ნუნუ ქადაგიძის მანათობელი ხელისგულები იაპონურ წარმოდგენაში

მკითხველის თეატრი ძალიან მნიშვნელოვანი, სასიამოვნო და ბავშვებისთვის საყვარელი აქტივობაა, რომელიც ავითარებს წიგნიერების უნარებს; ეხმარება ბავშვებს ტექსტის გააზრებაში; უყალიბებს მათ პოზიტიურ განწყობასა და დამოკიდებულებას წიგნების, ტექსტების მიმართ; ავითარებს შემოქმედებითობას, კრეატიულობას. ამ წერილში მინდა, მოგიყვეთ „კამიშიბაის“, იაპონური ქუჩის თეატრის შესახებ, რომლის საკლასო ოთახში გადმოტანა და სასწავლო რესურსად ქცევა ძალიან, ძალიან საინტერესო, სახალისო და განსხვავებული აქტივობა იქნება როგორც მასწავლებლებისთვის, ასევე მოსწავლეებისთვის.

„კამიშიბაის“ საინტერესო ისტორია აქვს. ის ქუჩის თეატრის ერთ-ერთი სახეობაა, ასე ვთქვათ, თხრობის თეატრი ან თხრობის ხელოვნება. „კამიშიბაიმ“ პოპულარულობის ზენიტს 1930-იან წლებში, დიდი დეპრესიის შემდგომ პერიოდში მიაღწია, სანამ დიდი კონკურენტი – ტელევიზორი გამოუჩნდებოდა. მისი მთხრობელი იაპონიის ქუჩებში მოგზაურობდა თავისი ილუსტრირებული ბარათებით, რომლებიც ხის მინიატიურული სცენის მსგავს მოწყობილობაში იყო მოთავსებული და ჰყვებოდა ამ ბარათების, სურათების ისტორიას; ჰყვებოდა ინტონაციებით, მხატვრულად, ისე, რომ მაყურებელი მოენუსხა და წარმოდგენას წარმატებით ჩაევლო.

თუმცა, „კამიშიბაის“ ისტორია გაცილებით ადრე იწყება, დაახლოებით მერვე საუკუნეში. მას ბუდისტურ ტაძრებში, ბუდისტი ბერები იყენებდნენ თავიანთი ისტორიების გადმოსაცემად. როგორც აღვნიშნეთ, „კამიშიბაის“ სერიოზული კონკურენტი გამოუჩნდა – ტელევიზორი, რამაც მისი პოპულარულობა შეამცირა და საერთოდაც, ქუჩებიდანაც გააქრო. თუმცა აქვე მოგითხრობთ ერთ საინტერესო ამბავს. როგორ გამოიყენა ქრისტიანმა მისიონერმა „კამიშიბაი“ საგანმანათლებლო მიზნებისთვის, მაშინ, როცა ეს მოწყობილობა ჯერ კიდევ იაპონიის ქუჩებში მოგზაურობდა. ქრისტიანმა მისიონერმა, იამი იონმა, აშშ-დან იაპონიაში დაბრუნებისთანავე საკვირაო სკოლა დააარსა, სადაც ქრისტიანულ მოძღვრებას ავრცელებდა. ერთხელაც, გაკვეთილის მსვლელობისას მისმა მოსწავლეებმა გაკვეთილი მიატოვეს, როგორც კი ტაშის (ჰიოშიგი) ხმა გაიგონეს. რაც ნიშნავდა „კამიშიბაის“ მთხრობლის მოახლოებას. იმაი მოსწავლეებს უკან გაჰყვა, წარმოდგენას დაესწრო და საოცრად მოიხიბლა. აღიარა, რომ „კამიშიბაი“ საკომუნიკაციოდ ძლიერი და მომნუსხავი საშუალება იყო. მან გადაწყვიტა ის ქრისტიანული რწმენის გასავრცელებლად გამოეყენებინა. დაიქირავა „კამიშიბაის“ მხატვრები, რათა ბიბლიური ისტორიებიდან მნიშვნელოვანი ეპიზოდები შეექმნათ: „ნოე და წარღვნა“, „კეთილი მწყემსი“, „დავითი და გოლიათი“ და სხვა. ქრისტიანული მისიონერის ეს გადაწყვეტილება იმდენად წარმატებული აღმოჩნდა, რომ საბოლოოდ Kamishibai Publishing Company დააფუძნა.

გავიდა დრო და „კამიშიბაიმ“ სკოლებში, საგანმანათლებლო დაწესებულებებში გადაინაცვლა, მასწავლებლები ძალიან აქტიურად იყენებენ მას. ბავშვებს განსაკუთრებით „კამიშიბაის“ იაპონური წარმოშობა მოსწონთ, ხალისობენ ბარათების შექმნის პროცესითაც. „კამიშიბაი“ წარმოდგენები ხელს უწყობს ტექსტის გააზრებას, მხატვრულ კითხვას, ვიზუალიზაციას.

ვფიქრობ რომ, „კამიშიბაის“ გამოყენებისთვის უმჯობესია, შევარჩიოთ პატარა მოთხრობები, ან დიდი ამბების პატარა ეპიზოდები. მე პირველ ეტაპზე შევარჩევდი, მაგალითად, ნუნუ ქადაგიძის: „მანათობელ ხელისგულებს“. კლასს ვყოფთ ოთხ ჯგუფად, თითოეულ ჯგუფს შეხვდება „მანათობელი ხელისგულების“ თითო ეპიზოდი. გამოდის, რომ ჩვენი ტექსტიც ოთხ ნაწილადაა დაყოფილი, ანუ იმდენ ნაწილად, რამდენი ჯგუფიც შევქმენით. თითოეულმა ჯგუფმა იცის, რომ საკუთარ ეპიზოდზე უნდა იმუშაოს. კადრებად წარმოიდგინოს თითქოს ფილმს იღებენ, მოკლედ, ეპიზოდი დაყონ კადრებად და შემდეგ ეს კადრები დიდ ბარათებზე დახატონ. უმჯობესია, ჯერ შავი სამუშაო ვერსია შექმნან და შემდეგ გადაიტანონ დიდ ბარათებზე, სამუშაოდ კი შესაძლოა ასეთი შაბლონიც გამოადგეთ:

ბარათებზე სახატავად მკვეთრი ფერისთვის უმჯობესია, გამოიყენონ გუაშები, ან ზეთოვანი პასტელის ფანქრები. კადრები უნდა იყოს მკვეთრი, ახლოდან, დეტალების გარეშე, კარგი იქნება აქცენტი პერსონაჟის სახესა და ემოციებზე. მაგალითად, ჩვენ მიერ აღნიშნულ მოთხრობაში, მშვენიერი კადრი გამოვიდოდა მზეონას ოქროსქვიშიანი ხელისგულები, რომლებიც ანათებენ, ან ქვიშის კაცუნები ახლო ხედით, ასევე ქვიშის სახლები და სხვა.

როდესაც ბარათები მზად არის, ოთხივე ჯგუფის ნამუშევრები ერთიანდება და ნახატებით გადმოცემული ამბავიც მზად არის. ამის შემდეგ, ბავშვები ჯგუფებში ინაწილებენ ტექსტს და იწყებენ მხატვრულ, გამომსახველობით, ინტონაციურ კითხვაში ვარჯიშს.

