წარმატების შეგრძნება ყველა ბავშვისთვის სასურველია, თუმცა მეცადინეობა ხშირად სტრესული და უსიამოვნო პროცესია. განათლების მიღების გზაზე მოსწავლეს  ნერვიულობისთვის ბევრი მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს, რომელთა განხილვას მშობლები და მასწავლებლები ხშირად ერთმანეთთან დაპირისპირებამდე მიჰყავს.

ფსიქოლოგთა მოსაზრებით, სკოლაში სტრესის გამომწვევი შეიძლება გახდეს მოუწესრიგებელი სასწავლო გარემო, შეუსაბამო დავალებები, უინტერესო მასალა, ერთფეროვანი რესურსი,  სწავლების გაუგებარი მეთოდები, რუტინა, რომელში ჩართვაც არც მთლად სასიამოვნოა, შიში –  პედაგოგის, კლასელების ან წარუმატებლობის მიმართ, გადაჭარბებული მოლოდინები საკუთარი თავის მიმართ, სტატუსი, რომელიც მუდმივად უნდა გაამართლოს ბავშვმა. ხოლო სახლის გარემოში სტრესს შესაძლოა იწვევდეს ბევრი დავალება, სკოლის გარდა სხვა წრეები და აქტივობები, თავისუფალი დროის არ ქონა, რუტინის ხშირი ცვლილება ან არარსებობა, მოუწესრიგებელი, არასტრუქტურირებული გარემო, გადაჭარბებული მოთხოვნები და მოლოდინები ბავშვის მიმართ და სხვა.

როგორც ვხედავთ, სტრესის მიზეზები ოჯახშიც და სკოლაშიც შეიძლება იყოს. თითოეული ბავშვის შემთხვევა ინდივიდუალური შესწავლის საგანია, მიზეზებიც სხვა დანარჩენი შემთხვევებისგან დამოუკიდებლად უნდა დადგინდეს. სახელმძღვანელო „მშობელთა ჩართულობა სკოლაში“ დეტალურად მოგვითხრობს სწავლასთან დაკავშირებული სტრესის და მისი მართვის სადავეების შესახებ. წიგნში მოსწავლეთა მშობლებისთვის უმნიშვნელოვანესი ინფორმაცია მოკლედ და გასაგებად არის გადმოცემული, რაც ზრდასრულებს კრიზისულ სიტუაციაში მყოფი ბავშვების დახმარებას გაუადვილებს.

ვიდრე სტრესის დაძლევაზე დაიწყებენ მუშაობას, მშობელმა და პედაგოგმა პირველ რიგში მისი ნიშნების ამოცნობა უნდა შეძლონ. სიმპტომების ჩამონათვალი დიდია, თუმცა როგორც სპეციალისტები განმარტავენ, აუცილებელი არ არის, რომ ყველა ერთდროულად ვლინდებოდეს.

სიმპტომი 1. სკოლისთვის ან მეცადინებისთვის მუდმივად თავის არიდება – პერიოდულად ყველა ბავშვი იმიზეზებს სხვადასხვა რამეს დავალებების თავიდან ასარიდებლად. თუმცა, როცა ბავშვი გვანიშნებს, რომ მისთვის ძალიან რთული და უკიდურესად უსიამოვნოა მეცადინეობა, როცა მუდმივად, ყოველდღიურად, ნებისმიერი ტიპის დავალების შესრულება ბავშვისთვის იმდენად უსიამოვნოა, სულ ცდილობს მიზეზების გამოძებნას მათთვის თავის არადილებლად, ეს არასდროს უნდა დაგვრჩეს ყურადღების მიღმა.

სიმპტომი 2. ხასიათის ცვლილებები – დათრგუნულობა, აგრესია, გაღიზიანებადობა – ხშირად, ბავშვი დილიდანვე გაღიზიანებული იღვიძებს, თავადაც არ იცის რატომ. უმიზეზოდ ავლენს ბრაზს, აგრესიას. მუდამ დაძაბულია და მზადაა კონფლიქტისთვის. მშობლები აღნიშნავენ, რომ მიზეზი არ სჭირდება იმისთვის რომ აფეთქდეს. ამგვარი ემოციური გამოვლინებები აუცილებლად საყურადღებოა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ აქამდე ბავშვს მსგავსი ემოციები არ ახასიათებდა და ეს მისი პიროვნული ნიშნები არ არის.

 სიმპტომი 3. ქცევის სირთულეები – ოპოზიციური ან დაუმორჩილებელი ქცევა. ამ დროს ბავშვი უარს ამბობს წესების დაცვაზე, არ რეაგირებს აკრძალვასა და მითითებებზე, იქცევა მიცემული ინსტრუქციის საპირისპიროდ. აქვე ხაზი უნდა გავუსვათ იმას, რომ ამგვარი ქცევა სწავლასთან მიმართებაში იწყება, თუმცა დროთა განმავლობაში სხვა ყოველდღიურ სფეროებსა და სიტუაციებზეც ვრცელდება.

სიმპტომი 4. გადაღლილობა, უენერგიობა – როცა ბავშვი დილიდანვე გამოფიტული იღვიძებს, აქვს ძილიანობა, იმის მიუხედავად, რომ შესაძლოა ძილის რეჟიმი არ იყოს შეცვლილი. შენელებულია მოქმედებებში, მისთვის სასიამოვნო აქტივობების მიმართაც კი იჩენს ნაკლებ ინტერესსა და ენთუზიაზმს.

სიმპტომი 5. ოჯახის წევრებისგან ან მეგობრებისგან იზოლირება, სხვებთან ურთიერთობის სურვილის დაკარგვა – თუ ბავშვი უმეტესად თავის ოთახში ან ცალკე სივრცეში ამჯობინებს ყოფნას. დისკომფორტი ექმნება სხვებთან საუბარში, შეკითხვებზე პასუხიც კი მისთვის შემაწუხებელია. ცდილობს განმარტოებას, მარტო დარჩენას. უარს ამბობს აქამდე საყვარელ ადამიანებთან, მათ შორის თანატოლებთან ერთად დროის გატარებაზე.

სიმპტომი 6. ძილის ან კვების ჩვევების ცვლილება – ჩვევა შეიძლება შეიცვალოს ორივე მხრივ. ერთი მხრივ, ბავშვს ეძინოს მეტი, ან ჭამდეს მეტს, მუდმივად ითხოვდეს საკვებს. მეორე მხრივ კი, უძილობა, მადის დაკარგვა იჩენდეს თავს.

 სიმპტომი 7. ყურადღების კონცენტრაციის, მეხსიერების სირთულეები – როგორც წესი თან ახლავს ბავშვის გადაღლასა და გამოფიტვას. უჭირს ყურადღების მიმართვა ნებისმიერ რამეზე, ვერ იწყებს, ვერ ერთვება აქტივობაში, ვერ ასრულებს დაწყებულს. დეზორგანიზებული, ქაოსური და დეზორიენტირებულია. გულმავიწყი და დაბნეულია.

სიმპტომი 8. ათვისების სირთულეები, როცა ბავშვს იმაზე მეტი დრო სჭირდება მასალის გასაგებად და ასათვისებლად, ვიდრე აქამდე სჭირდებოდა.

ფსიქოლოგის დასკვნით, მნიშვნელოვანია:

ბავშვთან იმაზე საუბარი რა უქმნის დისკომფორტს და გამოსავლის ერთობლივად ძიება.

ემოციური მხარდაჭერა – როცა ბავშვს გაჭირვების მომენტში შეუძლია მიმართოს მშობლებს, იქნება ეს სწავლასთან, მეგობრებთან თუ ნებისმიერ სხვა ასპექტთან დაკავშირებული სირთულეები.

ბავშვის დღის რუტინის მოწესრიგება – ძილის, კვების დროები. ამავე დროს, მეცადინებისა და თავისუფალი თამაშის დრო. ბავშვს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ყოველდღიურად თავისუფალი დრო, როცა მხოლოდ იმას აკეთებს რაც მოსწონს, რითიც ერთობა.

ყოველწლიურად მოთხოვნები ბავშვის მიმართ იზრდება, მასალის მოცულობა იმატებს, რთულდება. მნიშვნელოვანია ბავშვს ჰქონდეს განცდა, რომ მხოლოდ მას არ უწევს ამ სირთულეებთან გამკლავება და ეს მისი თანატოლებისთვისაც არანაკლებ რთულია. ბავშვს უნდა ჰქონდეს იმის განცდაც რომ მარტო არ უწევს ამ ცვლილებებთან გამკლავება – მშობლებისა და პედაგოგების სახით მას უნდა ჰყავდეს დამხმარეები და მხარდამჭერები.

ბავშვს ვასწავლოთ დახმარების თხოვნა. იქნება ეს მშობელი, პედაგოგი თუ მეგობარი. მას არ უნდა ჰქონდეს განცდა, რომ ყველა სირთულეს თავად უნდა გაუმკლავდეს და დახმარების თხოვნა სისუსტის, უმეცრების მაჩვენებელია.

მეგობრებთან ურთიერთობა – სკოლაში სწავლის ერთ- ერთი ყველაზე სასიამოვნო ნაწილი ბავშვებისთვის მეგობრებთან გართობა და ურთიერთობაა. აუცილებელია ბავშვს მიეცეს თანატოლებთან ურთიერთობის საშუალება მისთვის სასიამოვნო აქტივობებით დაკავებისთვის.

გვესმოდეს და თანავუგრძნოთ ბავშვებს – ხშირად მშობლები თვლიან, რომ რაკი ბავშვი ლეპტოპთან თამაშით არ იღლება, არც სწავლით უნდა დაიღალოს. რაც სრულიად ირაციონალური დაშვებაა.

სწავლა აუცილებელია, თუმცა მშობლებს და მასწავლებლებს უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვის ცხოვრება მხოლოდ სწავლა არ არის. მას აუცილებლად უნდა ეძლეოდეს თავისუფალი დრო გართობისა და დასვენებისთვის, რომელსაც ის თავად განკარგავს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• სახელმძღვანელო „მშობელთა ჩართულობა სკოლაში“ https://mshobeltaskola.ge/wp-content/uploads/2025/02/A5_P4E_WEB.pdf

სწავლასთან დაკავშირებული სტრესის შესახებ ქვეთავი შეიქმნა ფსიქოდიაგნოსტისა და ფსიქოკონსულტანტის, ზანდა ჩეჩელაშვილის ავტორობით.

სახლში მეცადინეობის პროცესში ბავშვის მხარდაჭერა მშობელთა ჩართულობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სახეა. განათლების ქართული სისტემის თავისებურებების გათვალისწინებით მოსწავლეთა აკადემიურ წინსვლაში ოჯახის წევრების მონაწილეობას სწავლის დაწყებით საფეხურზე განსაკუთრებული წვლილი შეაქვს.

სახლში მეცადინეობა სასიამოვნო საქმიანობად რომ იქცეს, მშობლებმა ამ საკითხზე ზრუნვა პირველი კლასიდან უნდა დავიწყოთ. ხელისშემშლელი ფაქტორები შეძლებისდაგვარად შევამციროთ, მხარდაჭერისთვის მოვემზადოთ და ახალ-ახალი სამოტივაციო იდეების მოსაფიქრებლადაც განვეწყოთ. ნუ დაგვავიწყდება, რომ 12 წლიანი სწავლის პროცესი გამოწვევების გარეშე თითქმის არასოდეს მიმდინარეობს.

შესაფერისი ფიზიკური გარემო პირობები, მშობლების ემოციური სიმწიფე და მასწავლებელთან სწორი კომუნიკაცია მეცადინეობის პროცესში შვილის მხარდაჭერის საკვანძო პირობებია.

