ჯერ კიდევ „ ჯაჰილიის“ , როგორც მუსლიმები უწოდებენ უმეცრების ხანაში, სანამ მოციქული გამოჩნდებოდა, ბედუინები  მღეროდნენ და გამოთქვამდნენ ლექსებს, სიმამაცეზე, კეთილშობილებასა და სტუმართმოყვარეობაზე. ეს სამივე თვისება აუცილებელი იყო უდაბნოს მკაცრ ყოფაში გასაძლებად.  არაბული პოეზიის ჩაწერა მისი წარმოშობიდან საკმაოდ გვიან,  ჰიჯრის I-II საუკუნეებში, ქრისტიანული წელთაღრიცხვით კი VII-VIII საუკუნეებში დაიწყეს. მანამდე ეს პოეზია ზეპირად გადაეცემოდა ბედუინთა თაობებს.

ისლამამდელი არაბული პოეზია ორ ლიტერატურულ ფორმას ცნობდა: ყასიდას და კიტ-ას. კიტა მცირე ლექსია და მარტივი კომპოზიციით და ახასიათებს ერთი თემა. კიტას ფორმით იქმნებოდა არაბული პოეზიის უძველესი ნიმუშები: გლოვაზე „ მარსია“ და საძულველი მტრების გაკილვაზე „ ჰიჯა“.

ყასიდაც ისეთივე სალექსო ფორმა იყო როგორიც კიტა, ოღონდ ბევრად უფრო ვრცელი.ის ზოგჯერ 100 ბეითისგანაც შედგებოდა. „ ბეითი „ არაბული ლექსის სტრიქონია, რომელიც ორი ნაწილისგან შედგება,  თან, რაც ყველაზე მთავარია, ყასიდა კიტასგან თემების სიმრავლით განსხვავდება. კიტა  მოიცავდა ერთ თემას, ყასიდა მოიცავდა ერთ დასრულებულ ლექსში სხვადასხვა განსხვავებულ თემებს: „ ნასიბს“ -სატრფოს გახსენებას; „ მადიჰს“-ოდას; „ ვასფის“-ბუნებისა და ცხოველის აღწერას; „ მუფახარას“-საკუთარი ტომის განდიდებას; „ ხამრიას“ – ლხინს; „ ტარდს’’-ნადირობის აღწერას. აგრეთვე, ბრძნულ შეგონებებს, სენტენციებს, აფორიზმებს. იმ პერიოდში  შექმნილ პოეზიას ჰქონდა ერთი თავისებურება, არაბი პოეტები აღწერდნენ საგნის თვისებებს და არაფრით არ ახსენებდნენ საგანს. ასეთი ლექსი თითქოს რაღაცით რებუსს ანდა ლექს-გამოცანას ჰგავდა.

ისლამამდელი არაბული პოეზია იგივე „ მუალაკები“,  ერთგვარი ანთოლოგია შეუდგენიათ ქრისტიანული წელთაღრიცხვით VII საუკუნეში. ჩვენამდე მოღწეულ ანთოლოგიაში შესულია შვიდი გამოჩენილი პოეტის თითო-თითო ყასიდა. ეს პოეტები არიან:  იმრუ ლ-კაისი;  ტარაფა; ზუჰაირი;  ანთარა; ამრ იბნ ქულსუმი ;  ჰარის იბნ ჰილიზა და  ლაბიდი .

რაც შეეხება თვითონ „მუალაკას“  მნიშვნელობას, მასზე სხვადასხვა აზრი არსებობს. მუალაკას ( რომლის ერთ-ერთი მნიშვნელობაა – ჩამოკიდებული ) უწოდებდნენ მექის მახლობლად, უქაზის ბაზრობაზე გამართულ პოეტთა პაექრობაში გამარჯვებულ ყასიდას, რომელსაც ძვირფას ქსოვილზე წერდნენ და ქააბის კედელზე კიდებდნენ. ეს მოსაზრება მოგვიანებით ბევრმა მეცნიერმა უარყო. არაბული ენის დიალექტით მუალაკა  ყელსაბამის, მეორე დიალექტით კი  წყობილი მარგალიტის , ანუ ლექსის სინონიმია. ანდა ეს არის ძვირფასი რაღაც, რომელიც მაღლა უნდა დააყენო, ფართოდ გამოაჩინო.

იმრუ ლ-კაისი ( 500-540 წწ) – მისი სატრფიალო და პეიზაჟური ლირიკა სიყვარულითა და სიცოცხლის წყურვილით არის გაჯერებული. მისი ენის უბრალოება და გამომსახველობა ისლამამდელ პოეტთა სორის პირველ ადგილას აყენებს. ბევრი მკვლევარი მას კასიდის შექმნასაც მიაწერს.

ტარაფა – მისი სრული სახელია ტარაფა იბნ ალ-აბადი. მასზე მხოლოდ ის ვიცით, რომ მოღვაწეობდა მეექვსე საუკუნეში. იცნობენ ალ-იშრინის ( ძე ოცისა)  მეტსახელით. გადმოცემის თანახმად მეფის დისთვის მიძღვნილი ექსპრომტის გამო, ცოცხლად დაუმარხავთ.

ანთარა იბნ შადადის ( 525-615 წწ.) – გადმოცემის თანახმად ანთარა სახელოვანი მეომრის და შავკანიანი ეთიოპიელი მონის შვილი ყოფილა. ისლამამდელ არაბებში მონისგან შეძენილი შვილი, მონად ითვლებოდა. ის უიმედოდ ყოფილა შეყვარებული ვინმე ქალ აბლაზე.

მისი კასიდებისთვის დამახასიათებელია ფაქიზი ლირიზმი, რომელიც ერწყმის გმირულ მოტივებს.  მისი ლექსები ომაიანთა დინასტიის დროს საბრძოლო სიმღერებად იქცა.

იბნ აბუ სულმა ზუჰაირს( 530-627წწ) –   ის თურმე დიდ ხანს მუშაობდა ს ყველა ნაწარმოებზე. მაგალითად, ერთ  კასიდაზე მას მთელი წელი უმუშავია. ამის გამო ის კასიდა ლიტერატურაში ცნობილია ერთწლიანი კასიდით.

აბუ აკილ ლაბიდ იბნ რაბია ( 560-661წწ) – ისლამამდელი  ეპოქის უკანასკნელი ბედუინი პოეტია, მუალაკთა კრებულის ყველაზე გვიანდელი ავტორი. ის მოესწრო ისლამის დამკვიდრება და აღიარა კიდეც. თუმცა მისი შემოქმედება მთლიანად ისლამამდელ ხანას ეკუთვნის.

მეშვიდე საუკუნის შუა ხანებში დაიწყო მძლავრი კულტურული ამაღლება აბასიანთა სახალიფოში. ეს პერიოდი არაბული ლიტერატურის ოქროს ხანაა. ირანელმა იბნ ალ-მუკაფამ ფალაურიდან არაბულზე თარგმნა „ ქილილა და დამანა“, რითაც საფუძველი ჩაუყარა პროზას არაბულ ენაზე.

ისლამის გამოჩენამ მნიშვნელოვანი კვალი დაამჩნია არაბულ პოეზიას. ახლა პოეტების უმეტესობა ხოტბას მუჰამედს, უზენაესი ღმერთის მოციქულს უძღვნიდნენ. ომაიანთა ხანაში შეიქმნა კიდევ ერთი ახალი „ პოლიტიკური ჟანრი“, რომელიც ხელისუფალთა განდიდებას ემსახურებოდა. აგრეთვე, იყო სატრფიალო ლირიკაც, რომლის უდიდესი წარმომადგენლები არიან  უმარ იბნ აბუ რაბია-  არაბთა შორის “უდიდესი სიყვარულის მომღერალი“ და მაჯნუნად წოდებული  კაის იბნ მულავაჰი.

განსაკუთრებით საინტერესოა  მამუნ იბნ კაისი ( 570-625 წწ ), ის ცნობილია   ალ აშას მეტსახელით, რაც ბეცს ნიშნავს. ბრმა პოეტს, გადმოცემის თანახმად, თავის გასატანად სახოტბო პოეზიის წერა უწევდა.

იდეალები ისლამის შემდეგაც, რა თქმა უნდა დარჩა, თუმცა ახლა ამოსავალი წერტილი ყურანი და მისი სწავლება გახდა.  ყურანი კი არა მარტო არაბული, არამედ მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი პოეტური წიგნია. ეს წმინდა წიგნი მუჰამედის მექასა და მედინაში წარმოთქმული ქადაგებების კრებულია. ის ისეთივე ძვირფასი წიგნია მუსლიმებისთვის, როგორც „თალმუდი“ იუდეველებისთვის და „ ბიბლია“ ქრისტიანებისთვის. ყურანი შეიცავს ლოცვებს., შელოცვებს, წინასწარმეტყველებებს ქვეყნიერების აღსასრულის შესახებ, იუდაისტური და ქრისტიანული მითოლოგიის სიუჟეტებს, არაბულ ფოლკლორს. ყურანის პირველი ჩაწერილი ტექსტი მუჰამედის სიკვდილის შემდგომი პერიოდისაა.

„ ყურანი“ მსოფლიოს მრავალ ენაზეა თარგმნილი,მაგრამ ვერც ერთი, თვით ყველაზე უნაკლო თარგმანიც კი, ვერ გადმოსცემს სრულად იმ უფაქიზეს ლირიზმს, ექსტაზსა და აღტყინებას, ღვთაებრივ სიმშვიდეს, რასაც მუსლიმს ამ წიგნის არაბულ ენაზე წაკითხვა განაცდევინებს. ამიტომაც ყველა მუსლიმს ევალება არაბული ენა ისწავლოს.

შეუძლებელია ისაუბრო არაბულ ლიტერატურაზე და არ ახსენო „ ათას ერთი ღამე“, ამ ულამაზეს ზღაპარს დიდი კავშირი აქვს უძველეს ინდურ კულტურასთან და მისი გავლენა აქვს შუა საუკუნეების ევროპულ მხატვრულ ნიმუშებსაც, თუნდაც იტალიელი მწერლის ჯოვანი ბო კაჩოს “დეკამერონს”.

„ ათას ერთი ღამე“  ერთ სიუჟეტში გაერთიანებული მრავალფეროვანი მოთხრობების კრებულია. ზღაპარი იწყება მეფე შაჰრიარის ამბით, რომელსაც პირველმა ცოლმა უღალატა, ხოლო ამით განრისხებულმა მეფემ, ქალებზე შურისძიება გადაწყვიტა. ის ყოველდღე ირთავდა ცოლს, მეორე დღეს კი კლავდა. ერთხელ, ვეზირის ქალიშვილის, შაჰრაზადის დროც დადგა. ჭკვიანმა შაჰრაზადმა დაიფიცა, რომ საშინელი ხვედრისგან იხსნიდა ქალებს. ქორწინების შემდეგ, ღამით, მან ზღაპრის მოყოლა დაიწყო და როცა გათენდა, მოყოლა შეწყვიტა. მეფეს ისე მოუნდა ზღაპრის გაგრძელების მოსმენა,  რომ შაჰრაზადი სიკვდილით არ დასაჯა  იმ დღეს. შაჰრაზადი კი ყოველღამე უყვებოდა მეფეს ზღაპრებს და ყველაზე საინტერესო ადგილას წყვეტდა მათ, რომ შემდეგ ღამესაც გაეგრძელებინა. მეფეს კი, ამასობაში, თავისი ცოლი შეუყვარდება და აღარ მოკლავს მას.