„კამიშიბაის“ წარმოდგენა შესაძლოა, გაიმართოს სკოლის ბიბლიოთეკაში, დარბაზში. დამატებითი ელემენტების გამოყენება მკითხველის თეატრს უფრო ეფექტურს გახდის: მუსიკა, განათება, მიკროფონი, აფიშა, მოსაწვევები, „კამიშიბაის“ ჯოხები, რომელთა ერთმანეთზე დარტყმა წარმოდგენის დაწყებას იუწყება.

ვფიქრობ, რომ „კამიშიბაის“ სასკოლო ცხოვრებაში ჩართვა, ძალიან გაახალისებს, გაალამაზებს სასწავლო პროცესს, ბავშვებს მისცემს მეტ სტიმულსა და მოტივაციას, აღმოაჩენს მათ დაფარულ ნიჭსა და უნარებს, შეაყვარებს კითხვასა და წიგნებს.

აქვე გიზიარებთ „კამიშიბაის“ საკლასო ოთახში გამოყენების ერთ ვარიანტს, როდესაც მას თავად მასწავლებელი იყენებს და ბავშვები მსმენელები არიან.

ბოლო პერიოდში გახშირდა საუბარი მოსწავლეების მხრიდან საგაკვეთილო პროცესის მიმართ ინტერესის მინელებისა და მოტივაციის დაქვეითების თაობაზე. აღნიშნული განსაკუთრებით თვალსაჩინოა საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეებში. რა არის ამის მიზეზი? სად ვუშვებთ შეცდომას?

ზოგი ამას ტექნოლოგიებსა და ტელეფონზე მიჯაჭვულობას აბრალებს, ზოგი სახელმძღვანელოებს… ჩემი ფიქრები მოსწავლეების გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ჩართულობის ნაკლებობას უტრიალებს. რა უნდა გავაკეთოთ იმისათვის, რომ მოსწავლეებს სკოლაში მისვლა უხაროდეთ?

არ მახსენდება საქართველოში გატარებული რეფორმა, ან მნიშვნელოვანი ცვლილება, სადაც მოსწავლეებს ჰკითხეს აზრი და ამის მიხედვით მიიღეს შესაბამისი გადაწყვეტილება. სინამდვილეში როგორი მნიშვნელოვანია, ვუსმენდეთ მოსწავლეებს და ვიაზრებდეთ, რა მოსწონთ და რა არ მოსწონთ მათ განათლების სისტემაში. პირველ რიგში იმიტომ, რომ ისინი არიან ობიექტური და გულწრფელი შემფასებლები და თუ ეძლევათ იმის კეთების საშუალება, რაც მოსწონთ, მათი მოტივაცია და ენთუზიაზმი შესამჩნევად იზრდება. ამას ბავშვის უფლებათა კონვენციაც გვავალდებულებს „ბავშვს შეუძლია გამოთქვას თავისი აზრი ისეთ საკითხებზე, რომლებიც მას ეხება“.

თანამედროვე სასკოლო ცხოვრებაში ღრმად შემოიჭრა არაფორმალური განათლება. გადავწყვიტე რამდენიმე მოსწავლესთან ჩამეწერა ინტერვიუ და ჩვენი ჟურნალის მკითხველისთვის გამეზიარებინა, რას ფიქრობენ ბავშვები თანამედროვე სკოლაში არსებულ პრობლემებზე, რა შეცვალა მათ სასკოლო ცხოვრებაში თუ მის მიღმა არაფორმალურ აქტივობებში ჩართულობამ, როგორ გარემოში მოსწონთ სწავლა და სხვა.

ინტერვიუსთვის მოვამზადე კითხვები და გავუზიარე რამდენიმე მოსწავლეს.

1. მოგვიყევით როგორია თქვენი ერთი დღე სკოლაში? რას სწავლობთ?

ლანა: საკმაოდ რთული შეკითხვაა, რადგან ჩვენი სასკოლო ცხოვრება მრავალფეროვანია და ყოველი დღე განსხვავდება ერთმანეთისგან. მივდივართ სკოლაში, ვესწრებით გაკვეთილებს. ხშირად გვიწევს პრეზენტაციების ჩატარება, ფილმების ყურება, ვდგამთ სიმულაციებს გავლილ თემებზე. შესვენებაზე ან გაკვეთილების შემდეგ ვხვდებით სამოქალაქო კლუბის წევრებს. ერთმანეთს ვუზიარებთ, რა გავაკეთეთ და რა არის გასაკეთებელი.

ნაზი: ამ კითხვას, სულ რაღაც ერთი წლის წინ, ძალიან ჩვეულებრივ პასუხს გავცემდი. მაგალითად, ვსწავლობ ბიოლოგიას, მათემატიკას და ა.შ. მაგრამ ბოლო ერთი წელია, სკოლაში ვისწავლე უამრავი რამ, რაც ნამდვილად არ შედის სასკოლო პროგრამაში, მაგრამ გვჭირდება ხოლმე ნამდვილ ცხოვრებაში.

სკოლა მეწყება 11:55 საათზე. ხშირად გაკვეთილების დაწყებამდე ორი საათით ადრე მივდივარ სკოლაში. ჩვენი კლუბის წევრებთან ერთად ვახორციელებთ პროექტებს, აქტივობებს…

ჩვენი აქტივობები მიზნად ისახავს სკოლის სხვა მოსწავლეების გააქტიურებას, ცნობიერების ამაღლებას სხვადასხვა მიმართულებით. ამ ყველაფრის შემდეგ, როგორც ყველა სხვა მოსწავლე, ვესწრები გაკვეთილებს. უნდა ვთქვა, რომ ბიზნესის მართვა ჩემი მთავარი ინტერესია და ძალიან მიხარია ის, რომ საგან მოქალაქეობაში სკოლიდანვე ვსწავლობთ ბიზნესის შექმნას სტარტაპებისთვის.

სალომე: ჩემი დღე სკოლაში დილით 08:30-საათიდან იწყება. ყოველდღიურად მაქვს 4-5 გაკვეთილი, რადგან ვარ აბიტურიენტი. საგაკვეთილო პროცესის დასრულების შემდეგ დარჩენილ თავისუფალ დროს ვატარებ განათლების ბაღში, სადაც ვისვენებ, ვამზადებ სასკოლო დავალებებს, ვკითხულობ წიგნებს ღია ბიბლიოთეკაში.

აქვე ვხვდები კლუბის წევრებსა და მეგობრებს, რომლებთან ერთადაც განვიხილავ სხვადასხვა საკითხს. ამის შემდეგ ვემზადები დამატებით საგნებში ჩემი სკოლის პედაგოგებთან (რა თქმა უნდა, უფასოდ).

2. რა განსხვავებაა ფორმალურ (ჩვეულებრივი საგაკვეთილო პროცესი) და არაფორმალურ განათლებას შორის და რა არის მათი უპირატესობები?

ლანა: ფორმალურ განათლება არის თეორია, ხოლო არაფორმალური – პრაქტიკა. ფორმალური განათლება არის სწავლა, რომელიც ხორციელდება „სისტემური გზით“. იგი დაგეგმილი და ორგანიზებულია. არაფორმალური განათლების მიღების დროს, ჩვენ არ ვიზეპირებთ დიდ ტექსტებს, არამედ ვიძენთ გამოცდილებას და ვიყენებთ მათ პრაქტიკაში. უპირატესობას მივანიჭებდი არაფორმალურ განათლებას, რადგან იგი ცოდნის გამოყენების საშუალებას, მეტ თავისუფლებას, მრავალფეროვნებას გვაძლევს, ასევე ბევრად საინტერესო პროცესია. აქვე დავამატებდი რომ არა ფორმალური განათლება, არაფორმალურ განათლებას ასე ეფექტურად ვერ გამოვიყენებდით, ამიტომ ორივე მნიშვნელოვანია და ერთმანეთს ავსებს.

