ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენება დღევანდელი საგანმანათლებლო პროცესის განუყოფელი ნაწილი გახდა, როგორც მოსწავლეებისთვის ასევე მასწავლებლებისთავის. თანამედროვე საკლასო ოთახებში სრულად თუ არა ნახევრად მაინც უკვე ჩაანაცვლა ფურცელი პლანშეტებმა და კომპიუტერებმა, შესაბამისად მოსწავლეებისთვის აღარ არის საინტერესო სწავლების ტრადიციული მეთოდები და მათ სჭირდებათ ისეთი პროგრამები რომლებიც საშუალებას მისცემენ განივითარონ თავიანთი მრავალმხრივი უნარები. ამ პროცესში არ უნდა დაგვავიწყდეს თავად მასწავლებელი რომლსაც ციფრული ტექნოლოგიები უმარტივებს საქმეს დააინტერესოს და უფრო აქტიურად ჩააბას თავის მოსწავლეები სასწავლო პროცესში.

თანამედროვე სწავლების მეთოდები აგებულია ახალი პროდუქტის შექმნაზე და ამისთვის ვფიქრობ ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა Zeemap-ის პლათფორმა, რომელიც შეუძლია გამოიყენოს როგორც უცხო ენის ასევე ისტორიისა და გეოგრაფიის მასწავლებლებმა და არამარტო.

უცხო ენების სწავლებაში – მოსწავლეებს შეუძლიათ შექმნან რუკები, სადაც მონიშნავენ იმ ქვეყნების და ქალაქების ადგილებს, სადაც საუბრობენ ინგლისურ ენაზე, რასაც სწავლობენ. ასევე, მათ შეუძლიათ დაამატონ მნიშვნელოვანი კულტურული და ისტორიული ადგილები, აღწერონ მათი მნიშვნელობა და წარადგინონ კლასის წინაშე.

ისტორიის სწავლებისას  – მოსწავლეებმა  შეიძლება შექმნან ისტორიული მოვლენების რუკები, სადაც მონიშნავენ მნიშვნელოვან ადგილებს აღწერენ მოვლენებს. მაგალითად, მეორე მსოფლიო ომის დროს მომხდარი მოვლენების რუკა, სადაც იქნება თითოეული ბრძოლის ადგილმდებარეობა და აღწერა.

გეოგრაფიის სწავლებისას – მოსწავლეებმა  შეიძლება  შექმნან სხვადასხვა ტიპის ინტერაქტიური რუკები და სასწავლო მიზნის შესაბამისას  შეიძლება დაამატონ ინფორმაცია კლიმატის, ბუნებრივი რესურსების, მოსახლეობის და სხვა მონაცემების შესახებ.

ეს საშუალებას მისცემს სტუდენტებს, შექმნან ახალი პროდუქტები, რომლებიც შეიქმნა  მათი უნარების და ცოდნის გამოყენებით.

Zeemap-ის პლატფორმა ძლიერი ინსტრუმენტია, რომელიც მრავალმხრივ გამოიყენება სწავლების პროცესში და სხვა პროექტებში.

Zeemap-ის ძირითადი შესაძლებლობებია

მულტიმედიის ინტეგრაცია – აუდიო და ვიდეო ფაილების დამატება, რაც უფრო საინტერესოს და ინტერაქტიულს ხდის რუკას –  სურათების და გრაფიკული მასალის ჩასმით თითოეულ ნიშანთან.

ინფორმაციის გაზიარება – რუკების გაზიარება და გამოქვეყნება ონლაინ, რათა სხვა ადამიანებმაც შეძლონ მისი ნახვა და გამოყენება. QR კოდების გენერაცია, რომლის საშუალებითაც მარტივად შეიძლება რუკის გაზიარება.

თანამშრომლობა და გუნდური მუშაობა-ერთობლივი მუშაობის შესაძლებლობა, სადაც რამდენიმე მომხმარებელს შეუძლია ერთდროულად იმუშაოს ერთ რუკაზე.

დროში განახლება – რუკების და ნიშნების განახლება საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს და მასწავლებლებს იმუშაონ აქტუალურ და მუდმივად განახლებულ მონაცემებზე.

ინტერაქტიულობა და ანიმაციები – ინტერაქტიული ნიშნები და მარშრუტები,  უკეთესად წარმოაჩენს ინფორმაციას.ანიმაცია, რომელიც ვიზუალურად აჩვენებს მონაცემების ცვლილებებს დროში.