ჩვენი ტექსტის სათაურის შუა ნაწილი ხორხე ლუის ბორხესის 1939 წელს შექმნილი, ერთი ძალიან საყურადღებო ფიქციიდანაა და მას ჰქვია[1] „პიერ მენარი, „დონ კიხოტის“ ავტორი“.  ამბავი ასეთია:  ბორხესის მიერ გამოგონილ-რეალური მწერლის, პიერ მენარის ნაშრომთა ჩამონათვალში, თითქოსდა იძებნება 1917 წელს დაწერილი, მრავალთაგან ერთ-ერთი ტექსტი „Les problemes d,un probleme”, რომელშიც ქრონოლოგიურადაა წარმოდგენილი აქილევსისა და კუს საქვეყნოდ ცნობილი პარადოქსის ამოხსნის შესაძლო ვარიანტები, თან ახლავს ლაიბნიცის რჩევა, კუ, ბატონო, ნუ შეგაშინებთო[2]  (თუმცა ქართულად, შესაძლოა, უფრო უპრიანი იყოს ამგვარად თარგმნა: კუ, ბატონო, კინუ შეგაშინებთო).

თუკი მენარი ფიქციაა,  აქილევსის და კუს შესახებ გამოთქმა  ნამდვილად არსებობს და იგი ძველბერძენი ფილოსოფოსის, ზენონ ელეელის[3] (ძვ. წ. მე-5 ს.), ერთ-ერთი აპორიაა (ბერძნ. Άπορία). მეც მკითხველს აღარ შევახსენებ, რომ აპორია ანტიკურ ფილოსოფიაში რაიმე პრობლემის გადაჭრისას დაუძლეველ, ლოგიკურ წინააღმდეგობას ნიშნავს, არც ზემონახსენები აპორიის აზრს, რომ ფეხმარდი აქილევსი ვერასდროს დაეწევა აუჩქარებელ კუს, თუკი მოძრაობის დასაწყისში კუ აქილევსზე წინაა;  მხოლოდ იმას ვიტყვი, რომ ამ პარადოქსის ერთ-ერთი შესაძლო ახსნაა მცდარი წარმოდგენა დროისა და მანძილის უსასრულო დაყოფის შესახებ.

აი, თურმე რატომ ახსენებს იმ აპორეას ხორხე ბორხესი, რომლის ხსენებულ ფიქციას ლიტერატურის კრიტიკოსები შედევრს უწოდებენ[4],  – პიერ მენარი თითქოს რეალური მწერალია და იგი სწორედ სერვანტესის „დონ კიხოტის“ შექმნას ცდილობს თავიდან, მაგრამ არა მექანიკურ გადაწერას  ეხება საქმე, არამედ შექმნას ახალი რომანისა, რომელიც არ იქნება ორიგინალის ასლი, თუმცა სიტყვა-სიტყვით დაემთხვევა სერვანტესის ქმნილებას.  დასახულის მიზნის მისაღწევად კი ავტორმა ძალიან კარგად უნდა შეისწავლოს ესპანური, მთელი მისი ბიოგრაფიით იქცეს სერვანტესად და ასე დაწეროს, თუმცა სიმარტივის გამო პიერ მენარი ამ მეთოდს თავიდანვე უარყოფს, რამდენადაც ავტორი ასე პიერ მენარად ვერ დარჩება, მაგრამ ფაქტია – პიერ მენარი ქმნის „დონ კიხოტს“, რომანს, რომელიც სიტყვა-სიტყვით ემთხვევა სერვანტესის ნაწარმოებს, თუმცა იდენტური სიტყვებით გადმოცემული აზრები აბსოლუტურად სხვადასხვაა[5], მიუხედავად სოფისტიკურად გადმოცემული მცდარი აზრებისა. ჯულიენ ბენდას[6], ბერტრან რასელის[7] თუ უილიამ ჯემსის[8] თანამედროვე, პიერ მენარის ტექსტი კრიტიკოსი ქალბატონებისაგან გმირის ფსიქოლოოგიისადმი მორჩილებად ან ნიცშეს გავლენად ფასდება. სერვანტესისა და მენარის ტექსტები სიტყვების მხრივ იდენტურია, თუმცა მეორე გაცილებით ჯაბნის პირველს შინაარსის თვალსაზრისითო (ბოროტ ენებს კი  ათქმევინებს, უფრო ორაზროვნებითო), მაგრამ სიმდიდრე ხომ სწორედაც ორაზროვნებააო, — იუმორით დასძენს ხორხე ბორხესი და თავის ამ გენიალურ ქმნილებას „შეგნებული ანაქრონიზმისა“ და ირონიის წყალობით  მოსაწყენ სწავლებებისაგან გათავისუფლების ხალისიან გზად გვისახავს.

ახლა ჩვენი სათაურის წინა ნაწილისაკენ გადავინაცვლოთ. ამისწინ, ორუელის „ესროლე სპილოს“ შესახებ მეთოდოლოგიური წერილი მოვამზადე,  როგორ გამოიყენონ ანტიტოტალიტარისტული და საყოველთაოდ აღიარებული ესეი ქართველმა ინგლისურის მასწავლებლებმა ესეის შესასწავლ რესურსად. წესით, სხვა რამ მინდოდა დამეწერა, მაგრამ ისეთი დღეები იყო, ვერ გავბედე, მთრგუნავდა ყოველდღე ჩაფხუტებიან-ფორმებიანთა მწკრივების დანახვა, არადა  ინგლისელი პოლიციის ოფიცრის ხატიც[9] თავს არ მავიწყებდა, არც ხმები, მას ბრბო რომ აგონებდა, არც მოვალეობანი.   ჰოდა, ბორხესული იუმორის ნატვრაში მყოფს, მწერალმა ირაკლი ლომოურმა სოციალური ქსელით შემოგვძახა, ჩემი და ჩემი დის[10] ახალი, ერთობლივი წიგნის — „პარალელური საქართველოს ქრონიკები და ნარატივები“ —  პრეზენტაციაზე მეწვიეთო. ახალ კრებულში, რომლის ყდაზევე ამ ორი საინტერესო მწერლის შემოქმედებას მებიუსის ლენტი აერთიანებს, ბატონი ირაკლის მანამდელი მოთხრობებიც (ისინიც, რომლებიც 2010-ში ცალკე წიგნად გამოიცა) შესულა. აქვეა „ორუელის სპილოც“. მენიშნა, გავხალისდი და ლენტმაც სხვა ქრონოტოპში,[11] ანუ, დრო-სივრცულ კონტინუუმში[12] გადამისროლა.

საოცარია, მაგრამ დროში მოგზაურობის მსურველები თითქმის აღარ არიან. თუ არ ჩავთვლით მეცნიერ-ისტორიკოსებს, მაგრამ ისინიც კი თითქოს მოვალეობის მოხდის გამო დაფრინავენ წარსულში, — ნამდვილი: შმაგი, ცინცხალი, დაუოკებელი ინტერესი დაიკარგაო, — ჩვეული იუმორით იწყებს თავის სიურრეალისტურ[13] მოთხრობას  მწერალი ირაკლი ლომოური და ქრონოსკოპისტის (ანუ —ქრონოპილოტის როლით) აღწერს მისი „თანამედროვე“, 2215 წლის ამბებს, დროისა, როცა ქრონოსკოპ „ბუმქრორის“ გამოგონების გამო  დედამიწას სამი მილიონიღა კაცი შემორჩა და ჩამომსვლელი ტურისტების რაოდენობაც წლიდან წლამდე მცირდება, კოსმოსში გადახვეწილ ადამიანებს კი სენტიმენტალური გრძნობების ნატამალიც აღარ შერჩენიათ მშობლიურ პლანეტაზე თუნდაც სიცოცხლის მერე დასაბრუნებლად. ჰოდა ძალიან საინტერესოდ გვიყვება ორუელთან შეხვედრის თუ საკუთარი გაორუელების  ამბავს. თუ რა მიზეზით, თუ რა მიზნით, — ამას თავადაც წაიკითხავთ. მე მხოლოდ ერთ ამონარიდს მოვიტან: ,,როდესაც თეთრკანიანი ადამიანი ტირანი ხდება, იგი საკუთარ თავისუფლებას სპობს და ანადგურებს“.

როგორ ფიქრობთ, დაუშვებს მწერალი ირაკლი ლომოური  ჯორჯ ორუელის იმპერიალისტის ხელში მარიონეტად დარჩენას? აბა, რას მოიმოქმედებს იგი? პასუხი აქაა[14]. უნდა ნახოთ და უმცროს მეგობრებსაც გაუზიაროთ, თან ჰკითხოთ, სპილო მათთვის რისი მეტაფორაა.

კლასში რომ დამაყენონ, მათთვის კიდევ ერთ ამონარიდს ხმამაღლა წავიკითხავდი ფრანც ფანონის ცნობილი ნაშრომიდან: „ბედკრულნი ამა ქვეყნისა — ძალადობის შესახებ“[15]: „ კოლონისტის ფეხებს ვერასდროს შეამჩნევ, იქნებ ზღვაზე მოგეხერხებინა, მაგრამ იქაც ვერასდროს მიუახლოვდები საკმარისად. ამ ფეხებს მყარი ფეხსაცმელი იცავს… კოლონისტის ქალაქი მაძღარი, გაზულუქებულია… კოლონიზებულის ქალაქი წელში მოხრილი, დაჩოქებულია[16]… აქ ღირებულებები მიივიწყეს[17],  კოლონიზებული შურიანია. [ის ღირებულებების მტერია, ამ აზრით, კოლონიზებული აბსოლუტური ბოროტებაა[18]]. კოლონისტმა ეს იცის. რამდენჯერაც კოლონიზებულის შეპარულ მზერას ჩაიჭერს, სიმწრით, მაგრამ მუდამ შემართული დაადგენს: „მათ უნდათ, ჩვენი ადგილი დაიკავონ“. ეს სიმართლეა, არ არსებობს კოლონიზებული, რომელიც დღეში ერთხელ მაინც არ ოცნებობს კოლონისტის ადგილას დამკვიდრებაზე… ამ ისტორიაში მრავალნი არიან წვეულნი და მცირედნი კი — რჩეულ“[19].

აკი ბატონი ირაკლის მოთხრობაშიც სერ ჰერკულეს ლაიონელლიც ეუბნება ნიკ ნიკოლსონს, ორუელმა იხსნა ცივილიზაცია, თქვენ კი არც გაგიგიათ, რას გასწავლიან ქრონოპილოტების აკადემიაშიო.  ჩვენს მოწაფეებსაც იგივე რომ არ უთხრან, ეს ამბები კიდევ ერთხელ ვურჩიოთ წასაკითხად, ხორხე ბორხესიც  რედუპლიკაციასავით მოვაგონოთ და დავამახსოვროთ, იხალისებენ. სტივენ კინგის[20]  ნოველის — „11.22.63-ის“  ეკრანიზაცია თუ უკვე უნახავთ, ვუთხრათ მაინც, რომ ქრონოსკოპისტობა ქართველმა მწერალმა აშკარად დაასწრო ამერიკელ მწერალსა და “King of Horror“-ს. კარგი იქნება, იხალისებენ, პარალელურ სამყაროში მოგზაურობით გაერთობიან, იქნებ მათაც გაუჩნდეთ კითხვა,  აკლიათ  თუ არა მეცნიერული ცნობისწადილი და მერე იქნებ თავადაც გამოიცნონ, მართლა რატომ არ უნდა შეუშინდნენ კუს.