ნაზი: უპირველეს ყოვლისა, არაფორმალური განათლება დამსწრეების პირად ინტერესებზეა მორგებული. ფორმალური სწავლება, ანუ ჩვენი გაკვეთილები ზოგჯერ საერთოდ არც კი ეხება მოსწავლის ინტერესებს. მაგალითად მე-10 კლასიდან მე ვსწავლობ ისეთ საგნებს, რომლებიც აღარ მაინტერესებს. ამიტომაა, რომ არა მარტო მოსწავლეებს არამედ მასწავლებლებსაც ურჩევნიათ არაფორმალური განათლების ფორმატი.

პირად მაგალითს თუ მოვიყვან, მე მიყვარს ლიდერობა, ჯგუფური სამუშაოები და მუშაობა ისეთ საკითხებზე, როგორებიცაა: ეკონომიკა, ეკოლოგია, მმართველობა ან თუნდაც განათლება.

ფორმალურმა განათლებამ ძირითადად ფაქტობრივი ცოდნა მომცა. სამაგიეროდ, ჩავერთე თუ არა არაფორმალურ აქტივობებში, უამრავი რამ შეიცვალა. თუ ადრე ვუსმენდი სხვას, ახლა მე მისმენენ. ვსწავლობ და ვასწავლი – ეს ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია.

სალომე: ვფიქრობ, რომ ფორმალურ და არაფორმალურ განათლებას შორის საკმაოდ დიდი განსხვავებაა. ფორმალური განათლება ძირითადად გვაძლევს ინფორმაციას, რომელსაც ვიყენებთ სამომავლოდ პროფესიისთვის ან თუნდაც ზოგადი განათლებისთვის.

რაც შეეხება არაფორმალურ განათლებას, ჩვენ, მას ვიღებთ არასაგაკვეთილო პროცესებიდან. ვფიქრობ, რომ ეს გამოცდილება უნდა ჰქონდეს ყველა სრულფასოვან მოქალაქეს. არაფორმალური განათლება ძირითადად ეხება აქტუალურ თემებსა და პრობლემებს, რომლის წინაშეც დგას საზოგადოება, თემი, ქვეყანა თუ მსოფლიო.

ნიჰადი: ფორმალური განათლება ხელს უწყობს ჩვენს განვითარებას. რამდენიმე კონკრეტული მიმართულებაა, რომლებიც, ვფიქრობ, ყველგან გამოგვადგება. თანამედროვე სკოლებში კი ვისურვებდი, ბავშვებს შესაძლებლობა ჰქონდეთ, აირჩიონ მათთვის სასურველი თემა ან გაკვეთილი.

3. რა არის ფორმალური (სასკოლო) განათლების ძირითადი გამოწვევები? რა მოგწონთ და რას შეცვლიდით თანამედროვე სკოლებში?

ლანა: ფორმალური (სასკოლო) განათლების ძირითადი გამოწვევა არის ის, რომ იგი არ გვაძლევს შესაძლებლობას, გამოვიყენოთ მიღებული ცოდნა პრაქტიკაში. ეს კი იწვევს ინფორმაციის სწრაფად დავიწყებას, მით უმეტეს თუ ეს საბუნებისმეტყველო საგნებია. ასვე რაც ძალიან სამწუხაროა, იგი ყოველდღიური და ერთნაირია, რაც ცოტა მოსაბეზრებელია. მაგრამ ამავდროულად ფორმალური განათლება ძალიან მნიშვნელოვანია, შევამჩნიე, რომ იგი ავითარებს აზროვნების უნარს, მეხსიერებას და ა.შ. ფორმალურ განათლებაში შევცვლიდი ნიშნების წერას და სავალდებულო გაკვეთილებს. ვფიქრობ, ბევრად უფრო კარგი იქნებოდა, რომ შეგვეძლოს უკვე სკოლაში სწავლების დროს იმ საგნების სიღრმისეულად შესწავლა, რომლებიც გვაინტერესებს.

ნაზი: როგორც უკვე ზემოთ აღვნიშნე, ფორმალური განათლება ნაკლებად ორიენტირებულია მოსწავლეების ინტერესებზე. მაგალითად, მე საერთოდ არ მიყვარს ფიზიკა. ვიცი, რომ არც დამჭირდება ფიზიკის ცოდნა მომავალში. მაგრამ მასწავლებელი მეუბნება, რომ მე-12 კლასშიც კი უნდა ვისწავლო ფიზიკა, როდესაც შემიძლია ის დრო დავხარჯო ჩემთვის მნიშვნელოვანი სხვა საგნების შესწავლაზე.

მყავს მეგობრები, რომლებსაც საერთოდ არ სჭირდებათ სიღრმისეული მათემატიკა უმაღლესში ჩასაბარებლად, რადგან იურიდიულზე აბარებენ. რატომ უნდა დახარჯონ დრო ალგებრაზე, როდესაც შეუძლიათ იმეცადინონ ისტორიის ან მოქალაქეობის გამოცდისთვის?

მომწონს ის, რომ ბოლო წლებში მასწავლებლები მაქსიმალურად ცდილობენ, გაკვეთილი გახადონ მოსწავლისთვის საინტერესო და მოაქვთ პრეზენტაციები, კომპლექსური დავალებები ტესტების ნაცვლად. პირადად მე უფრო მარტივად ვსწავლობ კომპლექსური დავალებების შესრულებით.

რომ შემეძლოს, აუცილებლად მივცემდი მოსწავლეებს არჩევანის უფლებას. არა რამდენიმე არჩევით საგანს – რომლებსაც ხშირად მოსწავლეები, და არა დირექტორები და დამრიგებლები ირჩევენ, არამედ ნამდვილი არჩევანის უფლებას. მოსწავლეს თუ სურს სამედიცინოზე ჩაბარება, აირჩევს ბიოლოგიას, ქიმიას, ფიზიკას, და ა.შ. ხოლო მოსწავლეს რომელსაც სურს, მაგალითად, იურიდიულზე ჩაბარება, აირჩევს ისტორიას მოქალაქეობას… ეს, რა თქმა უნდა, იქნება საშუალო საფეხურის მოსწავლეებისთვის და არა პატარებისთვის. შედეგად მოსწავლეები მეტად მოტივირებულნი იქნებიან და არ დაკარგავენ დროს იმ საგნების სწავლაში, რომლებიც არ აინტერესებთ.

სალომე: ფორმალური განათლების ძირითადი გამოწვევაა ის, რომ მოსწავლეები ვალდებულნი არიან, ისწავლონ ყველა საგანი, მიუხედავად იმისა, აქვთ თუ არა ინტერესი მათდამი.

თანამედროვე სკოლებში მომწონს ის, რომ მასწავლებლები იყენებენ განახლებულ მეთოდებს, არაფორმალური განათლების მიღების ფართო არჩევანია, მოსწავლეებს შეუძლიათ საკუთარი აზრის გამოხატვა.

შევცვლიდი გაკვეთილების ცხრილს. ვფიქრობ, რომ X-XII კლასის მოსწავლეებს უნდა ჰქონდეთ საგნების არჩევის უფლება.

4. რატომ ერთვებიან თქვენი თანატოლები დიდი სიხარულითა და მოტივაციით არაფორმალურ აქტივობებში (საკლუბო საქმიანობა, პროექტები, ტრენინგების დაგეგმვა და წარმართვა და ა.შ.)?