მინდა გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება ამ პლატფორმის გამოყენებასთან დაკავშირებით. ჩემთვის საკმაოდ საინტერსო აღმოჩნდა მეშვიდე კლასელებთან ინგლისურ ენაში ამ პლათფორმაზე მუშაობა. მოსწავლეებმა ეს ნამუშევარი მიძღვნეს მოგზაურობის თემას და თავიანთი იტალიელი თანატოლი სტუმრებითვის შექმნეს ონლაინ გზამკვლევი(ციფრული რუკა), რომელზეც მათ მონიშნეს ათი ტურისტული ლოკაცია თბილისში რომლის მონახულებასაც ისინი ურჩევდნენ თავიანთ იტალიელ მეგობრებს. რუკაზე აღნიშნულ ლოკაციებს თან დაურთეს ინფორმაცია, მოსანახულებელი ძეგლების შესახებ, როგორც ტექსტის სახით ასევე აუდიო ფორმით, რომელიც თავად ჩაწერეს.

პროექტზე მუშაობა ძალიან საინტერესო აღმოჩნდა ბავშვებისთვის და პირადად ჩემთვის რადგან მუშაობის პროცესში წავაწყდით არაერთ სირთულეს რომელსაც დიდი მონდომებით უმკლავდებოდნენ, პროცესისი მიმდინარეობისას არაერთი ხარვეზი აღმოაჩინეს თავად ბავშვებმა თავიანთ ნამუშევრებში და მუდმივად ხვეწდნენ მანამ სანამ სასურველი შედეგი არ მიიღეს.

ჩემი დაკვირვებით ამ სამუშაომ პროექტში ჩართულ მოსწავლეებს განუვითარა ისეთი უნარები როგორიცაა ინფორმაციის მოძიება, დახარისხება, კრიტიკული აზროვნება და აუმაღლა ცნობიერება ციფრულ წიგნიერებაში. მნიშვნელოვნად გაზარდა მათში თანამშმრომლობითი და გუნდური მუშაობის უნარები. ვფიქრობ მსგავსი პროექტები შესანიშნავი საშუალეებაა, განსაკუთრებით უცხო ენაში როგორც წერითი და წაკითხულის გააზრების ასევე მოსმენისა და საუბრის უნარების განვითარებისათვის. ასევე აღსანიშნავია რომ მსგავსი ნაშრომები საუკეთესო მეთოდია ბავშვის ჰოლისტური შეფასებისათვის, რომელიც ადამიანის ფართო შესაძლებლობებს ადგენს და  ქულაზე ნაკლებად არის ორიენტირებული.

მოცემულ ლინკზე არის მეშვიდეკლასელების მიერ განხორციელებული პროექტის შედეგი:

https://www.zeemaps.com/map?group=4677446&add=1&fbclid=IwAR1fFuO-EY3qnIEGYdwADn2xPFYfLHg1WWlfZb3MBw16mPWgn4yxC5sUEa0

მიღწეული შედეგები

ენობრივი განვითარება –  მოსწავლეებმა შეიმუშავეს ინგლისურენოვანი აღწერა თითოეული  ლოკაციისთვის, რამაც გააუმჯობესა მათი წერის და საუბრის უნარები.

კულტურული ცოდნა –  თითოეულმა სტუდენტმა შეისწავლა და გააზრებულად აღწერა თბილისის ღირშესანიშნაობები, რაც დაეხმარა მათ უკეთ გაიგონ საკუთარი ქალაქის კულტურული მემკვიდრეობა.

ტექნოლოგიური უნარები –  მოსწავლეებმა ისწავლეს როგორ გამოიყენონ Zeemap-ის პლატფორმა, დაამატონ ინფორმაცია და შეასრულონ აუდიო ჩანაწერები.

  პროექტმა აჩვენა, რომ ინტეგრირებული მიდგომა, რომელიც აერთიანებს ენების, კულტურის და ტექნოლოგიების სწავლას, ძალიან ეფექტურია მოსწავლეების მოტივაციის და ჩართულობის გასაზრდელად. Zeemap-ის პლატფორმის გამოყენებამ გააღრმავა სწავლების პროცესი, რამაც საშუალებას მისცა მოსწავლეებს უფრო ინტერაქტიული და შემოქმედებითი ყოფილიყო პროცესი. შედეგად, სტუდენტებმა არა მხოლოდ გააუმჯობესეს თავიანთი ენობრივი და ტექნოლოგიური უნარები, არამედ პროდუქტიულად ჩაერთვენ თბილისის კულტურული მემკვიდრეობის შესწავლაში.