[1] მის შესახებ იხ. https://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Menard,_Author_of_the_Quixote

[2] „Ne craignez point, monsieur, la tortue”

[3] ყოველ შემთხვევაში, მას მიეწერება, თუმცა დიოგენე ლაერტელი ამ ცნობილი აპორიის ავტორად მიიჩნევდა პარმენიდეს, ზენონის მასწავლებელს^[1]. კუ, როგორც პერსონაჟი, ჩასმულია მოგვიანებით კომენტატორის მიერ. არისტოტელეს „ფიზიკაში“ მოყვანილი აპორიის ტექსტში ფეხმარდი აქილევსი სხვა მორბენალს მისდევს.

[4] იხ.: Oliver Tearle, A Summary and Analysis of Jorge Luis Borges’ ‘Pierre Menard, Author of the Quixote’, Loughborough University, https://interestingliterature.com/2021/02/jorge-luis-borges-pierre-menard-author-of-the-quixote-summary-analysis/

ასევე: Howard Giskin, Borges’ Revisioning of Reading in “Pierre Menard, Author of the Quixote”, Variaciones Borges, No. 19 (2005), pp. 103-123 (21 pages), Published By: Borges Center, University of Pittsburgh.

[5] ლიტერატურის კრიტიკოსები მიიჩნევენ, რომ სწორედ ასე, პარადოქსულად, არის აგებული მთელი მოთხრობა, რომელზეც ბორხესი 1938 წელს ბიბლიოთეკის სარდაფში მუშაობდა და რომლიდანაც წამოვიდა მთელი პოსტმოდერნული ლიტერატურა. „პოსტ–მოდერნისტულ კონტექსტში, მოთხრობა ეძღვნება იმას, რომ ახალი ტექსტები შეუძლებელია. მეტიც, ტექსტების რიცხვი შეზღუდულია, ისინი დათვლილია და ყველაფერი უკვე დაწერილია. ანუ, ახალი წიგნების დაწერას აზრი არა აქვს და პრინციპში, შეუძლებელიც კია. ამასთანავე, დონ კიხოტი უფრო რეალურია, ვიდრე პიერ მენარი, რომელიც სინამდვილეში არ არსებობს. რა თქმა უნდა, ლიტერატურა ბევრად უფრო რეალურია, ვიდრე თავად მწერალი. ანუ მწერალი კი არ წერს წიგნებს, არამედ უკვე მზა წიგნები, რომლებიც უნივერსალურ ბიბლიოთეკაშია განთავსებული, იწერება, მეორდება მწერლების მიერ. სწორედ ამის პრინციპული შესაძლებლობა დაამტკიცა პიერ მენარმა. აი ასე, ხორხე ლუის ბორხესი, რომელსაც ინდოეთის აღმოჩენა უნდოდა, აღმოაჩენს ამერიკას”, –  ლევან ბერძენიშვილი, ხორხე ლუის ბორხესი – კაცი, რომელმაც მკითხველი მწერლად აქცია, ჟურნალი „ლიბერალი“, თბილისი, 09 მაისი, 2019.

[6] Julien Benda (1867–1956)  ფრანგი ნოველისტი და კრიტიკოსი.

[7] ბერტრან არტურ უილიამ რასელი (1872-1970), ბრიტანელი ფილოსოფოსი, ლოგიკოსი, მათემატიკოსი, საზოგადო მოღვაწე, მნიშვნელოვანი ევოლუციის ავტორი ფილოსოფიაში, მიიჩნევა ინგლისური ლოგიკური პოზიტივიზმისა და ნეორეალიზმის ერთ-ერთ მთავარ დამაარსებლად.

[8] უილიამ ჯეიმსი (William James — 1842-1910) განიხილავდა ცნობიერებას, როგორც ინდივიდუალურ ნაკადს, რომელშიაც ერთი და იგივე შეგრძნებები ან აზრები არასოდეს ორჯერ არ წარმოიშობიან (მსგავსად ჰერაკლიტეს დებულებისა ერთსა და იმავე მდინარეში ორჯერ შესვლის შეუძლებლობის შესახებ). ცნობიერების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მახასიათებლად ჯეიმსი თვლიდა მის შერჩევითობას. ჯეიმსის თვალსაზრისით, ცნობიერება არის ფუნქცია, რომელიც, „ერთობ სავარაუდოა ისევე, როგორც სხვა ბიოლოგიური ფუნქციები, ისინი ვითარდებოდა იმიტომ, რომ სასარგებლოა“.

[9] ორუელის იმ ცნობილ ესეიში პროტაგონისტი ხომ ბრიტანელი ოფიცერია.

[10] პროფესორ მარინა ლომოურის (თუმცა, თავად ეს არ უთქვამს, არც პრეზენტაციასა ან წიგნშია ნახსენები სადმე).

[11]  ბერძნულიდან: χρόνο — დრო,  τοποσ — სივრცე.  ქრონოტოპი — დრო და სივრცე ერთად.

[12]  Continuum, ლათ. — უწყვეტი” — მოვლენების, პროცესების უწყვეტობა, ერთობლიობა.

[13] ფრანგ. სიურრეალიზმი — „ზერეალობა“.  სიურრეალისტების მიზნად სახავენ სამყაროს შეცვლას. მათი აზრით, მართალია, შემოქმედება მოდის არა რეალობიდან, არამედ  — ქვეცნობიერიდან და არის სრულიად თავისუფალი, მაგრამ შემოქმედს აკისრია, როგორც პოლიტიკური, ასევე — მორალური პასუხისმგებლობა, ამიტომ მან აუცილებლად უნდა დააფიქსიროს თავისი პოზიცია. როგორც მიმდინარეობა, სიურრეალიზმი მტკიცდება ბრეტონის მანიფესტში, რომელიც გამოქვეყნდა ჟურნალში —„სიურრეალისტური რევოლუცია“ — 1922 წელს.

[14] https://newsaunje.ge/index.php?do=full&id=69

[15] შრომა შესულია თარგმანების კრებულში „სამხრეთიც არსებობს, ნაწ. 1, თბილისი, 2019.

[16] იქვე, გვ. 12.

[17] იქვე, გვ. 14.

[18] იქვე, გვ. 15.

[19] იქვე, გვ. 15.

[20] https://en.wikipedia.org/wiki/Stephen_King

მათემატიკის სწავლება რომ სახალისო გადეს, ჩვენ უნდა დავეხმაროთ ბავშვებს ადრეული ასაკიდანვე ის სასიამოვნო, შინაარსიანი და პოზიტიური აქტივობებით დავტვირთოთ.

ყველასათვის ცნობილია, რომ მოსწავლეები განსხვავებულად სწავლობენ, ეს ნიშნავს რომ ისინი გაკვეთილებზე განსხვავებული გზითა და ტემპით ერთვებიან, ანუ არ არსებობს ერთი ჯადოსნური რეცეპტი, რომელიც გაზრდის ყველა მოსწავლის ჩართულობისა და საკითხის გააზრების დონეს მათემატიკის გაკვეთილებზე. არსებობს მოდგომები,  მრავალფეროვანი სახალისო აქტივობები , სავარჯიშოები – კომპიუტერით და მის გარეშე, რომელსაც შეუძლია „გააცოცხლოს“ მათემატიკის გაკვეთილები.

მოგითხრობთ, როგორ შეუძლია ტექნოლოგიებს, კერძოდ ონლაინ ინტერაქტიულ სახალისო თამაშებს დაეხმაროს მოსწავლეებს   მათემატიკის სწავლისა და ჩართულობის ხარისხის ამაღლებაში, ტრადიციული სახელმძღვანელოების მიღმა.

გიზიარებთ რამდენიმე ონლაინ მათემატიკურ თამაშს, რომელიც მარტივად დავაკავშირე სასწავლო პროგრამასთან და გამოვიყენე საგაკვეთილო პროცესში, პოზიტიური გარემოს შესაქმნელად, ჩართულობის ზრდისა და მათემატიკის სწავლებასთან დაკავშირებული შფოთვის შესამცირებლად. პლათფორმა mathnook.com -ზე თქვენ შეხვდებით უამრავ მათემატიკურ თამაშს კატეგორიების მიხედვით, სხვადასხვა სასწავლო თემაზე, სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფებისათვის.  თამაშები უფასოა, არ საჭიროებს რეგისტრაციას და ღიაა ნებისმიერი მსურველისთვის. თამაში შესაძლებელია, როგორც კომპიუტერზე, ასევე მობილურ ტელეფონზე ტაბლეტზე (ასევე, სკოლაში ინტერნეტის გაზიარებით მარტივად შესაძლებელია მოსწავლეებმა გამოიყენონ ბუკები, ან მობილური ტელეფონები)

კლასი მე-5

სამიზნე ცნება: მათემატიკური მოდელი; კანონზომიერება; ლოგიკა.

ქვეცნება: კუთხე

ქვესაკითხი: კუთხის სახეები, კუთხეების ზომის შეფასება, კუთხის  გაზომვა

მიზანი: მოსწავლეები შეძლებენ კუთხეების ზომების შეფასებით, კუთხეების გაზომვითა და კუთხეთა თვისებების გამოყენებით კონტექსტის შესაბამისი პრობლემის გადაჭრას.

ქვემოთ გთავაზობთ სამი თამაშის მოკლე აღწერას, თამაშები მოიცავს კუთხის შეფასებისა და გაზომვის შესანიშნავ სავარჯიშოებს, რომელსაც  ხალისით ასრულებდნენ მოსწავლეები, შეცდომის დაშვების შიშის გარეშე. ამ ტიპის საძიებო სწავლება სასარგებლოა მათი კოგნიტური განვითარებისა და ემოციური კეთილდღეობისთვის,

გიზიარებთ ჩემი მოსწავლეების თამაშის პროცესში გადაღებულ ზოგიერთ ფოტო და ვიდეო მასალას:  https://www.youtube.com/watch?v=TfU2q-Q5UCE

მოსწავლეებს უყვარს მათემატიკის გაკვეთილებზე სახალისო აქტივობები, ისინი უკეთ სწავლობენ როცა მხიარულობენ, როცა „ახალ უნარებს“ თამაშ-თამაშში განმეორებით აკეთებენ, ამ დროს არა მხოლოდ სწავლობენ, არამედ სიამოვნებასაც ღებულობენ პროცესით.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. მათემატიკის გზამკვლები მე-5 კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ, ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში.

https://math.ge/mekhute-klasi/

შეჯამებითი დავალებები მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, წარმოაჩინონ ის ცოდნა და უნარ-ჩვევები, რომლებიც მათ შეიძინეს სასწავლო პროცესის განმავლობაში. ამ დავალებების მეშვეობით მასწავლებელს შეუძლია უფრო სრულყოფილად და ობიექტურად შეაფასოს მოსწავლეთა მიღწევები და პროგრესი.