ფიზიკური გარემო

დავიწყოთ ფიზიკური სივრცის მოწყობით – მეცადინეობის დროს გარემოს დიდი მნიშვნელობა აქვს. შეძლებისდაგვარად ვიზრუნოთ, რომ ბავშვს მოვუწყოთ ოთახი ან სამეცადინო კუთხე, სადაც არ იქნება ხმაური, სათამაშოები, ეკრანი ან ყურადღების გამფანტავი სხვა ნივთები. როცა ოჯახში რამდენიმე ბავშვია, მნიშვნელოვანია, მეცადინეობისთვის თითოეულს თავისი მუდმივი კუთხე ჰქონდეს, სადაც თავს მშვიდად იგრძნობს და სასწავლო მასალაზე ყურადღების მოკრებას შეძლებს. დიდ ოჯახებში, სადაც ბავშვს განმარტოების შესაძლებლობა არ აქვს, სასურველია, ყველა წევრი ზრუნავდეს მოსწავლეზე, მათ შორის, სიჩუმის დაცვით და მყუდრო გარემოს შექმნით. წინააღმდეგ შემთხვევაში ბავშვს ხელი შეეშლება სწავლაში და მხოლოდ განსაკუთრებით ნიჭიერები თუ შეძლებენ წარმატებით გაართვან თავი დავალებებს. გარდა ამისა, ბავშვები გრძნობენ ზრდასრულთა დამოკიდებულებას განათლების მიმართ. თუ ოჯახის უფროსი წევრები პატივს სცემენ დასწავლის პროცესს და დღის წესრიგს ბავშვის სასარგებლოდ გეგმავენ, პატარაც სერიოზულად უდგება საშინაო დავალების მომზადებას.

ფსიქოლოგიური გარემო

მშობლის ემოციური წონასწორობა

მეცადინეობის პროცესში სიმკაცრის გამოჩენა საქართველოში გავრცელებული მიდგომაა. ბავშთა ფსიქოლოგების დასკვნით, სწავლის პროცესი უნდა იყოს  მაქსიმალურად სახალისო და არა დამთრგუნველი. სპეციალისტების განმარტებით, როცა ბავშვი ნერვიულობს, მისი მთელი რესურსი და ენერგია, სტრესთან გამკლავებაში იხარჯება, ხოლო სწავლის შესაძლებლობა იკლებს. იმისთვის, რომ მშობლებმა სიმშვიდის შენარჩუნება შევძლოთ, მნიშვნელოვანია

• ავიღოთ პასუხისმგებლობა ჩვენს ქცევაზე;
• დავფიქრდეთ, სანამ ვიმოქმედებთ;
• რეალობად მივიღოთ ჩვენი შვილის შესაძლებლობები;
• გავაკეთოთ წინა დღეების თვითრეფლექსია. ვიფიქროთ, რისი გაკეთება შეგვეძლო უკეთ და რამ შეგვიშალა ხელი.

დამოუკიდებლად მეცადინეობაში ხელშეწყობა

შევეცადოთ, ბავშვს მეცადინეობისვის ისეთი პირობები შევუქმნათ, რომ მან იგრძნოს დამოუკიდებლობა და პასუხისმგებლობა. გაიაზროს, რომ ეს მისი საქმეა, რომელსაც დრო და ენერგია უნდა დაუთმოს.  ბავშვს უნდა ჰქონდეს განცდა, რომ თავად აკონტროლებს სწავლის პროცესს, მშობელი კი მხარდამჭერი და დამხმარეა, ისიც საჭიროების შემთხვევაში. ფსიქოლოგების დასკვნით, მშობლის დახმარება გულისხმობს რთული დავალების მარტივ კომპონენტებად დანაწილებაში მონაწილეობას, იმ კონკრეტული ნაწილის ახსნას, რაც ბავშვმა ვერ გაიგო, მარტივი ან სახალისო მეთოდის მისთვის ჩვენებასა და შეთავაზებას, ემოციურ მხარდაჭერას და თანადგომას.

მეცადინეობის პროცესში ყურადღებით დავაკვირდეთ:

• როგორი ტიპის ბავშვია ჩვენი შვილი?
• რას ითხოვს ჩვენგან?
• სჭირდება ემოციური მხარდაჭერა?
• სჭირდება გვერდით დაჯდომა?
• სჭირდება გამხნევება?

ამ შეკითხვებზე გაცემული პასუხების შესაბამისად განვსაზღვოთ ჩვენი თანამონაწილეობა. ბავშვის ნაცვლად საშინაო დავალებების მომზადება, მისი დახმარება არ არის. საშინაო დავალება სკოლაში ნასწავლის განსამტკიცებლად ბავშვს ეძლევა და  არა  მშობელს. შესაბამისად, ბავშვმა ისე უნდა შეასრულოს, როგორც გამოუვა. ცალკეული გამონაკლისების გარდა, მშობლებმა ბავშვის დავალება ჩვენი ხელით არ უნდა შევასრულოთ. გამონაკლისი შეიძლება იყოს, თუ მაგალითად, მშობლების და ბავშვების ერთობლივი პროექტის ნაწილი იყო ეს სამუშაო. რაც მეტ სირთულეს გაუმკლავდება ბავშვი საკუთარი ძალისხმევით და ჩვენი დახმარებით, მით უფრო გაიზრდება სწავლის მოტივაცია.

მასწავლებლისა და მშობლის თანამშრომლობა

საშინაო დავალების სირთულის ან სიმრავლის გამო, ხშირად მშობლები დასახმარებლად კერძო რეპეტიტორებს მივმართავთ, ხოლო პედაგოგს არ ვუზიარებთ, რომ ბავშვს უჭირს დავალების შესრულება. არადა, პირველ რიგში მასწავლებელს უნდა გავესაუბროთ. პედაგოგმა აუცილებლად უნდა იცოდეს, როგორ ასრულებენ ბავშვები მის მიერ მიცემულ დავალებას სახლში. ეს უკუკავშირი მას პროფესიულ ზრდასა და სწავლების მეთოდოლოგიის დახვეწაში დაეხმარება. ასეთ დროს, სწორად უნდა შევარჩიოთ კომუნიკაციის ფორმა. შეკითხვების დასმა და საქმიანი, ბავშვზე ორიენტირებული დიალოგი, სკოლასა და მშობლებს შორის ყოველდღიური კომუნიკაციის ნაწილი უნდა იყოს. როდესაც ბავშვს უჭირს საშინაო დავალების შესრულება, პედაგოგმა და მშობელმა ერთობლივად უნდა მოვძებნოთ გამოსავალი, რომელიც შეიძლება იყოს, როგორც სწავლების მეთოდოლოგიის ცვლილებაში, ასევე, ჩვენს მიდგომებსა და სამეცადინო საათის ორგანიზებაში.

ცხადია, ამ ყველაფერს დრო და მოთმინება სჭირდება, რაც მშობლებისთვის მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, მაგრამ უნდა გვესმოდეს, რომ ჩვენი მხარდაჭერის გარეშე, შესაძლოა, ბავშვს წარმატების მიღწევა გაუჭირდეს, განსაკუთრებით დაწყებითი სკოლის ასაკში, სანამ მეცადინეობის ქცევა ჩვევაში გაუჯდება.

წერილში გამოყენებულია ფსიქოდიაგნოსტისა და ფსიქოკონსულტანტის, ზანდა ჩეჩელაშვილის დისტანციური კურსის „ბავშვები და სწავლის მოტივაცია“ მასალები. კურსი შექმნილია არასამთავრობო ორგანიზაციის „მშობლები განათლებისთვის“ მიერ. https://mshobeltaskola.ge/course/course/5-2/

ამას წინათ მეგობარმა მთხოვა, გამეგზავნა კითხვები სკოლაში მიმდინარე ინტელექტუალური კონკურსისთვის „რა? სად? როდის?“

ამ კონკურსში სკოლა უკვე რამდენიმე წელია, აქტიურადაა ჩართული და ბავშვებიც ყოველთვის ხალისით მონაწილეობენ მის მიერ განხორციელებულ აქტივობებში.

გასულ წელსაც იგივე თხოვნა მივიღე და მეც საკმაოდ ვიხალისე კითხვების შედგენისას. წელს კი დავფიქრდი იმაზე, რამდენად საინტერესო შეიძლება იყოს მსგავს საგანმანათლებლო თამაშებში მონაწილეობა ნებისმიერი სტატუსით მოსწავლეებისთვის და რამდენად ეფექტური და ეფექტიანი შეიძლება აღმოჩნდეს ის.

თანამედროვე საგანმანათლებლო გარემოში სულ უფრო თვალსაჩინო ხდება აუცილებლობა, რომ სწავლება არ იყოს მხოლოდ ინფორმაციის გადაცემა — ის უნდა იქცეს შემოქმედებით, ინტერაქციულ პროცესად. ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება ამ მიზნის მისაღწევად, ვფიქრობ, არის ინტელექტუალური თამაშები.

სკოლაში, სადაც მოსწავლეების ყურადღების შენარჩუნება რთულია, ამგვარი აქტივობების ჩართვა სწავლას აქცევს საინტერესო, აზარტულ და მრავალმხრივ განვითარებად პროცესად.

რატომ ინტელექტუალური თამაშები?

ინტელექტუალური თამაშები (როგორებიცაა „რა? სად? როდის?“, ვიქტორინა, ლოგიკური დავალებები თუ გამოცანები) არ არის მხოლოდ გართობა:

• მოტივაციას ზრდის — სახალისოა ბავშვებისთვის;
• აქტიურად მუშაობს გონება — ლოგიკური, კრეატიული, ასოციაციური და კრიტიკული აზროვნება ერთდროულად ერთვება;

• მოსწავლეებს უმაღლდებათ თვითშეფასება — სწორი პასუხი, ერთგვარად, გამარჯვებასთან ასოცირდება;
• ავითარებს გუნდურობისა და კომუნიკაციის უნარებს — თამაშების უმეტესობა გუნდურ ფორმატში ტარდება.

რომელ საგნებში შეიძლება გამოყენება?

ინტელექტუალური თამაშები უნივერსალურია. მათი ადაპტაცია თითქმის ყველა საგნისთვის შეიძლება.

გარდა ამისა, ინტელექტუალური თამაშები კომპლექსურად ავითარებს მრავალფეროვან საბაზისო და მეტაკოგნიტურ უნარებს, რომლებიც ეროვნული სასწავლო გეგმითაც არის განსაზღვრული:

• ლოგიკური აზროვნება
• კრიტიკული და ანალიტიკური წვდომა ინფორმაციაზე
• გუნდური მუშაობა და დისკუსია
• ემოციური ინტელექტი — სწავლის მიმართ პოზიტიური განწყობა
• სიტყვის გამართულობა და აზრის ჩამოყალიბება
• დროის მართვა და სტრატეგიული აზროვნება

ბავშვები ბუნებით ცნობისმოყვარეები არიან. ინტელექტუალური თამაში გართობასა და გამოწვევას აერთიანებს — ეს ერთგვარი გონებრივი „სპორტია“, რომელიც მათი ასაკისთვის აბსოლუტურად ბუნებრივია.

განსაკუთრებით შედეგიანია თემატური თამაშები (მითოლოგია, დეტექტივი, სამეცნიერო ვიქტორინა), ნაკლებად ფორმალური გარემო (წრეებში, გუნდებში, კლასგარეშე გაკვეთილებზე), ინტეგრაცია რეალურ ცხოვრებასთან (ცნობილი ფრაზების ან სიმბოლოების ახსნა ყოველდღიურ კონტექსტში)…

პრაქტიკული მაგალითები

• „სიმბოლოს გამოცნობა“ ლიტერატურაში: მოსწავლეებს წარედგინებათ აღწერა, და მათ უნდა გამოიცნონ სიმბოლო (მაგ. ცეცხლი, მზე, რძე).
• „ვინ იყო ეს?“ ისტორიაში: მინიშნებებით თანდათან იხსნება ისტორიული პირის ვინაობა.
• „გადაარჩინე გმირი!“ ბუნებისმეტყველებაში: მოსწავლეებმა ლოგიკით უნდა დაადგინონ, როგორ დააღწიონ თავი საფრთხეს.