სწავლების პროცესში თამაშების ინტეგრაცია, ადრე უჩვეულო იდეა იყო, მაგრამ  დღეს ნორმად არის ქცეული. ეს მიდგომა საფუძვლიანად არის გამოკვლეული და ეყრდნობა  სხვადასხვა საგანმანათლებლო თეორიას და აკადემიურ  კვლევებს, რომლებიც ასაბუთებენ, რომ თამაშით სწავლებას შეუძლია ხელი შეუწყოს ბავშვების კოგნიტურ, ემოციურ, სოციალურ და ფიზიკურ განვითარებას.  ჟან პიაჟეს კოგნიტური განვითარების თეორია ხაზს უსვამს თამაშის მნიშვნელობას ბავშვის ინტელექტუალურ განვითარებაში. პიაჟე მიიჩნევს, რომ ბავშვი თამაშის საშუალებით ითვისებს და აცნობიერებს გარემოს (Piaget, 1951). თამაში ეხმარება ბავშვს პრობლემების გადაჭრის უნარების განვითარებაში, რადგან ის ხშირად მოიცავს გამოწვევებსა და ამოცანებს, რომლებიც ბავშვებს მოუწევთ გადაჭრან (Garris, Ahlers, & Driskell, 2002).  თამაშის დროს ბავშვები განიცდიან სხვადასხვა ემოციებს, რაც ხელს უწყობს მათ ემოციური რეგულაციის უნარების განვითარებას. სტიუარტ ბრაუნის კვლევები აჩვენებს, რომ თამაში ხელს უწყობს ფსიქოლოგიურ და ემოციურ კეთილდღეობას, ასევე კრეატიულობის განვითარებას (Brown, 2009). ბავშვები, რომლებიც ხშირად თამაშობენ, უკეთესად უმკლავდებიან სტრესს და ემოციებს, რაც აძლიერებს მათ ემოციურ სტაბილურობას (Russ, 2004). ლევ ვიგოტსკის სოციოკულტურული თეორია ადასტურებს, რომ თამაში მნიშვნელოვანია სოციალური უნარების განვითარებისთვის. ვიგოტსკი ხაზს უსვამს სოციალური ინტერაქციების როლს ბავშვის განვითარებაში და მიიჩნევს, რომ თამაში ეხმარება ბავშვებს გაითავისონ სოციალური ნორმები და კულტურული ღირებულებები (Vygotsky, 1978). ჯგუფური თამაშები ხელს უწყობენ ბავშვების თანამშრომლობის, კომუნიკაციისა და გუნდური მუშაობის უნარების განვითარებას (Johnson, Johnson, & Stanne, 2000). აქტიური თამაშები, რომლებიც მოითხოვენ მოძრაობასა და კოორდინაციას, ხელს უწყობენ ბავშვების მოტორული უნარების განვითარებას. კვლევები აჩვენებენ, რომ ფიზიკური აქტივობა თამაშების დროს აუმჯობესებს ჯანმრთელობას და ხელს უწყობს ჯანსაღი ცხოვრების წესის ჩამოყალიბებას (Pellegrini & Smith, 1998). თამაშებით სწავლება ხშირად უფრო საინტერესო და მოტივაციურია ბავშვებისთვის, ვიდრე ტრადიციული სწავლების მეთოდები. ინტერაქტიული თამაშები ეხმარებიან ბავშვებს უფრო აქტიურად ჩაერთონ სასწავლო პროცესში და გააუმჯობესონ თავიანთი ცოდნა (Gee, 2003). კვლევებით დასტურდება, რომ თამაშებით სწავლება ზრდის ბავშვების მოტივაციას და ჩართულობას სასწავლო პროცესში (Malone & Lepper, 1987). ბევრი თამაში მოიცავს ტექსტებსა და დიალოგებს, რომლებიც ეხმარებიან ბავშვებს ახალი სიტყვების და ფრაზების სწავლაში. კვლევებით დასტურდება, რომ ვიდეო თამაშები არის  ეფექტური იარაღი  ენის შესწავლისთვის, რადგან ისინი ეხმარებიან ბავშვებს ენობრივი პრაქტიკის გაუმჯობესებაში (Sykes, Reinhardt, & Thorne, 2010).

