სახიფათო და ამასთან ყველაზე გავრცელებული მოვლენა, რომელსაც მეუღლეებს შორის  სისტემატური უთანხმოება და შეურიგებლობა იწვევს, ტრავმების განვითარებაა. ასეთ ოჯახში ბავშვი ყველანაირად ცდილობს დაიცვას თავი ყველა მისთვის ხელმისაწვდომი ხერხით: აგრესიული ქცევა, ჩაკეტილობა საკუთარ თავში, პრობლემისგან გაქცევა. ასეთ ბავშვებს აწუხებთ შფოთვა, რომელიც ხელს უშლის მათ მშვიდად ცხოვრებაში. ზრდასრულ ასაკში მათ აქვთ ინტრაპერსონალური კონფლიქტები, პრობლემები საკუთარ თავთან და დაქვეითებული თვითშეფასება;
• კონფლიქტურ ოჯახებში მყოფ ბავშვებში შეიძლება დაფიქსირდეს შენელებული განვითარება. ასეთ ოჯახებში არცთუ იშვიათად ბავშვები უფრო ნელა ვითარდებიან, ვიდრე მათი თანატოლები. ეს შეიძლება გამოვლინდეს ცუდად სწავლით, უყურადღებობით, გადაჭარბებული აქტივობით, თანატოლებთან პრობლემებით. ასეთ ბავშვს შეიძლება არ ესმოდეს, თუ სწორად როგორ დაამყაროს ურთიერთობა სხვა ბავშვებთან, რადგან ის მხოლოდ იმას ხედავს, თუ როგორ უყვირიან დედა და მამა ერთმანეთს;

იზრდება სტრესის ფონზე ფსიქოსომატური  დაავადებების აღმოცენების რისკი. ბავშვი, რომელიც მუდმივად შფოთვის გამომწვევ გარემოში იმყოფება, ხშირად განიცდის ნეგატიურ ემოციებს, ავადმყოფობს ბევრად უფრო ხშირად, ვიდრე მისი თანატოლები. ეს დაკავშირებულია იმასთან, რომ სტრესი ასუსტებს იმუნურ სისტემას. უბრალო ვირუსული დაავადებების გარდა, ამან შეიძლება გამოიწვიოს ბევრად უფრო სერიოზული დაავადებებიც, რაც დიდი ალბათობით დააზიანებს ბავშვის ჯანმრთელობას.

რეკომენდაციები – როგორ მოვაგვაროთ დაძაბული ოჯახური ურთიერთობები ჩხუბის გარეშე:

• მნიშვნელოვანია გავაცნობიეროთ, რომ სრულიად შესაძლებელია ურთიერთობების გარკვევა და პრობლემის გადაჭრა ჩხუბის და ხმააწეული ტონით საუბრის გარეშე. საკუთარი პოზიციის, თვალსაზრისის დასაცავად და ჩვენი მოსაზრებების დასაფიქსირებლად სულაც არ არის საჭირო მთელი ხმით ყვირილი. მშვიდი, გაწონასწორებული მეტყველება გაცილებით უკეთესად აღიქმება თანამოსაუბრის მიერ, ვიდრე ყვირილი. მშვიდად წარმოთქმული არგუმენტები გაცილებით უფრო დამაჯერებლად ჟღერს, ვიდრე ჩხუბით, უხეშად ნათქვამი;
• მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ რაც არ უნდა იყოს კონფლიქტის მიზეზი, არ ღირს, როგორც არ უნდა გვსურდეს ეს, შეურაცხყოფა მივაყენოთ ადამიანს და გამოვიყენოთ მისი თავმოყვარეობის და ღირსების შემლახავი ეპითეტები;
• ნუ დავიგროვებთ წყენას გულში. ადრე თუ გვიან ის „ამოხეთქავს“ და გრანდიოზული სკანდალი ურთიერთობაში უკვე გარდაუვალი იქნება, მას თავიდან ვეღარ ავიცილებთ. აუცილებელია ნებისმიერი პრობლემის გადაჭრა მისი აღმოცენების საწყის ეტაპზევე. ეს საშუალებას მოგვცემს შევინარჩუნოთ ნორმალური მიკროკლიმატი ოჯახში. თუ ჩვენ გვექნება პრეტენზიები ოჯახის წევრის მიმართ, უკეთესი იქნება მისი განხილვა მაშინ, როცა ჩვენი მოწინააღმდეგე კარგ გუნება-განწყობაზე, მშვიდ მდგომარეობაშია. შევარჩიოთ დიალოგის კონსტრუქციული ფორმა – ვისაუბროთ ჩვენს გრძნობებზე, სურვილებზე, შევთავაზოთ ვარიანტები სიტუაციის შესაცვლელად, მოვისმინოთ მეორე ადამიანის თვალსაზრისი;
• საუბრისას აქტიურად გამოვიყენოთ „მე“ – შეტყობინება. ნაცვლად იმისა, რომ ვუთხრათ: „შენ დამნაშავე ხარ. შენ არ შეასრულე პირობა, შენ არ დამირეკე“, გამოვხატოთ ჩვენი გრძნობები შემდეგი სიტყვებით: „მე ძალიან ვნერვიულობ, ჩემთვის უსიამოვნოა, მე არ მესმის, ვღელავ, განვიცდი“;
• თუ ვხედავთ, რომ ჩვენთან კონფლიქტურ ურთიერთობაში მყოფი ადამიანი ძალიან განერვიულებულია და უჭირს მოსმენა, გადავდოთ ურთიერთობის გარკვევა ერთი საათით, ერთი დღით, შესაძლოა ერთი კვირითაც. როცა დავმშვიდდებით, დავწყნარდებით და მშვიდად განვიხილავთ სიტუაციას, სრულიად შესაძლებელია, რომ გასარკვევი აღარაფერი იქნება, პრობლემა თავისთავად გაქრება;
• თუ კამათი გარდაუვალია, შევეცადოთ ურთიერთობა გავარკვიოთ ბავშვის თანდასწრების გარეშე – გავიდეთ მეორე ოთახში, გადავიტანოთ საუბარი იმ დროისთვის, როცა ბავშვს ეძინება ან არ იქნება სახლში. ვიპოვოთ გზები იმისთვის, რომ დავიცვათ ბავშვი უფროსების საქმეების გარჩევისაგან. ერთ-ერთი ყველაზე დიდი და გავრცელებული შეცდომა, რომელსაც უფროსები ვუშვებთ, კონფლიქტში ბავშვების ჩართვაა; ხშირად მშობლები შვილში მოკავშირის პოვნას ცდილობენ და მომართავენ მას მეუღლის წინააღმდეგ. ასეთი ქცევა სერიოზული ზიანის მომტანი შეიძლება აღმოჩნდეს. რაც არ უნდა ხდებოდეს მშობლებს შორის, ბავშვს მუდამ უნდა სჯეროდეს, რომ ის ორივე მშობელს უყვარს და ერთნაირად საჭიროა, როგორც დედისთვის, ისე მამისთვის;
• თუ ბავშვი უნებლიედ მშობლებს შორის კონფლიქტის მოწმე გახდა, მათ ჩხუბს შეესწრო, ძალიან მნიშვნელოვანია დაველაპარაკოთ მას, ვკითხოთ თუ რას გრძნობს. აუცილებელია ბავშვს ვუთხრათ, რომ ის უყვარს დედასაც და მამასაც და მომხდარი ჩხუბი არავითარ შემთხვევაში არ შეცვლის მშობლების სიყვარულს მის მიმართ.

