ბიოქიმიის განვითარებამ ადამიანებს საშუალება მისცა, სასიცოცხლო პროცესები უფრო მეტად ეკონტროლებინა, თუმცა ამასთანავე წამოიჭრა კომპლექსური პრობლემები გარემოს დაბინძურებასთან დაკავშირებით. წერილში რამდენიმე აქტივობაა წარმოდგენილი, რომლებიც ჩვენ ყოფას ეხება.

ინფორმაციის დამუშავების შემდეგ მოსწავლეს ეცოდინება:

• ქსენობიოტიკი – ნებისმიერი ნივთიერება, რომელიც აღმოჩენილია ცოცხალ ორგანიზმში, მაგრამ მისთვის დამახასიათებელი არ არის;
• ბიოდეგრადირებადი/კომპოსტირების უნარის მქონე პლასტიკი – იშლება ბაქტერიის ან სხვა ცოცხალი ორგანიზმის მიერ;
• კომპლექსი ე.წ. ,,მასპინძელი-სტუმარი“ – ფერმენტ – სუბსტრატული კომპლექსის მსგავსი ერთობლიობაა;
• ფერმენტების მონაწილეობით ხდება ოკეანეში ჩაღვრილი ნავთობისა და ინდუსტრიული ნარჩენების დაშლა;
• ფერმენტები შედის ბიოლოგიური დეტერგენტების შემადგენლობაში, მათი გამოყენებით რეცხვა ენერგოეფექტურია, მიმდინარეობს დაბალ ტემპერატურაზე.

საკითხის დამუშავების შემდეგ მოსწავლე შეეძლება:

• იმსჯელოს ანტიბიოტიკებით გამოწვეულ პრობლემებზე იმ მცენარეებში, რომლებიც კანალიზაციის, ჩამდინარე წყლებით ირწყვება;
• დაადგინოს სახამებლის მნიშვნელობა ბიოდეგრადირებად პლასტიკში;
• შეაფასოს „მასპინძელი-სტუმარი“ კომპლექსის მნიშვნელობა დამაბინძურებლებისგან გარემოს გასუფთავების პროცესში;
• იმსჯელოს, რატომ არის მნიშვნელოვანი, რომ ნებისმიერი მეცნიერი ახალი კვლევისა და პროდუქტის შექმნის პროცესში აფასებდეს ქიმიური რეაქტივების, ნარჩენებისა და პროდუქტების გავლენას გარემოზე.

ქსენობიოტიკები. ორგანული ქიმიის სწრაფ განვითარებას მეთორმეტე საუკუნეში მოჰყვა პესტიციდების, წამლებისა და ისეთი ქიმიური ნაერთების სინთეზი, რომელიც უცხოა ცოცხალი ორგანიზმებისთვის. ასეთ ნაერთებს ეწოდება ქსენობიოტიკები. ისინი ძირითადად ტოქსიკური, ბიოლოგიურად მდგრადი ნაერთებია. ზოგი მათგანი (მდგრადი დამაბინძურებლები) ხვდებიან ნიადაგში, შემდეგ კი ცხოველების ცხიმოვან ქსოვილებში, ბოლოს ერთვებიან კვებით ჯაჭვში.

1950 წლიდან 1980 წლამდე 2 მლნ. ტონა DDT აწარმოვეს და გამოიყენეს მავნებლების წინააღმდეგ. ის ზრდიდა მოსავლიანობას და დაავადების გამომწვევების წინააღმდეგ მცენარეების მდგრადობას. ის მნიშვნელოვანი იყო მალარიასა და დენგეს ცხელებასთან საბრძოლველად, რადგან ხოცავდა ამ დაავადებების გამომწვევი მიკრობების გადამტან მწერებს. დროთა განმავლობაში განვითარდა DDT -რეზისტენტული მწერების პოპულაცია. ნივთიერება პრაქტიკულად მდგრადია და შეუძლია დაგროვდეს ცხოველის ორგანიზმში, ტოქსინი საფრთხეს უქმნიდა ადამიანის ჯანმრთელობასაც. ბევრ ქვეყანაში 1970-80 წლებში ინსექტიციდი აიკრძალა. შეზღუდულად სარგებლობდნენ მხოლოდ იმ რეგიონებში, სადაც მალარია იყო გავრცელებული. DDT-ს გამოყენებამ ფოტოზე გამოსახული არწივის სახეობა გადაშენების პირას მიიყვანა. მისი მეტაბოლიზმში ჩართვის გამო კვერცხის ნაჭუჭი გახდა მყიფე და მსხვრევადი, ვეღარ იცავდა ჩანასახს. ამ ინსექტიციდის აკრძალვის შემდეგ კი ამ არწივის რაოდენობა რამდენიმე ასეულიდან 150 000-მდე გაიზარდა.

ქსენობიოტიკების მეტაბოლიზმი მათ ქიმიურ სტრუქტურაზეა დამოკიდებული. ისინი შესაძლოა ბოლომდე მოინელოს მიკროორგანიზმმა, მცენარემ ან ცხოველმა. ამავე დროს ზოგი სინთეზური ნაერთი წარმოქმნის ტოქსიკურ მეტაბოლიტს, ისინი ცვლიან მეტაბოლიზმის მიმდინარეობას. მოქმედებენ რეპროდუქციულ აქტიურობაზე, ზრდასა და განვითარებაზე. ზოგი ქსენობიოტიკი უცვლელი რჩება ფერმენტების ზემოქმედებისას, ან ასეთი სახით გროვდება ორგანიზმში, ან გამოიყოფა ორგანიზმიდან.

გარემოში ქსენობიოტიკის დაშლის სიჩქარეზე გავლენას ახდენს მისი ფუნქციური ჯგუფი და პოლარობა. პოლარული ნაერთი წყალში ხსნადია და ადვილად გარდაიქმნება ცოცხალ ორგანიზმში ფოტოქიმიური ოქსიდაციის გზით. არაპოლარული ჰიდროფობური ქსენობიოტიკები კი ადვილად გადიან მემბრანაში და გროვდებიან მიკროორგანიზმის უჯრედში ან ცხოველის ცხიმოვან ქსოვილში. როცა ეს ნივთიერებები ჩაერთვებიან კვებით ჯაჭვში, მათი რაოდენობა ექსპონენციურად, ანუ გეომეტრიული პროგრესიით იზრდება. დაგროვილი ნივთიერების კონცენტრაცია ყველაზე მაღალია კვებითი ჯაჭვის ბოლო მტაცებელში.

მძიმე მეტალების ტოქსიკურობა. მძიმე მეტალებია ვერცხლისწყალი, კადმიუმი, ტყვია. ისინი მრავალი ქიმიური წარმოების ნაწილია. ეს მეტალები ახდენენ ცილების დენატურაციას, ამიტომ აინჰიბირებენ ფერმენტების მოქმედებას. მოქმედებენ უჯრედის ჟანგვით პროცესებზე. ისინი ტოქსიკურია, ყველაზე ძლიერად მოქმედებს კვებითი ჯაჭვის ბოლო რგოლებზე.

ფარმაკოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები და დეტერგენტები. ქსენობიოტიკების ცალკე ჯგუფია ანტიბიოტიკები და დეტერგენტები. ისინი არიან ნიადაგსა და წყლის ეკოსისტემებში. ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტულ შტამებს უფრო რთული დაავადებების გამოწვევა შეუძლია. ზოგი მათგანი მოქმედებს იმუნურ სისტემაზე, ენდოკრინულ ჯირკვლებზე. იზრდება ინფექციის გავრცელების რისკი და ითრგუნება რეპროდუქციული ფუნქცია. სახლის მოვლისა და ინდუსტრიული დეტერგენტები შეიცავენ მოლეკულებს, რომლებიც ამცირებენ წყლის ზედაპირულ დაჭიმულობას და ამარტივებენ მყარი ზედაპირების წმენდის პროცესს.

ბიოლოგიური დეტერგენტები – შეიცავენ მრავალ ფერმენტს, რომლებსაც გამოყოფენ თერმოფილური მიკროორგანიზმებისგან. ისინი ცხიმებს შლიან უფრო დაბალი ტემპერატურის წყალში. ამავე დროს დაბალია მათი დენატურაციის უნარი, უმრავლესობა ბიოდეგრადირებადია და არ აქვს ნარჩენი პროდუქტები. ამავე დროს მათი გამოყენება ზოგავს ენერგიას და ამცირებს არაბიოლოგიური დეტერგენტების გამოყენებას. ფერმენტები და მიკროორგანიზმები გამოიყენება ნავთობის ჩაღვრის დროს, ინდუსტრიული ნარჩენების დასაშლელად. ეს ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებული: ქიმიური ბუნება და ნარჩენების არამდგრადობა, ჩაღვრის ლოკაცია, ტემპერატურა და სხვა. ენზიმების ნარევი, სურფაქტანტები და სხვა ნაერთები გამოიყენება ნავთობისა და ნარჩენების შემადგენლობაში არსებული ნაერთების დასაშლელად. უკვე ბევრი დამშლელი შტამი აღმოაჩინეს ისეთ ადგილებში, სადაც ხშირია ნავთობის ჩაღვრის შემთხვევები, მაგალითად, გალფი, მექსიკა, Deepwater Horizzon.

მასპინძელი-სტუმარი კომპლექსები. მიუხედავად იმისა, რომ ფერმენტული პროცესები მაღალ შერჩევითი და ეფექტურია, ბევრი ფერმენტი არამდგრადია გარემოში და ოპტიმალურ აქტივობას ავლენენ pH-ის და ტემპერატურის ვიწრო დიაპაზონში. ზოგიერთი სინთეზური მოლეკულა თავისუფალია შეზღუდვებისგან და შერჩევითად უკავშირდება გარემოს დამაბინძურებლებს. შედეგად მიიღება დიდი მოლეკულები, ე.წ. ,,მასპინძელი-სტუმარი“, ეს წარმოადგენს ფერმენტ-სუბსტრატული კომპლექსების იმიტაციას. სადაც ფერმენტის სინთეზური ანალოგია „მასპინძელი“, გარემოს დამაბინძურებელი კი – „სტუმარი“.

ისინი ერთმანეთს უკავშირდებიან ვაანდერ-ვაალსის ძალებით, იონური და წყალბადური ბმებით. მათ შორის კოვალენტური ბმა არ წარმოიქმნება. მათ უნდა ჰქონდეთ კომპლემეტური, სამგანზომილებიანი სტრუქტურა. უმარტივეს შემთხვევაში „მასპინძელი“ შეიცავს ღრმულს, ის „სტუმარს“ უკავშირდება ვან-დერვალსის ძალით. ფუნქციური ჯგუფის არსებობის შემთხვევაში მყარდება წყალბადური ან იონური ბმები, იზრდება სელექციურობა, მაგრამ ამავე დროს იზრდება მგრძნობელობა pH-ისა და ტემპერატურის მიმართ.

მოლეკულური ბიოლოგიის მიმართულებით მომუშავე იაპონელმა მეცნიერებმა აღმოაჩინეს ბაქტერია, რომელსაც შეუძლია პოლიეთილენტერეფტალატის, იგივე ლავსანის დამშლელი ბაქტერია – Ideonella Sakaiensis. ლავსანი მსოფლიო ნარჩენების საერთო რაოდენობის 1/6-ს შეადგენს. ამ ბაქტერიის ძირითადი საკვები ლავსანია. დაშლისას წარმოიქმნება ნივთიერებები, რომლებიც საკვების დასამზადებლად გამოიყენება. ამავე დროს გამოთავისუფლდება ნახშირორჟანგი და წყალი. მეცნიერები ცდილობენ, შექმნან ასეთი ბაქტერიების შტამები, რაც გარემოს პოლიეთილენისგან გაათავისუფლებს. დიდ ბრიტანეთში ჯონ მაკგიანიმ სხვა მეცნიერებთან ერთად შემთხვევით აღმოაჩინა ე.წ. „მუტანტი“ ფერმენტი, რომელიც ბაქტერიებზე სწრაფად შლის პოლიეთილენტერეფტალატს.

დავალება: 2010 წლის 20 აპრილს მექსიკის ყურეში, მისისიპის მახლობლად ნავთობის ჩაღვრა დაიწყო. ეს იყო ნავთობის ინდუსტრიაში ყველაზე მასშტაბური დაბინძურება. 87 დღის განმავლობაში 49 მილიონი ბარელი ნავთობი ჩაიღვარა. ჭაბურღილი დახურეს 2010 წლის 19 სექტემბერს. ნედლი ნავთობი წყლის ზედაპირზე ამოვიდა. განსაკუთრებული საფრთხე ოკეანის ფრინველებს შეექმნათ.

• ნივთიერების კლასიფიკაციის სქემაში რა ადგილი უკავია ნავთობსა და ოკეანის წყალს?
• რა სახის ხსნარი მიიღება ოკეანის წყალში ნავთობის ჩაღვრისას და როგორია მისი ფიზიკური თვისებები?
• ნავთობისგან ოკეანის გასუფთავების რომელი მეთოდები გამოიყენეს და რა ქიმიური საფუძველი აქვს თითოეულის გამოყენებას?
• რა საფრთხე შეექმნა ოკეანის ეკოსისტემას ნავთობის ჩაღვრის გამო?

გამოყენებული ლიტერატურა:

• Oxford IB Diploma – Chemistry – 2014;
• Deep water Horizon
• https://en.wikipedia.org/wiki/Deepwater_Horizon

პირველი ნაწილი

არქიტექტონიკა და სტრუქტურა

აგებულების თვალსაზრისით, „მობი დიკი“ უჩვეულო წიგნია. შეიძლება ითქვას, დამაბნეველიც. საქმე ისაა, რომ წიგნს პირველ თავამდე წინ კიდევ ორი თავი უძღვის: ერთი მოკლეა და ვეშაპის ეტიმოლოგიას ეთმობა, მეორე კი, „ამონარიდები“ („Extracts“), შეიცავს ციტატებს ვეშაპის შესახებ ბიბლიიდან, მოგზაურთა ჩანაწერებიდან, ენციკლოპედიებიდან, ლექსებიდან, ხალხური სიმღერებიდან. ამ ციტატებს წინ უძღვის მოზრდილი აბზაცი, რომელშიც მთხრობელი გვიყვება, რომ ისინი ბიბლიოთეკის თანაშემწის თანაშემწემ (The Sub-Sub Librarian) მიაწოდა. აქ მთხრობელი დასძენს, თანაშემწემ შემთხვევითი პრინციპით შეკრიბა ეს გამონათქვამები, სადაც კი ვეშაპი ნახსენები ნახა, ყველა წინადადება შეაქუჩაო; სერიოზულად ნუ შეხედავთ, უფრო სალაღობო რამ არის, მიზანი კი ისაა, მოკლედ შეჯამდეს, რაც აქამდე ვეშაპებზე თქმულაო.