თამაშით სწავლებასთან დაკავშირებით შეუძლებელია არ გამოვკვეთოთ დიმიტრი უზნაძისა და შალვა ამონაშვილის ღვაწლი. რაც შეეხება სასწავლო პროცესზე ვიდეო თამაშების გავლენას, კვლევებით არაერთგვაროვანი დასკვნები გაკეთდა. რადგან ეფექტიანობაზე უნდა ვიმსჯელოთ ისეთი ფაქტორების მიხედვით, როგორიცაა თამაშის ტიპი, თამაშის ხანგრძლივობა და მოთამაშის ინდივიდუალური მახასიათებლები. ამ ტიპის კვლევებისთვის გაგაცნობთ რამდენიმე მათგანს: სტენფორდის უნივერსიტეტის პროფესორის – ჯეიმს პოლ ჯის კვლევა ,,რა უნდა გვასწავლოს ვიდეო თამაშებმა სწავლისა და წიგნიერების შესახებ“, ასევე შეფერის, სკუაირის, ჰალვერსონის და ჯეიმს პოლ ჯის ერთობლივ ნამუშევარს ვიდეო თამაშების საგაკვეთილო სივრცეში ინტეგრირებასთან დაკავშირებით. ყოველი მათგანი ხაზს უსვამს და კვლევებით ადასტურებს საგაკვეთილო სივრცეში ვიდეო თამაშების გამოყენების ეფექტურობას.  გთავაზობთ იმ  ნაშრომებს და კვლევებს, რომლებიც ასახავენ ვიდეო თამაშების გამოყენებისა  შედეგების სხვადასხვა ასპექტებს სასწავლო პროცესში.

ჯეიმს პოლ ჯის წიგნი What Video Games Have to Teach Us About Learning and Literacy (2003) ერთ-ერთი პირველი  ნაშრომია, რომელიც ვიდეო თამაშების სასწავლო პოტენციალს იკვლევს. ჯი ამტკიცებს, რომ ვიდეო თამაშები წარმოუდგენელ შესაძლებლობებს გვთავაზობენ სწავლისა და წიგნიერების გაუმჯობესებისათვის. მისი აზრით, ვიდეო თამაშები საშუალებას აძლევენ მოთამაშეებს ინტენსიურად ისწავლონ, განავითარონ კოგნიტიური უნარები და მიიღონ ახალი ცოდნა. ჯის ნაშრომები მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ იმის გაგებაში, როგორ შეიძლება ვიდეო თამაშები გამოყენებულ იქნას როგორც სასწავლო რესურსი.

Shaffer, Squire, Halverson, Gee (2005) – Video Games and the Future of Learning – ნაშრომი განიხილავს ვიდეო თამაშების შესაძლებლობებს სასწავლო პროცესში. ავტორები ამტკიცებენ, რომ ვიდეო თამაშები შეიძლება გახდეს ინოვაციური და ეფექტიანი ინსტრუმენტი სწავლებისათვის, რაც საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს აქტიურად და მოტივირებულად ისწავლონ. კვლევა ხაზს უსვამს ვიდეო თამაშების მნიშვნელობას პრაქტიკულობას და რეალური ცხოვრებაში ადაპტაციის უნარების განვითარების მნიშვნელობას.

Blumberg et al. (2013) – The Impact of Recreational Video Game Play on Children’s and Adolescents’ Cognition: ამ სტატიაში განიხილება, როგორ შეიძლება ვიდეო თამაშებმა ხელი შეუწყოს ბავშვებისა და მოზარდების კოგნიტიური უნარების განვითარებას. კვლევა აჩვენებს, რომ სწორად შერჩეული თამაშები ხელს უწყობენ კრიტიკული აზროვნების, პრობლემების გადაჭრისა და შემოქმედებითი უნარების განვითარებას.

Connolly et al. (2012) – A Systematic Literature Review of Empirical Evidence on Computer Games and Serious Games – ეს სისტემური მიმოხილვა აერთიანებს სხვადასხვა კვლევების შედეგებს და აჩვენებს, რომ კომპიუტერული თამაშები შეიძლება იყოს სასწავლო პროცესის მნიშვნელოვანი კომპონენტი. კვლევის შედეგად ირკვევა, რომ სწავლისთვის განკუთვნილი თამაშები ხელს უწყობენ მოსწავლეთა ჩართულობას და სწავლების პროცესის გაუმჯობესებას.

