ჩვენი ტექსტის სათაურის შუა ნაწილი ხორხე ლუის ბორხესის 1939 წელს შექმნილი, ერთი ძალიან საყურადღებო ფიქციიდანაა და მას ჰქვია[1] „პიერ მენარი, „დონ კიხოტის“ ავტორი“.  ამბავი ასეთია:  ბორხესის მიერ გამოგონილ-რეალური მწერლის, პიერ მენარის ნაშრომთა ჩამონათვალში, თითქოსდა იძებნება 1917 წელს დაწერილი, მრავალთაგან ერთ-ერთი ტექსტი „Les problemes d,un probleme”, რომელშიც ქრონოლოგიურადაა წარმოდგენილი აქილევსისა და კუს საქვეყნოდ ცნობილი პარადოქსის ამოხსნის შესაძლო ვარიანტები, თან ახლავს ლაიბნიცის რჩევა, კუ, ბატონო, ნუ შეგაშინებთო[2]  (თუმცა ქართულად, შესაძლოა, უფრო უპრიანი იყოს ამგვარად თარგმნა: კუ, ბატონო, კინუ შეგაშინებთო).

თუკი მენარი ფიქციაა,  აქილევსის და კუს შესახებ გამოთქმა  ნამდვილად არსებობს და იგი ძველბერძენი ფილოსოფოსის, ზენონ ელეელის[3] (ძვ. წ. მე-5 ს.), ერთ-ერთი აპორიაა (ბერძნ. Άπορία). მეც მკითხველს აღარ შევახსენებ, რომ აპორია ანტიკურ ფილოსოფიაში რაიმე პრობლემის გადაჭრისას დაუძლეველ, ლოგიკურ წინააღმდეგობას ნიშნავს, არც ზემონახსენები აპორიის აზრს, რომ ფეხმარდი აქილევსი ვერასდროს დაეწევა აუჩქარებელ კუს, თუკი მოძრაობის დასაწყისში კუ აქილევსზე წინაა;  მხოლოდ იმას ვიტყვი, რომ ამ პარადოქსის ერთ-ერთი შესაძლო ახსნაა მცდარი წარმოდგენა დროისა და მანძილის უსასრულო დაყოფის შესახებ.

აი, თურმე რატომ ახსენებს იმ აპორეას ხორხე ბორხესი, რომლის ხსენებულ ფიქციას ლიტერატურის კრიტიკოსები შედევრს უწოდებენ[4],  – პიერ მენარი თითქოს რეალური მწერალია და იგი სწორედ სერვანტესის „დონ კიხოტის“ შექმნას ცდილობს თავიდან, მაგრამ არა მექანიკურ გადაწერას  ეხება საქმე, არამედ შექმნას ახალი რომანისა, რომელიც არ იქნება ორიგინალის ასლი, თუმცა სიტყვა-სიტყვით დაემთხვევა სერვანტესის ქმნილებას.  დასახულის მიზნის მისაღწევად კი ავტორმა ძალიან კარგად უნდა შეისწავლოს ესპანური, მთელი მისი ბიოგრაფიით იქცეს სერვანტესად და ასე დაწეროს, თუმცა სიმარტივის გამო პიერ მენარი ამ მეთოდს თავიდანვე უარყოფს, რამდენადაც ავტორი ასე პიერ მენარად ვერ დარჩება, მაგრამ ფაქტია – პიერ მენარი ქმნის „დონ კიხოტს“, რომანს, რომელიც სიტყვა-სიტყვით ემთხვევა სერვანტესის ნაწარმოებს, თუმცა იდენტური სიტყვებით გადმოცემული აზრები აბსოლუტურად სხვადასხვაა[5], მიუხედავად სოფისტიკურად გადმოცემული მცდარი აზრებისა. ჯულიენ ბენდას[6], ბერტრან რასელის[7] თუ უილიამ ჯემსის[8] თანამედროვე, პიერ მენარის ტექსტი კრიტიკოსი ქალბატონებისაგან გმირის ფსიქოლოოგიისადმი მორჩილებად ან ნიცშეს გავლენად ფასდება. სერვანტესისა და მენარის ტექსტები სიტყვების მხრივ იდენტურია, თუმცა მეორე გაცილებით ჯაბნის პირველს შინაარსის თვალსაზრისითო (ბოროტ ენებს კი  ათქმევინებს, უფრო ორაზროვნებითო), მაგრამ სიმდიდრე ხომ სწორედაც ორაზროვნებააო, — იუმორით დასძენს ხორხე ბორხესი და თავის ამ გენიალურ ქმნილებას „შეგნებული ანაქრონიზმისა“ და ირონიის წყალობით  მოსაწყენ სწავლებებისაგან გათავისუფლების ხალისიან გზად გვისახავს.