რაც შეეხება, სიტყვა „ვეშაპის“ ეტიმოლოგიას, ამაზე ინფორმაცია მძიმედ ავადმყოფ აშერს შეუგროვებია და გრამატიკის სკოლისთვის გადაუცია. აშერიცა და თანაშემწეც შესაბამის თავებში არიან მოკლედ დახასიათებული: აშერი ფერმკრთალი მოხუცია, მუდამ ლექსიკონებითა და გრამატიკის სახელმძღვანელოებით დაიარება. ხელში კი განუყრელი ცხვირსახოცი უჭირავს, რომელზეც მსოფლიოს ყველა ერის დროშაა ამოქარგული. აშერს ძალიან უყვარს მტვრის გადაწმენდა თავის ძველისძველ წიგნებზე – ეს ერთგვარი სინაზითა და სიმსუბუქით შეახსენებს, რომ მოკვდავია.

აშერზე მეტად მარტოსულია თანაშემწე – მისი ყველა მეგობარი უკვე გარდაცვლილია. მთხრობელი მასზე ამბობს, იმ უიმედო, ავადმყოფურსიყვითლეშეპარულ მოდგმას ეკუთვნის, რომელსაც ვერარა ღვინო ვერ გაათბობსო – „Thou belongest to that hopeless, sallow tribe which no wine of this world will ever warm”. მაგრამ მაინც შეიძლება მასთან ჭიქა სასმელზე ჩამოჯდომა და საუბარი.

ესაა ტექსტში აშერისა და თანაშემწის პირველი და უკანასკნელი ხსენება – ისინი არ მონაწილეობენ სიუჟეტის შემდგომ განვითარებაში, მათთან შეხვედრას აღარსად აღწერს შემდგომი თავების მთხრობელ-პროტაგონისტი ისმაელი.

თუ ასეა, მაშინ რა საჭირო იყო მათი ტექსტში შემოყვანა და მკითხველისთვის ასე პოეტურად წარდგენა? ან რა საჭიროა, „ვეშაპის“ ეტიმოლოგიაზე ცნობების მოწოდება და რამდენიმე გვერდზე გადაჭიმული ციტატები? როგორ წავიკითხოთ ისინი, როგორც ეპიგრაფები? თუ ასეა, რა ფუნქცია აქვს მათ?

ამ კითხვებს რომ ვუპასუხოთ, „მობი დიკის“ სტრუქტურას უნდა დავაკვირდეთ.

„მობი დიკი“, ჟანრის თვალსაზრისით, ერთგვარი ფსევდო-მემუარებია – პროტაგონისტი მოგვითხრობს ამბავს, როგორც მოგონებებს თავის ცხოვრებაზე. ამასთან, ყოველ სიუჟეტურ მონაკვეთს მოსდევს უსიუჟეტო, განმარტებითი მონაკვეთი, რომელშიც დეტალურადაა ახსნილი, ვეშაპზე ნადირობის რა თავისებურებები შემოგვხვდა წინა თავში. ამ პრინციპითაა დაწერილი მთელი წიგნი. არის თავები, რომლებიც მხოლოდ ვეშაპის ფიზიონომიას ან მათ კლასიფიკაციას ეთმობა. მონათხრობი უკიდურესად დეტალიზებულია, ბევრგან მითითებულია წყარო, შენიშვნები კი სქოლიოშია ჩატანილი (ნახეთ, ვთქვათ, 32-ე თავი). ზოგჯერ მცირე, ერთაბზაციანი განმარტება კონკრეტულ თავშივეა ჩართული. მაგალითად, 71-ე თავი გადმოგვცემს ამბავს, როგორ შეხვდა „პეკოდი“ „იერობოამს“. მთხრობელი ცოტა ხნით გვერდზე გადადებს სიუჟეტს და გვიხსნის, რომ თურმე ვეშაპზე მონადირე ამერიკულ გემებს სასიგნალო სისტემა აქვთ შემუშავებული, რომლითაც ერთმანეთს ცნობენ, ანუ ამერიკული გემის კაპიტანმა ყოველთვის იცის, შემხვედრი გემი ასევე ამერიკულია თუ არა. შემდეგ აღმოჩნდება, რომ ამ გემს აქაბისთვის წერილი აქვს. აქ მთხრობელი ისევ წყვეტს ამბავს და განმარტავს, რომ ვეშაპზე მონადირე გემები, როგორც წესი, წერილებს დაატარებენ. შანსი იმისა, რომ ერთი გემი შეხვდება მეორე გემს, რომელზეც ამა თუ იმ წერილის ადრესატი იმყოფება, ძალზე მცირეა. ამიტომ წერილების უმეტესობა ადრესატამდე საერთოდ ვერ აღწევს, თუ მიაღწევს, მისი მხოლოდ მცირე ნაწილი და ისიც – გაგზავნიდან ორი-სამი წლის შემდეგ.

ამ ყველაფერს ემატება ალეგორიულ-მითოლოგიური ფონი, რომელსაც შემდგომ ნაწილში უფრო დაწვრილებით განვიხილავთ. ამიტომ არის „მობი დიკი“ დამაბნეველი წიგნი: კითხულობ ვეშაპის თავის ქალის ანატომიაზე და იქვეა თავი, რომელშიც ქვექვეგი სიკვდილს გადაწყვეტს, კითხულობ ამბავს კაპიტანზე, თავისი ვაჟი რომ სანადირო ნავიანად დაკარგა და იქვეა თავი ვეშაპისთვის ქონის ამოცლის ტექნიკაზე. კითხულობ, როგორ დაკაკუნობს კაპიტანი აქაბი სპილოს ძვლის პროთეზით გემბანზე და თან ვეშაპის ჩონჩხის დეტალურ, მეცნიერულად სკრუპულოზურ აღწერას ეცნობი. კითხულობ და ვეღარ გაგიგია: ეს მეცნიერული პასაჟები მართლა ასახავს იმ ეპოქის სამეცნიერო ცოდნას, თუ ისინიც ფიქციაა.

ამრიგად, „მობი დიკი“ არათუ ფსევდო-მემუარებია, არამედ ფსევდო-ნაშრომი, ფსევდო-ენციკლოპედია ვეშაპებზე – წიგნი, რომელშიც ის, რაც ფიქციურია, გადმოიცემა, როგორც ისტორიული სინამდვილე, ხოლო სამეცნიერო ცნობები ფიქციად იქცევა.

ნებისმიერი ნაშრომი კი აუცილებლად მოიცავს საკითხის შესახებ არსებულ წინარე ცოდნას. ესეც – ციტატების ფუნქცია: ისინი არა ეპიგრაფები, არამედ პროლოგის შემადგენელი ნაწილებია, რომლებმაც ეს შეთხზული წიგნი ნამდვილივით უნდა გახადოს, უნდა დაგვაჯეროს, რომ ჩვენ წინაშე მართლა მემუარებია და რომ მთხრობლის მიზანი მართლა ვეშაპებისა და ვეშაპებზე ნადირობის შესახებ ცნობების მოწოდებაა.