Granic, Lobel, Engels (2014) – The Benefits of Playing Video Games –   სტატია ამტკიცებს, რომ ვიდეო თამაშებს მრავალი დადებითი მხარე აქვთ, რომლებიც შეიძლება სასწავლო პროცესში გამოყენებულ იქნას. ავტორები განიხილავენ, როგორ უწყობენ ვიდეო თამაშები ხელს სოციალურ, ემოციურ და კოგნიტიურ განვითარებას.

ლიტერატურის მიმოხილვის შედეგად იკვეთება – ვიდეო თამაშების გამოყენება სასწავლო პროცესში საინტერესო და პერსპექტიული მიდგომაა, რომელიც შეიძლება მნიშვნელოვნად გააუმჯობესოს სწავლების პროცესი. მიუხედავად იმისა, რომ ვიდეო თამაშების გამოყენებას აქვს როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი მხარეები, სწორი შერჩევისა და ინტეგრირების შემთხვევაში, მათ შეუძლიათ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანონ სასწავლო პროცესის გაუმჯობესებაში. ლიტერატურის ანალიზი აჩვენებს, რომ ვიდეო თამაშები შეიძლება გახდეს ეფექტური ინსტრუმენტი სწავლებისათვის, თუ ისინი გამოყენებული იქნება შესაბამისი სტრატეგიებისა და მეთოდების გამოყენებით.

მიუხედავად უცხოურ კვლევათა სიმრავლისა, ქართულ რეალობაში მსგავსი კვლევების არსებობა ძალზედ მწირია. ამიტომ გადავწყვიტეთ  გამოგვეკითხა მოსწავლეთა მშობლები აღნიშნული ტიპის თამაშების, როგორც სწავლების  საშუალებების,  გამოყენებასთან დაკავშირებით და დაგვედგინა მათი  გავლენა ბავშვის კოგნიტურ განვითარებაზე.

ამ კვლევის მიზანია – გაანალიზდეს რა გავლენა აქვს  დიდაქტიკურ და ვიდეო თამაშების  გამოყენებას  სასწავლო პროცესზე საქართველოში. კვლევისთვის შემუშავდა კითხვარი, რომელიც  მოსწავლეების, სტუდენტების, მასწავლებლებისა და მშობლების ხედვებსა და გამოცდილებას  სწავლობს  დიდაქტიკურ და ვიდეო თამაშებთან დაკავშირებით.

კვლევითი კითხვა – რა გავლენას ახდენენ დიდაქტიკური თამაშები და ვიდეო თამაშები სასწავლო პროცესზე, მოსწავლეთა სწავლის შედეგებზე საქართველოში?

დამხმარე კვლევითი კითხვები:

როგორია მოსწავლეების და მოსწავლეების მიერ ვიდეო თამაშების გამოყენების სიხშირე და ხანგრძლივობა? (რამდენად ხშირად თამაშობენ ვიდეო თამაშებს? საშუალოდ, რამდენი საათი ხარჯავენ კვირაში ვიდეო თამაშებზე?)

რა ტიპის ვიდეო თამაშებს თამაშობენ მოსწავლეები ?(რა კატეგორიის თამაშებია პოპულარული სასწავლო პროცესში?რომელი თამაშები მიგაჩნიათ სასარგებლოდ სასწავლო პროცესში და რატომ?)

როგორ აღიქვამენ ვიდეო თამაშების გავლენას აკადემიურ მოსწრებაზე?(ვიდეო თამაშების რომელი ასპექტები უწყობენ ხელს სასწავლო პროცესს? არის თუ არა რაიმე კონკრეტული თამაში, რომელიც განსაკუთრებულად ეფექტიანად ითვლება სასწავლო მიზნების მიღწევაში?)

როგორია მასწავლებლებისა და მშობლების ხედვა ვიდეო თამაშების სასწავლო პროცესში გამოყენებაზე?(მხარს უჭერენ თუ არა მასწავლებლები და მშობლები ვიდეო თამაშების გამოყენებას?აქვთ თუ არა მასწავლებლებს გამოცდილება სასწავლო პროცესში ვიდეო თამაშების გამოყენებაზე?)