სწავლის პროცესის ანალიზი – შეჯამებითი დავალებები ეხმარება მასწავლებელს გააანალიზოს, რამდენად ეფექტიანი იყო სასწავლო მეთოდები და მასალები. თუ მოსწავლეები წარმატებით ასრულებენ დავალებებს, ეს მიანიშნებს, რომ სწავლების პროცესი კარგად მიმდინარეობდა. თუ არა, მასწავლებელს შეუძლია შესაბამისი კორექტივები შეიტანოს მომავალი გაკვეთილებისთვის.

ცოდნის კონსოლიდაცი – მოსწავლეებს ეხმარება  საკითხის ჰოლისტურ გააზრებაში. ის აძლევს მათ საშუალებას, გააცნობიერონ და გააძლიერონ შესწავლილი მასალა, რაც უზრუნველყოფს  ცოდნის გამოყენებას.

კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნება – შემაჯამებელი დავალებები ხშირად მოითხოვს მოსწავლეებისგან  კრიტიკულად და შემოქმედებითად იფიქრონ, დააკავშირონ სხვადასხვა ცოდნა და ინფორმაცია, გადაჭრან პრობლემები და წარმოაჩინონ ახალი იდეები.

სწავლის მოტივაცია – როდესაც მოსწავლეები იციან,  მათი ნამუშევარი რა კრიტერიუმებით  შეფასდება, ისინი უფრო მოტივირებული არიან, რომ ისწავლონ და ყურადღებით იყვნენ სასწავლო პროცესში.

მოსწავლეთა დამოუკიდებლობა – შემაჯამებელი დავალებები ხშირად მოითხოვს მოსწავლეებისგან დამოუკიდებლად მუშაობას, რაც ეხმარება მათ განვითარებაში, უვითარებს მათ  პასუხისმგებლობის გრძნობას და მოტივაციას სწავლის მიმართ.

 ცოდნის გრძელვადიანი დამახსოვრება – როდესაც მოსწავლეები ცოდნას აქტიურად იყენებენ პრაქტიკულ დავალებებში,  ამ ცოდნას ინარჩუნებენ გრძელვადიან პერსპექტივაში.

მინდა გაგიზიაროთ შემაჯამებელი დავალების პირობა ბიოლოგიაში, რომელიც მოსწავლეს აძლევს არჩევანის საშუალებას.

მიზანი: მოსწავლემ გაიაზროს საჭმლის მომნელებელი სისტემის სტრუქტურა და ასევე იმსჯელოს როგორ შეესაბამება საჭმლის მომნელებელი სისტემის ორგანოების აგებულება მის ფუნქციებს, აღწეროს ფერმენტების როლი საკვების დამუშავებაში.

კომპლექსური დავალების პირობა – წარმოიდგინე  რომ  პაწაწინა ფერმენტი ხარ, სახელად ,,ამილაზა’’, რომელიც საჭმლის გადამამუშავებელ ფაბრიკაში მუშაობს. შენთან ერთად მუშაობენ შენი მეგობარი ფერმენტებიც (მაგ ,ლიპაზა, პროტეაზა და სხვები) .ისინი თავდაუზოგავად შრომობენ, რომ საკვები ზედმიწევნით კარგად გადამუშავდეს. გაეცანი საჭმლის მომნელებელი სისტემის აგებულებასა და ფუნქციებს, კვების თავისებურებებს და  აღწერე  ერთი სამუშაო დღე საკვების მიღებიდან მის საბოლოო გადამუშავებამდე. პრეზენტაცია წარმოადგინე PP-ის სახით ან ან მატერიალური სახით ან მულტიმედიის სახით.

ამ შემაჯამებელი   დავალების პირობის შესაბამისად მოსწავლემ შეიძლება მოამზადოს: პრეზენტაცია,მოდელი, ვიდეო, პოსტერი, ინფოგრაფიკა.

პრეზენტაცია – მოსწავლეებმა უნდა შექმნან პრეზენტაცია, რომელიც აჩვენებს საჭმლის მომნელებელი სისტემის სტრუქტურას (ორგანოების აგებულება და მდებარეობა) და აღწერს, თუ როგორ შეესაბამება თითოეული ორგანოს აგებულება მის ფუნქციას.

 მოდელი – მოსწავლეებმა შეიძლება შექმნან საჭმლის მომნელებელი სისტემის მოდელი, რომელიც აჩვენებს სისტემის ძირითად ორგანოებს (მაგალითად, პირის ღრუ, საყლაპავი, კუჭი, წვრილი ნაწლავი, მსხვილი ნაწლავი).

საჩვენებელი ვიდეო – მოსწავლეებმა შეიძლება შექმნან ან მოძებნონ მოკლე ვიდეო, რომელიც ხსნის ფერმენტების როლს საკვების დამუშავებაში და ინტეგრირებენ მას პრეზენტაციაში.

წერილობითი რეფლექსია – მოსწავლეებმა უნდა დაწერონ მოკლე რეფლექსია, რომელშიც ისინი აღწერენ, რა ისწავლეს ამ დავალებიდან, როგორ ესმით საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფუნქცია და ორგანოების როლი.

ამ ტიპის დავალებები ეხმარება მოსწავლეებს უკეთ გააცნობიერონ საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფუნქცია, ორგანოების აგებულება და ფერმენტების როლი, ამავდროულად ამ დავალებაზე მუშაობისას მოსწავლეს განავუვითარებს კრიტიკულ აზროვნებას, ანალიზისა და პრეზენტაციის უნარებს.

აქვე გიზიარებთ ერთ-ერთი მოსწავლის მიერ მომზადებულ ვიდეომასალას.

აქ არის SOLO ტაქსონომიის შეფასების ცხრილი საჭმლის მომნელებელი სისტემის  შემაჯამებელი დავალებისთვის:

შემაჯამებელი დავალებები ბიოლოგიის სასწავლო პროცესში მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ, რადგან ის ეხმარება მასწავლებლებს და მოსწავლეებს შეაფასონ და გააანალიზონ სასწავლო პროცესის შედეგები. ისინი უზრუნველყოფენ ცოდნის კონსოლიდაციას, კრიტიკულ და შემოქმედებით აზროვნებას, მოტივაციას და დამოუკიდებლობის განვითარებას, რაც მთლიანობაში აუმჯობესებს სწავლა-სწავლების ხარისხს.

იესო ქრისტეს დაბადებიდან დაახლოებით ექვსასი წლის შემდეგ ქვიშიან და ცხელ არაბეთში, ცხოვრობდა კაცი რომელსაც მუჰამედი ერქვა, მას მშობლიურ მხარეში კეთილშობილების გონიერების გამო მართალს  და სანდოს „ ალ ამინს“ ეძახდნენ. მას მამა დაბადებამდე გარდაეცვალა, დედა კი  ექვსი წლისას, ბიძამ იშვილა და ვაჭრობა შეასწავლა.

იმ დროინდელი არაბები ციურ სხეულებს და ქვას სცემდნენ თაყვანს, რომელიც მათი რწმენით ასევე ზეციდან იყო ჩამოვარდნილი.   ამ დროს ჯაჰილიას- უმეცრების- ხანას უწოდებენ. „ ჩვენზე ღარიბი არავინ იყო,ბევრი ჩვენგანი საკუთარ ასულს ცოცხლად მარხავდა, რომ ჩვენი საჭმელი არ ეჭამა, შემდეგ ღმერთმა ცნობილი კაცი გამოგვიგზავნა“,-წერს მუჰამედის ერთ-ერთი მეომარი. არაბებს  თავისი ქარიზმითა და კეთილშობილებით სწორედ  მუჰამედი სწორედ რომ საჭირო დროს გამოუჩნდა.

მუჰამედის ტომის კურაიშის წევრები  სწორედ ამ ქვის „ ქააბას“  დარაჯები იყვნენ.მისი გვარი ჰაშიმიანი კი იმდროინდელ მექაში ყველაზე გავლენიანი ნამდვილად არ ყოფილა, წარმომავლობის მიუხედავად,  მუჰამედ მართალს მემკვიდრეობით სულ რამდენიმე აქლემი ერგო, ეს კი იმ დროსაც კი ძალიან მცირე ქონება იყო. ამიტომ მუჰამედი იძულებული გახდა ერთ მდიდარ კაცთან თხის არვეს მწყემსვა დაიწყო.

როგორც ყველა დიდი კაცის ცხოვრებაში მასაც მშველელად ქალი გამოუჩნდა.  ოცი წლის მუჰამედი მასზე ბევრად უფროსმა ხადიჯამ,  ქარავნების მთავარ  გამყოლად დანიშნა და მოგვიანებით ცოლადაც გაჰყვა. გაუჩინა ექვსი შვილი და ამასთან ერთად მისი უპირველესი მხარდამჭერიც იყო.

მუჰამედი ძლიერი შავთმიანი და შავწვერა კაცი ყოფილა, დიდ პატივივსაც სცემდნენ მშობლიურ მხარეში სანამ ის ახალ რელიგიას იქადაგებდა.

ქარავნებით ოაზისიდან ოაზისში სიარულისას მუჰამედი ბევრ იუდეველ და ქრისტიან პილიგრიმს ხვდებოდა რომლებიც იერუსალიმში თავთავიანთი ტაძრების მოსალოცად მიდიოდნენ. მათმა მონაყოლმა ერთადერთ ყოვლისშემძლე ღმერთზე მუჰამედზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა. ის ინტერესით ისმენდა ამბებს იესოზე და მარიამზე, აბრაამსა და იოსებზე.

ერთხელაც მუჰამედს  მთავარანგელოზი მიქაელი გამოეცხადა და ყურში მჭექარე ხმით ჩასძახა „ წაიკითხე“!  მუჰამედი შეძრწუნდა, მან კითხვა არ იცოდა.  მთავარანგელოზმა მეორედაც და მესამედაც გაუმეორა დ უბრძანა  უფალი ღმერთის სახელით ელოცა. სამი წლის შემდეგ ისევ გამოეცხადა შარავანდმოსილი  მიქაელ მთავარანგელოზი და მას ისევ უბრძანა : „ განადიდე უფალი შენი“.

სწორედ ხადიჯამ დაარწმუნა ქმარი ხილვის სიმართლეშიც და საკუთარ თავშიც.  მუჰამედმაც დაიჯერა რომ ის ღმერთის წინასწარმეტყველი იყო.

დაიწყო კიდევაც ქადაგება ერთადერთი და ყველაფრისშემძლე ღმერთის შესახებ, და მოსალოდნელი ჯოჯოხეთის შესახებ. ხალხი მას დასცინოდა, მისი მხოლოდ უახლოეს მეგობრებსა და ოჯახის წევრებს სჯეორდათ. „ წინასწარმეტყველებს“ თავიანთ ქალაქებში არ სწყალობენ“.  როცა მექელებმა მასში საფრთხე დაინახეს, სახლში მკვლელები მიუგზავნეს, მუჰამედი იძულებული გახდა „ იასრიბში“ გაქცეულიყო.