რაც შეეხება, აშერსა და თანაშემწეს, ისინი ტექსტის პერსონაჟთა სრული ანტიპოდები არიან: თუკი მეზღვაურები მხნე და მამაცი ხალხია, თავგადასავლებით აღსავსე ცხოვრება აქვთ, აშერი და თანაშემწე, პირიქით, მარტოსულ ცხოვრებას ეწევიან. კონტრასტი მათ შორის არის კონტრასტი ხმელეთის აუმღვრეველ ყოფასა და ოკეანის ბობოქარ სტიქიას შორის, რასაც ისმაელი, აშერისაგან განსხვავებით, ცხვირსახოცზე ამოქარგულს ან თანაშემწესავით წიგნებში ამოკითხულს კი არ დაატარებს, არამედ ყოფაში გამოცდის. აშერისა და თანაშემწის მონაკვეთები მეტაფიქციურია – ისინი წიგნის, ლიტერატურის სამყაროზე გვაფიქრებს, შემდეგ კი ამ სამყაროს შუაგულში ჩავყვინთავთ – მეტაფიქციიდან ფიქციაში ვინაცვლებთ. დასაწყისის უსახელო მთხრობელიც, თავისი ლაღად ირონიული ხმით, ქრება და პირველივე თავიდან ზუსტად ვიცით, ვინც მოგვითხრობს ამბავს: „ისმაელი დამიძახეთ“ („Call me Ishmael“).

გაგრძელება იქნება…

სიუჟეტის ორიგინალობაზე, მხატვრული ნაწარმოების სპეციფიკასა და მწერლის ნიჭიერებაზე ვაჟას შეხედულებები კარგად გამოიკვეთა მის თეორიული ხასიათის წერილში „ფიქრები“, რომელიც მან 1891 წელს „ივერიაში“ გამოაქვეყნა. ვაჟას აზრით, მწერალი ვერ იქნება ორიგინალური თავისი ბუნებრიობის, შინაგანი ჰარმონიის, სურვილის გამჟღავნების გარეშე – „ბერნემ სთქვა: თუ გინდა ორიგინალური მწერალი დაგიძახონ, სწერე ის, რასაც ჰფიქრობ, ისე, როგორც ჰფიქრობდე, როგორც შენს სულსა და გულს უნდოდეს, მოსწოდესო“. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ყველამ შეიძლება დაიჩემოს მწერლის სახელი. ამისთვის სულიდან და გულიდან წამოსული სიტყვაა საჭირო. უსულგულობა უბედურებაა მწერლისთვის, რომლის მისიასაც დიდად და მრავალმხრივ საპასუხისმგებლოდ მიიჩნევს ვაჟა. მისთვის, როგორც რეალისტური ესთეტიკის პატივისმცემლისთვის, მწერლის მოვალეობა არა მარტო ცხოვრების გარკვეული მოდელის ასახვაა, არამედ ამ უკანასკნელის გაუმჯობესებისთვის ხელშეწყობაც. ამას მოითხოვდნენ თერგდალეულები და მათი კონცეფცია ვაჟამ თავისებურ, ნათელ ფორმაში ჩამოაყალიბა. უსულგულოდ ნათქვამი სიტყვა, როგორც უმარილო, უგემური, გულიდან ჟანგის გადაწმენდის მაგივრად სწორედ ჟანგსა და ობს მიუმატებსო, ამბობს ვაჟა. ვერავითარი დიდი ხელოვნება მას ვერ წარმოუდგენია დიდი გრძნობის გარეშე. სწორედ თერგდალეულები იყვნენ ასეთი ხელოვნებისა და შემოქმედების მაგალითები, ქმნიდნენ რა მაღალი აზრისა და გრძნობის მატარებელ ნაწარმოებებს. სწორედ ამიტომ ასახელებს ვაჟა-ფშაველა რუსთველის, ორბელიანისა და ბარათაშვილის გვერდით ილია ჭავჭავაძესაც. ორივე, უსულგულო თუ დიდი გრძნობით შექმნილი ნაწარმოები, ადვილად აგრძნობინებს თავს მკითხველს, თუმცა საჭიროა მათი გარჩევა: – „უგულო, ძალად მწერალი იმითი იცნობა, რომ უეჭველად უგულო საგანს აირჩევს სალაპარაკოდ, ცდილობს, რომ გულიანად აჩვენოს თავი მკითხველს, ამის გამო სულსაც აწვალებს და გულსაც“ [„ფიქრები“]. ორივე წვალობს ამ დროს – მწერალიც, მკითხველიც: ერთი – შექმნით, მეორე – წაკითხვით. ეს ორმხრივი ტანჯვა კი იმიტომაა სახიფათო, რომ საზოგადოებას გულს უცრუებს ხელოვნებაზე, მხატვრულ სიტყვას სახელს უტეხს. მწერლობა ცხოვრებას უნდა ემსახურებოდეს, მწერალი კი მოწოდების სიმაღლეზე იდგეს, რადგან მისი სახელი დიდი საზოგადოებრივი გამოხმაურებისა და მნიშვნელობის შემცველია. „ფიქრების“ პირველ ნაწილში თუ პოეზიის ზოგადი, თეორიული საკითხებია განხილული, მეორე სოციალური ყოფის დაკვირვებასა და შეფასებას ეთმობა და ადასტურებს იმ მკვლევრების შეცდომას, ვაჟას პოეზიას თანამედროვეობისგან, აწმყოსა და მომავლისგან განცალკევებით რომ განიხილავდნენ. ხსენებული წერილის მეორე ნაწილში ჩვენ წინაშე სწორედ სოციალური ყოფით შეწუხებულ, საქვეყნო საქმეზე მოფიქრალ მოაზროვნეს ვხედავთ. ვაჟას ეკონომიკური უკუღმართობა მიაჩნია კაცობრიობის მრავალი უბედურების მიზეზად, რადგან მისი მოსპობა ბევრ მავნე მისწრაფებას, ერთმანეთის რბევას, ომებს აგვაცილებდა. ამას ვაჟა 1905 წელს, პირველი რევოლუციის პერიოდში ამბობდა და ამიტომაც ეს საგულისხმოა.

საინტერესოდ გვიხასიათებს ვაჟა მწერლის ნიჭიერებას „სახალხო გაზეთში“ 1910 წელს გამოქვეყნებულ წერილში „ნიჭიერი მწერალი“. ვინ იმსახურებს ნიჭიერი მწერლის სახელს და რა არის საჭირო მის მოსაპოვებლად? ნიჭიერი მწერლის კრიტერიუმებად ვაჟას მიაჩნია ენა და ორიგინალობა. პირველი მისი სახეა, სული, ავლა-დიდება, მეორე კი ის, რაც სხვასთან მსგავსების დროსაც თავისებურია. ეს, ვაჟას აზრით, მწერლის „გარეგნული“ მაჩვენებლებია, ხოლო შინაგანი ღირსება მისი მხატვრული შთაგონების საგანი (ცხოვრების საგნები, მოვლენები, ღირებულებები) და მისი მხატვრული ოსტატობით ასახვაა. რაც უფრო დიდია მწერალი, რაც უფრო აზის გენიალურობის ბეჭედი, მით უფრო „ადამიანთა ცხოვრების დარაჯია“ იგი, ექვემდებარება მის კანონებს, გამოხატავს მას. არ არსებობს ცხოვრების მაღლიდან დამყურე მწერალი, ასეთი ხელოვანი მკვდრადშობილია, რადგან, ვაჟას აზრით, ხელოვნება განუყრელად, ორგანულადაა დაკავშირებული ცხოვრებასთან.