ახლა ჩვენი სათაურის წინა ნაწილისაკენ გადავინაცვლოთ. ამისწინ, ორუელის „ესროლე სპილოს“ შესახებ მეთოდოლოგიური წერილი მოვამზადე,  როგორ გამოიყენონ ანტიტოტალიტარისტული და საყოველთაოდ აღიარებული ესეი ქართველმა ინგლისურის მასწავლებლებმა ესეის შესასწავლ რესურსად. წესით, სხვა რამ მინდოდა დამეწერა, მაგრამ ისეთი დღეები იყო, ვერ გავბედე, მთრგუნავდა ყოველდღე ჩაფხუტებიან-ფორმებიანთა მწკრივების დანახვა, არადა  ინგლისელი პოლიციის ოფიცრის ხატიც[9] თავს არ მავიწყებდა, არც ხმები, მას ბრბო რომ აგონებდა, არც მოვალეობანი.   ჰოდა, ბორხესული იუმორის ნატვრაში მყოფს, მწერალმა ირაკლი ლომოურმა სოციალური ქსელით შემოგვძახა, ჩემი და ჩემი დის[10] ახალი, ერთობლივი წიგნის — „პარალელური საქართველოს ქრონიკები და ნარატივები“ —  პრეზენტაციაზე მეწვიეთო. ახალ კრებულში, რომლის ყდაზევე ამ ორი საინტერესო მწერლის შემოქმედებას მებიუსის ლენტი აერთიანებს, ბატონი ირაკლის მანამდელი მოთხრობებიც (ისინიც, რომლებიც 2010-ში ცალკე წიგნად გამოიცა) შესულა. აქვეა „ორუელის სპილოც“. მენიშნა, გავხალისდი და ლენტმაც სხვა ქრონოტოპში,[11] ანუ, დრო-სივრცულ კონტინუუმში[12] გადამისროლა.

საოცარია, მაგრამ დროში მოგზაურობის მსურველები თითქმის აღარ არიან. თუ არ ჩავთვლით მეცნიერ-ისტორიკოსებს, მაგრამ ისინიც კი თითქოს მოვალეობის მოხდის გამო დაფრინავენ წარსულში, — ნამდვილი: შმაგი, ცინცხალი, დაუოკებელი ინტერესი დაიკარგაო, — ჩვეული იუმორით იწყებს თავის სიურრეალისტურ[13] მოთხრობას  მწერალი ირაკლი ლომოური და ქრონოსკოპისტის (ანუ —ქრონოპილოტის როლით) აღწერს მისი „თანამედროვე“, 2215 წლის ამბებს, დროისა, როცა ქრონოსკოპ „ბუმქრორის“ გამოგონების გამო  დედამიწას სამი მილიონიღა კაცი შემორჩა და ჩამომსვლელი ტურისტების რაოდენობაც წლიდან წლამდე მცირდება, კოსმოსში გადახვეწილ ადამიანებს კი სენტიმენტალური გრძნობების ნატამალიც აღარ შერჩენიათ მშობლიურ პლანეტაზე თუნდაც სიცოცხლის მერე დასაბრუნებლად. ჰოდა ძალიან საინტერესოდ გვიყვება ორუელთან შეხვედრის თუ საკუთარი გაორუელების  ამბავს. თუ რა მიზეზით, თუ რა მიზნით, — ამას თავადაც წაიკითხავთ. მე მხოლოდ ერთ ამონარიდს მოვიტან: ,,როდესაც თეთრკანიანი ადამიანი ტირანი ხდება, იგი საკუთარ თავისუფლებას სპობს და ანადგურებს“.

როგორ ფიქრობთ, დაუშვებს მწერალი ირაკლი ლომოური  ჯორჯ ორუელის იმპერიალისტის ხელში მარიონეტად დარჩენას? აბა, რას მოიმოქმედებს იგი? პასუხი აქაა[14]. უნდა ნახოთ და უმცროს მეგობრებსაც გაუზიაროთ, თან ჰკითხოთ, სპილო მათთვის რისი მეტაფორაა.