ამგვარ გაქცევას არაბულად „ ჰიჯრა“ ჰქვია და სწორედ აქედან დაიწყეს მუსლიმებმა თავიანთი წელთაღრიცხვა. როგორც ქრისტიანებმა ქრისტეს დაბადებიდან, ძველმა ბერძნებმა ოლიმპიური თამაშებიდან, რომაელებმა კი რომის დაარსებიდან.

მუჰამედი იასრიბში დიდი სიხარულით მიიღეს და მოგვიანებით თავიანთ ქალაქსაც „ მედინა“ ანუ წინასწარმეტყველის ქალაქი დაარქვეს. იასრიბელები მას მასპინძლობას სთავაზობდნენ და რადგან მუჰამედს არავის წყენინება არ უნდოდა პასუხობდა რომ იქით წავიდოდა საითაც მისი აქლემი გასწევდა. ეს ხომ ის კაცი იყო , ხელის ჩამორთმევის დროს პირველი არასოდეს გაუშვებდა.

მუჰამედი შთააგონებდა ახლად მოქცეულებს არავისი და არაფრის უნდა შინებოდათ გარდა ერთადერთი ღმერთისა „ ალაჰისა. რომ მის ყოვლისშემძლე ნებას უნდა დაჰყვნენ და დაემორჩილონ. ღვთისადმი ასეთ მორჩილებას, მინდობას არაბულად ისლამი ჰქვია და ამიტომაც მუჰამედმა თავის ახალ მოძღვრებას ისლამი უწოდა.    ის ერთი ღმერთის თაყვანისცემას, სამართლიანობასა და თანასწორობას, უმანკოების წეს ქადაგებდა. დავითს, სოლომონს, მოსეს, იესოს დიდ წინასწარმეტყველაბად აღიარებდა , თუმცა მიიჩენვდა ის მათზე უპირატესი იყო. ის ამბობდა რომ ვინც ამ მოძღვრებისთვის თავს გაწირავდა სამოთხეში მოხვდებოდა. ის კი სამოთხეს ყველასათვის საოცნებო ადგილად უხატავდა. ღარიბ არაბებზე რომლებსაც არაფერი ენახათ ქვიშის მეტი მზად იყვნენ სამოთხეში მოსახვედრად  თავის გასაწირად. ნელნელა ქვიშავით მრავლდებოდა მუსლიმების „ მინდობილების“ რიცხვი. მუჰამედმა ის ქალაქიც დაიპყრო საიდანაც გააძევეს, შური მხოლოდ ძველ კერპებზე იძია და არა იმათზე ვინც ის განდევნა. ყველა მხრიდან მოდიოდნენ  მასთან თაყვანის საცემად, კაცმა რომლისაც თავიდან მხოლოდ ცოლსა და მეგობრებს სჯეროდად, სიკდვილის წინ ორმოციათასი ადამიანის წინ იქადაგა. ისევ მოუწოდა მათ რომ არავინაა ღმერთი ალაჰის გარდა და ისაა მისი ერთადერთი მოციქული. მოუწოდა რომ ებრძოლათ ურჯულოების წინააღმდეგ, დღეში ხუთჯერ მექისკენ პირშებრუნებულებს ელოცათ და მუდამ მხნედ ყოფილიყვნენ. თხის მწყემსი, ვაჭარი და წინასწარმეტყველი ექვსასოცდათორმეტ წელს, სამოცდაორი წლისა გარდაიცვალა. გარდაიცვალა.

მინდობილმა არაბებმა მალევე პალესტინა, სპარსეთი და ეგვიპტე დაიპყრეს და მარავალი სისხლიც დაღვარეს მუჰამედის სწავლების გასავრცელებლად.  რომ არა კარლოს მარტელი ალბათ ევროპა ახლა მუსლიმური იქნებოდა.

დაგვიპყრეს ჩვენც, მუსლიმები ვერ გაგვხადეს , მიუხედავად იმისა რომ ბაღდადელი მურვან ყრუ მოუძღოდათ. სამაგიეროდ ბევრი თავინათი სიტყვა დაგვიტოვეს :   ბულბული, ვადა, ზანდუკი, თაბახი, თილისმა, მიტკალი, სიფათი, ქათინაური და ბევრი სხვა..      დაგვიტოვეს მენლასაცხებლე აბო, ჩვენ ადიდებული ცხენისწყალი,  დავით და კონსტანტინე მხეიძეების, გობრონ მიქაელი დავახვედრეთ.  ისლამის გასავრცელებლად მუსლიმებმა ბევრი სისხლი დაღვარეს,  როგორც ქრისტიანებმა ქრისტიანობის გასავრცელებლად.

ისტორიის სისხლიანი ფურცლების გარდა არაბებმა დატოვეს „ ქიმია და ალგებრა, ჩინელებისგან ნასწავლი ქაღალდის წარმოება, არაბული ციფრები, თვითონ სიტყვა ციფრიც კი არაბული სიტყვაა. და ყველაზე მთავარი ყველა დროის, ყველა დროის ყველაზე მომხიბლავი ზღაპარი „ ათას ერთი ღამე“.

რაც შეგვეხება ჩვენ, რაც უფრო მეტი გვეცოდინება სხვა ხალხებისა თუ ღმერთების შესახებ, უფრო ნაკლები ადგილი იქნება ჩვენს გულში შიშისა და სიძულვილისთვის.

„ შეიძინეთ ცოდნა,. ეს საშუალებას აძლევს განათლების მფლობელს, განასხვაოს სწორი და არასწორი; გაინათოს გზა სამოთხისაკენ; განათლება არის მეგობარი უდაბნოში; გნათლება არის თანამგზავრი,  როცა უმეგობროდ ხარ; განათლება გვაბედნიერებს, განათლება გვამხნევებს გაჭირვებაში და გვიცავს მტრების წინააღმდეგ ბრძოლაში. „ ქადაგებდა მოციქული მუჰამედი განათლების შესახებ.

ვფიქრობ, ყველა, ვისაც ბავშვებთან აქვს ურთიერთობა და მათი სწავლა-აღზრდით არის დაკავებული, დამეთანხმება, რომ პრობლემები მეგობრულ ურთიერთობაში ძლიერ გავლენას ახდენს მოზარდის ქცევასა და სწავლაზე.

მეგობრობასთან დაკავშირებულ რა პრობლემებს ეჯახებიან ბავშვები და როგორ დავეხმაროთ მათ მოგვარებაში?

* ზოგიერთ ბავშვს უჭირს თანატოლებთან კომუნიკაცია, რაც ხელს უშლის მეგობრების შეძენაში. კომუნიკაციის უნარ-ჩვევების განვთარებაზე მცირე ასაკიდანვე უნდა ვიზრუნოთ. თუ ეს დროულად არ გავაკეთეთ, მოგვიანებით ისეთ პრობლემებს შევეჯახებით, რომელთა დასაძლევად გაცილებით მეტი ძალისხმევა დაგვჭირდება.

ბავშვები ერთმანეთთან კომუნიკაციას ჯერ კიდევ ენის ამოდგმამდე იწყებენ. 6-დან 18 თვემდე ასაკის პატარებს, როგორც წესი, უკვე შეუძლიათ ერთმანეთთან არავერბალური ურთიერთობა, რომ გაიცნონ, მხარი დაუჭირონ ერთმანეთს და თავიანთ თამაშში ჩართონ. დაახლოებით ერთი წლის ასაკში მათ შეუძლიათ, დაამშვიდონ მათზე უმცროსი შეშინებული ბავშვი. თუმცა ასეთი ურთიერთობები ჯერ კიდევ ვერ ჩაითვლება მეგობრობად. სამ წლამდე ასაკის ბავშვები ამჯობინებენ სხვა ბავშვების გვერდით, მაგრამ არა მათთან ერთად თამაშს. ამ პროცესს პარალელური თამაში ეწოდება. ამ დროს საფუძველი ეყრება სოციალური უნარების განვითარებას, ხოლო პირველი მეგობრები, რომლებსაც ბავშვი ახლობელ ადამიანებად აღიქვამს, მას სამი წლიდან უჩნდება. ამ ასაკში უკვე შეიძლება, მივიყვანოთ პატარა საბავშვო ბაღში ან რომელიმე წრეზე, რათა მიეჩვიოს სხვა ბავშვებთან ურთიერთობას და მათთან კონფლიქტების მოგვარებას. ის თანდათან მიხვდება, ვისთან უფრო მოსწონს მეგობრობა.

* არის შემთხვევები, როდესაც ბავშვს, მიუხედავად ასაკისა (უკვე სამი წლისაა) და იმისა, რომ უფროსებთან კომუნიკაცია არ უჭირს, თანატოლებს შორის მეგობრები არ ჰყავს. გავითვალისწინოთ, რომ სამი წლის შემდეგაც ყველას არ უნდა სხვა ბავშვებთან თამაში. ზოგიერთს ურჩევნია, უწინდებურად მარტო გაატაროს დრო, ზოგს ურთიერთობა ძალიან ღლის. ეს ნორმალურია. ყველა ბავშვი სხვადასხვანაირია – ერთს შესაძლოა მეტი დრო დასჭირდეს თანატოლებთან დასაახლოებლად, მეორეს კი გაცილებით ნაკლები. თუ პატარა უკვე დადის საბავშვო ბაღში, ახალ გარემოსთან ადაპტაციის პერიოდში შეგვიძლია, უქმე დღეებში მისი ჯგუფელები სტუმრად მოვიწვიოთ. ასე სხვა ბავშვების მშობლებსაც უფრო ახლოს გავიცნობთ.

არ არის საჭირო ხმაურიანი წვეულებების გამართვა, სანამ ბავშვს არ ჩამოუყალიბდება ურთიერთობათა მყარი, სტაბილური წრე.

თუ პატარა ჯერ კიდევ არ დადის საბავშვო ბაღში, წაიყვანეთ ხოლმე სათამაშო მოედანზე, შეძლებისდაგვარად დაასწარით განმავითარებელ მეცადინეობებს, წრეების, სპორტული სექციების მუშაობას. რა თქმა უნდა, ბავშვი მაშინვე ვერ მიხვდება, რომ სხვა ბავშვები, რომლებსაც ის თავის გარშემო ხედავს, შესაძლოა მისი მეგობრები გახდნენ, მაგრამ შეეჩვევა თანატოლების გარემოცვას და აუცილებლად დაიმახსოვრებს იმათ, ვინც განსაკუთრებით მოეწონება. მთავარია, არ ვაიძულოთ თავისი ნება-სურვილის საწინააღმდეგოდ ვინმესთან ურთიერთობა. თუ მას ახლა მხოლოდ ჩვენთან თამაში სურს, ამაში საგანგაშო არაფერია.