ლანა: ვფიქრობ, იმიტომ, რომ ეს საინტერესოა, მოაქვს სარგებელი არა მარტო ჩვენთვის, არამედ საზოგადოებისა და დედამიწისთვის. ამას გარდა, არაფორმალური განათლება არ არის სავალდებულო, რაც არჩევანის გაკეთების საშუალებას აძლევთ. ასევე, არაფორმალური განათლება მათ შესაძლებლობას აძლევს, გამოცადონ თავი ბევრ სხვადასხვა სფეროში. მათ შეუძლიათ იმუშაონ იმ საკითხზე, რომელიც გულწრფელად აინტერესებთ და დასჭირდებათ სამომავლო გეგმების განხორციელებაში. განათლების მიზანიც ხომ სწორედ ეს არის, ყველამ იპოვოს საყვარელი საქმე და განვითარდეს ამ სფეროში. არაფორმალური განათლების გზით, ჩემი თანატოლები სწავლობენ, აკვირდებიან საკუთარ და სხვათა დამოკიდებულებებს-ქცევებს, ეძებენ პრობლემებსა და მისი გადაჭრის გზებს, შესაბამისად, მათ უვითარდებათ კრიტიკული აზროვნება, კრეატიულობა, გუნდური მუშაობისა და ლიდერობის უნარ-ჩვევები.

ნაზი: ვფიქრობ, რომ ეს ჩვენი სამოქალაქო და ეკო-კლუბის და ასევე ჩვენი მეურვის თემურ სუყაშვილის დამსახურებაა. ჩვენ ერთად მთელი წელი ვიზრუნეთ იმაზე, რომ აღმოგვეჩინა მოსწავლეების ინტერესის სფერო. საბედნიეროდ, ჩვენ ეს მოვახერხეთ. ყველა მხრიდან ჩავრთეთ მოსწავლეები, მდგრადი განვითარების 17 მიზნის მიღწევის პროცესში. ყველაზე დიდი მიღწევა კი ის არის, რომ მოსწავლეები ხვდებიან, რას, რატომ აკეთებენ.

ჩვენ სპორტიც, ხელოვნებაც, მოქალაქეობაც, თუნდაც ქველმოქმედებაც გავაერთიანეთ და შევქმენით უზარმაზარი ჯგუფი.

სალომე: ჩემი თანატოლები არაფორმალურ აქტივობებში ერთვებიან, რადგან არიან სივრცეში, სადაც დიდი ხალისით ქმნიან ახალს, იღებენ რჩევებს/შენიშვნებს ერთმანეთისგან, არ აქვთ შეზღუდული დრო, მოცემული აქტივობები მოითხოვს კრიტიკულ აზროვნებას, რაც სახალისო და სასარგებლოა, აზროვნებისთვის. ამით მოსწავლეები იღებენ ცოდნას, რომელსაც იყენებენ პრობლემების გადასაჭრელად. მათ ეს იციან და ხდებიან მეტად მოტივირებულნი.

სოფია: მართლაც, ჩვენს სკოლაში ძალიან ბევრი მოსწავლე ერთვება, რაც ძალიან მიხარია. ეს ხდება იმიტომ, რომ არაფორმალურ განათლებას მეტი ყურადღება ექცევა და ბავშვებს აქვთ ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ როგორი მნიშვნელოვანია არაფორმალური განათლება. ასევე ხშირად ბავშვები მონაწილეობენ, მაშინ, როცა აქტივობები ეხება მათი ინტერესის სფეროს და ხელს უწყობს მოსწავლეებს, შეიძინონ ახალი მეგობრები მსგავსი ინტერესებით.

5. როგორ უწყობს ხელს არაფორმალური განათლება კრეატიულობის, კრიტიკულ აზროვნებისა და პრობლემის გადაჭრის უნარების განვითარებას?

ლანა: დიახ, როდესაც ვართ ჩართული არაფორმალურ განათლებაში, მუდამ გვიწევს კრიტიკული თვალით შევხედოთ სამყაროს, ჩვენსა და სოციუმის ყოველდღიურ ქმედებებს, რათა შევძლოთ სოციუმის/სათემო პრობლემების იდენტიფიცირება, შემდგომ მათი გადაჭრის გზების პოვნა. არაფორმალური განათლება აფასებს ინოვაციურ იდეებს, ამიტომ აქ გვიწევს გამოვიყენოთ კრეატიულობა, რათა მოვიფიქროთ რაიმე ახალი და საინტერესო პრობლემის გადაჭრის გზა.

ნაზი: ძალიან კარგი კითხვაა. მე თვითონ გამოვცადე ეს ყველაფერი. მინდა ვთქვა, რომ ახლა შემიძლია ზემოთ ჩამოთვლილი უნარების ერთად გამოყენება.

ჩვენ თავისუფლად შეგვიძლია, კრიტიკულად გავიაზროთ, პრობლემის აზრი, მიზეზი და შესაძლო შედეგი და მერე პრობლემის გადაჭრის, სხვადასხვა, კრეატიული გზები ვიპოვოთ.

სალომე: არაფორმალური განათლება კრიტიკულ აზროვნებას, კრეატიულობასა და პრობლემის გადაჭრის გზების პოვნას უწყობს ხელს იმით, რომ მოსწავლეები მოცემული აქტივობის დროს არიან უფრო დაკვირვებულები, დროთა განმავლობაში ივითარებენ სხვადასხვა უნარს.

სოფია: არაფორმალური განათლების ფარგლებში მოსწავლეები ხვდებიან ახალ ადამიანებს, უზიარებენ ერთმანეთს გამოცდილებას. ტოვებენ თავიანთ კომფორტის ზონას და სთავაზობენ საკუთარ თავს ახალ გამოწვევებს, როგორიცაა, მაგალითად, პრეზენტაციის ან/და დისკუსიების ჩატარება.

6. რამდენად შესაძლებელია არაფორმალური განათლების ინტეგრირება ფორმალურ საგანმანათლებლო სისტემაში? და თუ ასეა, როგორ შეიძლება მოხდეს ეს?

ლანა: ვფიქრობ ეს აუცილებელია, თუ ჩვენ გავაერთიანებთ ამ ორ სისტემას და დავნერგავთ საგანმანათლებლო სისტემაში, მივიღებთ იდეალურ საგანმანათლებლო სისტემას. ამის მისაღწევად ან დასაწყებად მაინც ძალიან კარგი ვარიანტია კლუბები, ადგილი, სადაც მოსწავლეებს შეუძლიათ, გაერთიანდნენ საერთო ინტერესების მქონე ადამიანებთან. იმუშაონ იმაზე, რაც მათ აწუხებთ და სურთ მოაგვარონ, ასევე დავანახოთ მოსწავლეებს, რაში და როგორ გამოიყენება ის ცოდნა, რომელსაც ჩვენ ვიღებთ სკოლაში. როგორ? დიდი მნიშვნელობა აქვს საგანს, მაგრამ შეიძლება ექსკურსიები, სკოლაში სპექტაკლის დადგმა, თეატრები, პრეზენტაციები, ფილმების ჩვენება, ტექნოლოგიების გამოყენება, მაგ. კაჰუტი და მისი მსგავსი აპლიკაციები ვიდეოებისა თუ ბუკლეტების დამზადება და კიდევ უამრავი სხვა.