ინტელექტუალური თამაშები საგაკვეთილო პროცესში არ არის მეორეხარისხოვანი  — ის, შესაძლოა, იქცეს სასწავლო პროცესისთვის მთავარ მოტივატორად.
ისინი აერთიანებს ცოდნას, აზროვნებასა და თამაშით შეძენილ გამოცდილებას — სწორედ იმ ასპექტებს, რომლებიც ბავშვების ნამდვილ განვითარებას უწყობს ხელს.

მასწავლებლის როლიც იცვლება — ის ხდება მოთამაშე–მმართველი, რომელსაც შეუძლია ბავშვებს დაუტოვოს სივრცე იფიქრონ, იკამათონ.

კითხვა განსჯისთვის:
შეიძლება კი ისეთი გაკვეთილი, რომელშიც ბავშვები „თამაშობენ“, აღმოჩნდეს გაცილებით პროდუქტიული, ვიდრე სტანდარტული გაკვეთილი?
ვფიქრობ, შეიძლება.

თქვენ რას ფიქრობთ?

როგორ დავგეგმოთ ინტელექტუალური თამაში:

1. განვსაზღვროთ მიზანი

რა გვინდა, რომ მოსწავლეებმა გაიაზრონ ან განიმტკიცონ ამ თამაშით:

• ლიტერატურულ პერსონაჟებთან ასოციაციური კავშირი,
• ისტორიულ მოვლენათა თანმიმდევრობა,
• ლოგიკური აზროვნების სტიმულირება.

2. შევქმნათ შესაბამისი კითხვები, რომლებიც მოსწავლემ შეიძლება გამოიცნოს მინიშნებებით, არ მოითხოვს ფაქტობრივ ცოდნას, იწვევს მსჯელობას ან კამათს გუნდში (თუმცა, ზოგჯერ ფაქტობრივი ცოდნის გააქტიურებაც შეიძლება იყოს მნიშვნელოვანი, სხვადასხვა საკითხზე ფოკუსირებისთვის).
3. კითხვები (და პასუხებიც ) ისე ჩამოვაყალიბოთ, რომ ორაზროვნება გამოირიცხოს.
4. მოსწავლეები დავყოთ 3-5 კაციან ჯგუფებად.
5. 5. ყურადღება მივაქციოთ დროს: კითხვაზე — მაქსიმუმ 1 წუთი.
   შესაძლოა, წინასწარ განვსაზღვროთ კიდეც გუნდის სპიკერი, რომელიც პასუხს გამოაცხადებს.

ძალიან ხშირად ინტელექტუალური თამაშები სცილდება ვიწრო საგაკვეთილო პროცესს და საერთო სასკოლო აქტივობად იქცევა ხოლმე, რასაც უკვე კიდევ უფრო დიდი მნიშვნელობა ენიჭება.

რა შედეგი შეიძლება ჰქონდეს მოსწავლეებისთვის ამ ტიპის აქტივობებში მონაწილეობას, ამაზე, ვფიქრობ, მასწავლებლების მოსაზრებაც ძალიან მნიშვნელოვანია:

ნათელა წულაია, სსიპ ქ. თბილისის N 161 საჯარო სკოლის დირექტორის მოადგილე, ინტელექტუალური თამაშის, „აბას“ ორგანიზატორი
„ინტელექტუალური თამაშები მოსწავლეებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. ისინი ეჩვევიან გუნდურ მუშაობას, სწავლობენ ერთმანეთის მოსმენას, საწინააღმდეგო აზრის კორექტულად დაფიქსირებას. უჩნდებათ ინტერესი სხვადასხვა საგნის მიმართ, ბევრს კითხულობენ, უყურებენ ფილმებს, სპექტაკლებს, უსმენენ სხვადასხვა ჟანრის მუსიკას და იძიებენ უამრავ ინფორმაციას, ეცნობიან ხელოვნების სხვადასხვა დარგს, მუშაობენ ტექნიკურ თუ საბუნებისმეტყველო საგნებში, იფართოებენ და იღრმავებენ ცოდნას სხვადასხვა მიმართულებით. გარდა ამისა, ეს თამაშები ხელს უწყობს იმასაც, რომ მოსწავლეები ერთმანეთს დაუახლოვდნენ, პატივი სცენ ერთმანეთის აზრს, მხარში დგომასა და მხარდაჭერას სწავლობენ. ყოველწლიურად იკვრება კარგი ინტელექტუალური გუნდი, რომელიც სკოლის სახელით სხვადასხვა ღონისძიებაში მონაწილეობს და ჩვენთვის კარგი დასაყრდენია. უკვე რამდენიმე თაობა გაიზარდა და ახალბედა, გამოუცდელ ბავშვებს უფროსები ყველაფერში მხარში უდგანან და ეხმარებიან.

ჩვენთვისაც ძალიან საინტერესო პროცესია, ვცდილობთ, ისეთი კითხვები შევადგინოთ, რომ გავითვალისწინოთ მათი ასაკი, შესაძლებლობები. თამაშისას ხშირად შეგვიცვლია კითხვები, როცა რომელიმე გუნდი ზედიზედ ვერ ახერხებს ქულის აღებას – მარტივ შეკითხვას ვაძლევთ ხოლმე, რომ მოტივაცია მიეცეთ. ამით თამაში ცოცხლდება და პროცესი ისევ იძენს აზარტს.

რაც მთავარია, გუნდები შეთანხმებულად, ურთიერთშეთანხმებით მუშაობენ და ეხმარებიან ერთმანეთს“.

ნათია დავითაია, სენაკის წმინდა ალექსი შუშანიას სახელობის მართლმადიდებლური სკოლა-გიმნაზიის ისტორიის მასწავლებელი:

„ჩვენი სკოლა ფეხს ნამდვილად უწყობს გამოწვევებს და ცდილობს, მხოლოდ სასკოლო საგნებზე არ იყოს ორიენტირებული, მეტი ცოდნა მისცეს მოსწავლეს და გარკვეული აქტივობებით განუვითაროს ის უნარები, რომლებიც აუცილებელია სამომავლოდ. ამიტომ სწავლებისას მიზნად ვისახავ, ვიპოვო და მოსწავლეებამდე მივიტანო სწავლების ისეთი მეთოდები, რომელთა დახმარებითაც ისინი მეტს ისწავლიან და სკოლაც აღარ იქნება უწინდებურად მოსაწყენი.  ვფიქრობ, მხოლოდ სწავლების შინაარსი კი არ უნდა იყოს მასწავლებლის ყურადღების ცენტრში, არამედ იმ მეთოდების პოვნაც, რომელთა მეშვეობითაც მოსწავლეები უფრო ხალისით აითვისებენ თემას.

ამ მიზნის მისაღწევად  წლების განმავლობაში არაერთი თამაში თუ აქტივობა შემიქმნია. მათ შორის გამორჩეულია „რა? სად? როდის?“ – ზუსტი სატელევიზიო ფორმატით. აღნიშნული მეთოდი სასკოლო სივრცისთვის საკმაოდ ეფექტური გამოდგა. გარდა იმისა, რომ ამ თამაშებმა მათ მისცა მოტივაცია, უფრო მეტი განათლება მიეღოთ, ასევე მისცა საშუალება, გამოევლინათ მრავალფეროვანი უნარები: დაგეგმვის, სცენარის შექმნის, ჯგუფური მუშაობის, სხვისი აზრის პატივისცემის. მსგავსი გარემო ურთიერთობის გაუმჯობესების ეფექტური საშუალებაა. ამ დროს მოსწავლეები საერთო მიზნის, ინტერესების ირგვლივ ერთიანდებიან, ერთმანეთისადმი ნდობა და პატივისცემა უყალიბდებათ.

პირველი სეზონის დასაწყისში პროცესს სკეპტიკურად ვუყურებდი, თუმცა უკვე მესამე წელია გრძელდება და აქტუალურობას არ კარგავს. ყოველი სასწავლო წლის მეორე სემესტრის დადგომას ჩვენს სკოლაში ახალი სეზონის მოლოდინი ახალისებს. სეზონისთვის მზადებას კი მოსწავლეები თავად იწყებენ, ყოველგვარი ძალდატანებისა და მითითებების გარეშე.

ბედნიერი ვადევნებ თვალს ამ ფაციფუცს და ვფიქრობ, დიახ,  მიზანს მივაღწიე.“

ინტელექტუალური თამაშები სასკოლო გარემოში ხელს უწყობს როგორც საგნობრივი უნარების განვითარებას, ისე სოციალიზაციასა და კომუნიკაციის გაუმჯობესებას.

ინტელექტუალურ თამაშებს გაკვეთილზე სიხარული, ინტერესი და კვლევის სურვილი შემოაქვს. როცა ბავშვები სწავლობენ თამაშით, ისინი აღარ ეძებენ სწავლისგან გაქცევის გზებს — ისინი თვითონ ეძებენ ცოდნას. ასეთ გარემოში გაკვეთილი აღარ არის რუტინა, არამედ ხდება თავგადასავალი, სადაც ბავშვები სწავლობენ აზროვნებას, თანამშრომლობას და საკუთარი შესაძლებლობების რწმენას. სწორედ ამიტომ, ვფიქრობ, ინტელექტუალური თამაშები არ უნდა იყოს მხოლოდ პერიოდული აქტივობა — ისინი უნდა იქცეს სწავლების ბუნებრივ ნაწილად. ასე აღვზრდით შემოქმედ და მოაზროვნე თაობას, რომელსაც სწავლა უყვარს.

 როგორ დავძლიოთ მოსწავლეებში საჯარო გამოსვლის შიში

საჯარო გამოსვლის შიში, ანუ გლოსოფობია, ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფობიაა როგორც მოზარდებში, ასევე ზრდასრულ ადამიანებში. კვლევების მიხედვით, ადამიანების დაახლოებით 75% განიცდის გარკვეულ დისკომფორტს საჯარო გამოსვლისას. მოსწავლეებისთვის ეს განსაკუთრებით პრობლემური შეიძლება იყოს, რადგან სასკოლო გარემო ხშირად მოითხოვს კლასის წინაშე პრეზენტაციებს, მოხსენებებს თუ დისკუსიებში მონაწილეობას.

ალბათ, არაერთხელ გქონიათ შემთხვევა, როცა მოსწავლე, შიშის ან უხერხულობის განცდის თუ ნაკლები თავდაჯერებულობის გამო უარს ამბობს კლასის წინაშე გამოსვლაზე და გთხოვთ, თავისი ნაწერი, ნაფიქრი, საკითხთან დაკავშირებული არგუმენტები თუ სხვა გაკვეთილის მერე, პირადად გაგიზიაროთ. მიზეზად აუცილებლად მოიფიქრებენ რამეს: მასწ, არ დააინტერესებთ „ამათ“, არ მინდა კლასის წინაშე ამაზე საუბარი, ცუდად ვარ ან რამე ამგვარი, მათზე ქვემოთ უფრო ვრცლად შევჩერდეთ.

სინამდვილეში რატომ ეშინიათ მოსწავლეებს საჯარო გამოსვლის?

სანამ იმაზე ვისაუბრებდეთ, როგორ დავძლიოთ ეს პრობლემა, მნიშვნელოვანია, ამ შიშის გამომწვევ მიზეზებზე შევაჩეროთ ყურადღება. ასეთი ბევრი რამ შეიძლება აღმოჩნდეს:

• შეფასების შიში – მათმა ნათქვამმა არ გამოიწვიოს კრიტიკა ან უარყოფითი შეფასება კლასელებისა და მასწავლებლების მხრიდან.
• წარუმატებლობის შიში – რამე რომ დამავიწყდეს? რამე რომ შემეშალოს?
• ყურადღების ცენტრში ყოფნის დისკომფორტი – რა საშინელებაა, ყველა მე მიყურებს.
• გამოცდილების ნაკლებობა – სახლში კარგად გამომდის ყველაფერი, კლასის წინაშე, „დაფასთან“, შეუძლებელია, არაა ეს ჩემი საქმე.
• პერფექციონიზმი – ყველაფერი კარგად თუ არ გამომივიდა, რა სამარცხვინო იქნება. (სურვილი, რომ ყველაფერი იდეალურად გააკეთონ, თავისთავად ზრდის სტრესს).