ვაჟა ფიქრობს, რომ თითოეულ ნაწარმოებს სამი უმთავრესი მიმართულება უნდა ეტყობოდეს. ვაჟა არ იყენებს ამ ტერმინებს, მაგრამ ვარაუდობენ, რომ იგი საუბრობს დეტერმინიზმისა და ინდეტერმინიზმის შესახებ. პირველს თუ ცხოვრების პირობებით შეზღუდული ნება ახასიათებს, მოვლენათა მიზეზშედეგობრივი ურთიერთგანსაზღვრულობა, მეორეს – სრულიად საწინააღმდეგო. არის მესამე მიმართულებაც, ვაჟას აზრით, ორივეს გამაერთიანებელი, რომლის მიზანი „ცხოვრების პირობათა ძლიერების“ საფუძველზე ადამიანთა გაუმჯობესებაა. პოეტის ნიჭისა და შემოქმედების ხასიათის შესახებ ვაჟა ასკვნის, რომ ამ მხრივ ნიშანდობლივი ნიჭიერების ძლიერებაა, აზრისა თუ გრძნობის სიღრმე, იდეალისტური კონცეფციის საწინააღმდეგოდ, რომელიც, პლატონის არ იყოს, ნიჭს ღვთაებრივ, მისტიკურ საბურველში ახვევს და ყველაფერს ღვათებრივ ძალას მიაწერს. ნიჭს სჭირდება თავისი გამოვლენის პირობები, რომელთა გამოც თუ მწერალმა თავისი პოეტური შესაძლებლობები სრულად ვერ გაამჟღავნა, ასცდა მართებულ გზას, მას ლიტერატურული კრიტიკა უნდა დაეხმაროს და სწორი გზა მიუთითოს.

ნიჭიერი მწერალი არაფერია პატრიოტიზმის, „თავის ენის და ერის“ სიყვარულის გარეშე, – აცხადებს ვაჟა, – „მწერლობა ნუთუ იგივე სკოლა არ არის, რომელიც სწვრთნის ყველას, დიდს და პატარას, ურკვევს აზრებს, გზას ცხოვრებისას, აღძრავს საუკეთესო გრძნობებს? მაშ, ის რატომ არ უნდა იყოს ეროვნული? რატომ არ უნდა უწყობდეს ხელს, განავითაროს ერმა თავის გონებრივი და სულიერი ძალები?“ [„მცირე შენიშვნა“]. ვაჟა  წამოჭრის ფორმისა და შინაარსის, მათი ურთიერთშესაბამისობის პრობლემას. ნამდვილი პოეტისთვის ფორმა წინასწარგანზრახული არ არის (თუ ასეა, ეს ნაწარმოების სისუსტის მაჩვენებელია) და ნაგრძნობისა და ნააზრევის ლოგიკური, ბუნებრივი შედეგია ანუ შინაარსი განსაზღვრავს ფორმას. ფორმა როგორც ნაწარმოების მხატვრული გამოვლენა მის შექმნასთან ერთად იბადება.

ამ საკითხთან დაკავშირებით ასევე საინტერესოა ვაჟას წერილები „სად არის პოეზია“ და „რამე რუმე“, რომლებიც ძირითადად ხელოვნების თეორიულ პრობლემებს განიხილავს. „ამ თავითვე მინდა გამოგიტყდეთ, არც ერთი კრიტიკოსის თეორიით არ გახლავართ შებოჭილი, – კიდევაც რომ ვიცოდე რამ ამ თეორიებისა, ამჟამად, ამ წერილის დროს, ყველა ისინი თავიდან მოშორებული მაქვს“ [„სად არის პოეზია?“]. ვაჟა არც იმათ ეთანხმება (და დღესაც მოარულია ეს აზრი), ვინც დროთა განმავლობაში საზოგადოებრივ ცხოვრებაში პოეზიის გაქრობას და მეცნიერებით მის ჩანაცვლებას ქადაგებს: „ჩვენში რამდენი განათლებული გვყავ იმ აზრის მქადაგებელი, პოეზიამ დღე მოჭამა, მას მომავალი კაცობრიობის ცხოვრებაში ადგილი აღარ ექნებაო, მის ადგილს მეცნიერება დაიჭერსო. ამ აბდაუბდა-გადასკუპდას, ნუ დაივიწყებთ, განათლებული კაცი ამბობს. სირეგვნე და სისულელე მეტიღა იქნება?!“ [„სად არის პოეზია?“] ვაჟას აზრით, პოეზია, როგორც ბუნების კანონი, ცხოვრების ასახვა, გამოხატვა, იარსებებს მანამდე, სანამ იარსებებს თავად ცხოვრება, ბუნება, ადამიანის სულიერება, სიხარული, ბედნიერება და ტანჯვა, მშვენიერება და სიმახინჯე, სიყვარული თუ სიძულვილი, გულადობა თუ ლაჩრობა, ხელგაშლილობა თუ სიძუნწე. ის იარსებებს „ყველაფერში, რასაც ბუნებრიობა ეტყობა“. მწერალსაც სულ უნდა ახსოვდეს, რომ ბუნების კანონი დაიცვასო, წერს ვაჟა. ამიტომ არის, რომ გენიოსების შემოქმედებას ბუნებრიობის კვალი გასდევს, ეს არის ჭეშმარიტი პოეზიის განვითარებისა და არსებობს მთავარი გზა და პირობა.

ვაჟაც, როგორც თერგდალეულები, ასხვავებს მწერლობის, იდეებისა და აზრების გამოთქმის ორ სახეს – პოეტურ-ბელეტრისტულსა და პუბლიცისტურს. ორივეს საგანი ცხოვრებაა, მხოლოდ გამოსახვის ხერხებია სხვადასხვა: ერთი მხატვრული სურათების, ტიპების, სახეების საშუალებით ამბობს თავის სათქმელს, მეორე – სილოგიზმებით. თუმცა ვაჟას მიაჩნია, რომ პუბლიცისტი უფრო არკვევს, იძიებს ცხოვრების მოვლენებს, უჩვენებს მის მიზეზებს, ვიდრე პოეტი. აქ ანალიზში კი არ არის საქმე, არამედ მხატვრული სახებისა და ლოგიკური აზროვნების დაპირისპირებაში, თორემ მოვლენების კვლევის თვალსაზრისით არც მხატვრული ლიტერატურა ჩამოუვარდება პუბლიცისტიკას.

ვაჟას აზრით, ლიტერატურის შემფასებელს არა მარტო თეორიების ცოდნა, არამედ ხელოვნების შეგრძნება, განცდაც მოეთხოვება, რაც მკითხველსაც შემოქმედად აქცევს: „ვისაც კარგად ესმის ბუნება და ცხოვრება, თუნდა ლექსებს, დრამებს, რომანებს არ სწერდეს, მაინც პოეტია“ [„სად არის პოეზია“]. აქვე ვაჟა საუბრობს პოეზიის სიმბოლიკაზე იდეალში: „ნუთუ ია ბუჩქებით და ეკლებით დაჩრდილული არ მოგვაგონებს დაჩაგრულს სიმართლეს?“ [იქვე].