კლასში რომ დამაყენონ, მათთვის კიდევ ერთ ამონარიდს ხმამაღლა წავიკითხავდი ფრანც ფანონის ცნობილი ნაშრომიდან: „ბედკრულნი ამა ქვეყნისა — ძალადობის შესახებ“[15]: „ კოლონისტის ფეხებს ვერასდროს შეამჩნევ, იქნებ ზღვაზე მოგეხერხებინა, მაგრამ იქაც ვერასდროს მიუახლოვდები საკმარისად. ამ ფეხებს მყარი ფეხსაცმელი იცავს… კოლონისტის ქალაქი მაძღარი, გაზულუქებულია… კოლონიზებულის ქალაქი წელში მოხრილი, დაჩოქებულია[16]… აქ ღირებულებები მიივიწყეს[17],  კოლონიზებული შურიანია. [ის ღირებულებების მტერია, ამ აზრით, კოლონიზებული აბსოლუტური ბოროტებაა[18]]. კოლონისტმა ეს იცის. რამდენჯერაც კოლონიზებულის შეპარულ მზერას ჩაიჭერს, სიმწრით, მაგრამ მუდამ შემართული დაადგენს: „მათ უნდათ, ჩვენი ადგილი დაიკავონ“. ეს სიმართლეა, არ არსებობს კოლონიზებული, რომელიც დღეში ერთხელ მაინც არ ოცნებობს კოლონისტის ადგილას დამკვიდრებაზე… ამ ისტორიაში მრავალნი არიან წვეულნი და მცირედნი კი — რჩეულ“[19].

აკი ბატონი ირაკლის მოთხრობაშიც სერ ჰერკულეს ლაიონელლიც ეუბნება ნიკ ნიკოლსონს, ორუელმა იხსნა ცივილიზაცია, თქვენ კი არც გაგიგიათ, რას გასწავლიან ქრონოპილოტების აკადემიაშიო.  ჩვენს მოწაფეებსაც იგივე რომ არ უთხრან, ეს ამბები კიდევ ერთხელ ვურჩიოთ წასაკითხად, ხორხე ბორხესიც  რედუპლიკაციასავით მოვაგონოთ და დავამახსოვროთ, იხალისებენ. სტივენ კინგის[20]  ნოველის — „11.22.63-ის“  ეკრანიზაცია თუ უკვე უნახავთ, ვუთხრათ მაინც, რომ ქრონოსკოპისტობა ქართველმა მწერალმა აშკარად დაასწრო ამერიკელ მწერალსა და “King of Horror“-ს. კარგი იქნება, იხალისებენ, პარალელურ სამყაროში მოგზაურობით გაერთობიან, იქნებ მათაც გაუჩნდეთ კითხვა,  აკლიათ  თუ არა მეცნიერული ცნობისწადილი და მერე იქნებ თავადაც გამოიცნონ, მართლა რატომ არ უნდა შეუშინდნენ კუს.

[1] მის შესახებ იხ. https://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Menard,_Author_of_the_Quixote

[2] „Ne craignez point, monsieur, la tortue”

[3] ყოველ შემთხვევაში, მას მიეწერება, თუმცა დიოგენე ლაერტელი ამ ცნობილი აპორიის ავტორად მიიჩნევდა პარმენიდეს, ზენონის მასწავლებელს^[1]. კუ, როგორც პერსონაჟი, ჩასმულია მოგვიანებით კომენტატორის მიერ. არისტოტელეს „ფიზიკაში“ მოყვანილი აპორიის ტექსტში ფეხმარდი აქილევსი სხვა მორბენალს მისდევს.

[4] იხ.: Oliver Tearle, A Summary and Analysis of Jorge Luis Borges’ ‘Pierre Menard, Author of the Quixote’, Loughborough University, https://interestingliterature.com/2021/02/jorge-luis-borges-pierre-menard-author-of-the-quixote-summary-analysis/

ასევე: Howard Giskin, Borges’ Revisioning of Reading in “Pierre Menard, Author of the Quixote”, Variaciones Borges, No. 19 (2005), pp. 103-123 (21 pages), Published By: Borges Center, University of Pittsburgh.