და კიდევ რა მიზეზებს იგონებენ გამოსვლის თავიდან ასარიდებლად? მსგავსი რამ უამრავჯერ გექნებათ მოსმენილი თქვენც:

• ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული მიზეზები:
  • „მასწ, დღეს თავი მტკივა და ცუდად ვარ“.
  • „ყელი მტკივა და ხმამაღლა ვერ ვისაუბრებ“.
  • „გუშინ ავად ვიყავი და ვერ მოვემზადე“…
• ტექნიკური პრობლემები:
  • „კომპიუტერი გაფუჭდა და პრეზენტაცია დაიკარგა“.
  • „დავალება სახლში დამრჩა“…
• მოულოდნელი გარემოებები:
  • „დედაჩემმა/მამაჩემმა წაშალა შემთხვევით“;
  • „ჩემი პატარა და/ძმა შეეხო ჩემს პროექტს“;
  • „ვეღარ მოვასწარი დასრულება“…
• შთაბეჭდილებების შექმნა:
  • „ხვალ უკეთესად ჩაგაბარებთ, დღეს არ მკითხოთ“;
  • „ჯერ არ ვარ კმაყოფილი ჩემი ნამუშევრით“…
• ოჯახური სიტუაციები:
  • „გუშინ სტუმრები გვყავდა“;
  • „სახლში პრობლემები გვქონდა“;
  • „ბებოსთან დავრჩი ღამე“…
• პირდაპირი თხოვნები:
  • „შეიძლება მარტო თქვენ მოგიყვეთ გაკვეთილის შემდეგ?“
  • „ შეიძლება მხოლოდ თქვენ გაჩვენოთ?“
  • „შეიძლება, დავწერო და არ გამოვიდე?“..

ამათ გარდა, კიდევ უამრავი მიზეზის გახსენება შეიძლება, ბავშვების ფანტაზიას ხომ საზღვარი არ აქვს…

მოსწავლეებში თავდაჯერების ნაკლებობა ხშირად მათი ქცევით ვლინდება და არა აღიარებით:  შეიძლება, საკუთარი ნაშრომი დააკნინოს (არ გამომივიდა კარგი, ამაში ახალი და საინტერესო არაფერია; ბოდიში, მასწ, ისეთი არ არის, როგორსაც ელოდით ალბათ..). შეიძლება, თვალით არ გვეკონტაქტოს, ჩქარა ან ჩურჩულით ლაპარაკს მოჰყვეს, რომ სათქმელი არ გამოკვეთოს… ან თქვას, რომ პირველი არ გამოვა, ჯერ სხვას მოუსმენს, ან მასწავლებელს სთხოვოს მაგალითის ჩვენება – მოკლედ, ერთგვარ „გადამისამართებას“ მიმართოს.

შეიძლება, პირდაპირ საწინააღმდეგო დამოკიდებულება გამოამჟღავნოს („რა აზრი აქვს საერთოდ ამ პრეზენტაციებს?“ „მეც ვერ ვხვდები, რატომ უნდა გავაკეთო ეს“, „ეს საგანი მაინც არ მაინტერესებს“) ან სულაც აგრესიული ან უინტერესო პოზა მიიღოს პრეზენტაციის დროს.

ზოგჯერ ბავშვები ზედმეტად მომზადებულიც არიან, მაგრამ თავდაჯერება მაინც აკლიათ („ყველაფერი ზეპირად ვიცი, მაგრამ ვაი თუ დამავიწყდეს“; „ჩემი პრეზენტაცია ძალიან გრძელია, ალბათ ვერ ჩავეტევი დროში“.) პრობლემას ხშირად ისიც ქმნის, რომ პრეზენტაციის ტექსტი სიტყვასიტყვით აქვთ დაზეპირებული, და პირველივე შეფერხებისას საშინლად განიცდიან და იბნევიან. ზოგჯერ კი, პირიქით, ფურცელზე არიან ზედმეტად დამოკიდებულნი.

ხშირად მოსწავლეები ყურადღების გადატანასაც ცდილობენ:

• „შეიძლება, ჯგუფურად წარვადგინოთ?“ (პასუხისმგებლობის განაწილება)
• „შეიძლება, ვიდეო გავაკეთო პრეზენტაციის ნაცვლად?“ (პირდაპირი კონფრონტაციის თავიდან აცილება)
• „შეიძლება, პრეზენტაციისას მუსიკა ჩავრთო?“ (ყურადღების გადატანა აუდიო ეფექტებზე)
• ზედმეტად გადატვირთული ვიზუალური მასალა, რომ ყურადღება მოხსენებიდან სხვაგან გადაიტანოს

მოკლედ რომ ვთქვათ, მიზეზები და არგუმენტები ყოველთვის და უამრავი შეიძლება მოიძებნოს.

პრობლემის დაძლევაზე პასუხისმგებლობა ჩვენზეა, მასწავლებლებზე. ჩვენ დროულად უნდა ამოვიცნოთ ეს დაფარული ნიშნები, გავაცნობიეროთ, რომ ეს ხშირად თავდაჯერების ნაკლებობის გამოხატულებაა და არა უბრალოდ სიზარმაცე ან უპასუხისმგებლობა, და, შესაბამისად, დავეხმაროთ მოსწავლეს.

და მაინც, როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეს, დაძლიოს საჯარო გამოსვლის შიში? პირველი, ალბათ იმით, რომ დადებითი, მხარდამჭერი ატმოსფერო შევუქმნათ, მივაჩვიოთ, რომ ერთმანეთის აზრს პატივი სცენ და მოუსმინონ. ისიც ვასწავლოთ, რომ შეცდომების დაშვება წარმატების წინაპირობაა, სწავლის პროცესის ნაწილია და არა მარცხი; ასევე მნიშვნელოვანია, ეტაპობრივად მივაჩვიოთ მოსწავლეები დიდ აუდიტორიას, მცირეთი დავიწყოთ და ნელ-ნელა გავზარდოთ მსმენელთა რაოდენობა.

მოვამზადოთ მოსწავლეები წარმატებისთვის: მივცეთ ადეკვატური დრო დავალების შესასრულებლად (კარგად მომზადებული გამოსვლა ნაკლებ შფოთვას იწვევს), ვასწავლოთ ეფექტური პრეზენტაციის ტექნიკები (როგორ მოამზადონ სტრუქტურა, როგორ მოიძიონ და დაალაგონ ინფორმაცია), ვასწავლოთ, გამოიყენონ ვიზუალური დამხმარე საშუალებები – სლაიდები, პოსტერები და სხვა თვალსაჩინოებები ეხმარება ყურადღების გადატანაში თავიდან.

ხშირად გამოვიყენოთ მსგავსი აქტივობები, ვამუშაოთ მოსწავლეები ჯგუფებში, მივცეთ როლური თამაშები, დებატები, იმპროვიზაციული სავარჯიშოები, ვთხოვოთ, ჩაიწერონ საკუთარი გამოსვლა და თავად შეაფასონ და დაინახონ პროგრესი, ხშირად ვთხოვოთ მოკლე ტექსტით გამოსვლა, რათა ამ ყველაფერს რეგულარული ხასიათი მიეცეს. რაც ასევე არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ყოველთვის მივცეთ ჩვენს მოსწავლეს კონსტრუქციული უკუკავშირი კონკრეტული მაგალითებით.

აუცილებლად გავუზიაროთ სხვათა წარმატების ისტორიები: მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს გავაცნოთ ამბები ადამიანების შესახებ, რომლებმაც დაძლიეს საჯარო გამოსვლის შიში და წარმატებას მიაღწიეს. ეს შეიძლება იყოს როგორც ცნობილი ადამიანების (მაგ: მსახიობების, პოლიტიკოსების, ბიზნესმენების), ასევე ყოფილი მოსწავლეების ისტორიები.

როდის არის საჭირო პროფესიონალური დახმარება?

რა თქმა უნდა, განსაკუთრებულ შემთხვევებში სპეციალისტის დახმარებაც შეიძლება დაგვჭირდეს, მაგრამ უმეტესად მასწავლებლის კომპეტენცია შესაძლებელს ხდის ამ გამოწვევის დაძლევას…

…ერთ ძალიან ცნობილ ფილმში სენატორი ერთ პატარა ბიჭს ასეთ ხერხს ასწავლის: ხელში დაიჭიროს რაიმე ნივთი, მაგალითად, კალამი, ან სკრეპი, და მთელი დაჭიმულობა იმაზე გადაიტანოს, თვითონ კი თავისუფლად ისაუბროს. ფილმში ეს ხერხი ამართლებს და ბოლოს ეს პატარა ბიჭი სამაგალითო სიტყვასაც იტყვის. ეს მაგალითი თავადაც დამიტესტავს და, თქვენ წარმოიდგინეთ, შედეგიც მიმიღია.

ეს კინოში… თუმცა, უამრავი მაგალითის გახსენება შეგვიძლია, როდესაც ადამიანებმა საკუთარ თავზე მუშაობით თუ სხვების, მასწავლებლების, მენტორების, ოჯახის წევრების დახმარებით დაძლიეს ეს პრობლემა. განსაკუთრებით ცნობილ მაგალითებს შეგახსენებთ:
უინსტონ ჩერჩილი, დიდი ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრი – მას ენა ებმოდა და თავდაჯერებულობა აკლდა, თუმცა ბევრი იმუშავა, ხშირად იწერდა თავის გამოსვლებს, სარკის წინ ვარჯიშობდა ბევრს და შედეგმაც არ დააყოვნა – გახდა ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე შთამაგონებელი ორატორი.

ემა უოტსონი – მსახიობი და აქტივისტი ჯულია რობერტსი – მსახიობი, ადელი – მომღერალი, დემოსთენე – ძველი ბერძენი ორატორი, რომელმაც ისე მოინდომა და იმდენი იშრომა, თვით ფილიპე მაკედონელის დამარცხება შეძლო საკუთარი გამოსვლებით… კიდევ უამრავი მსგავსი მაგალითის მოყვანა შეგვიძლია მეც და თქვენც… ეს მაგალითები შეიძლება ინსპირაციადაც იქცეს ჩვენი მოსწავლეებისთვის.

დაბოლოს: საჯარო გამოსვლის უნარი არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი კომპეტენცია, რომელიც მოსწავლეებს დასჭირდებათ მთელი ცხოვრების განმავლობაში. ჩვენი ვალია, დავეხმაროთ მათ ამ შიშის დაძლევაში. თანმიმდევრული მიდგომით, მოთმინებითა და მხარდაჭერით, შეგვიძლია დავეხმაროთ მოსწავლეებს, გახდნენ თავდაჯერებული საჯარო გამომსვლელები. მთავარია გვახსოვდეს, რომ ეს არის უნარი, რომელიც ვითარდება პრაქტიკითა და გამოცდილებით, და ყველა მოსწავლეს შეუძლია მიაღწიოს წარმატებას სათანადო მხარდაჭერით.

საჯარო გამოსვლის შიში არ არის თანდაყოლილი – ის შეძენილია და, შესაბამისად, შეიძლება მისი დაძლევაც.

ალბათ, ყველას გვახსოვს პირველი შიშის დაძლევის საკუთარი ისტორია, თუნდაც გვახსოვს ის შეგრძნება, როცა პირველად ველოსიპედზე დავსხედით, ან დამოუკიდებლად გავცურეთ, ან, ან, ან… ალბათ, ცოტა შეგვეშინდა კიდეც, მაგრამ თანდათან ვისწავლეთ, დავეუფლეთ და ბოლოს უკვე ჩვენს საყვარელ გასართობად იქცა! საჯარო გამოსვლასთან მიმართებითაც ზუსტად ასეა – ეს არის უნარი, რომელიც ყველას შეუძლია, შეიძინოს.