* ბევრს პრობლემად მიაჩნია, რომ მის მოზარდ შვილს მხოლოდ ერთი მეგობარი ჰყავს. მაინც რამდენი მეგობარი სჭირდება ბავშვს? ეს დამოკიდებულია მის ტემპერამენტზე, საცხოვრებელ პირობებზე, კომუნიკაციის საჭიროებაზე, ურთიერთობის მოთხოვნილებაზე. ზოგისთვის ერთი მეგობარიც საკმარისია, ზოგს კი დიდი კომპანია სჭირდება, რომ თავი კომფორტულად იგრძნოს. ასე რომ, ერთმნიშვნელოვანი პასუხი ამ კითხვაზე არ არსებობს, მაგრამ მაინც შეიძლება, დავასახელოთ მიხლოებითი რიცხვი. მოზარდი უნდა ურთიერთობდეს სხვადასხვა ასაკის, სხვადასხვა სოციალური სტატუსის, სხვადასხვა შეხედულებების ადამიანებთან. მისი მეგობრები შეიძლება იყვნენ მეზობლები, მასთან ერთად სხვადასხვა წრეზე მოსიარულე ბავშვები, მასზე უფროსები ან მასზე უმცროსები. ასე რომ, მას ხუთი მეგობარი მაინც უნდა ჰყავდეს, მათ შორის – მეგობარი მეზობელი, მეგობარი სპორტსმენი, მასზე უფროსი ასაკის მეგობარი, საპირისპირო სქესის მეგობარი და მეგობარი, რომელსაც ბავშვი თავად აირჩევს. რაც უფრო მრავალფეროვანია მეგობრების წრე, მით უფრო მდიდარია ბავშვის ემოციური გამოცდილება.

ნუ მოვახდენთ ზეწოლას ბავშვზე, ნუ ვაიძულებთ იმეგობროს ამა თუ იმ თანატოლთან, უბრალოდ დავუკვირდეთ, როგორ შეიცნობს სამყაროს ჩვეული ოჯახური წრის მიღმა კომუნიკაციის გზით.

* არის შემთხვევები, როცა ბავშვს არ სურს თანატოლებთან ურთიერთობა, მაგრამ ინტერესდება უფროსი ბავშვებით. ბევრ აღმზრდელს ეს საგონებელში აგდებს. მათ არ იციან, როგორ მოიქცნენ, დართონ თუ არა აღსაზრდელს უფროსი ასაკის ბავშვებთან მეგობრობის ნება, წაახალისონ თუ არა მათი ურთიერთობა. უფროსი ძმებისა და დების, მათი მეგობრების, ოჯახის მეგობრების შვილების წრე მოზარდს ხშირად უფრო მიმზიდველი და საინტერესო ეჩვენება – უფროს ბავშვებს ხომ მეტი თავისუფლება, მეტი ცოდნა და უნარ-ჩვევა აქვთ. ბავშვის ქცევაზე დაკვირვებით ჩვენ ძალიან მალე შევამჩნევთ, რა შედეგი მოაქვს უფროსებთან მის მეგობრობას – შესაძლოა, გახდეს უფრო დამოუკიდებელი, უფრო სერიოზული ან პირიქით – უხეში, მოჩხუბარი, აგრესიული. მხოლოდ ამ ყველაფრის გაანალიზების შემდეგ შეიძლება გადავწყვიტოთ, ღირს თუ არა უფროსებთან ბავშვის მეგობრობის წახალისება.

* ბავშვი პრობლემებს ეჯახება მაშინაც, როცა მეგობრად ირჩევს თანატოლს, რომელიც მის მშობლებს არ მოსწონთ. როგორ მოვიქცეთ – ავუკრძალოთ მასთან ურთიერთობა თუ არ ჩავერიოთ? ხანდახან ჩვენ, უფროსები, იმთავითვე უარყოფითად ვართ განწყობილი ბავშვის ახალი მეგობრის მიმართ, თუმცა მას შესაძლოა არც კი ვიცნობდეთ. გვეჩვენება, რომ ის ჩვენი შვილის შესაფერი არ არის – მეტისმეტად ხმაურიანია, ან მეტისმეტად წყნარი, მეტისმეტად დამოუკიდებელი ან მშობლებზე მეტისმეტად დამოკიდებული. შესაძლოა, ისიც გვაშინებდეს, რომ ეს ბავშვი სრულიად განსხვავდება ჩვენი შვილისგან. კარგი იქნება, თუ გავიხსენებთ, რომ განსხვავებული ბავშვები, როგორც წესი, დადებით გავლენას ახდენენ ერთმანეთზე. მაგალითად, მშვიდები აგრესიულებს მრისხანების მოთოკვაში ეხმარებიან, მამაცები მშიშრებს უფრო გამბედავებს ხდიან.

* არის შემთხვევები, როცა კომპლექსები და ფსიქოლოგიური ტრავმები მოზარდს თანატოლებისგან იზოლირებას აიძულებს და მათთან დამეგობრებაში ხელს უშლის. მაგალითად, დაბალი თვითშეფასება, რომელიც ხშირად ყალიბდება ოჯახში ბავშვზე გადაჭარბებული ზეწოლის გამო. შიში, რომ მშობლების მოლოდინს გაუცრუებს, ბევრ რამეში უშლის ხელს მოზარდს. მას ასევე გაუჭირდება მეგობრების შეძენა, თუ მშობლები გამუდმებით აკრიტიკებენ მის მეგობრებს, უკრძალავენ შვილს „ცუდ“ კომპანიასთან ურთიერთობას. საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევების უქონლობა, რომელთა გამომუშავებაც ბავშვობაში ვერ მოახერხა, ბუნებრივად ურთულებს მოზარდს თანატოლებთან დაახლოებას და დამეგობრებას.

* მეგობრული ურთიერთობისთვის ხელის შემშლელი კიდევ ერთი მიზეზია მშობლების ჰიპერმზრუნველობა – თუ ბავშვს გავანებივრებთ, მივალთ იქამდე, რომ ის შეეცდება, ურთიერთობის ასეთივე მოდელი დანერგოს გარეშე პირებთანაც, რომლებიც მზად არ არიან თამაშის ასეთი წესების მისაღებად.

* მეგობრული ურთიერთობების დამყარებას შესაძლოა ხელი შეუშალოს აგრესიამ, რომელიც ბავშვს ოჯახიდან მოჰყვება, თუ იქ მიღებულია ძალადობა, არაჯანსაღი კომუნიკაცია, ერთმანეთის შეურაცხყოფა.

თუ ბავშვი სოციალიზაციის პროცესში სირთულეებს შეეჯახა, კარგი იქნება, ვითარების გამოსწორება საკუთარი თავიდან დავიწყოთ. გვახსოვდეს, რომ ბავშვის ქცევასა და ღირებულებებზე გავლენას ახდენს გარშემო მყოფი უფროსების, უპირველეს ყოვლისა, მშობლების ცხოვრების წესი. ეს მეგობრობასაც ეხება. თუ ბავშვს არ აქვს მშობლებისა და მათი მეგობრების ურთიერთობის ჯანსაღი მაგალითი, ნაკლებსავარაუდოა, გაუჩნდეს თანატოლებთან დამეგობრების, სოციალურად აქტიური ცხოვრების სურვილი. მნიშვნელოვანია, ვესაუბროთ ბავშვს, განსაკუთრებით – გარდატეხის ასაკში, კონფლიქტებზე მეგობრებს შორის, მეგობრობასთან დაკავშირებულ ღირებულებებზე, ფასეულობებზე, მეგობრების როლზე ადამიანის ცხოვრებაში; ავუხსნათ, რომ ურთიერთობაში მონაწილეობს განსხვავებული ინტერესების მქონე რამდენიმე ადამიანი, ამიტომ სხვისი თვალით ყურებაც უნდა შეგვეძლოს. ბავშვი ყოველთვის არ არის მზად იმისათვის, რომ საკუთარ პრობლემებზე გვესაუბროს. ამ შემთხვევაში შეგვიძლია, თავად განვიხილოთ მასთან მსგავსი მაგალითები ჩვენი ცხოვრებიდან. საუბრის კარგი დასაწყისი იქნება ბავშვისთვის რჩევის თხოვნა – ამით ვუბიძგებთ, ჩამოაყალიბოს საკუთარი პოზიცია, მერე კი განხილავთ მას.

ამრიგად, თუ დროულად ვიზრუნებთ იმაზე, რომ ბავშვს საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევები განვუვითაროთ, თუ განვითარების ადრეული პერიოდიდანვე აქტიურად ვიქნებით ჩართული მის ცხოვრებაში, მისი პიროვნების ფორმირებაში, ბევრ სხვა პრობლემასთან ერთად, შვილს მეგობრობასთან დაკავშირებულ პრობლემებსაც ავაცილებთ თავიდან.

გახსოვთ, რა თქმა უნდა, კონსტანტინე გამსახურდიას „დიდოსტატის მარჯვენაში“ ნონაი რომ აფრთხილებს უტას, მორიელები დახოცოს. რამდენჯერმე მეორდება ეს თხოვნა სხვადასხვა ეპიზოდში. მანამდე რატის ვაჟის დაღუპვის ამბავიცაა ნახსენები ტექსტში – დიდოსტატის სასახლის წინა ბინადრის სიცოცხლე მორიელების ნაკბენს შეუწირავს. რომანის დასასრულს „სვეტიცხოვლის ცუდად აგებისთვის“ მკლავმოჭრილი ხელოვანი სწორედ მორიელების მსხვერპლი გახდება.

ყველამ ვიცით ანტონ ჩეხოვის ცნობილი დრამატურგიული პრინციპი: „თუ პიესის პირველ მოქმედებაში კედელზე თოფი კიდია, მაშინ ბოლოში ეს თოფი უთუოდ გაისვრის.“ და თუ თოფი არ გვჭირდება, მაშინ ის არც უნდა გამოვიტანოთ სცენაზე. მხატვრულ ნაწარმოებში (ტექსტში, ფილმში, სპექტაკლში…) უმიზნოდ გაჩენილი ნებისმიერი დეტალი შინაარსის აღქმას აძნელებს.

ამ პრინციპზეა აგებული მთელი წყება ტექსტებისა ქართულ, და არამარტო ქართულ, კლასიკურ, და არამარტო კლასიკურ ლიტერატურაში…

ამ პრინციპზეა აგებული ზღაპრების უმრავლესობა.

ყველაზე ცნობილი მაგალითები გავიხსენოთ: ზღაპარ „ეთერში“ აბესალომი ეთერს სჩუქნის შავტარიან დანას წინდობისთვის. უცნაურია, არა? როდის იყო, ნიშნად შავტარიან დანას აძლევდნენ ბეჭდის ნაცვლად! ნაწარმოების ბოლოს მთავარი პერსონაჟი სწორედ ამ დანით იკლავს თავს:

„აბესალომის დანაო,

ჯიბეს მიდევხარ, განაო.

ამოვიღებ და დავიცემ

მარცხენა ძუძუსთანაო“…

ესეც – ჩეხოვის წმინდა დრამატურგიული პრინციპი.

ცოტა უფრო შორს წავიდეთ. ლევ ტოლსტოის „ანა კარენინაშიც“ ასეა: ნაწარმოების დასაწყისში სრულიად უცხო პერსონაჟი (რომლის ისტორიაც ტექსტისთვის არანაირად არაა საინტერესო) მატარებელს უვარდება და ისე კვდება. მთელი უზარმაზარი ტექსტის კითხვისას ერთგვარად გაურკვეველია, რაში სჭირდებოდა კომპოზიციის დიდოსტატს ეს ეპიზოდი. ყველაფერი მაშინ ლაგდება ტოლსტოისეულ სისტემაში, როცა ცხოვრების ასეთი აღსასრული რომანის მთავარ პერსონაჟს დაუკავშირდება.