რა დამატებითი მოსაზრებები აქვთ მოსწავლეებს ვიდეო თამაშების სასწავლო პროცესში გამოყენებასთან დაკავშირებით?(რა დადებითი და უარყოფითი მხარეები აქვთ ვიდეო თამაშებს სასწავლო პროცესში?რა დამატებითი შეთავაზებები აქვთ მოსწავლეებსა და სტუდენტებს სასწავლო პროცესის გაუმჯობესებისთვის ვიდეო თამაშების მეშვეობით?)

საკვლევ ობიექტად მშობლების შერჩევა მოხდა იმიტომ, რომ,   სწორედ, მშობელი არის ყველაზე მნიშვნელოვანი პირი თავისი აღსაზრდელის განვითარების სადარაჯოზე. კვლევა მიმდინარეობდა 2 კვირის განმავლობაში, ონლაინ, ანკეტირების გზით. კვლევის მეთოდები გახლდათ, რაოდენობრივი  გამოიკითხა 100 მშობელი და წარმოგიდგენთ კვლევის შედეგებს.

ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში საკმაოდ პოპულარულია დიდაქტიკური თამაშები.  აღსანიშნავია, რომ ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის მასწავლებლები კარგად იცნობენ მთელ რიგ დიდაქტიკურ თამაშებს, რომელთა ნაწილი გრიფირებულ სასკოლო სახელმძღვანელოებში გვხვდება. აღსანიშნავია, რომ ამ თემაზე სატრენინგო მოდულებია მომზადებული  სწავლების პირველი საფეხურის მასწავლებლებისთვის (G-Pred, USAID ) 

კვლევა – დიდაქტიკური და ვიდეო თამაშების როლი  მოსწავლის სწავლა-აღზრდის კუთხით

უპირველეს ყოვლისა, გაგაცნობთ დიდაქტიკურ თამაშებთან დაკავშირებით ქართველი მშობლების დამოკიდებულებებს.

• გამოკითხული ადამიანების სრული უმრავლესობა კითხვაზე: ,,სწავლების პროცესში, ღირებულად მიგაჩნიათ თუ არა დიდაქტიკური თამაშების გამოყენება?“ – აფიქსირებს პასუხს – დიახ.
• ასევე სრული უმრავლესობა კითხვაზე: ,, რომელი საგნის სწავლებაში უწყობს ხელს მსგავსი ტიპის სააზროვნო თამაშების გამოყენება?“ – პასუხობს – ყველა საგნის ათვისებაში ეხმარება მოსწავლეს ამგვარი თამაშების დაბალანსებულად ინტეგრირება სასწავლო პროცესში.
• კითხვაზე ,,სწავლების რომელ საფეხურზე მიგაჩნიათ მართებულად თამაშით სწავლების ელემენტების გამოყენება?“ გამოკითხულთა 73,3% აფიქსირებს პასუხს დაწყებითი საფეხური, ხოლო 26,7% ყველა საფეხურზე დადებითი შედეგის მომტანად მიაჩნია. ასევე აღნიშნავენ რომ, მშობელთა უმრავლესობის მოსაზრებით, სკოლამდელ ასაკში თამაშით სწავლება შეუცვლელია.

დიდაქტიკური თამაშების ეფექტურობის კიდევ ერთი მაგალითის წარმოსაჩენად მივმართეთ პატარა ექსპერიმენტს, მოვიძიეთ ისეთი მოსწავლეები რომლებსაც სკოლამდელ ასაკში ეთამაშებოდნენ დიდაქტიკურ თამაშებს, კერძოდ, ფონოლოგიური უნარების განმავითარებელ თამაშს – ბგერებიდან სიტყვის გამთლიანება და დავაკვირდით რამდენად იქონიებდა გავლენას აღნიშნული საფუძველი საანბანო პერიოდზე. ამ დინამიკური პროცესის უკეთ აღსაწერად ისევ მშობელთა გამოკითხვა დაგვჭირდა. ამისათვის გამოვიკითხეთ 48 მშობელი და წარმოგიდგენთ შედეგებს.

• გამოკითხული 48 მშობლიდან 31 ეთამაშებოდა აღნიშნულ თამაშს და 17 არა. მოცემული 31 ბავშვიდან 25-ს ძალიან გაუმარტივდა კითხვის სწავლების პროცესი, 6-ს კი, მეტ-ნაკლებად გაურთულდა.
• 17 ბავშვიდან რომელსაც არ ეთამაშებოდნენ აღნიშნულ დიდაქტიკურ თამაშს, მშობლების თქმით –  16-ს ძალიან გაურთულდა კითხვის სწავლების პროცესი, ხოლო 1-ს გაუმარტივდა.