ვაჟა, რეალისტური ესთეტიკის პრინციპებიდან გამომდინარე, ილაშქრებს ხელოვნების იდეალისტური თეორიის წინააღმდეგ. აი, რისთვის არსებობს ხელოვნება, ვაჟას აზრით: „შექსპირი ხომ მსოფლიოს უდიდესი პოეტია და აბა კარგად დაუკვირდეთ იმის მწერლობას, თუ იგი უფრო ყველაზე მეტად არა ცდილობდეს დააკმაყოფილოს ეს საჭიროება არა ერთის რომელისამე ერისა, არამედ მთელის კაცობრიობისა. ხელოვნება ქვეყნის საჭიროებას თან მისდევს… დიაღ, პოეზიისთვის სათაკილო არ არის, საჭიროებას ემსახუროს და ამისთვის შექმნას ტიპები რეალური და იდეალური“ [„რამე-რუმე“]. ვაჟა ასევე საუბრობს პოეზიის ტენდენციურობაზე. მისი აზრით, ყველა პოეტური ნაწარმოები ასე თუ ისე ტენდენციურია, მაგრამ ყველა ტენდენცია როდი ცნაურდება მკითხველისთვის.

ვაჟას აზრით, ნამდვილი შემოქმედი უნდა ცდილობდეს, საზოგადოების სამსახურში ჩააყენოს თავისი უნარი: „პოეტს ნიჭი მანამ შესწევს, უფლება აქვს იპოეტოს, განამტკიცოს კაცთა შორის მაღალი აზრი, მაღალი გრძნობა, წყლულიანი გული გაგვიმთელოს და, როცა საჭიროა, მთელი გული გაგვიწყლულიანოს და უკეთუ თავის თავს ატყობს, რომ ძალ-ღონე ელევა, სჯობს, დასტოვოს საზოგადოება და გაიხიზნოს სადმე უდაბნოში, რადგან იგი მკვდარია მაშინ ცოცხლებში გამორეული, – ისეთი მკვდარი, რომელსაც თუმცა სული კიდევ უდგა, მაგრამ ეს სული ჰკლავს კიდეც იმას და სიცოცხლეს უმწარებს. გულსაკლავია, ძნელი ასატანი და მოსათმენია, მტრის ჯარიდან გამოსული მხედარი მოპირდაპირეს ითხოვდეს და შენის ქვეყნის ლაშქარში კი დალეულიყოს მამაცი და შენნი თანამოძმენი შერცხვენილნი თავდაკიდებით უცდიდენ ციდამ მოვლენილ ვაჟკაცს, იმათში კი გაწყვეტილიყოს…“ [„ფიქრები, მოგონება და ოცნება“] – ასეთ მოთხოვნებს უყენებს ვაჟა ჭეშმარიტ პოეტ-შემოქმედს, როგორც ღვთაებრივი საიდუმლოს მფლობელს, ხელდასხმულს, მამულის რაინდს. ასეთი ყოველთვის ასკეტია, მაგრამ არა სულიერად მკვდარი, როგორც ამ ციტატაშია, არამედ ადამიანთა შორის, მარად ცოცხალი და სხვებისთვისაც სიცოცხლის მიმნიჭებელი, როგორიც თვითონ ვაჟა-ფშაველა იყო.

მეჯლისია.

ორკესტრი, მოცეკვავე წყვილები, სოლისტი შემსრულებლები, გუნდი, სადღესასწაულო სუფრა, ხელლანგრიანი მიმტანები, სუნამოთა და ნუგბართა სურნელების ჰარმონია, კაშკაშა განათება, ბრწყინვალე ფერები, ღიმილი, ამაოდსიტყვაობა, გრძნობათა გაზიარება, ვნება და ემოცია – მეჯლისია, აბა, რა!

ლექსიკის, სტილის, მორფემების, სინტაგმების, ინტონაციისა და პუნქტუაციის სამეჯლისო ცეკვები სამ დარბაზში.

ლექსიკისა და სტილის წყვილთა მზისფერი დარბაზი, მორფემებისა და სინტაგმების წყვილთა მიწისფერი დარბაზი, ინტონაციისა და პუნქტუაციის წყვილთა წყლისფერი დარბაზი.

სამი დიდებული ორკესტრი – ფონეტიკა, შინაარსი, კომპოზიცია.

ხმა ჰორიზონტამდე აღწევს და ბგერები სივრცეში იფანტება. მსმენელს აჯადოებს და იხმობს.

მზისფერი დარბაზი პირველია.

თითოეული მეტყველების ნაწილი მამაკაცის კოსტიუმში გამოწყობილა. მწკრივად დგანან სამეცნიერო, პუბლიცისტური, მხატვრული, ოფიციალურ-საქმიანი სტილის მორთულობით ბრწყინვალე ქალბატონები და მოკრძალებით ელოდებიან საცეკვაო მოედანზე გამწვევთ. ვალსი, ნელი ვალსი, პასადობლი და ნელი ფოქსტროტი – რიტმი, ემოცია, აზრი, მიზანი.

თვალწარმტაცი სანახაობაა, დიდხანს ვრჩები დარბაზში, მხიბლავს არსებითი, ზედსართავი, რიცხვითი და ნაცვალსახელების პლასტიკა, თანდებულის, ნაწილაკისა და კავშირის მოქნილობა, დინჯი ზმნის ტანამართულობა, ზმნიზედის მიხვრა-მოხვრა, შორისდებულის განწყობა. მხატვრული სტილის სინარნარე, ოფიციალურ-საქმიანის მკაფიოობა, სამეცნიეროს – აზარტი, პუბლიცისტურის – მოუსვენრობა.

მოძრაობისა და გრძნობის იდილიაა.

მიწისფერი დარბაზი თავისკენ მეზიდება.

მორფოლოგიისა და სინტაქსის თანაცხოვრების მოდელია ეს დარბაზი. ასეთი შეთანხმებულობა, შესიტყვება, გაფორმება, გადაჯაჭვულობა და სიწრფელე არსად მინახავს.

სისწრაფე, სისხარტე და სიზუსტე – გადანაწილებული მოცეკვავე წყვილებს შორის – იფრქვევა, როგორც ივლისის ალპური მინდვრის სურნელი.

ჯაივი, ჩა-ჩა-ჩა, სწრაფი ფოქსტროტი – მოდი, შეაჩერე თვალი რომელიმე მათგანზე. მზერა ისევე გადადის ერთიდან მეორეზე, როგორც რიტმს ადევნებული ნაბიჯები თვლაზე.

ბრუნება, უღლება, სიტყვათწარმოქმნა, კომპოზიტური სიტყვათა შერწყმა დაწყვილებულა შეთანხმებასთან, მართვასთან, მირთვასა და განკერძოებულ სიტყვა-გამოთქმასთან; ამგვარად შეკრულა ჯადოსნურ ჯაჭვად. აი, ეს მართლაც ხელოვნებაა!

წინადადების მთავარი და არამთავარი წევრების ფერხული საუცხოოა ამ მსოფლიო დასში. მონაწილეები თავად ასრულებენ საცეკვაო მელოდიასაც; თანწყობა-ქვეწყობით აშენებული საგუნდო შინაარსი მარცვალ-მარცვალ ერითმება მღელვარე რიტმს. ფერხული არის ოსტატობა ქართული ზმნა-შემასმენლის. იგია მრავალხმოვანი თავისი მწყობრი მრავალპირიანობის გამოისობით – გვიან ასათვისებელი და ძნელად დასავიწყებელი ეროვნული ცეკვის სახეობაა.

ოვაცია, ოვაცია, ოვაცია!