ჩვენი მოსწავლეები სავსე არიან პოტენციალითა და უნიკალური იდეებით. მათი ხმა მნიშვნელოვანია, დარწმუნებული ვარ, ბევრ მათგანს აქვს საინტერესო აზრები და შეხედულებები, რომლებიც სამყაროს უნდა გაუზიარონ. როცა ვეხმარებით მათ საჯარო გამოსვლის შიშის დაძლევაში, ვაძლევთ არა მხოლოდ ტექნიკურ უნარს, არამედ საკუთარი თავის რწმენას, რომ მათი აზრები ღირებულია და მათი ხმა მნიშვნელოვანია.

შეიძლება, ეს პროცესი მოითხოვდეს მოთმინებას – როგორც მოსწავლისგან, ასევე ჩვენგან. იქნება წარმატებებიც და დაბრკოლებებიც, მაგრამ ყოველი წინ გადადგმული ნაბიჯი უმნიშვნელოვანესია.

ერთი რამ კი ალბათ ყველას უნდა გვახსოვდეს: ოდესღაც ჩვენც ვიყავით იმ მოსწავლის ადგილას – ვნერვიულობდით და ვიძაბებოდით პირველი გამოსვლის წინ. ცოტა ემპათია, გულწრფელი მხარდაჭერა და სწორი სტრატეგიები ბევრ რამეს ცვლის. არ არსებობს „დაბადებით ორატორი“ – არსებობენ ადამიანები, რომლებმაც ისწავლეს, ივარჯიშეს და დაძლიეს შიში.

როდესაც მოსწავლე პირველად გამოდის კლასის წინაშე თავდაჯერებით და წარმატებით ასრულებს პრეზენტაციას – ეს არის ის მომენტი, რომელიც გვახსენებს, რატომ ღირს ამ ყველაფრის კეთება. რადგან ის უნარები, რომლებსაც ისინი დღეს ივითარებენ, მთელი ცხოვრება გაჰყვებათ.

ძალიან მიყვარს სიტყვებზე დაკვირვება.

ალბათ,  გიკითხავთ მოსწავლეებისთვის, რომელი სიტყვის ან წინადადების მოსმენას მოაქვს მათთვის სიმშვიდე, სიხარული, ბედნიერება… მეც ვეკითხები ხოლმე ამას ბავშვებს, ვთხოვ, დაფიქრდნენ და ჩამოწერონ. რა აღარ ამომიკითხავს მათი პასუხებიდან. თითოეული ჩანაწერი ძალიან საინტერესოა. გასათვალისწინებელიც.

გაინტერესებთ, რას წერენ ხშირად? რისი მოსმენა ამშვიდებთ ბავშვებს? დიახ, სწორად მიხვდით და უკვე ამოიკითხეთ კიდეც, როცა სათაურს დახედეთ, ეს არის – არა უშავს.

არა მხოლოდ პატარებს, უფროსებსაც გვჭირდება ხშირად შეგვახსენონ, რომ – არა უშავს! მასწავლებლებმა თითქოს თეორიულად კარგად ვიცით, ძალიან მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს ვასწავლოთ, რომ შეცდომა ტრაგედია არ არის, რომ შეცდომებზე ვსწავლობთ, რომ შეცდომები განვითარების შესაძლებლებლობად შეგვიძლია ვაქციოთ და სხვა, თუმცა პრაქტიკულად ხანდახან გვიჭირს, ამაში დავარწმუნოთ ბავშვები.

ცოტა ხნის წინ ერთი წიგნი წავიკითხე – როდრიგო მუნიოს ავიას ,,იდეალური ოჯახი“. კითხვის დროს ვფიქრობდი,  მწერალმა მე და ჩემს მოსწავლეებს ხომ არ მოგვისმინა და ისე დაწერა-მეთქი, ცხადია, ასე არ ყოფილა, უბრალოდ, მთავარი პერსონაჟი – სკოლის მოსწავლე ალექსი ისეთ თემებზე საუბრობს, რომლებიც ერთნაირად აფიქრებთ მთელი მსოფლიოს ბავშვებს.

როდრიგო მუნიოს ავია გვაცნობს ოჯახს, რომლის უმცროსი წევრი მიიჩნევს, რომ ოჯახში ყველა იდეალურია, მის გარდა, თუმცა ამის გამო არ ითრგუნება და ცდილობს, ამოხსნას ცხოვრებისეული ამოცანები.  მკითხველი ალექსის თვალით აკვირდება მოსწავლის ყოველდღიურობას და მასთან ერთად ეძებს პასუხებს შეკითხვებზე.

ჩემთვის, როგორც მასწავლებლისთვის, დასაფიქრებელი აღმოჩნდა ერთი ეპიზოდი.

,,მასწავლებელმა იკითხა, X კვადრატის კვადრატული ფესვი რამდენიაო. ვიფიქრე, რომ ძალიან მარტივი კითხვაა და პასუხი აუცილებლად X უნდა ყოფილიყო. ოღონდ თქმა ვერ გავბედე. მასწავლებელმა ღრმად ამოისუნთქა და თქვა, რომ მისი კითხვის პასუხი ნამდვილად X-ია. მეც ამოვისუნთქე, ცოტა უფრო მსუბუქად. არ ვიცი ამით რისი თქმა მინდოდა, მაგრამ ასე მოვიქეცი“.

რატომ მიიქცია ამ ეპიზოდმა ჩემი განსაკუთრებული ყურადღება, ალბათ, მიხვდით: არ მეგულება მასწავლებელი, მსგავსი ამბავი თავს რომ არ გადახდენოდეს. მაშინვე ვკითხე საკუთარ თავს ის, რაც აქამდეც არაერთხელ მიკითხავს:

• რატომ ჩუმდებიან ბავშვები?
• რატომ ვერ ბედავენ ხმის ამოღებას?

პასუხი სხვადასხვა იქნება, მაგრამ ერთი ეს არის – ეშინიათ შეცდომისა.

ვინაიდან ეს არის საკითხი, რომელიც აქტუალურია როგორც მასწავლებლებისთვის, ისე მოსწავლეებისთვის, კარგი იქნება, წავუკითხოთ ბავშვებს, შემდეგ კი ერთად ვიმსჯელოთ, რა პრობლემაა წარმოჩენილი და როგორ შეიძლება, ერთი მხრივ, მოსწავლემ გაბედოს ხმის ამოღება და ახსოვდეს, თუ არასწორად იტყვის, არა უშავს, მეორე მხრივ, რა უნდა გააკეთოს ამ მიზნის მისაღწევად მასწავლებელმა.

ვაპირებ, ,,იდეალური ოჯახი“  მკითხველთა კლუბის წევრებს გავაცნო, ინტერესი რომ აღვუძრა, შევთავაზებ, ორმხრივ ჩანაწერთა დღიური შეავსონ. თუ გაინტერესებთ, თქვენც სცადეთ, საინტერესოა, როგორ უპასუხებთ ესპანელ მწერალს:

ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერი ხომ გვეუბნება, გახსოვდეთ, საიდან მოდიხართ, არ დაგავიწყდეთ, ბავშვები რომ იყავითო. ჰოდა, მეც მახსოვს ჩემი ბავშვობა და რადგან გამოვცადე, რას ნიშნავს, გეშინოდეს შეცდომისა და ხანდახან ამის გამო შეიძლება დადუმდე, ახლა ვცდილობ, ხშირად ვუთხრა ჩემს მოსწავლეებს: არა უშავს!

ძველი ქართული ლიტერატურის შესწავლა რთული პროცესია, თუმცა, ჩემს გამოცდილებაზე დაკვირვებით, ყოველი ტექსტის მოშინაურება შესაძლებელია. რამდენიმე ასეული წლის წინანდელი ლექსიკა დღეს გაუგებარია. ძველი, დავიწყებული სიტყვები მხოლოდ კონკრეტულ ტექსტში ცოცხლობენ და მათი შესწავლისთვის მიზანმიმართული აქტივობების მოფიქრება პირველი ნაბიჯია გაგება-გააზრების ეტაპზე გადასასვლელად.

სტატიაში გთავაზობთ სიტყვის ბარათებს, რომლებიც „ვეფხისტყაოსნის“ ლექსიკის შესასწავლად დავამზადე.

სიტყვის ბარათების აღწერა

მართკუთხედის ფორმის ერთ ბარათზე დავიტანე: ერთი სიტყვა და სტრიქონი, საიდანაც სიტყვა შევარჩიე, სტროფის ნომერიც ამავე გვერდზეა მითითებული.

მეორე ბარათზე კი წერია პირველ ბარათზე გამოტანილი სიტყვის თანამედროვე სალიტერატურო ენით განმარტებული მნიშვნელობა.

როგორ ვიყენებთ?

ბარათების დამზადების პროცესში ძალიან ბევრს ვფიქრობდი იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გამომეყენებინა ბარათები ისე, რომ მეათე კლასის თითოელი მოსწავლე დაინტერესებულიყო და ხალისით ჩაბმულიყო პროცესში. ასეთი რამ მოვიფიქრე:

• სიტყვები გავანაწილე ოთხი ჯგუფისთვის – თითოეულისთვის 22 ბარათი (11 ბარათი სიტყვა და სტრიქონი, 11 კი – სიტყვის განმარტება);
• გაკვეთილი დავიწყე საშინაო დავალების ინსტრუქციის გაცნობით და ბავშვებისთვის მოფიქრებული ინსტრუქციის მიხედვით დაწერილი თემის წაკითხვით;
• მოსწავლეებს ვუთხარი, რომ გაკვეთილის ბოლოს უნდა შეერჩიათ ერთი სიტყვა, რომლის მიხედვით თავისუფალ თემას დაწერდნენ;
• შემდეგ დავურიგე პირველი ბარათები (სიტყვა და სტრიქონი), თითოეულს უნდა ამოეწერა რვეულში სიტყვა და განმარტება მოეფიქრებინა, თუ არ იცოდა კონკრეტული სიტყვის მნიშვნელობა, სტრიქონის წაკითხვა კონტექსტის გააზრებაში დაეხმარებოდა;
• მას შემდეგ, რაც ჯგუფებმა კუთვნილ სიტყვებს განმარტებები მიუწერეს, დავურიგე მეორე ბარათები (სიტყვის განმარტებები) და ამჯერად ჯგუფს უნდა დაეწყვილებინა ბარათები;
• ბოლოს ბარათებზე დატანილის სიტყვების მიხედვით პროგრამაში kahoot აკინძული ვიქტორინა შევთავაზე. კლასი წინასწარ გავაფრთხილე, რომ პროგრამა გადმოეწერათ. ამჯერად თითოეული მოსწავლე ამთლიანებდა გაკვეთილზე ნაბიჯ-ნაბიჯ მიღებულ ცოდნას;
• დავამზადე პოსტერი, რომელზეც დავწერე ბარათებში გამოყენებული სიტყვები. ბოლოს უნდა გვეთამაშა ამგვარად – წყვილი გამოდიოდა დაფასთან, ბუშტის გადაგდებისას ერთი ამბობდა სიტყვას პოსტერიდან, მაგალითად, კანჯარი და მეორეს კი განმარტების ამოკითხვა და ხმამაღლა გაჟღერება უნდა მოესწრო.
• 40-ზე მეტი სიტყვის ბარათის შესწავლას ორი გაკვეთილი დასჭირდა, მესამე გაკვეთილზე პრეზენტაცია უნდა წარადგინონ კლასის წინაშე ჯგუფებმა და ერთმანეთს გააცნონ ჯგუფის მიერ შესწავლილი სიტყვები. ბოლოს კი რომელიმე სიტყვის მნიშვნელობა მოძრაობით გააცოცხლებენ და კლასი მნიშვნელობას გამოიცნობს.
• გასასვლელ ბილეთებს, როგორც წესი, წერილობითი ფორმა აქვს. ბოლო დროს ამგვარი რამ მოვიფიქრე, ზარის დარეკვის დროს კართან ვდგები და მოსწავლემ კუთვნილი შესვენების გამოყენების უფლების „მოსაპოვებლად“ უნდა მითხრას სამი რამ, რაც გაკვეთილზე დაამახსოვრდა. სიტყვის ბარათებზე მუშაობის შემდეგ ბავშვები დერეფანში გადიოდნენ და მიტოვებდნენ სიტყვებს: გენუკვი, ჩაღანა, ყაბაჩა, ბალახში, მანგი, ჯადვარი… ეს მომენტი ჩემი შრომისა და ფიქრის ულამაზესი, დაუვიწყარი უკუკავშირი იყო. სიხარულს ვერ ვიტევდი იმის ყურებისას, მეათეკლასელები, რომლებიც უმეტესად უხალისოდ სხედან გაკვეთილზე, სიტყვის ბარათებზე მუშაობისას ინტერესით იყვნენ ჩაბმულნი და, რაც მთავარია, საგაკვეთილო პროცესში ყველა მოსწავლის ჩართვა შევძელი.