ნაზი: შესაძლებელია. ამას აკეთებენ კიდეც. მაგალითად, ხშირად ყოფილა შემთხვევა, როდესაც თემო მასწავლებელს მოუტანია ისეთი დავალება ან საკლასო სამუშაო, რომელიც საერთოდ არ ეხება ფორმალურ განათლებას, მაგრამ უფრო ბევრს უფრო მარტივად ვიგებთ ამ საშუალებით.

ყველა მასწავლებელს შეუძლია მოიტანოს თვეში ორ-სამჯერ მაინც ისეთი საკლასო სამუშაო, რომელიც გაკვეთილის ფორმალურ სტილს დაარღვევს. მაგალითად, დროის ხაზის შექმნა, ოღონდ როგორც შეჯიბრი. ან, მაგალითად, სადისკუსიო კითხვის შემოტანა საგაკვეთილო თემასთან დაკავშირებით. შემდეგ კი მასწავლებელი გამარჯვებულად დაასახელებს მოსწავლეს, რომელსაც ყველაზე არგუმენტირებული პასუხი ექნება. შეიძლება ეს ყველაფერი ძალიან ჩვეულებრივად ჩანს, მაგრამ ოდნავ კონკურენციასაც დიდი გავლენა აქვს მოსწავლეების ინტერესის გაძლიერებაში.

ასევე შესაძლოა, ფილმების ყურებით, გარკვეულ თემაზე უფრო ბევრის მცოდნე ადამიანებთან შეხვედრითაც დავაინტერესოთ მოსწავლეები.

7. წლის განმავლობაში თქვენ სხვადასხვა პროგრამაში, პროექტსა და ბანაკში მიიღეთ მონაწილეობა. რა შეიცვალა თქვენს ცხოვრებაში? რა ისწავლეთ? როგორ იყენებთ სასკოლო ცხოვრებაში მიღებულ გამოცდილებას?

ლანა: ამ წელს ვიყავი ბევრ ბანაკში, რომლებიც თემატურად განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან, მაგრამ ძირითადად იყო ეკოლოგიაზე. ჩემდა გასაკვირად, სულ რამდენიმე დღეში შეძლეს მოეხდინათ გავლენა ჩემს ყოველდღიურობაზე, ეს ძირითადად, ეკო-ბანაკების დამსახურებაა. ძალიან დიდ ყურადღებას ვაქცევ დედამიწაზე არსებულ რესურსებს. ვცდილობ, შევამცირო ნარჩენები, დავზოგო რესურსები და მეტად დავიწყე ამ თემაზე საუბარი სამეგობრო წრეში ან თემში. გამიჩნდა სურვილი გავაზიარო ყოველივე ის, რაც ვისწავლე ამ ბანაკებში და წილი შევიტანო არსებული პრობლემების შემცირებაში.

ნაზი: როგორც უკვე მოგახსენეთ, მე განვავითარე ჩემი უნარები. ვისწავლე, როგორ უნდა მოვუსმინო სხვას, როგორ უნდა გავაჟღერო ჩემი იდეა, ისე, რომ არასწორად არავინ გამიგოს. ვისწავლე კრიტიკული აზროვნება. ახლა ვხვდები, რა არის სწორი, არასწორი და ამ ყველაფრის მიზეზსაც ვხედავ. ახლა მე შემიძლია, მოვაგვარო პრობლემა ისე, რომ სხვებიც ჩავრთო ჩემს საქმეში. ვისწავლე, როგორ უნდა მქონდეს ფინანსური და დროის მენეჯმენტი. ვისწავლე ლიდერობა, სპიკერობა, წერა სტატიებისა და ესეების, ვისწავლე ურთიერთობა. თუ ადრე ბულინგის მსხვერპლი ვიყავი, ახლა მე გავძლიერდი და სხვას ვეხმარები. ახლა ვიცი ჩემი უფლებებიც და სხვისი უფლებებიც. არა მარტო სასკოლო ცხოვრებაში, არამედ სკოლის გარეთაც ძალიან დიდი პრივილეგიაა ჩემთვის ამ ყველაფრის ცოდნა.

სალომე: ბანაკებში წასვლით მივეჩვიე დამოუკიდებლობას, დავხვეწე საკომუნიკაციო უნარები, შევეჩვიე უცხო გარემოში სწრაფ ადაპტაციას. დაგროვილი ცოდნა კი გავუზიარე მეგობრებს, რომლებთან ერთადაც ვმუშაობ იმ პრობლემებზე, რომლებიც აღმოვაჩინეთ თემში.

8. შეგიძლიათ გაგვიზიაროთ პირადი გამოცდილება, როდესაც არაფორმალურმა განათლებამ მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა თქვენს ცხოვრებაზე, უნარების განვითარებასა თუ ინტერესების გამოკვეთის კუთხით?

ლანა: დიახ, ჩემი არაფორმალური განათლებისადმი ინტერესი დაიწყო ჩემს პირველ ბანაკში, რომელიც იყო ინოვაციებისა და ტექნოლოგიებზე კონცენტრირებული, იქ მე გავიგე, საერთოდ რა არის არაფორმალური განათლება, ინოვაციები. ასევე გავიგე იმ უდიდეს შესაძლებლობებზე, რომლებიც მოაქვს არაფორმალურ განათლებას, რამაც ძალიან დამაინტერესა. გამიჩნდა სურვილი ჩავრთულიყავი არაფორმალურ განათლებაში, სწორედ ბანაკის დამთავრების შემდეგ უნდა გახსნილიყო ჩვენი დღევანდელი სამოქალაქო და ეკო-კლუბი, სადაც გავწევრიანდი თემო მასწავლებლის მეშვეობით, ვისწავლე უამრავი რამ აქ ყოფნისას, და ამ ყოველივეში საკუთარი თავის გამოცდისას აღმოვაჩინე ჩემი შესაძლებლობები და გამიჩნდა ახალი ინტერესის სფეროები, მეტიც, არაფორმალური განათლება დამეხმარა პროფესიის არჩევაში და უამრავი საერთო ინტერესების მქონე ადამიანების გაცნობაში. მოკლედ, მან შეცვალა მთელი ჩემი ცხოვრება.

ნაზი: მე პრობლემა მქონდა ჩემი ინტერესების სფეროების გამოკვეთაში. არ ვიცოდი, რა მინდოდა, რატომ მინდოდა. უბრალოდ ვსწავლობდი და ვაკეთებდი იმას, რასაც მასწავლებლები მეუბნებოდნენ. არაფორმალურმა განათლებამ, მომცა საშუალება გავრკვეულიყავი ჩემსავე სურვილებში. შევძელი ჩემი თავის გამოჩენა სხვადასხვა სფეროში. აღმოვაჩინე ჩემი უნარები და ვმუშაობ მათ განვითარებაზე.

მაგრამ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი გავლენა, რომელიც არაფორმალურმა განათლებამ ჩემზე მოახდინა, ეს იყო ბულინგის დაძლევა. მე ვიყავი ბულინგის მსხვერპლი 3 წელი. არავის ვუყვარდი. არაფორმალურ განათლებაზე დასწრებისა და აქტიურობის შედეგად გავიცანი მოსწავლეები, რომლებიც ჩემსავით არიან. მათი დახმარებით, ჩემი გაძლიერებული ადამიანური უნარებითა და ძალების გაერთიანების შედეგად ბულერები დავამარცხე. ახლა კარგი მეგობრები ვართ… დავძლიე ჩემი ერთადერთი პრობლემაც. ახლა კი ყველაზე ბედნიერი ვარ.