მესამე წყლისფერი დარბაზიდან გამოჭრილი სინათლისკენ მივიჩქარი. დერეფანი ფართოა, მეც ცეკვის მოძრაობით მივიწევ იქამდე. უკვე დავეუფლე ცალკეულ ილეთს. კარი იღება. ესაა დიდებულება –

აღმავალი ინტონაციისა და მძიმის ტანგო – თავბრუდამხვევი ტრიალი, ბზრიალი, ატაცება.

დამავალი ინტონაციისა და წერტილის რუმბა თავისკენ მახედებს – ცეცხლი, ვნება, თავშეუკავებლობა. აი, ესაა მართებული დაწყვილება.

ნაბიჯი და ღიმილი მერევა. ვერც ტანს ვიმორჩილებ და ვერც ენას, მხოლოდ გაუგებრად ვლუღლუღებ.

სამბას ჰანგი – ბევრი და ბევრზე ბევრი. პაუზის, შეყოვნების, დალოდებისა და გაჩუმების მთრთოლარე სხეულები წერტილ-მძიმის, ორწერტილის, ფრჩხილის, ბრჭყალისა და სამწერტილის მკლავებში ლაზათიანად ირხევიან, ერთმანეთს ენდობიან, ეთანაბრებიან, სიმყარეს აწვდიან.

ორკესტრი არ ჩერდება.

დაუღალავად მოძრაობენ ძახილის, კითხვისა და კითხვით-ძახილის ნიშნები – დაარბენინებენ ლანგრებს. მეჯლისის გამთლიანებისთვის ბახუსი სასათაურე სიოდ დაქრის მოცეკვავეთა შორის.

—

სინამდვილეში, სხარტი ფიქრითა და ზუსტი სიტყვით დაწერილ ტექსტს ვკითხულობ და მჯერა,  ტექსტის პირველი ფრაზიდანვე იწყება მთავარი – სინტაქსი. მეც მას ვემსახურები.

ასეა, როცა წერა ამიტანს ხოლმე და ვწერ.

აი, ზეპირსიტყვაობა კი სხვაა, სულ სხვა – თუ ზუსტად ვიცი, რისი თქმა მინდა, ენა მორჩილი ხდება. როგორც კი წამოვიწყებ, მყისვე ამყვება ფონეტიკის ორკესტრი – თანხმოვანი, ხმოვანი, ბუნების ბგერა.

სწავლა-სწავლების ხარისხის გასაუმჯობესებლად მიზანშეწონილია სასწავლო წლის განმავლობაში მოსწავლეებისთვის მრავალფეროვანი წერითი დავალებების შეთავაზება. აუცილებელია, მასწავლებელმა თვალი ადევნოს, უმჯობესდება თუ უარესდება მოსწავლეთა შედეგები. გაუმჯობესებაზე ორიენტირებული სტრატეგიების დაგეგმვა გვეხმარება მოსალოდნელი საფრთხეების პრევენციაში. წერით ნამუშევრებზე დაკვირვება საშუალებას იძლევა, გაირკვეს, რა შედეგი გამოიღო გატარებულმა ღონისძიებებმა და რა მიმართულებით უნდა გაგრძელდეს მუშაობა არსებულ ნაკლოვანებათა გამოსასწორებლად.

მაგალითისთვის თუ განვიხილავთ სამი შემაჯამებელი დავალების შედეგებს და აღმოჩნდება, რომ კლასის საშუალო ქულა ყოველ მომდევნო წერაში მცირდება, კლასისა და ინდივიდის დონეზე პრობლემის იდენტიფიცირებისთვის ვადგენთ შესაბამის ცხრილს.

შეფასების რუბრიკების მიხედვით, მოსწავლეებმა წერით ნამუშევრებში მეტ-ნაკლებად თავი გაართვეს ტექსტის შესაბამისი სტრუქტურის დაცვას, მიზნის განსაზღვრასა და დამხმარე დეტალების გამოყენებას, თუმცა, სერიოზული პრობლემა გამოიკვეთა გრამატიკის ნაწილში (მორფოლოგია, სინტაქსი, ორთოგრაფია-პუნქტუაცია). მაშასადამე, მოსწავლეთა დიდმა ნაწილმა თავი ვერ გაართვა მეოთხე კრიტერიუმს – ენობრივი მახასიათებლები.

მიზანშეწონილია, აქცენტი გაკეთდეს სწორედ ამ მეოთხე კრიტერიუმზე, შედგეს ენობრივ შეცდომათა ლექსიკონი, რომელშიც შევა ის ტიპობრივი შეცდომები, რომლებსაც მოსწავლეები წერის დროს ხშირად უშვებენ. ეს საშუალებას მოგვცემს, გრაფიკულად გამოვსახოთ დაშვებული შეცდომები პროცენტულად.

როგორც დიაგრამაზე ჩანს, გრამატიკული შეცდომების დიდი პროცენტი პუნქტუაციასა და ორთოგრაფიაზე მოდის, შემდეგი კი – სინტაქსსა და მორფოლოგიაზე. აღნიშნულ მონაცემებზე დაყრდნობით ვადგენთ:

ა) ენობრივ შეცდომათა ლექსიკონს და მასში შეგვაქვს ის ტიპობრივი შეცდომები, რომლებსაც მოსწავლეები წერით დავალებებში ხშირად უშვებენ;

ბ) სხვადასხვა სირთულის დეფორმირებულ ტექსტებს რედაქტირებისთვის, რაც ძალიან ეხმარება მოსწავლეებს დაშვებულ შეცდომებზე ორიენტირებაში;

გ) სიტყვების ბანკს, რომელშიც ვაგროვებთ სინონიმურ ლექსიკურ ერთეულებს, რაც გვეხმარება ტავტოლოგიების აღმოფხვრაში;

მაგალითად:

ქონა – აქვს

ჰყავს, გააჩნია, აბადია, შეიცავს, მოეპოვება, ფლობს, უჭირავს, უკავია, მის ხელშია, ხელში უჭირავს, მის განკარგულებაშია, მის განმგებლობაშია, ეკუთვნის, მინიჭებული აქვს, უფლებამოსილია.

დ) მოსწავლეები ასწორებენ ერთმანეთის ნამუშევრებს, რასაც ხელშესახები შედეგი აქვს შეცდომებზე აქცენტირების კუთხით;

ე) სისტემატურად ვაწვდით მოსწავლეებს წერილობით განმავითარებელ უკუკავშირს შეცდომების გამოსასწორებლად.

პრაქტიკამ მაჩვენა, რომ ზემოთ აღნიშნული სტრატეგიები მასწავლებელს ეხმარება, მოსწავლეთა შედეგების გასაუმჯობესებლად სწავლის პროცესი გახადოს დინამიკური და საგაკვეთილო პროცესში შესაბამისი ყურადღება დაუთმოს მართლწერის საკითხებზე მუშაობას.

(ჩანაწერი როსტომ  ჩხეიძის წიგნის „გზანნი შენი უფალო“ კითხვისას)

წამში გაქრა პანდემია, კოვიდიც და გრიპიც…. ჩრდილოურმა სკვითურმა, კიმერიულმა თუ რუსულმა ურდომ უკრაინაში შეჭრით დილის ცვარივით გააქრო პანდემია, ერთ დღეში…

დიახ, სწორედ ასე იფიქრა კაცობრიობამ, ალბათ ჯესუსის გარდა, იმ ჯესუსი არა, ბუნებრივია, მხსნელის და მაცხოვრის,- არამედ  ჯანმოს პრეზიდენტის, გაბრიელის გარდა ალბათ. თითქოს არის ამაში მოჩვენებითი სიმართლე, მაგრამ მხოლოდ მოჩვენებითი.