გიზიარებთ თემას, რომელიც სტატიის დასაწყისში ვახსენე. პირადი მაგალითი წერის სწავლებისას უმთავრესია. მეორე დღეს მოსწავლემ კლასის წინაშე წაიკითხა თემა სახელად წინწალი და ესეც პირად საჩუქრად მივიღე.

მე შევარჩიე სიტყვა გენუკვი. აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ სიტყვათა განმარტებებისთვის გამოვიყენე თამაზ ვასაძისეული კომენტარებით გამოცემული „ვეფხისტყაოსანი“ (გამომცემლობა „დიოგენე“).

თავისუფალი თემა ჩემი დღიურდან:

„მე შევარჩიე სიტყვა გენუკვი, რომელსაც პოემის ერთ-ერთ ეპიზოდში  ამბობს თინათინი. ავთანდილთან პირისპირ დარჩენილი უმხელს, რომ ავთანდილის მიჯნურობა შეუტყვია და მასაც უყვარს იგი. ნადირობისა და უცხო მოყმის ნახვას ახსენებს და საკუთარ განცდებს აღწერს, თუ როგორ დაითრგუნა ამ უცნაური შეხვედრის შემდეგ:

„მას უკანით გონებამან მისან ასრე დამამხოცა,

შენ გენუკვი მონახვასა, კიდით კიდე მოჰლახო ცა“.

შენ გთხოვ მონახვას, თუნდაც ამისთვის მთელი სამყაროს შემოვლა დაგჭირდესო.

სიტყვა გენუკვი თამაზ ვასაძისეულ კომენტარებში ამგვარად არის განმარტებული: გევედრები.

ვედრება – ეს ის მდგომარეობაა, როდესაც ერთი ადამიანი მეორეს მთელი არსებით მიენდობა და მის იქით გზა აღარ აქვს.

გენუკვი – ნეტავ, რას ფიქრობს პოემაში იმ წამს ავთანდილი, როცა ეს სიტყვა ესმის საყვარელი ადამიანისგან?

სანუკვარი მახსენდება გენუკვის გაგონებისას.

საინტერესოა, ეტიმოლოგია სიტყვისა გენუკვი. სანუკვარი ნიშნავს საოცნებოს, ერთადერთს, უცხოს.

ფაქტია, თინათინმა იცის სწორი სიტყვების საჭირო დროს გამოყენება. ჭკვიანი ქალია. პოემის მამოძრავებელი ძალა. რომ არა თინათინის თხოვნა, პოემაში მოვლენები გაიყინებოდა.

რაც შეეხება ჩემს ცხოვრებაში ამ სიტყვას – გევედრები, რატომღაც ჩემი შვილები და მათთან ურთიერთობა მახსენდება. ძლიერი სურვილის დროს ვიყენებთ, როგორც წესი, და ჩვენც წინააღმდეგობას ვერ ვუწევთ ერთმანეთის ძლიერ სურვილებს.

თხოვნა – გთხოვ, გევედრები, გეაჯები, გემუდარები, გენუკვი – ადამიანებს შორის ურთიერთობას ათბობს, თანაგანცდას საჭიროებს მეორე ადამიანის მოსმენა, მის ტყავში შეძრომა და მისი თვალებიდან მოვლენების დანახვა.

მეც ხშირად მაქვს თხოვნა თქვენთან, ბავშვებო: გიყვარდეთ ერთმანეთი, საკუთარი თავი, მადლიერებით სავსე გული გქონდეთ, წვრილმანებით გახარება შეგეძლოთ, ინტერესების მრავალფეროვნებაზე იზრუნოთ, გაჯეტებთან გატარებული დრო შეამციროთ და წიგნები იკითხოთ.

შემისრულებთ?“

ჩემ მიერ აღწერილი სასწავლო რესურსის უკეთ აღსაქმელად გთავაზობთ ვიდეოჩანაწერს:

https://www.youtube.com/watch?v=nXUoVjv_bZ4

რამდენიმე დღის წინ სკოლაში ჩემი ხელით შეკერილი და წიგნების მიხედვით მოხატული 25 ბალიში მივიტანე. ამ დღისთვის 7 თვე ვემზადებოდი. ბალიშები 24 მერვეკლასელისა და მათი დამრიგებლისთვის შევკერე. ჩანაფიქრს საიდუმლოდ ვინახავდი. ამ სტატიაში გიამბობთ იდეის დაბადების, დასახული მიზნისა და პროცესის შესახებ.

მეოთხე შვილის დაბადების გამო ერთი წელი დეკრეტულ შვებულებაში გავატარე. ამ დროის განმავლობაში ხშირად ვფიქრობდი ჩემს მოსწავლეებზე, სკოლაში არსებულ პრობლემებზე. ქალაქის მრავალრიცხოვან სკოლებში რთულია თითოეულ ბავშვთან ინდივიდუალური ურთიერთობა. დრო კი ელვის უსწრაფესად მიქრის, ბავშვები იზრდებიან და მათზე დაკისრებული პასუხისმგებლობა მასწავლებლებს მყისიერი ქმედებისკენ გვიბიძგებს. ამ ფიქრების კვალდაკვალ იდეა დამებადა, რომ თითოეული მოსწავლისთვის შემეკერა ბალიში და წიგნების მიხედვით მომეხატა. უთვალავჯერ წარმოვიდგინე, როგორ გავახარებდი ბავშვებს. პირველი ბალიშის შეკერვისას კი გადავწყვიტე, წაკითხული წიგნების შესახებ ვიდეო ჩამეწერა და ჩემს Youtube-არხზე ამეტვირთა. ამგვარად შემექმნა საგანმანათლებლო რესურსი, რომელიც კოლეგებს, მშობლებს, ბავშვებს წიგნის წაკითხვის სურვილს აღუძრავდა.

ასე რომ, გადაიკვეთა რამდენიმე მიზანი: 1. თითოეულ მოსწავლეს ეგრძნო, რომ მასზე ვფიქრობ, ვზრუნავ; 2. საგანმანათლებლო, საჭირო და საინტერესო რესურსის შექმნა; 3. წიგნიერების პოპულარიზაცია, რადგან შეკერილ ბალიშს, რომელიც მოსწავლისთვის შერჩეული წიგნის მიხედვით ვხატავ, საჩუქრად გადავცემდი და მასთან ერთად მოსწავლეს შინ ვატანდი წიგნს. გარკვეული დროის განმავლობაში მან უნდა წაიკითხოს ჩემ მიერ მისთვის შერჩეული წიგნი და ბოლოს კი ლიტერატურულ კაფეში წარადგენს წაკითხულ წიგნს; 4. ჩემი შვილებისა და მოსწავლეებისთვის  პირადი მაგალითი იმისა, თუ როგორ შეიძლება თავისუფალი დროის ნაყოფიერად გატარება, შემოქმედებითი უნარების გამოყენებით ყოველდღიურობის გახალისება, წიგნის კითხვის გადატანა სხვა სივრცეში; 5. ჩემთვის პროცესი ძალიან სასიამოვნოა, ერთგვარი თვითერაპიაა, ავი ფიქრების განსადევნი საშუალება.

ბალიშები

ბალიშების კერვისას გამახსენდა, რომ ჩემი 11-წლიანი მასწავლებლობის განმავლობაში ყველა სკოლის მოსწავლისთვის მქონდა შეკერილი ბალიში. ყველაფერი კი მაშინ დაიწყო, როცა 10 წლის წინ სოციალურ ქსელში პოეტისა და საბავშვო მწერლის, ლელა ცუცქირიძის, გამოქვეყნებული ფოტო ვნახე. ლელას თავისი ხელით შეკერილი ბალიში მარო მაყაშვილის დღიურის მიხედვით მოეხატა. ამ ამბავმა შთაგონებით ამავსო და მაშინ დავიწყე ბავშვებისთვის ბალიშების შეკერვა და წიგნების მიხედვით მოხატვა.

ბამბის ფერად ნაჭრებსა და „სინტიფონს“ ლილოში ვყიდულობ, ნაჭრის წყალგამძლე საღებავებსა და ფლომასტერებს კი – საკანცელარიო მაღაზიებში.

თავდაპირველად ვჭრი ბალიშისპირებს, ვაუთოებ, ვკერავ, შემდეგ ზედ საგანგებოდ შერჩეულ ილუსტრაციას ვხატავ, ვწერ წიგნის სათაურს, ავტორის სახელსა და გვარს, ციტატას  წიგნიდან, ვავსებ „სინტიფონით“ და ბოლო გვირისტს ვავლებ.

საკითხავი ლიტერატურის შერჩევა

ამ ეტაპზე ოთხ კლასს (მეექვსე, მეათე და მერვე კლასები) ვასწავლი, სულ 107 მოსწავლეს. თავდაპირველად მერვეკლასელებისთვის დავიწყე წიგნების კითხვა. საკითხავი ლიტერატურაც მათი ასაკობრივი ინტერესების, გაწაფული კითხვის მზაობისა და ჩემს პირად გამოცდილებაზე დაყრდნობით შევარჩიე.

ძალიან საინტერესო პროცესი იყო ლიტერატურის შერჩევის პროცესი. წიგნები ჩემი სახლის ბიბლიოთეკიდან მოვაგროვე. 25 წიგნიდან მხოლოდ სამი წიგნი არ მქონდა წაკითხული, დანარჩენი წიგნები კი ხელახლა საგულდაგულოდ წავიკითხე. საკითხავი ლიტერატურა მოიცავდა სხვადასხვა ჟანრის თანამედროვე და კლასიკოს, ქართველ და უცხოელ ავტორებს, ერთ ავტობიოგრაფიულ წიგნსა და ერთიც საინფორმაციო ხასიათის ტექსტს:

წიგნების სათაურები და ავტორები:

1. „მომო“, მიხაელ ენდე;
2. „ჩემი მეგობარი ლარსი“, იბენ აკერლი;
3. „ჩუმად უნდა იჯდე“, თამარ გეგეშიძე;
4. „კუდამელა ბოგის თავგადსავალი“, მარიამ ჯამდელიანი;
5. „შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ“, ასტრიდ ლინდგრენისა და სარა შვარტის მიმოწერა;
6. „მე, ქეთო და კოტე“, თეა ლომაძე;
7. „ნოემბრის მიწურულს“, ტუვე იანსონი;
8. „ჩემი გზა“, ემინემი;
9. „განძის კუნძული“, რობერტ ლუის სტივენსონი;
10. „ბიჭი, რომელიც ვარსკვლავებთან ცხოვრობდა“, ჯორდი სიერა ფაბრა;
11. „შეუჩერებლები“, იუვალ ლოახ ჰარარი;
12. „სიყვარულით, ელლი“, კატო ჯავახიშვილი;
13. “ბალადა გატეხილ ცხვირზე“, არნე სვინგენი;
14. „უფლისწული და მათხოვარი“, მარკ ტვენი;
15. „ჰობიტი“, ჯ.რ.რ. ტოლკინი;
16. „ჰაულის მოსიარულე ციხე-კოშკი“, დაიანა უინ ჯონსი;
17. „ნისლებში და ნისლებს მიღმა“, ნატო დავითაშვილი;
18. „გონების მიღმა“, შერონ დრეიპერი;
19. „ჩვენი საოცარი რეკორდი“, ჯენი პირსონი;
20. „ხიდი ტერაბითიაში“, ქეთრინ პატერსონი;
21. „ჯადოქრის ქუდი“, ტუვე იანსონი;
22. „ყაჩაღის ასული რონია“, ასტრიდ ლინდგრენი;
23. „ამბავი ლილე იროელისა“, ნატო დავითაშვილი;
24. „უჩინარი სახლი“, თეა თოფურია;
25. „დაკარგული სიტყვების ლექსიკონი“, დიანა ანფიმიადი.