სალომე: ბავშვობიდან მაწუხებდა ინგლისურად საუბრის კომპლექსი, რომელიც წელს დავამარცხე ბანაკში მონაწილეობის მიღებით. ეს ბანაკი გახლდათ სკაუტების ცენტრის მიერ დაორგანიზებული, სადაც მონაწილეობას იღებდნენ ქართველი და დანიელი მოხალისეები. სწორედ ამ ბანაკმა შეძლო ჩემი ერთ-ერთი უდიდესი კომპლექსის მოხსნა. ჩემ დანიელ მეგობრებთან დღემდე ვმეგობრობ და ამით ვიღრმავებ ინგლისური ენის ცოდნას, რაც სამომავლოდ პროფესიად მინდა ვიქციო.

არაფორმალურმა განათლებამ ჩემს ცხოვრებაზე საკმაოდ დიდი ზეგავლენა მოახდინა, რადგან დამაფიქრა ისეთ სათემო პრობლემებზე, რომლებზეც შესაძლოა, არც კი მეფიქრა ან მიმეღო როგორც პრობლემა. სწორედ არაფორმალურმა განათლებამ აღმზარდა აქტიურ მოქალაქედ. მსურს, რომ მომავალში ჩემი პროფესიის დახმარებით უფრო დიდი ნაბიჯები გადავდგა და შევიტანო წვლილი არსებული პრობლემების მოგვარებაში.

სოფია: ძალიან მნიშვნელოვანი და სასიამოვნო ფაქტი იყო ის, რომ გავიცანი სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფების ტრადიციებს, გავიცანი უამრავი ჭკვიანი და საყვარელი ახალგაზრდა საქართველოს ყველა კუთხიდან და გავაუმჯობესე კომუნიკაციის უნარი. საჯარო გამოსვლების შიში, რომელიც მაბრკოლებდა, აღარ მაქვს. ასევე, შევამჩნიე ის, რომ კონფლიქტურ სიტუაციებში აღარ ვნერვიულობ. სასიამოვნო იყო ის, რომ ბანაკში ყოფნისას აღმოვაჩინე ჩემში ხატვის უნარი, ძალიან შემიყვარდა და დაბრუნების შემდეგ დავიწყე ხატვა.

შენიშვნა: ინტერვიუ ჩაწერილია ქალაქ მარნეულის N2 საჯარო სკოლის მოსწავლეებთან მათი თანხმობით.

ჩვენ ყოველდღიურად ხშირად გვიწევს არჩევანის გაკეთება, პრობლემის გააჭრის გზების ძიება, ფიქრი. ხშირად გვეჩვენება, რომ გამოუვალი სიტუაციაა, მაგრამ შემდეგ ჩვენი მიღებული უნარ-ჩვევები, რაც განვლილი წლების მანძილზე მივიღეთ, გვაიძულებს გავაკეთოთ არჩევანი. ჩვენი გამოცდილება და დაგროვილი ცხოვრებისეული პრაქტიკა, საბოლოოდ ჩვენი მხსნელი აღმოჩნდება ხოლმე.

რა არის მასწავლებლისთვის მთავარი მიზანი სწავლების დროს? ჩემი აზრით ცოდნის ტრანსფერი. ის ცოდნა, რომელსაც ჩვენ მოსწავლეებს გადავცემთ, არ უნდა დარჩეს ჰაერში წარმოთქმულ ბგერებად, მათ უნდა შეისხან ხორცი და ქმედებებად იქცნენ. თუნდაც წლების შემდეგ. ცოდნის ტრანსფერი არის ის, რაც თითოეულ ადამიანს ეხმარება ცხოვრებისეული სირთულეების გამკლავებაში.

დაწყებითი კლასებიდანვე მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს განვუვითაროთ გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღების უნარ-ჩვევები. ასევე კრიტიკული, შემოქმედებითი, ანალიტიკური აზროვნება. ხდება ხოლმე, რომ მოსწავლე მასწავლებელს ცარიელ აუდიტორიაში ეკითხება – „სად დავჯდე?“. ამ თითქოს უწყინარ კითხვაში ჩანს, რომ მოსწავლეს უჭირს დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღება. თითოეულ წვრილმანში დევს ის კვანძი, რომელიც უნდა გაიხსნას და არ დარჩეს მიმალულად.

როგორ განვუვითაროთ დაწყებითი კლასის მოსწავლეებს დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღების უნარ-ჩვევები? როგორ წარვმართოთ დილემებით სწავლება? ამისათვის შეგიძლიათ, მოსწავლეებს შესთავაზოთ დილემის ბარათი.

დილემა 1

სკოლას აქვს შემუშავებული სასკოლო წესები, რომლის გათვალისწინებითაც მოსწავლეები იღებენ ჯილდოს. სემესტრის განმავლობაში, თუ მოსწავლე ჩამოთვლილ ყველა პუნქტში დაიმსახურებს დადებით შეფასებას, ის საჩუქრად მიიღებს ქინდლს (ელექტრონულ წიგნს). ელენე გამოირჩევა სასკოლო წესების დაცვით. მას ძალიან სჭირდება ქინდლი, რომლის შეძენის საშუალება არ აქვს. სემესტრის ბოლომდე სულ ცოტა დროა დარჩენილი, თუმცა ერთ დღეს მას სკოლაში აგვიანდება, რის გამოც ერთ-ერთ კომპონენტში ვერ დაიმსახურებს დადებით შეფასებას. მას მხოლოდ ერთი დადებითი შეფასება აკლდება პრიზამდე. მის თანაკლასელ ერეკლეს რამდენიმე ქინდლი აქვს და ელენეს მსგავსად ისიც მოწინავე ადგილასაა. მათ შორის ის სხვაობაა, რომ ელენე მუდმივად პასუხისმგებლობით ასრულებს სასკოლო წესებს, ხოლო ერეკლე სხვის ხარჯზე ცდილობს დადებითი შეფასებების მიღებას. სამშაბათს გამოქვეყნდება სია, რომელი მოსწავლეები მიიღებენ სემესტრის ბოლოს ქინდლს.

დილემის წარდგენის შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს უსვამს შემდეგ კითხვებს:

• იმსახურებს თუ არა ორივე მოსწავლე თანაბარ შეფასებას?
• რომელ მოსწავლეს უფრო სჭირდება ქინდლი?
• სასკოლო წესების დაცვის დროს, რამდენად შესაძლებელია დაიშვას გამონაკლისი?
• სასკოლო წესი ყველასთვის ერთია?

მასწავლებელი ფლიფჩარტზე ჩამოწერს მოსწავლეების ვარაუდს, რომლებსაც გამოთქვამენ სადისკუსიო კითხვების შედეგად. სავარაუდოდ, აზრი რამდენიმე ნაწილად გაიყოფა. მასწავლებელი ცდილობს, მოსწავლეები დააფიქროს, რომელი ღირებულებები მოდიან ერთმანეთთან კონფლიქტში? მოსწავლეები იდენტიფიცირებას უკეთებენ დილემაში მოცემულ ღირებულებებს, რომლებიც მასწავლებელს ყოველგვარი რევიზიის გარეშე გადააქვს ფლიფჩარტზე.

ამის შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს დილემის წინაშე აყენებს. გამოთქმული ვარაუდებიდან მოსწავლეებმა უნდა მიიღონ ინდივიდუალური გადაწყვეტილება. უნდა დარჩეს თუ არა ელენე ქინდლის გარეშე? სასკოლო წესი ყველასთვის თანაბრად უნდა ვრცელდებოდეს თუ არა? პასუხების მიხედვით მასწავლებელი მოსწავლეებს ყოფს ჯგუფებად და სთხოვს მათ, არგუმენტირებულად უპასუხოს საკუთარ გადაწყვეტილებას.