აღარაფერს ვამბობ დეტექტიური ჟანრის ტექსტებზე, სადაც მთლიანი სიუჟეტი ამ ერთი დრამატურგიული პრინციპის გარშემო ტრიალებს.

თანამედროვე ბესტსელერების დრამატურგიული სტრუქტურის ამოსავალიც მსგავსია და შესაბამისი მაგალითების მოხმობა არც თქვენ და არც მე არ გაგვიჭირდება („ბეჭდების მბრძანებელი“, „ჰარი პოტერი“, „დიდი გეტსბი“…).

მწერლის სათქმელის ამოცნობასაც ხშირად აადვილებს ტექსტის სტრუქტურაზე დაკვირვება, ესეც არის იდეის გასაღები, სხვა ელემენტებთან ერთად.

ჩემი წერილი ერთი ცნობილი კინოფილმის თენგიზ აბულაძის, „მონანიებიდან“ მაგალითებით მინდა, დავასრულო: 1. ვარლამ არავიძე პირველად რომ გამოდის ხალხის წინაშე, როგორც ქალაქის ახალი მერი, ფონზე ძალიან მკრთალად ყვავი და სახრჩობელა მოჩანს, ნიშნად იმ უბედურებისა, რომელსაც ის მოუვლენს საზოგადოებას. 2. თორნიკეს ბაბუა ვარლამი თოფს სჩუქნის. ნაჩუქარი იარაღი (წარწერით „სახსოვრად თორნიკეს ბაბუა ვარლამისაგან“) შვილიშვილს ოთახში, საწოლთან უკიდია. ეს სწორედ ის თოფია, რომელიც ფილმის ბოლოს გაისვრის – არავიძეების შთამომავლობას, გვარს ის მოუღებს ბოლოს.

ამ ფილმიდან (ისევე, როგორც ბევრი შესანიშნავი ნაწარმოებიდან) მაგალითების მოხმობა უხვად შეიძლება, თუმცა თავს აღარ შეგაწყენთ, საჭირო დროს და საჭირო ადგილას ყველა მათგანის გახსენებას ადვილად შევძლებთ ჩვენს მოსწავლეებთან ერთად.

წიგნი, რომელზეც მინდა გიამბოთ, ჩვენზეა, უკლებლივ ყველაზე. როდესაც კრისტინ როშიპთეს „მოდი, ერთად დავითვალოთ“ ჩემს მოსწავლეებს წარვუდგინე, ვუთხარი, რომ ამ წიგნში ერთმანეთს აღმოვაჩენდით.

ა4 ზომის ფერადი წიგნი, რომლის გარეკანიდან მილეთის ხალხი იმზირება, ჩემი მოსწავლეების საყვარელ თავშესაქცევად იქცა.

მოსწავლეებს განსაკუთრებით ის მოეწონათ, რომ ფერადი, ნახატებიანი წიგნი მათგან კითხვის რუტინას არ მოითხოვდა, თუმცა ეს ერთგვარი ანკესი აღმოჩნდა მათთვის, შეებიჯებინათ უტექსტო თავგადასავალში, სადაც უამრავი ამბავი და განსხვავებული პერსონაჟი იყრიდა თავს ფიქრის, ძიებისა და აღმოჩენების გზაზე.

წიგნი ბუნების სურათით იწყება, უადამიანოდ, ისევე, როგორც სამყარომ დაიწყო არსებობა ძალიან დიდი ხნის წინ, სანამ ადამიანის სახლად გადაიქცეოდა. შემთხვევითი არც ის უნდა იყოს, ილუსტრატორი სამყაროს პირველ მინიშნებას მხოლოდ კონტურებად რომ გვიხაზავს, ბავშვურად, მარტივი მონასმებით, ფერების გარეშე, ფერადი ნახატი კი წიგნის მომდევნო გვერდზე გვხვდება – პატარა ბიჭუნა საკუთარ ოთახში, უამრავი პირადი ნივთით გარემოცული, შეჰყურებს ცას და ოცნებობს, როგორც ყველა მისი თანატოლი. ვხვდებით, რომ სწორედ ისაა ამ წიგნის მთავარი გმირი – მოზარდი, რომელიც ეს-ესაა სამყაროს შესაცნობად ემზადება.

თავდაპირველად, მოსწავლეები აკვირდებოდნენ გამოსახულ ნივთებს, სამოსელს, გარემოს და პერსონაჟთა გამომეტყველებას. ამ ძიებისას აღმოაჩინეს, რომ მთავარი გმირი 8 წლისაა, უყვარს ბუნებაში ხეტიალი, ლეგოს კონსტრუქტორების აწყობა, ჰყავს დედა, მამა, და-ძმა, ბებია-ბაბუა და ახლობლები. მისი საყვარელი სათამაშო კი დიდთვალება დათუნიაა.

ამის შემდეგ მოსწავლეებმა აღწერეს თავიანთი საყვარელი გასართობი და სამეცადინო სივრცე, ისაუბრეს საკუთარ მიზნებსა თუ ოცნებებზე, მეტი შეიტყვეს ერთმანეთზე, გაავლეს პარალელები აღმოჩენილ გმირებთან და წიგნისადმი მეტი ინტერესი გაუჩნდათ.

ყველა ილუსტრაციას თან ახლავს შეკითხვა თუ მინიშნება, რომელიც მკითხველ-დამთვალიერებელს მნიშვნელოვან ინფორმაციას აწვდის გამოსახულ გმირზე. წიგნის ბოლო გვერდი კი ჩვენი ვარაუდების გადამოწმებაში გვეხმარება. მალევე აღმოვაჩენთ, რომ, მიუხედავად განსხვავებული გარეგნობისა, ხასიათისა, ცხოვრების სტილისა და მისწრაფებებისა, წიგნზე გამოსახული ადამიანები ერთ დიდ ოჯახს ქმნიან – დედამიწელების ოჯახს. შედეგად მოსწავლეებს უვითარდებათ ემპათიის, დაკვირვებისა და წარმოსახვის უნარი. აღმოაჩენენ, რომ ყველა ადამიანი უნიკალური და განუმეორებელია, ერთად კი სამყაროს მთლიანობას ვქმნით.

წიგნზე მუშაობისას შეგვიძლია, ბარათებად ვაქციოთ და კლასს დავურიგოთ შემდეგი დავალებები:

1. დააკვირდი ნახატს. დაითვალე პერსონაჟები.
2. აღწერე გარემო, აღწერე პერსონაჟი.
3. შექმენი პერსონაჟების დღიური.
4. ყოველ ჯერზე დაამატე ახალი ინფორმაცია ნაცნობ პერსონაჟზე.
5. ამოირჩიე რომელიმე პერსონაჟი და გაგვაცანი.
6. პირველ პირში გადმოეცი პერსონაჟის თავგადასავალი.
7. გვიამბე, თავად თუ ყოფილხარ იმ გარემოში, სადაც პერსონაჟი იმყოფება. (ბიბლიოთეკა, მარკეტი, თეატრი, გამოფენა).
8. მოგვიყევი, რით გგავს ან რით განსხვავდება შენგან ესა თუ ის პერსონაჟი.

კრისტინ როშიპტეს წიგნი, ბევრ სიკეთესთან ერთად, კარგი თვალსაჩინოებაა იმისა, როგორ აფართოებს ჩვენს თვალსაწიერს მიღებული ცოდნა.

წიგნი შესაძლებლობას იძლევა, მოსწავლეებს ვესაუბროთ:

1. ოჯახზე;
2. სკოლაზე;
3. მეგობრებზე;
4. სპორტზე;
5. ჰობიზე;
6. დაშვებულ შეცდომებზე;
7. შიშებზე;
8. პროფესიებზე;
9. გარდაცვალებაზე;
10. სიყვარულზე;
11. ცხოვრებისეულ მიზნებზე.

სიმბოლურია, რომ წიგნის ბოლო გვერდზე დემონსტრაციულ მსვლელობაზე აღმოვჩნდით, სადაც ტრანსპარანტებზე შემდეგი მოწოდებები ამოვიკითხეთ: თავისუფლება, თანასწორობა, პატივისცემა, ღიაობა, სამართლიანობა, მშვიდობა, მხნეობა, უსაფრთხო გარემო, იყავი კაცთმოყვარე, იზრუნე გარემოზე, ფრთხილად ატარე და ა. შ. შეგიძლიათ, ყველა ეს წარწერა ცალკე საუბრის, განხილვისა და მსჯელობის თემად აქციოთ.

საგულისხმოა, რომ ყველა მათგანი უკეთეს სამყაროში ცხოვრებას ესწრაფვის. სამყარო კი უკეთესია მაშინ, როდესაც ერთმანეთს პატივს ვცემთ და მიმღებლობა სიძულვილს აღემატება.

წიგნის დასასრულს მოსწავლეებმა თამაშ-თამაშით, დეტალებზე დაკვირვებით, გუნდურად, ხალისიანად და ყოველ ჯერზე ახალ გმირთან შეხვედრით ფაზლივით გაამთლიანეს ისტორიები და, თავისდა უნებურად, მზა ილუსტრირებული წიგნის თანაავტორებად იქცნენ.

1. S. ეს წერილი აქ უნდა დასრულებულიყო, მაგრამ შევიტყვე, რომ კრისტინ როშიფტე საქართველოში იმყოფებოდა და ნორდიკული დღეების ფარგლებში ქართველ მკითხველთან გეგმავდა შეხვედრას. შეხვედრის ორგანიზატორი გამომცემლობა „არტანუჯი“ გახლდათ.

პრეზენტაციაზე ავტორმა წიგნის შექმნის პროცესზე ისაუბრა, იმაზე, ერთ დღესაც როგორ გადაწყვიტა, საყვარელი ადამიანები ერთ წიგნში მოეხვედრებინა და მათი თავგადასავალი მკითხველისთვის ილუსტრაციებით მოეთხრო. „ჩემი სახლიდან ოფისამდე სულ რვა ნაბიჯია“, – ჰყვებოდა ავტორი და ეკრანზე ჩანდა სახლი, ყვავილებიანი ეზო და პატარა ოთახი, სადაც უამრავი წიგნი და უფრო მეტი ილუსტრაცია დაეხვავებინა.

წიგნი ორმოცზე მეტ ქვეყანაშია თარგმნილი და სხვადასხვა ასაკის მკითხველს აერთიანებს. შეხვედრის დასასრულს, ავტოგრაფების ჯერი რომ დადგა, უნიკალური შესაძლებლობა მოგვეცა – ავტორმა ინდივიდუალურ წარწერებთან ერთად სახელდახელო ილუსტრაციებიც გვისახსოვრა, ჩემს მოსწავლეებთან კი „მშვიდობის მტრედი აფრინა“ წიგნის კლუბ „სათილისმოს“ სახელზე.

წერილის დასასრულს ჩემი მოსწავლეების გულწრფელ შთაბეჭდილებებს გაგიზიარებთ, რომლებიც ავტორთან გამომატანეს და მეც პირნათლად გავაჟღერე შეხვედრისას.