ქართულმა ელიტამ  ეჭვშეუტანლადვე, უკრაინაში რუსული ოკუპაციის დასაწყისისთანავე გარდააგდო პანდემიაზე ფიქრი… თუმცა რა რაღა პანდემია, უკაცრავად და,  როცა უკრაინაში შეჭრისთანავე ქართულმა  ცრულიბერალურმა წრემ, ეგრევე მკრეხელობად გამოაცხადა აფხაზეთზე და სამაჩაბლოზე, რუსთა მიერ მის ოკუპაციაზე ფიქრიც და რაგადიც …  რაღა დროს ეგაა ახლაო. არადა, ღმერთი, რჯული ვინ გვიშლის, უკრაინელებს ისე თანავუგრძნოთ, რომ ჩვენიც გვახსოვდეს? ბუჩას ტრაგედიაც გვახსოვდეს და გაგრის ხოცვა ჟლეტაც? ჰო, ეს სხვა თემაა, ახლა ისევ პანდემიას რომ მივუბრუნდეთ, არსად გამქრალა… უფრო სწორედ ის ტკივილი არ გამქრალა არსად, მილიონობით ადამიანი რომ შეიწირა სამყაროში და ათასობით საქართველოში… ათასობით, აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს ორ-ორივე ომზე მეტი… მეგობარი წამართვა მათ შორის…

არ გადავა ეს პანდემია ლიტერატურაში უკვალოდ, დროებით დაიჩრდილა ომებით, უბრალოდ დროებით… გნებავთ ათწლეულების მერე იფეთქებს ლიტერატურაში, მანამდე კი იმ რამდენიმეთი დავკმაყოფილდეთ, რაც უკვე გვაქვს. და გვაქვს უპირველეს ყოვლისა როსტომ ჩხეიძის  „გზანი შენი უფალო“, როგორც როსტომს  სწამს და სჯერა,- გამანძილების გარეშე, ცოცხლადვე მოაყოლა შიგნიდან განცდილი და გადატანილი ამბავი კალამს.

როსტომის ეს წიგნი სოციალური ქსელიდან ვიცოდი, როცა ნაწყვეტი განათავსა იქ მწერალმა, ვიცოდი, უკვე რომ არსებობდა, გამოცემამდე ვიცოდი, ციხის ეპიზოდიც იქიდანვე მახსოვდა. და მაინტერესებდა წაკითხვა, მაგრამ რაღაცას ვწერდი ამ დროს, როგორც იტყვიან და არ მინდოდა ამ თემაზე რამე წამეკითხა. ამიტომაც  დავილოდინე. ახლა კი აგერ მესამე მაღაზიის  გამყიდველი გოგონას მიერ ძლივს ნაპოვნი მოვიმარჯვე და შევუდექი სასიამოვნო აღმართს.

ცირა ბარბაქაძის შესავალს, რა თქმა უნდა, ვტოვებ და ვიწყებ უშუალოდ ძირითადს. კარგი, განგიმარტავთ ახლავე, ცხადია წავიკითხავ, ცირას წერილს როგორ დავტოვებ წაუკითხავს, უბრალოდ არ მინდა ამ მინირომანზე წინასწარი განწყობა შემექმნას, ამიტომაც, ჯერ ორიგინალი.

როგორც ველოდით საოცრად ინტიმური და სათუთი პირად და საოჯახო გარემოსთან ერთად ქართული ლიტერატურის, ლიტერატურის როგორც პერსონაჟის, სახეები… ელისაბედისკენ რომ შემობრუნდება  პატარა ოთარი და მიყვარხარო, რომ ეტყვის და ელისაბედის  შეშფოთებულ თუ  რა ვიცი, აღუწერავ სახესთან ერთად, ალბათ თითოეული მკითხველი ნათლად რომ წარმოიდგენს განსაცდელის,  პანდემიის  უძირო უფსკრულის პირთან  წონასწორობის დასაცავად  სუნთქვაშეკრულ დგომას… თან კი მოჰყვება და მოჰყვება  ლიტერატურული წერილების ციკლი,  უამრავ ლიტერატურულ პერსონაჟის აღსაწერად, შენთან ახლოს, ძალიან ახლოს მოსაყვანად.

წიგნზე რა ვთქვათ? უაღრესად, უკიდურესად ცას შემწვდარ  ლირიზმს შერეული (ისე რომ ხანდახან  ვერც არკვევ, სად რომელი იწყება ან მთავრდება),  შერთული უნატიფესი იუმორი. იუმორი თანამედროვე მწერლობაში თითქოს თავდასაცავ იარაღადაა ქცეული, ყველას, ვისაც უნდა თანამედროვე მწერლად გამოჩნდეს, თავზეხელაღებული სარკაზმი, ცინიზმი და „ფეხზედ დაკიდებული“  ძალად სტილი აქვს მომარჯვებული, თითქოს  მკითხველთა ნაწილი მისდევს კიდევაც ამ სახის თხზულებებს,  ჰგონიათ, თვითმფრინავით მისდევენ ასტრონავტებს, სინამდვილეში ეს თვითმფრინავიც და ის კოსმოსური ხომალდიც, ორივე ბორანზედ დევს და  მებორნე მიათრევს   ბაგირზე გამობმულს, უფრო- ვერ მიათრევს…

როსტომთან კი უმართლებს მკითხველს, უნატიფესი იუმორი აქვს როსტომს, დახვეწილი, თან ეჭვს ვერ შეიტან ისეთი ცხადი. ცირას აქვს ნახსენები, თითქოს ეს ვერც იქნებოდა სასაცილო  ჩვეულებრივ რეალობაში, მაგრამ როსტომის მიერ „იუმორის ესენცია“ მოსხმული უკვე ხელშესახებად კლასიკური ხდება, ცოცხლდება და თეატრალურ  სცენად თამაშდება შენს თვალწინ, წარმოსახვაში: ექთანი ეკითხება, ექთანი, მაგრამ მას, ავადმყოფს, ბურანში,  ანგელოზი რომ ჰგონია :

„თავს როგორ გრძნობთო?“ და მოდის ავტორის ცნობიერების ნაკადი :

„როგორ გინდა, ანგელოზი მოატყუო: კარგად ვარო, — არადა, ეტყვი: ცუდად ვარო, — და: აბა, მიგაცილებ წმინდა პეტრემდეო.“

ჰო, ერთიოდე აბზაციც წინასიტყვაობაზე: რა გითხრათ, ყოველთვის მინდოდა ასე ლამაზად, არსობრივად და ლაკონიურად შემძლებოდა  წიგნის მოხილვა, რეცენზია, დახასიათება …  რა ვიცი, რაც ჰქვია, ასეა ლამაზად, როგორც ცირა ბარბაქაძეს გამოსდის.

კოვიდი კი დაქროდა, ანაც დალასლასებდა, ანაც ნავლდებოდა მიმქრალი, ოღონდ მაინც არსებული, როგორც ის ვირთხა კამიუს შავი ჭირის ფინალისას რომ გაიელვებს და გაიქნევს ვერასოდეს ვერ გამქრალ და ყოველ წამს თავიდან გამოსაჩენ კუდს.

1. რაგადი- ეს დიდებული სიტყვა, გარდა მეგრულისა გურულშიც აქტიურად იხმარება და არ ღირს დაკარგვა- რაგადი ლაპარაკი.