თითოეული ჯგუფის მიერ ღირებულებებზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებისა და დასაბუთების წარდგენის შემდეგ, ახდენენ იმ საკითხების იდენტიფიცირებას, რომლებიც პასუხგაუცემელი დარჩა. მაგალითად: რა შეიძლება მოჰყვეს იმ გადაწყვეტილებას, რომელიც ელენეს დატოვებს პრიზის გარეშე? ხომ არ დაეკარგება მას მოტივაცია? თუ ელენე/ერეკლე მიიღებს პრიზს, ხომ არ დარჩებათ სხვა მოსწავლეებს უსამართლობის განცდა? სასკოლო წესების შემუშავებისა და მისი დაცვის დროს, რამდენად მნიშვნელოვანია პრინციპულობა? განიხილავენ იმ არგუმენტებს, რომლებიც დასჭირდებათ მიღებული გადაწყვეტილების განსამტკიცებლად ან პირიქით, შესაცვლელად.

ამის შემდეგ, მოსწავლეები დამოუკიდებლად ცდილობენ, მოიძიონ ინფორმაცია, რომელიც დაეხმარებათ არგუმენტების გამყარებაში, ან პირიქით, მათ გასაანულირებლად. მოსწავლეები გაეცნობიან ფსიქოლოგიის ლიტერატურას. გაეცნობიან წესების მიღებისა და მათი დაცვის მექანიზმს, რაც მათ დაეხმარებათ გადაწყვეტილების მიღების სრულყოფილებაში.

ინფორმაციის მოძიების შემდეგ, მოსწავლეები ერთმანეთში გაცვლიან მოსაზრებებს და შეავსებენ არსებულ ცოდნას.

ამის შემდეგ, მათ კიდევ ეძლევათ შესაძლებლობა, გადააფასონ საკუთარი გადაწყვეტილება. შეცვალონ ან დატოვონ.

მოსწავლეები ისევ ჯგუფდებიან მოსაზრების მიხედვით, რომელიც მათ საბოლოოდ მიიღეს და გამოთქვამენ ვარაუდს, როგორ დაეხმარათ მოძიებული ინფორმაცია. შესაძლებელია ზოგიერთმა მოსწავლემ შეცვალოს მიღებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით გადაწყვეტილება.

მოსწავლეები გააკეთებენ მოსაზრებებზე პრეზენტაციას და ხაზს გაუსვამენ არგუმენტებს, რაც დაეხმარა მათ გადაწყვეტილების მიღებაში.

მოსწავლეები ისაუბრებენ განზოგადებულად საკითხზე. რა შეიძლება მოხდეს, თუ დაირღვევა სასკოლო წესები? რა შეიძლება გამოიწვიოს სასკოლო წესების დარღვევამ?

მასწავლებლის მთავარი ამოცანაა, ამ დილემის შემდეგ, მოსწავლეებმა მოახდინონ ცოდნის ტრანსფერი.

ყოველდღიურ ცხოვრებაში ძალიან ხშირად ვაწყდებით უსამართლობასა თუ სამართლიანობას. ზოგჯერ ის რაც ჩვენთვის სამართლიანია, მეორე ადამიანისთვის პირიქითაა. ისევე როგორც ზემოთ წარმოდგენილ დილემაში. მთავარია, ადამიანმა შეძლოს საკითხის არა ერთ ჭრილში დანახვა, არამედ მისი ყოველი კუთხის დათვალიერება, დამატებითი ინფორმაციის მოძიება და ამის შემდეგ, გადაწყვეტილების მიღება.

სამყარო ხომ ჩვენი გადაწყვეტილებებისა თუ ქმედებების მიხედვით, პატარა ფაზლის ნაწილებისგან შედგენა, რომელიც საბოლოოდ ერთ დიდ მთლიანობას ქმნის.

დღეს სერიოზულ პრობლემად არის ქცეული ბავშვის ფსიქიკური განვითარების შეფერხება, რაც უამრავ თავსატეხს უჩენს მშობლებსაც და პედაგოგებსაც. სამწუხაროდ, ასეთი ბავშვების რაოდენობა წლიდან წლამდე იზრდება.

ფსიქიკური განვითარების შეფერხება ბავშვის ინტელექტუალური და ემოციურ-ნებელობითი სფეროს შექცევადი დარღვევაა, რომელსაც თან სდევს სირთულეები სწავლაში. მართალია, ფსიქიკური განვითარების შეფერხება განვითარების დარღვევაა, რომლის დროსაც ყველა უმაღლესი ფსიქიკური ფუნქცია (მეხსიერება, ყურადღება, აზროვნება და ა.შ.) ჩამორჩება ასაკობრივ ნორმებს, მაგრამ აუცილებელია, ერთმანეთისგან გავმიჯნოთ ფსიქიკური განვითარების შეფერხება და გონებრივი ჩამორჩენილობა.

ფსიქიკური გავითარების შეფერხებისა და გონებრივი ჩამორჩენილობის განმასხვავებელი ძირითადი ნიშნები

* გონებრივი ჩამორჩენილობისას ფსიქიკურ და ინტელექტუალურ განუვითარებლობას შეუქცევადი ხასიათი აქვს, ფსიქიკური განვითარების შეფერხების შემთხვევაში კი სათანადო მიდგომებით ყველაფრის გამოსწორება შეიძლება.

* ფსიქიკური განვითარების შეფერხების მქონე ბავშვები განსხვავდებიან გონებრივად ჩამორჩენილთაგან იმით, რომ შეუძლიათ, ისარგებლონ შეთავაზებული დახმარებით და დამოუკიდებლად გამოიყენონ ის ახალი ამოცანების შესრულებისას.

* ფსიქიკური განვითარების შეფერხების მქონე ბავშვი ცდილობს, გაიგოს წაკითხული, მაშინ როდესაც გონებრივად ჩამორჩენილს ამის სურვილი არ აქვს.

ფსიქიკური განვითარების შეფერხების დიაგნოზის დასმა დაბეჯითებით შეიძლება მხოლოდ სკოლის ზღურბლზე, როდესაც თავს იჩენს აშკარა სირთულეები სასწავლო პროცესისთვის მომზადებისას, თუმცა, თუ ბავშვს ყურადღებით დავაკვირდებით, განვითარების შეფერხების ნიშნები შეიძლება უფრო ადრეც შევამჩნიოთ.

ფსიქიკური განვითარების შეფერხების ძირითადი ნიშნები

* ჩვილ ასაკში ასეთი ბავშვები უფრო გვიან იწყებენ თავის დაჭერას, ჯდომას, სიარულს, ლაპარაკს.

* ჩამორჩებიან თანატოლებს პრაქტიკული და თვითმომსახურების უნარ-ჩვევების განვითარებით, არ შეუძლიათ მათი ასაკისთვის დამახასიათებელი უმარტივესი მოქმედებების შესრულება – ფეხსაცმლის, ტანსაცმლის ჩაცმა-გახდა, პირადი ჰიგიენის დაცვა, კოვზის სწორად დაჭერა და დამოუკიდებლად ჭამა. სჩვევიათ სათამაშოებიდან საყვარელი სათამაშოს გამოყოფა და მისთვის უპირატესობის მინიჭება.

* ოდნავ მოგვიანებით შეინიშნება არაკომუნიკაბილურობა, მარტოობისკენ სწრაფვა, ჩაკეტილობა. ბავშვებს უჭირთ თანატოლებთან ურთიერთობა, გაურბიან სხვა ბავშვებს და არ მონაწილეობენ საერთო თამაშებში.