ლილე: „მე ამ წიგნმა მასწავლა დაკვირვება. მომეწონა, კითხვები გამოცანებივით რომ უნდა ამოგვეხსნა“.

გიო: „ამ წიგნს ვურჩევ ჩემს მეგობრებს, რადგან სახალისოა“.

დემე: „მე ეს წიგნი მომეწონა, რადგან სააზროვნოა და ბევრ რამეს იმახსოვრებ“.

მაშო: „ჩვენ შეგვხვდა სხვადასხვა პერსონაჟი, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან, მაგრამ სულ უკავშირდებიან ერთმანეთს“.

მაქსი: „მე ამ წიგნმა მასწავლა, ვიფიქრო განსხვავებულად“.

შემეძლო, ამ წერილისთვის „ცნობილი ადამიანები და სამოქალაქო პასუხისმგებლობა“ დამერქმია, რადგან, მგონია, რომ საზოგადოების მოთხოვნაში, აუცილებლად გამოვთქვათ აზრი მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესზე, ჩვენი ცნობადობაც გარკვეულ როლს თამაშობს. მაგრამ სხვის ნაცვლად ლაპარაკი რომ არ გამომივიდეს, მხოლოდ ჩემი პროფესიის ადამიანებზე ვიმსჯელებ, უფრო კი – ჩემს გამოცდილებაზე.

ერთ-ერთ ადრეულ ინტერვიუში ვთქვი, საქართველოში საჯარო სივრცე იმდენად პოლიტიზებულია, მწერალს უჩნდება ცდუნება, ყოველდღე ეხმაურებოდეს პოლიტიკურ მოვლენებს ფეისბუქპოსტებით-მეთქი.[1] იქვე დავამატე, რომ მე ამას არ ვაკეთებ, მაგრამ წნეხი კი მართლაც დიდია.

ახლა ვფიქრობ, ჩემი ნათქვამი მსოფლიოზე შეიძლება, განზოგადდეს – საჯარო სივრცე არამხოლოდ საქართველოში, არამედ მსოფლიოშია პოლიტიზებული. ომები, ეკოლოგიური კატასტროფები, დიდი სახელმწიფოების როლი ამ ყველაფერში – ეს ყოველივე პოლიტიკის ნაწილია. უბრალოდ, ჩვენისთანა სპეციფიკური გეოპოლიტიკური მდებარეობის ქვეყანაში, რომლის დემოკრატიაც ახალგაზრდა და არასტაბილურია, რომლის ტერიტორიის მეხუთედიც დაპყრობილია და სადაც სიღარიბეა და უმუშევრობა, საჯარო სივრცის პოლიტიზება მეტად საგრძნობია. ასეთ ვითარებაში კი სრულიად ბუნებრივია, საზოგადოებას სურდეს, შეიტყოს, რას ფიქრობენ მისი საყვარელი ცნობილი ადამიანები – მწერლები, ხელოვანები, სპორტსმენები და ა.შ. – იმაზე, რაც ჩვენს ქვეყანაში ხდება. ამიტომაც იყო, რომ გარდა აქციის კადრებისა, გასამხნევებლად ცნობილი ადამიანების გამონათქვამებსაც აქტიურად ვაზიარებდით. მაგალითად, ბევრმა გააზიარა ბორის აკუნინის გაფრთხილება რუსული კანონის შესახებ.

როცა მწერლები ერთიან განცხადებას ვაკეთებთ ხოლმე, სულ არის მსჯელობა იმაზე, რად გვინდა ეს მანიფესტები და პეტიციები, ვის რაში არგიაო. გვინდა და თანაც აუცილებლად – ჩვენმა მკითხველებმა უნდა იცოდნენ, რომელ მხარეს ვდგავართ და რისთვის ვიბრძვით. მათ ამის უფლება აქვთ. და აქვთ უფლება, პასუხიც მოგვთხოვონ, თუ ჩვენი აზრი მთლად მკაფიოდ გამოხატული ვერაა. ქართველი მწერალი ვერ იქნება განდეგილი, ის ვერ მოსწყდება პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ცხოვრებას. ეს, შეიძლება, ნორვეგიელმა, შვედმა ან შვეიცარიელმა მწერალმა მოახერხოს ანუ იმ ქვეყნის წარმომადგენელმა, რომელშიც მეტნაკლებად დალაგებული ცხოვრება აქვთ. ქართველ მწერალს კი ჯერჯერობით განდეგილობის ფუფუნება არ გააჩნია. რა თქმა უნდა, სახელოვნებო სფეროსგან გამიჯვნა შეუძლია: შეუძლია, ლიტერატურულ ორომტრიალში არ მიიღოს მონაწილეობა, არ იაროს ფესტივალებზე, უარი თქვას ჯილდოებზე, მაგრამ საზოგადოებრივ ცხოვრებას ვერ გამოეთიშება. და თუ გამოეთიშა, ეს მხოლოდ ერთს ნიშნავს – იგი, უბრალოდ, პასუხისმგებლობას არ იღებს და სამოქალაქო მოვალეობის შესრულებაზე ამბობს უარს.

ერთადერთი ინსტრუმენტი აქვს ლიტერატურას – ენა, სიტყვა. ქვეყნისთვის გარდამტეხ მომენტში კი სწორედ სიტყვას შეუძლია, გარდამტეხი მნიშვნელობა შეიძინოს. აბა, დაფიქრდით, რა დაგვრჩა გმირებისგან, გარდა მათი საქმეების ხსოვნისა? მათ მიერ ნათქვამი სიტყვა. ჩვენ დაგვრჩა ამბროსი ხელაიას სიტყვა, ილია ჭავჭავაძის სიტყვა, თამაზ გინტურის სიტყვა, მარო მაყაშვილის სიტყვა, რომელიც ჩვენს დევიზად იქცა ამ ბრძოლაში – უსასრულოდ შემიძლია ჩამოთვლა.

მაგრამ მაინც რა უნდა თქვას მწერალმა? ან როგორ უნდა თქვას?

მწერლისგან, სპორტსმენისგან, უბრალოდ ცნობილი ადამიანისგან პოლიტიკოსივით ლაპარაკს არავინ ითხოვს. მე, მაგალითად, საერთოდ არ მემარჯვება პოლიტიკაზე არც წერა და არც ლაპარაკი. რაც უნდა ვთქვა ან დავწერო, გამოცდილი პოლიტიკოსის სიტყვასთან ვერ მივა – რიტორიკული თვალსაზრისით, ჩერჩილისა და მარგარეტ ტეტჩერის ნათქვამს ვერ გაუტოლდება. ჩემმა მკითხველებმა იციან ეს. ეს ყველა მკითხველმა იცის. მათთვის მხოლოდ ისაა მნიშვნელოვანი, ჩვენი აზრი გამოვხატოთ, თუნდაც ერთი, თუნდაც მარტივი და გაცვეთილი ფრაზით. გამოვხატოთ ჩვენი აზრი ისე, როგორც შეგვიძლია.

მაგრამ რა უნდა იყოს ეს აზრი?

მე მგონია, რომ მწერალმა უნდა თქვას არა ის, რასაც ფიქრობს, არამედ ის, რაც საჭიროა. ბრძოლას თავისი ფაზები აქვს. უიმედობა ზოგჯერ ყველას გვერევა. აქაოდა გულწრფელი ვარო, გამოვიდეთ ყველა და საჯარო გოდება გავმართოთ, რომ არაფერს აქვს აზრი და ყველა დასაღუპად ვართ განწირული, არც საქმეს წაადგება და არც – ჩვენ. ასეთ დროს პირიქით, მთელი მხნეობა უნდა მოიკრიბო და თანამებრძოლები შეაგულიანო, თუნდაც შენ თვითონ იმწამს გამარჯვებისა არ გჯეროდეს.

ჩვენში საერთოდაც ბევრს ჰგონია, რომ ლიტერატურაში მთავარი გულწრფელობაა. სინამდვილეში, მთავარი არის ლიტერატურული ოსტატობა. თუ ეს არა გაქვს, ყველაზე გულწრფელი სათქმელიც კი შეიძლება, ისე ყალბად გადმოსცე, წამკითხველს გული აერიოს. მეტიც, არავითარი გულწრფელობა არ არსებობს – ჩვენ გამოგონილ სამყაროზე ვსაუბრობთ, ლიტერატურა ფიქციაა. ეს თანაბრად ეხება პროზასაც და პოეზიასაც. თუ გგონია, რომ გულწრფელად წერ და არაფერს იგონებ, ეს მხოლოდ იმაზე მიუთითებს, რომ შემოქმედებით პროცესს ვერ იაზრებ, რაც დასაწყისისათვის ნორმალურია, თუმცა მცირე განათლება ლიტერატურაში საკმარისი იქნება იმის მისახვედრად, რომ ცდები.

ჰოდა, მე მგონია, რომ მწერალი პოლიტიკურ გამოსვლასაც ისევე უნდა მიუდგეს, როგორც ლიტერატურულ ტექსტს – იფიქროს კონტექსტზე და იმოქმედოს კონტექსტის შესაბამისად. მაგალითს მოგიყვანთ:

შარშან, მარტის აქციებისას, პირველი დარბევის მერე, მეორე დღეს, ერთმა პროდიუსერმა დამირეკა და გადაცემაში მიმიწვია, გუშინ მომხდარზე გვექნება საუბარი და ზოგადად, ამ პროტესტზეო. მე ძალიან დათრგუნული ვიყავი. ვერაფრით წარმოვიდგინე, იქ როგორ მივიდოდი ან რომც მივსულიყავი, რა მეთქვა.

ვერ შევძლებ-მეთქი.

ახლა ძალიან ვნანობ ამ უარს – ვალდებული ვიყავი, მომეკრიბა ძალა და ჩემი სიტყვით ადამიანები გამემხნევებინა, მათთვის საბრძოლო სულისკვეთება გამეღვიძებინა, მენუგეშებინა. ვალდებული ვიყავი იმიტომ, რომ მწერალი ვარ, იმიტომ, რომ მიცნობენ, იმიტომ, რომ მისმენენ, იმიტომ, რომ ვუყვარვარ და პატივს მცემენ, იმიტომ, რომ ჩემი აზრი მნიშვნელოვნად და ანგარიშგასაწევად მიაჩნიათ. ვალდებული ვიყავი, მაგრამ ეს არ გავაკეთე. ასეთი შეცდომა მეტად აღარ მომივა.

მეორე მხრივ, უიმედობაც შიშის ერთგვარი ფორმაა. სასოწარკვეთას მიეცემი? ესე იგი, დანებდი. ბრძოლას კი რა იგებს? სიმამაცე და სტრატეგია.

ადრე ერთი ფილმი ვნახე, რომლის პერსონაჟიც ამბობს, იქნებ სწორედ ესაა სიმამაცე, როცა გეშინია და მაინც აკეთებო. მეც მგონია, რომ ესაა. და კარგი მოქალაქეობაც იმას ნიშნავს, სწორედ მაშინ რომ შეაგულიანებ ადამიანებს, როცა შენ თვითონ ყველაზე მეტად შეგიპყრობს ნიჰილიზმი.

[1]ინტერვიუ იხ. აქ:  https://www.youtube.com/watch?v=lTmyJTaQ65w&t=7s