ვიდეოჩანაწერები

Youtube-არხისთვის თითოეულ წიგნზე ვიდეო ჩაწერა საინტერესო და შრომატევადი საქმე აღმოჩნდა. პირველი ვიდეო 17 ოქტომბერს ავტვირთე და მსმენელს გერმანელი მწერლის, მიხაელ ენდეს რომანი „მომო“ გავაცანი (აზროვნების აკადემიის გამომცემლობა). გადავწყვიტე, რომ 110 წიგნის შესახებ ჩავწერ ვიდეოს – 107 მოსწავლესა და სამ დამრიგებელს. ამ ეტაპზე გამოქვეყნებული მაქვს 26 წიგნის შესახებ გადაღებული ვიდეო.

თითოეული ვიდეოს გადაღებისას საგულდაგულოდ ვემზადები. პროცესი ამგვარია: წიგნის წაკითხვა, დღიურში საუბრის თემის შესახებ მოკლე ჩანაწერების ჩანიშვნა, დროის გამოძებნა და ვიდეოს ჩაწერა.

ატვირთული ვიდეოჩანაწერების შესახებ თითოეული მსმენელის გამოხმაურება, უკუკავშირი ძალიან მახარებს. ამასობაში, უკუკავშირი მივიღე ნაცნობი და უცნობი კოლეგებისგან, მშობლებისგან, მოსწავლეებისგან.

აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ვიდეოჩანაწერების ადრესატები ზრდასრული ადამიანები აღმოჩნდნენ, მათთვის ვსაუბრობ, მათ მივმართავ, რადგან, ჩემი აზრით, საბავშვო ლიტერატურა მასწავლებლებისა და მშობლებისთვის მთავარი სამარჯვია და აღზრდის რთულ გზაზე უზარმაზარ დახმარებას გვიწევს. ამიტომ რაც უფრო მეტი მასწავლებელი წაიკითხავს საბავშვო ლიტერატურას, მით უფრო დადებითად აისახება ჩვენი ქვეყნის საგანმანათლებლო პროცესზე.

ბალიშები სკოლაში

და აი, შვიდი თვის შემდეგ, როგორც იქნა დადგა საოცნებო დღე – ბალიშების სკოლაში მიტანისა და ბავშვებისთვის საიდუმლოს გამხელის დრო. არცერთმა მერვეკლასელმა არ იცოდა ჩემი ჩანაფიქრის შესახებ. თავდაპირველად მინდოდა, რომ ოთხივე კლასისთვის ერთდროულად მიმეტანა სკოლაში ბალიშები და ყველა ერთად გამეხარებინა, მაგრამ ზაფხულის არდადეგები კარს მოგვადგა, შინ კი ვეღარ ვტევდი ამდენ ბალიშს. წინასწარ სათითაოდ გავრეცხე და მეცხრე სართულის აივნის თოკებზე გამოვფინე მრავალფეროვანი ლიტერატურული გალერეა. ცაში მერცხლები დაფრინავდნენ, ქარი კი მოხატულ ბალიშებს აფრიალებდა.

ყუთში ერთ ბალიშთან ერთად მოვათავსე 25 წიგნი. საკლასო ოთახში შევიტანე და მოსწავლეებს ვთხოვე ვარაუდების გამოთქმა ყუთში დამალული 2 ნივთის შესახებ.

რა აღარ თქვეს: ჩირაღდანი, საშინაო დავალებების ძველი რვეულები, „ვეფხისტყაოსანი“, საკერავი მანქანა, ნაჭრები, „ბაში-აჩუკთან“ დაკავშირებული ნივთები…

დაფაზე დავწერე სიტყვა სიხარული და ვთხოვე, თითოეულს ეთქვა ერთი რამ, რაც ამ სიტყვის გაგონებისას ახსენდებოდათ.

შემდეგ განმარტეს სიხარული.

საიდუმლოს გამხელის დრო რომ დადგა, კარზე კაკუნი გაისმა. გაღებული კართან კი ვეებერთელა ატმისფერი ტომრები იდო. ასე გაიგეს ბავშვებმა სიურპრიზის შესახებ.

ბავშვებს სათითაოდ გადავეცი მოხატული ბალიში და წიგნი. შევთანხმდით, რომ ორ კვირაში შევიკრიბებით და ლიტერატურულ კაფეში წარადგენენ წაკითხულ წიგნს, წარდგენის ფორმად კი მოხატული ბალიში გვექნება.

შინ რომ ვბრუნდებოდი, სკოლის კარში მერვეკლასელი გოგო-ბიჭები გადიოდნენ – ზოგს იღლიაში ამოეჩარა ბალიში, ზოგს თავზე შემოედო, ზოგს გულზე მიეხუტებინა, თითქოს ბალიშები გაცოცხლდნენ და დამოუკიდებლად მიემგზავრებოდნენ ახალი თავგადასავლებისკენ.

ახლა მეექვსე კლასისთვის დავიწყე საკითხავი ლიტერატურის შერჩევა და უკვე ორი ბალიში შევკერე.

სტატიას დავასრულებ ამერიკელი ფსიქოლოგისა და მოაზროვნის, ერიხ ფრომის, მოსაზრებით, რომელიც რამდენიმე წლის წინ მის ნაშრომში „სიყვარულის ხელოვნება“ ამოვიკითხე და, შეიძლება ითქვას, მასწავლებლობისას ჩემი მამოძრავებელი ძალა გახდა:

„ყველაზე მნიშვნელოვანი არა მატერიალური ნივთების, არამედ ადამიანურ ფასეულობათა გაცემაა. რას აძლევს ერთი ადამიანი მეორეს? აძლევს საკუთარ თავს, ყველაზე ძვირფასს, რაც გააჩნია, საკუთარ სიცოცხლეს. აქ არ არის აუცილებელი იგულისხმებოდეს სიცოცხლის მსხვერპლად გაღება – არამედ, მხოლოდ გაღება იმისა, რაც ცოცხალია ადამიანში. ის გასცემს საკუთარ ინტერესებს, გაგებას, ცოდნას, იუმორს, დარდს – ყველა გამოვლენასა და გამოხატულებას იმისა, რაც მასში ცოცხალია. ამგვარი ქმედებით სხვა ადამიანს ამდიდრებს, ზრდის მასში სიცოცხლისუნარიანობის შეგრძნებას, ამ განცდის საკუთარ თავშივე გაზრდით. გასცემს უანგაროდ;  გაღება თავისთავად მძაფრი სიხარულია. გაცემისას ადამიანს არ შეუძლია გვერდი აუაროს სიახლის შეტანას სხვის ცხოვრებაში და შემდგომ, რასაც იგი წარმოშობს, მასზევე აირეკლება. […] ამრიგად, მეორე ადამიანსაც ეძლევა საშუალება, გასცეს და თავადაც გაიზიაროს ბედნიერება, გამოწვეული იქიდან, რაც მათ ცხოვრებაში შემოვიდა. გაცემის ქმედებაში რაღაც იბადება და ორივე ადამიანი მადლიერია იმ სიახლისა, რომელიც მათთვის იშვა“. (ფრომი 2017, 36)

ეს არის ჩემი Youtube-არხი, სადაც შეგიძლიათ იხილოთ მოხატული ბალიშებით წარდგენილი წიგნების შესახებ ჩაწერილი ვიდეომასალა:

https://www.youtube.com/@%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ფრომი, ერიხ. 2017. სიყვარულის ხელოვნება. თარგ. ეკატერინე შაქარაშვილი. რედ. ელენე სრალიძე. თბილისი: აზრი

თანამედროვე სამყაროში, სადაც როგორც მასწავლებლები, ისე მოსწავლეები ყოველდღიურად იყენებენ გაჯეტებს, ელექტრონულ მოწყობილობებს, ინტერნეტს, სოციალურ ქსელებს, აპლიკაციებს, ხელოვნური ინტელექტის პლატფორმებს და ონლაინ თამაშების პლატფორმებს, უფრო და უფრო მნიშვნელოვანი ხდება მონაცემების დაცვა და კიბერუსაფრთხოების ძირითადი პრინციპების დაცვა. ინფორმირებულობა და წესების დაცვა მნიშვნელოვანია კიბერთაღლითებისა და  ონლაინკრიმინალებისგან,  პირადი მონაცემების გაჟონვის და გავრცელების საფრთხეებისგან მომდინარე საფრთხეების შესამცირებლად.

ინტენეტი და ციფრული სასწავლო პროგრამები უდიდეს შესაძლებლობას ქმნის განვითარებისა და კომუნიკაციისთვის მხოლოდ მაშინ, როცა მას უსაფრთხოდ ვიყენებთ. მასწავლებლების და მშობლების როლი ბავშვების განვითარებაში არა მხოლოდ მათთვის ცოდნის გადაცემა, არამედ ციფრული პასუხისმგებლობის პირადი მაგალითების ჩვენებაა. ეს არის საუკეთესო გზა იმისთვის, რომ მომავალი თაობა იყოს ინფორმირებული, დაცული და პასუხისმგებლიანი როგორც ფიზიკურ, ისე ციფრულ სივრცეში. გახსოვდეთ ისიც, რომ ბავშვები რომლებიც ინტერნეტის მასიური გავრცელების ხანაში ელექტრონული მოწყობილობებით ჭარბად გაჯერებულ სივრცეებში იზრდებიან, არც თუ იშვიათად ზრდასრულებზე სწრაფად ითვისებენ ელექტრონულ პლატფორმებს და მათთან შედარებით შეიძლება მშობლები და მასწავლებლები მეტად დაბნეულები ან არაინფორმირებულები ჩანდნენ, მაგრამ ეს არ გვიხსნის მათზე ზრუნვის პასუხისმგებლობას.

კონკრეტული წესებამდე მნიშვნელოვანია განვსაზღვროთ, რას ვგულიხმობთ კიბერსაფრთხეებსა და მონაცემების დაცვაში.

მონაცემი არის ყველა ყველა ტიპის პირადი ინფორმაცია, რაც შეიძლება თქვენს წინააღმდეგ იქნას გამოყენებული – იქნება ეს დაბადების თარიღი, ბანკის მონაცემები, საცხოვრებელი და სამუშაო ადგილის შესახებ ჩანაწერები, ოჯახის წევრებზე ინფორმაცია თუ თქვენი ინტერნეტსერფინგის ამსახველი დეტალური ჩანაწერები. ყველა ის ინფორმაცია, რასაც თქვენს შესახებ გასცემთ სხვადასხვა პლატფორმებზე, ინახება და სხვადასხვა მიზნით გამოიყენება – მათი ნაწილი საფრთხის მატარებელი არ არის და შეიძლება იყოს თქვენს ინტერესებზე მორგებული სარეკლამო შემოთავაზებებისთვის, თქვენს საცხოვრებელ ადგილთან შესაბამისი სერვისების მოწოდებისთვის გამოყენებული. ნაწილი კი, თუკი თაღლითების ხელში აღმოჩნდა, შესაძლოა თქვენთვის საფრთხის შემცველი გახდეს – ამიტომ მნიშვნელოვანია არ დარეგისტრირდეთ საეჭვო მონაცემებზე, მკაცრად დაიცვათ პაროლების უსაფრთხოება, არ გადასცეთ თქვენი პაროლები სხვა პირებს და გამოიყენოთ ორმაგი ავტორიზაციის სისტემები მეტი დაცულობისთვის.