* მართალია, ინტელექტის დარღვევა მსუბუქი ფორმით ვლინდება, მაგრამ ის მაინც ახდენს გავლენას აზროვნებაზე, მეხსიერებაზე, ყურადღებაზე, მეტყველებაზე, აღქმაზე. ბავშვებს მხედველობითი აღქმა უკეთესად აქვთ განვითარებული, ვიდრე სმენითი. უჭირთ ორ ობიექტს შორის განსხვავების პოვნა, სტრუქტურული ელემენტებისა და მცირე დეტალების ამოცნობა. მცირეა დამახსოვრებული ინფორმაციის მოცულობა, მწირია ლექსიკური მარაგი. ბავშვებს უჭირთ ანალიზი, სინთეზი, განზოგადება, შედარება, დასკვნის გამოტანა.

* ფსიქიკური განვითარების შეფერხების ნიშნებს მიეკუთვნება ასევე მერყეობა, გადაწყვეტილების მიღების სირთულე, ინფორმაციის გაგებისა და სასწავლო მასალის ათვისების სირთულე, ემოციურ-ნებელობითი სფეროს არასათანადო განვითარება, ემოციური არასტაბილურობა, აგრესიულობა და შფოთვა. ემოციური სტრესის არსებობისას თავს იჩენს ყურადღების დეფიციტის სიმპტომები.

ფსიქიკური განვითარების შეფერხების ძირითადი მიზეზები

ბიოლოგიური მიზეზები:

* დედის მძიმე ტოქსიკოზი, ინფექცია, ტრავმა ორსულობისას, დღენაკლულობა, ასფიქსია დაბადების დროს;

* ადრეულ ასაკში გადატანილი ინფექცია, ინტოქსიკაცია, ტრავმა;

* გენეტიკური მიდრეკილება;

* ფიზიკური განვითარების შეფერხება;

* სომატური დაავადებები, სხვადასხვა ორგანოს ფუნქციის დარღვევა;

* ცენტრალური ნერვული სისტემის სხვადასხვა უბნის დაზიანება.

სოციალური მიზეზები:

* სასიცოცხლო აქტივობის ხანგრძლივი შეზღუდვა;

* ფსიქოლოგიური ტრავმები;

* არახელსაყრელი საცხოვრებელი პირობები, ერთფეროვანი ფიზიკური თუ სოციალური გარემო, ურთიერთობის ვიწრო წრე, დედობრივი სიყვარულის ნაკლებობა, ემოციურ ურთიერთობათა სიმწირე; დაძაბული ვითარება ოჯახში, აგრესია, ძალადობა, ჩხუბი მშობლებს შორის. ასეთ ოჯახებში გაზრდილი ბავშვები არიან მერყევნი, მორცხვნი, არ ამჟღავნებენ ინიციატივას, რადგან აგრესიული რეაქციისა ეშინიათ. იზრდებიან ისე, რომ მათთვის უცხოა, გაუგებარია ქცევის მორალური ნორმები. არ შეუძლიათ თვითკონტროლი, საკუთარ ქცევაზე პასუხისმგებლობის აღება;

* არასწორი აღზრდა;

* პედაგოგიური მიშვებულობა.

როგორ აღმოვფხვრათ შეფერხება ბავშვის ფსიქიკურ განვითარებაში

* პრობლემის მოგვარებაზე ზრუნვა ადრევე უნდა დავიწყოთ – 2-3 წლიდან, როცა შეფერხების ნიშნები ჯერ კიდევ არ არის ადვილი შესამჩნევი. თუ დიაგნოზი დაგვიანებით დაისვა, კორექცია გართულდება.

* ფსიქიკური განვითარების შეფერხების თავისებურებაა ის, რომ დარღვევების კომპენსაცია და უკუქცევა შესაძლებელია მხოლოდ დიაგნოზის დროულად დასმის, სპეციალური სწავლებისა და აღზრდის პირობებში.

* გვხვდება შემთხვევები, როცა ფსიქიკური განვითარების შეფერხების მქონე ბავშვი პრაქტიკულად არ განსხვავდება თანატოლებისგან, მაგრამ უმეტესად ჩამორჩენა შესამჩნევია. საბოლოო დიაგნოზი ისმება ბავშვის ყოველმხრივი შესწავლის, გამოკვლევის შედეგად. გამოკვლევა უნდა ჩატარდეს სპეციალური კომისიის მიერ, რომლის შემადგენლობაშიც იქნებიან: ბავშვთა ფსიქოლოგი, ლოგოპედი, პედიატრი, დეფექტოლოგი, ბავშვთა ნევროლოგი, ფსიქიატრი. ამასთან ერთად, საჭიროა ანამნეზის შეკრება, ცხოვრების პირობების ანალიზი, ბავშვის სამედიცინო დოკუმენტაციის შესწავლა. ასევე აუცილებელია გასაუბრება ბავშვთან, მის ინტელექტუალურ პროცესებსა და ემოციურ-ნებელობითი სფეროს თავისებურებებზე დაკვირვება. მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება გამოტანილ იქნეს დასკვნა ბავშვის ფსიქიკური განვითარების შეფერხების შესახებ და მიეცეთ რეკომენდაციები მშობლებს და საგანმანათლებლო დაწესებულებას ბავშვის აღზრდისა და განათლების ორგანიზების შესახებ.

* გავითვალისწინოთ, რომ სასკოლო ცხოვრების დასაწყისში თავჩენილი სირთულეები სულაც არ არის სიზარმაცის ან უყურადღებობის ბრალი – ამას აქვს ობიექტური, საკმაოდ სერიოზული მიზეზები, რომლებიც ერთობლივი ძალისხმევით უნდა გადაილახოს.

* ვაღიაროთ პრობლემა და მივიღოთ ის ფაქტი, რომ ფსიქიკური განვითარების შეფერხების მქონე ბავშვი თანატოლებთან შედარებით ნელი ტემპით წავა წინ სწავლის პროცესში.

* ფსიქიკური განვითარების შეფერხების მქონე ბავშვის სწავლება გულისხმობს სასწავლო მასალის დოზირებას, თვალსაჩინოებათა აქტიურ გამოყენებას, მრავალჯერად გამეორებას, აქტივობათა მრავალფეროვნებას.

* ასეთ ბავშვებთან მუშაობისას განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა შემეცნებითი პროცესების (აღქმა, ყურადღება, მეხსიერება, აზროვნება), ასევე ემოციური, სენსორული და მოტორული სფეროების განვითარებას.

ბავშვის ფსიქიკური განვითარების ჩამორჩენის დაძლევა შესაძლებელია. ფსიქიკურ განვითარებაში შეფერხების მქონე ბავშვებს შეუძლიათ სწავლა და სწორად ორგანიზებული საკორექციო მუშაობისას შეინიშნება დადებითი დინამიკა. პედაგოგების დახმარებით მათ შეუძლიათ აითვისონ მიწოდებული ინფორმაცია და შეიძინონ ცოდნა, გამოიმუშაონ უნარ-ჩვევები, რასაც მათი თანატოლები დამოუკიდებლად ახერხებენ.

ამრგად, ფსიქიკური განვითარების შეფერხება განაჩენი არ არის – ოჯახისა და სკოლის, პედაგოგისა და მშობლის ერთობლივი მუშაობით პრობლემის დაძლევა სავსებით შესაძლებელია.