ჩვენი კვლევიდანაც თვალნათლივ ჩანს დიდაქტიკური თამაშების ეფექტურობა და ამას გამოკითხული მშობლების უმრავლესობაც აფიქსირებს. რაც შეეხება ვიდეო თამაშების, როგორც სასწავლო ინსტრუმენტის, გამოყენებას სწავლების პროცესში, მეტად განსხვავებული შედეგი მივიღეთ.

წარმოგიდგენთ კვლევის მეორე ნაწილს,  ვიდეო თამაშების როლს სწავლების პროცესში. რა დადებითი და უარყოფითი გავლენა შეიძლება ჰქონდეს მას და რამდენად ეთანხმებიან მის გამოყენებას სწავლების პროცესში.

• გამოკითხულ მშობელთა 62% აფიქსირებს, რომ სწორად შერჩეული, ასაკობრივი მონაცემებისა და დროის მენეჯმენტით მორგებულმა კომპიუტერულმა თამაშებმა: ხელი შეუწყო მოსწავლეთა სოციალური ინტერაქციის უნარების განვითარებას, რადგან ბევრი ვიდეო თამაში მოითხოვს ჯგუფურ თამაშებს.
• 47 % ამბობს, რომ კომპიუტერულმა თამაშებმა ხელი შეუწყო მისი მოტივაციის ამაღლებას და კომპიუტერული თამაშის სახით მიწოდებულ დავალებას უფრო ხალისით ეკიდება.
• 50 % აფიქსირებს, რომ ხელი შეუწყო პრობლემის გადაჭრის უნარის განვითარებაში, რადგან ბევრი ვიდეო თამაში მოითხოვს კრიტიკულ აზროვნებასა და პრობლემის გადაჭრას, რამაც გამოუმუშავათ ეს უნარები.
• 55 % ამბობს რომ, ხელი შეუწყო სივრცითი აღქმის უნარის განვითარებას, რადგან არის ისეთი თამაშები, რომლებიც მოიცავს ნავიგაციას და ობიექტების მანიპულაციას სივრცეში.
• 90 % აფიქსირებს, რომ ვიდეო თამაშების გამოყენებამ სასწავლო პროცესში ხელი შეუწყო უცხო ენის ათვისებას.
• გამოკითხული მშობლების 77,5 % ამბობს, რომ ვიდეო თამაშების გამოყენება მოქმედებს მათი შვილების გონებაგაფანტულობაზე და ამის მიზეზად მის გადაჭარბებულ, არამიზნობრივ გამოყენებას ასახელებენ.
• 50 % ამბობს რომ კომპიუტერის გადაჭარბებულმა გამოყენებამ იმოქმედა მის სოციალურ იზოლაციაზე. ამის მიზეზად აფიქსირებენ, გადაჭარბებულ მოხმარებას და რეალურ სივრცეში თამაშს ვირტუალური ურჩევნიათ.
• 65 %-ის მოსაზრებით, ვიდეო თამაშების გამოყენებამ გამოიწვია მისი დამოკიდებულება და მიჯაჭვულობა თამაშებზე. ამის მიზეზადაც დროის გადაჭარბებული რაოდენობა დაასახელეს.
• კითხვაზე ,,კომპიუტერულმა თამაშებმა იმოქმედა თუ არა თქვენი შვილის ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე“ – 22,5 % ამბობს – არა. 27,5 % – დიახ და 50 % – ამბობს, რომ ამ ეტაპზე გამოხატული არაფერია.
• კითხვაზე ,,დროის მენეჯმენტის, შინაარსისა და სასწავლო მიზნების გათვალისწინებით, კომპიუტერული თამაშების ჩართვა სწავლების პროცესში როგორ მოქმედებს მოსწავლეთა აკადემიურ მოსწრებაზე“ გამოკითხული მშობლების 57,5 % ამბობს დადებითან, ხოლო 42,5 % – უარყოფითან.
• და ბოლოს, კითხვაზე: ,,სწავლების პროცესში კომპიუტერული თამაშები უფრო ეფექტურია თუ ინტერაქტიული თამაშები“ – 51,9 % აფიქსირებს პასუხს – ორივე მათგანის სწორად ინტეგრირება სასწავლო პროცესთან იძლევა საუკეთესო შედეგს.