[5] ლიტერატურის კრიტიკოსები მიიჩნევენ, რომ სწორედ ასე, პარადოქსულად, არის აგებული მთელი მოთხრობა, რომელზეც ბორხესი 1938 წელს ბიბლიოთეკის სარდაფში მუშაობდა და რომლიდანაც წამოვიდა მთელი პოსტმოდერნული ლიტერატურა. „პოსტ–მოდერნისტულ კონტექსტში, მოთხრობა ეძღვნება იმას, რომ ახალი ტექსტები შეუძლებელია. მეტიც, ტექსტების რიცხვი შეზღუდულია, ისინი დათვლილია და ყველაფერი უკვე დაწერილია. ანუ, ახალი წიგნების დაწერას აზრი არა აქვს და პრინციპში, შეუძლებელიც კია. ამასთანავე, დონ კიხოტი უფრო რეალურია, ვიდრე პიერ მენარი, რომელიც სინამდვილეში არ არსებობს. რა თქმა უნდა, ლიტერატურა ბევრად უფრო რეალურია, ვიდრე თავად მწერალი. ანუ მწერალი კი არ წერს წიგნებს, არამედ უკვე მზა წიგნები, რომლებიც უნივერსალურ ბიბლიოთეკაშია განთავსებული, იწერება, მეორდება მწერლების მიერ. სწორედ ამის პრინციპული შესაძლებლობა დაამტკიცა პიერ მენარმა. აი ასე, ხორხე ლუის ბორხესი, რომელსაც ინდოეთის აღმოჩენა უნდოდა, აღმოაჩენს ამერიკას”, –  ლევან ბერძენიშვილი, ხორხე ლუის ბორხესი – კაცი, რომელმაც მკითხველი მწერლად აქცია, ჟურნალი „ლიბერალი“, თბილისი, 09 მაისი, 2019.

[6] Julien Benda (1867–1956)  ფრანგი ნოველისტი და კრიტიკოსი.

[7] ბერტრან არტურ უილიამ რასელი (1872-1970), ბრიტანელი ფილოსოფოსი, ლოგიკოსი, მათემატიკოსი, საზოგადო მოღვაწე, მნიშვნელოვანი ევოლუციის ავტორი ფილოსოფიაში, მიიჩნევა ინგლისური ლოგიკური პოზიტივიზმისა და ნეორეალიზმის ერთ-ერთ მთავარ დამაარსებლად.

[8] უილიამ ჯეიმსი (William James — 1842-1910) განიხილავდა ცნობიერებას, როგორც ინდივიდუალურ ნაკადს, რომელშიაც ერთი და იგივე შეგრძნებები ან აზრები არასოდეს ორჯერ არ წარმოიშობიან (მსგავსად ჰერაკლიტეს დებულებისა ერთსა და იმავე მდინარეში ორჯერ შესვლის შეუძლებლობის შესახებ). ცნობიერების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მახასიათებლად ჯეიმსი თვლიდა მის შერჩევითობას. ჯეიმსის თვალსაზრისით, ცნობიერება არის ფუნქცია, რომელიც, „ერთობ სავარაუდოა ისევე, როგორც სხვა ბიოლოგიური ფუნქციები, ისინი ვითარდებოდა იმიტომ, რომ სასარგებლოა“.

[9] ორუელის იმ ცნობილ ესეიში პროტაგონისტი ხომ ბრიტანელი ოფიცერია.

[10] პროფესორ მარინა ლომოურის (თუმცა, თავად ეს არ უთქვამს, არც პრეზენტაციასა ან წიგნშია ნახსენები სადმე).

[11]  ბერძნულიდან: χρόνο — დრო,  τοποσ — სივრცე.  ქრონოტოპი — დრო და სივრცე ერთად.

[12]  Continuum, ლათ. — უწყვეტი” — მოვლენების, პროცესების უწყვეტობა, ერთობლიობა.

[13] ფრანგ. სიურრეალიზმი — „ზერეალობა“.  სიურრეალისტების მიზნად სახავენ სამყაროს შეცვლას. მათი აზრით, მართალია, შემოქმედება მოდის არა რეალობიდან, არამედ  — ქვეცნობიერიდან და არის სრულიად თავისუფალი, მაგრამ შემოქმედს აკისრია, როგორც პოლიტიკური, ასევე — მორალური პასუხისმგებლობა, ამიტომ მან აუცილებლად უნდა დააფიქსიროს თავისი პოზიცია. როგორც მიმდინარეობა, სიურრეალიზმი მტკიცდება ბრეტონის მანიფესტში, რომელიც გამოქვეყნდა ჟურნალში —„სიურრეალისტური რევოლუცია“ — 1922 წელს.

[14] https://newsaunje.ge/index.php?do=full&id=69

[15] შრომა შესულია თარგმანების კრებულში „სამხრეთიც არსებობს, ნაწ. 1, თბილისი, 2019.

[16] იქვე, გვ. 12.

[17] იქვე, გვ. 14.

[18] იქვე, გვ. 15.

[19] იქვე, გვ. 15.

[20] https://en.wikipedia.org/wiki/Stephen_King