ბუნებრივია მშობლები წუხან იმის გამო, რომ მათმა ჩხუბმა შეიძლება გავლენა იქონიოს ბავშვზე. კამათი – ეს ნორმალურია  და ბავშვები ძალიან კარგად რეაგირებენ, როცა მშობლები უხსნიან, თუ რა იყო უთანხმოების მიზეზი. რეალურად ბავშვებმა შეიძლება ძალიან კარგი გაკვეთილი მიიღონ, როცა მშობლები უსაფრთხოდ, უმტკივნეულოდ გადაწყვეტენ სიტყვიერ „შეტაკებას“. ამან შეიძლება ასწავლოს მათ უკეთ მართონ საკუთარი ემოციები და ურთიერთობები ოჯახის გარეთ. მხოლოდ იმის გაცნობიერება, რომ შვილები არ უნდა იყვნენ პასუხისმგებელნი მშობლების ცოდვებზე და შეცდომებზე, შეიძლება დაეხმაროს მათ იმ უარყოფითი შედეგებისაგან თავის დაცვაში, რაც მშობლების ჩხუბს მოაქვს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ბავშვი ყოველთვის ნეიტრალური მხარე უნდა იყოს ოჯახური კონფლიქტების დროს. გაუმართლებელია მისი იარაღად გამოყენება მეორე მხარის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ამან შეიძლება სერიოზულად დაარღვიოს მოზარდის ფსიქიკა. ეს მაშინ, როცა ნებისმიერი მშობლის უპირველესი მიზანი შვილის ფსიქოფიზიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა უნდა იყოს.

მოსწავლეთა წიგნიერების უნარების განვითარებაზე პოზიტიურ გავლენას ახდენს სხვადასხვა აქტივობა, რომელიც შეიძლება სასკოლო ბიბლიოთეკაში განხორციელდეს. ერთ-ერთი ასეთი სახალისო აქტივობა-თამაშია  “ბიბლიოთეკის დეტექტივები”: წიგნებზე ნადირობა, რომელიც დაწყებითი კლასების თუ სწავლების პირველი საფეხურის მასწავლებელმა სკოლის ბიბლიოთეკართან ერთად შეიძლება დაგეგმოს და განახორციელოს.

ამ აქტივობა-თამაშისთვის სპეციალურ თავსატეხ დავალებებს მასწავლებელი ქმნის სკოლის ბიბლიოთეკის წიგნადი ფონდის და მოსწავლეთა შესაძლებლობების გათვალისწინებით.

საილუსტრაციოდ გთავაზობთ ერთ-ერთ ასეთ ინსტრუმენტს, რომელიც  USAID საბაზისო განათლების პროგრამის ფარგლებში, წიგნის კლუბის მასწავლებლისთვის და კლუბის წევრი მოსწავლეებისთვის  წიგნის კლუბში მუშაობისთვის შევიმუშავე.

ეს თამაში განსაკუთრებით კარგია წიგნის კლუბში წასაკითხი წიგნის შერჩევის მოსამზადებელი ეტაპისთვის.

დავალების ინსტრუქცია ასეთია –  ჩვენი სკოლის ბიბლიოთეკაში შეგიძლია, აწარმოო საგამოძიებო საქმიანობა,  როგორც ბიბლიოთეკის დეტექტივმა, იპოვო თითოეული თავსატეხის შესაბამისი წიგნი და   ჩაწერო წიგნის სახელი  მოცემული უჯრების შესავსებ ველში.

როდესაც გვსურს მოსწავლეებს არადიდაქტიკურად, ხალისით და თამაშით შევახსენოთ ჟანრული მრავალფეროვნება, შესაძლოა, ასეთი ტიპის აქტივობებიც შევთავაზოთ:

მოზარდებს ეხალისებათ იმ ჟანრის წიგნების გაცნობა, რაც მათ ინტერესებს ეხმიანება.

ძალიან ამაღელვებელია მოზარდებისთვის იმის აღმოჩენა, რომ მისი სახელი ან გვარი რომელიმე ცნობილი მწერლის  სახელს და გვარს ემთხვევა.

საბოლოოდ,  სკოლის ბიბლიოთეკაში  ამ სახალისო აქტივობის განხორციელებისთვის საჭირო  ინსტრუმენტის ერთი ნიმუში შესაძლოა ასე გამოიყურებოდეს:

წიგნის მკითხველთა კლუბში მოსწავლის აქტიური ჩართულობისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია წიგნის კლუბში წასაკითხი წიგნის არჩევამდე მოსამზადებელი პერიოდი მოსწავლეებისათვის იყოს სახალისო, მრავალფეროვანი და დაეხმაროს მათ, შერჩევისას გაითვალისწინონ საკუთარი ინტერესები და წასაკითხი წიგნების ჟანრული მრავალფეროვნება.