რაც შეეხება კიბერსაფრთხეებს, ესაა ციფრულ სამყაროში არსებული რისკები, რომელთა ჩამონათვალი უკვე თითქმის ისეთივე ვრცელია, როგორც რეალურ ცხოვრებაში არსებული კრიმინალი. ყველაზე გავრცელებული კიბერსაფრთხეებია:

• ფიშინგი, ანუ ყალბი ბმულების, შეტყობინებების, წერილების საშუალებით პაროლების, ანგარიშების ან სხვა პირადი ინფორმაციის მოპარვა, რაც შემდგომში თაღლითობისთვის ან სხვა დანაშაულებისთვის შეიძლება იყოს გამოყენებული.
• მავნე პროგრამები, რომლებიც ხილულად ან უხილავად შემოდის თქვენს მოწყობილობებში და შეიცავს თქვენს ფაილებზე წვდომის რისკს ან სულაც თქვენი მოწყობილობების დავირუსების და დაბლოკვის საფრთხეებს.
• პირადი მონაცემების გაჟონვა – თქვენი ფოტოების, საკონტაქტო ინფორმაციის არალეგალურად გავრცელება მოწყვლადს ხდით პირადი ცხოვრების დეტალების გასაჯაროების, ბულინგის და თაღლითების თავდასხმების მიმართ.
• კიბერბულინგი, შანტაჟი და ციფრული შევიწროება – ეს არის ბულინგისა და სექსუალური დანაშაულების გადატანა ონლაინ სივრცეში, სადაც მოძალადეს შეუძლია სხვა იდენტობით, ყალბი ანგარიშით და ანონიმურად მოგაყენოთ ზიანი, გამოგძალოთ სექსუალური ხასიათის ფოტო და ვიდეოჩანაწერები, დაგაშანტაჟოთ მათი გამოყენებით, თქვენი გრაფიკული გამოსახულებით შექმნას ყალბი კონტენტი თქვენი დისკრედიტაციისთვის, გამოგძალოთ ფული თქვენს შესახებ მის ხელთ არსებული ინფორმაციის გაუვრცელებლობის პირობით ან გაიძულოთ საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ, იმის შიშით, რომ თქვენზე პირადი ცხოვრების ამსახველ მასალებს გაავრცელებს, გაიძულოთ მისი მოთხოვნების შესრულება.
• ყალბი აპლიკაციები და ვებსაიტები – ეს არის არსებული პლატფორმების ანალოგიით შექმნილი პლატფორმები ცრუ ინფორმაციების გასავრცელებლად, მონაცემების შესაგროვებლად ან ფულის გამოსაძალად.

კიბერსაფრთხეებისგან თავის დასაცავად ეს მარტივი წესები დაგეხმარებათ:

• არასოდეს გაუზიაროთ პაროლო სხვას – შენი პაროლი მხოლოდ შენ გეკუთვნის. ძლიერი პაროლი ძლიერ დაცვას ნიშნავს.
• არ გახსნათ უცნობი ბმულები და უცხოებისგან გამოგზავნილი ფაილები – ესაა თავდაცვა ფიშინგისგან.
• კარგად დაფიქრდით ყველა იმ პირადი მონაცემების გაზიარებისგან ინტერნეტში, რაც შეიძლება საჯაროდ გამოჩნდეს – მობილურის ნომერი, პირადი მონაცემები, სახლის მისამართი, სამუშაო ადგილი სჯობს დახურული იყოს და მხოლოდ უკიდურესი საჭიროებისას გასცეთ სანდო პლატფორმებზე.
• კარგად დაფიქრდით, სანამ რამეს საჯაროდ გააზიარებთ – ყველაფერი, რასაც ინტერნეტში ერთხელ დაპოსტავთ,  იქნება ეს ტექსტურად დაწერილი საკუთარი მოსაზრებები სხვადასხვა საკითხზე, პირადი ფოტოები თუ სხვა ინფორმაცია, სამუდამოდ ტოვებს ციფრულ კვალს წაშლით თუ არა მას გაკრვეული დროის შემდეგ.

ინფორმაციის გავრცელებისას ყოველთვის იფიქრე იმაზე, არის თუ არა ეს ის, რისი გაზიარებაც ნამდვილად გინდა უსაზღვრო ონლაინ სამყაროსთვის. არაერთ ადამიანს კვლავ აქვს განცდა რომ მისი პირადი პროფაილი მართლაც მისი პირადი სივრცეა – მათ ავიწყდებათ რომ ეს უსაზღვრო საერთო სივრცეში მათთვის მონიშნული ადგილია, სადაც მისგან დამოუკიდებლად დადგენილი წესები მოქმედებს და არც ყველა რისკის დაზღვევაა მის ხელთ.

• არ გააბათ მეგობრობა უცნობებთან ინტერნეტში – არ უთხრათ უცხოებს სად ცხოვრობთ, სად სწავლობთ, არ გაუგზავნოთ ფოტოები და არ მოუყვეთ პირადი ამბები. მათი ნაწილი შეიძლება ბავშვებს თანატოლად ეცნობოდეს და ზრდასრული კიბერკრიმინალი იყოს. საეჭვო პირების გამოჩენისას პირად კომუნიკაციებში მოზარდს უნდა ჰქონდეს ზრდასრულების მხარდაჭერისა და დახმარების იმედი ამ ამბების გაზიარებისას – ბავშვებს კიბერკრიმინალებისგან დაცვაში უფროსების ყურადღება და ჩართულობა სჭირდებათ. ისინი არ უნდა განსაჯოთ მათ სიახლოვეს გამოჩენილი საეჭვო უცნობების გამო, ერთადერთი რაც მათ ამ დროს სჭირდებათ, დაცვაა.
• ყურადღებით იყავით აპლიკაციებთან რომელსაც იყენებ – მათი ნაწილი შეიძლება ითხოვდეს წვდომას შენს ფოტოებზე, გადაადგილების მარშრუტებზე თუ სხვა მონაცემებზე. თუკი ასეთ წვდომას აძლევთ აპლიკაციას, დარწმუნებული უნდა იყოთ, რომ ის მათ თქვენი ინტერესების საზიანოდ არ გამოიყენებს და ასევე ამ ინფორმაციის გაზიარება ღირს იმ სიკეთეებისთვის, რასაც აპლიკაციის გამოყენება მოგიტანთ.
• გამოიჩინეთ სიფრთხილე თქვენს მოწყობილობებთან და ანგარიშებთან დაკავშირებით – არ დატოვოთ ტელეფონი ან სხვა პირადი გაჯეტი ისეთ სივრცეში უყურადღებოდ, სადაც მასზე წვდომა შეიძლება ჰქონდეთ სხვა პირებს, არ დატოვოთ თქვენი ანგარიშები გახსნილი საერთო მოხმარების კომპიუტერებში – სკოლებსა და ოფისებში. სასურველია ფრთხილად იყოთ ღია უფასო ქსელის გამოყენებისასაც – ამ ქსელების გავლით თქვენს მონაცემებზე წვდომის რისკი იზრდება.
• ფრთხილად კიბერბულინგთან – არ გახდეთ მოძალადე ციფრულ სამყაროში და ყოველთვის ფრთხილად იყავით სხვებზე ძალადობის შემთხვევებში – ერთმანეთის დაცვა, ინფორმირება და მხარდაჭერა მნიშვნელოვანია. იმის მიუხედავად რომ ციფრული სამყარო იძლევა ანონიმურად მოქმედების შესაძლებლობას, საბოლოოდ ყველანაირი ანონიმური დანაშაულის უკან მდგარი ადამიანის პოვნა შესაძლებელია იმის გათვალისწინებით, რომ ციფრული კვალის დატოვების გარეშე ინტერნეტში რაიმეს გაკეთება შეუძლებელია – შესაბამისად, სჯობს როგორც რეალურ ცხოვრებაში, ისე ონლაიანაც წესიერი მოქალაქე იყოთ.
• დაიცავით ასაკობრივი შეზღუდვა და გამოიყენეთ მშობლების ფილტრები – არ მისცეთ ბავშვებს 13 წლამდე სოციალურ ქსელებში პირადი ანგარიშების გახსნის უფლება, დაუყენეთ ასაკის შესაბამისად კონტენტის შემზღუდავი ფილტრები და ყურადღებით იყავით იმ სივრცეების მიმართ, სადაც განსაკუთრებით ბევრ დროს ატარებს ბავშვი – იქნება ეს ონლაინ თამაშები, სოციალური ქსელების პლატფორმები თუ კონკრეტული ვებ-საიტები.

იყო იდეალური. მასწავლებელი ეს ერთგვარი მახე და ჩიხია. .ამ დროს  ვცდილობთ ვიყოთ ყველაფრისთვის მზად, ვუპასუხოთ ყველა კითხვას. ვიყოთ მომთხოვნები, ამასთანავე მეგობრულები.  მაგრამ სად გადის ზღვარი?

ფილმი *„The Kindergarten Teacher“* არ არის ტიპური სასწავლო დრამა. მასწავლებელი, რომელიც შთაგონებულია მოსწავლის პოეზიით, იმდენად ეძლევა მის იდეალს, რომ გასცდება ზღვარს. მან გააზრებული გადაწყვეტილება მიიღო? არა. მაგრამ რა ხდება ამ გადაცდომაში — პედაგოგის სიგიჟე თუ მისი უმწეობა სამყაროს წინაშე, სადაც პოეზია დაკარგულია?

ამ ფილმმა რაღაც უცნაური სიმშვიდე მომიტანა. არაიმიტომ, რომ გავამართლე პერსონაჟის საქციელი — არამედ იმიტომ, რომ ვიგრძენი: მასწავლებელიც ცდება. და ეს შეცდომა სულაც არ შლის მის განცდას, რომ სილამაზეს ეძებდა. ის უბრალოდ დაიღალა. და ეს სევდიანი ადამიანური დაღლა მეც ძალიან მეცნო.

მასწავლებლობა ემოციური გზაა — ზოგჯერ ვერ ვხედავთ მოსწავლის ნიჭს, ზოგჯერ — ვაფერხებთ. ზოგი შეცდომა ჩვენს პროფესიულ ბიოგრაფიაში არ იწერება, მაგრამ გულში გრჩება. ფილმი გვეუბნება: ესეც ნაწილია. და სანამ პასუხს ვეძებთ, მთავარია, საკუთარ თავში საკმარისი ადგილი დარჩეს შეცდომისთვისაც.

ეს კი გვხდის ადამიანად. და სწორედ ამიტომ ვართ მასწავლებლები — ადამიანები, რომლებსაც უფლება აქვთ გზადაცდენის, რათა გზა სანდოდ გააგრძელონ ბავშვებმა.

ამ ფილმში ყველაზე მნიშვნელოვანი სათქმელი ისაა რომ მასწავლებელიც ცდება.

რას გვასწავლის შეცდომა?

1. შეცდომა ფოკუსის შეცვლის სიგნალია.
    როცა გაკვეთილზე მიდიხარ ერთი მოლოდინით და ვითარება სხვაგვარად ვითარდება — ეს არაა პროფესიული მარცხი. ეს მოწვევა ცვლილებაზეა.
2. შეცდომა ინდივიდუალური მიდგომის საწყისია.
    ზოგჯერ მასწავლებელი სტანდარტს ებღაუჭება — და ავიწყდება, რომ ბავშვებს განსხვავებული საჭიროებები აქვთ. შეცდომა გვაჩვენებს, რომ ერთი ჩარჩო ყველას ვერ მოერგება.
3. შეცდომის აღიარებით ურთიერთობა გამყარდება.
    როცა მოსწავლეს გულწრფელად ვუტყდებით: „შეიძლება ამჯერად არასწორად მივუდექი“, ის იწყებს ნდობას.
4. შეცდომა ზრდის მოდელია.
    თუ გვინდა, რომ მოსწავლეებს არ შეეშინდეთ მარცხის, პირველ რიგში მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს გამბედაობა საკუთარ შეცდომასთან მშვიდად ყოფნის.

როგორ გამოვიყენოთ ეს ?

• გაკვეთილის შემდეგ ჩვევა: დღის ბოლოს საკუთარ თავს დაუსვი სამი შეკითხვა:
  რა გამომივიდა კარგად?
   რა ვისწავლე მოსწავლეებისგან?