ზემოაღნიშნული კვლევიდან, ანალიზიდან და შედეგებიდან გამომდინარე წარმოგიდგენთ შემდეგ დასკვნებს:

• გამოკითხულ მშობელთა სრული უმრავლესობა დადებითად აფასებს დიდაქტიკური თამაშების გამოყენებას სასწავლო პროცესში, განსაკუთრებით მის სკოლამდელ და სწავლების დაწყებით საფეხურზე, ასევე აღნიშნავენ მის როლს აკადემიური მოსწრების გაუმჯობესების თვალსაზრისით.
• სწორად შერჩეული და ზომიერად გამოყენებული ვიდეო თამაშების ჩართვას სასწავლო პროცესში გამოკითხულ მშობელთა მხოლოდ ნახევარი მიესალმება. მისი უპირატესობა გამოიკვეთა უცხო ენათა შესწავლის თვალსაზრისით. სხვა დადებითი მახასიათებლების მხრივ, იქნება ეს სოციალური ინტერაქცია, მოტივაციის ამაღლება, პრობლემის გადაჭრის უნარის განვითარება, თუ სივრცეში ორიენტაციის უნარ-ჩვევები, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ გამოკითხული მშობლების მოსაზრებები გაიყო და ნაწილი აღნიშნავს მის ეფექტურობას და ნაწილი კი, გამორიცხავს მის სარგებლიანობას სწავლების პროცესში.

კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით შევიმუშავეთ  სარეკომენდაციო პაკეტი, რომელიც მოიცავს სწავლების პროცესში გამოსაყენებელ რამდენიმე ვიდეო თამაშს. სასწავლო ვიდეო თამაშის შესარჩევად გასათვალისწინებელია:

მიზანი – რისი შესწავლა აქვს მიზნად დასახული მასწავლებელს,  მშობელს რომ აუცილებლად გადიოდეს შერჩეული თამაში ამ მიზნებზე.

დროის ხანგრძლივობა – ფსიქოლოგების მიერ გამოყოფილი ეკრანთან გატარებული დროის რეკომენდაციები.

მოსწავლეთა პირადი ინტერესი – ინტერესის გათვალისწინებით გამოყენებული თამაშებები უზრუნველყოფს  მათ მოტივირებასა და ჩართულობას.

ინდივიდუალური შესაძლებლობები – მოსწავლეთა ასაკობრივ და ინდივიდუალურ შესაძლებლობებზე მორგებული თამაშების შეთავაზება. ამის საშუალებას იძლევა სხვადასხვა ვიდეო თამაშები, რომელთა სიმრავლე აღსანიშნავია, მთავარია მიზნობრივად იყოს მორგებული და შედეგის მომცემი. წარმოგიდგენთ რამდენიმე თამაშის ვარიანტს, რომელიც კვლევების მიხედვით, ყველაზე მეტად არის მორგებული და გამოყენებული სასწავლო მიზნით.

www.minecraft.net  ეს თამაში შეიძლება ადაპტირებული იყოს სხვადასხვა საგანმანათლებლო მიზნებისთვის, და სხვადასხვა საგნებში. ის ხელს უწყობს შემოქმედებითობას, პრობლემების გადაჭრას და თანამშრომლობას.

www.kerbalspaceprogram.com  პროგრამა: იდეალურია ფიზიკისა და საინჟინრო ცნებების სწავლებისთვის, ის საშუალებას აძლევს მოთამაშეებს ისწავლონ ორბიტების, მამოძრავებელი გზები.

https://civilization.2k.com/: ეს თამაში გთავაზობთ გაკვეთილებს ისტორიაში, გეოგრაფიაში, პოლიტიკასა და ეკონომიკაში. მოთამაშეები აშენებენ და მართავენ ცივილიზაციებს მთელი ისტორიის განმავლობაში.

https://dragonbox.com/:  გთავაზობთ მათემატიკური თამაშების სერიას, რომელიც ასწავლის ალგებრულ ცნებებს სახალისო და ინტუიციური გზით.

Sitkvobana– სიტყვობანა, ქართული თამაში, რომელიც გამოიყენება ანბანის შესასწავლად და გამოყენებადია ქართულ სასწავლო გარემოში.

გთავაზობთ  რეკომენდაციებს, რაც  ხელს შეუწყობს სასწავლო პროცესში ვიდეო თამაშების ეფექტიანად გამოყენებას და მათი პოტენციალის მაქსიმალურად გამოყენებას სასწავლო მიზნების მისაღწევად. კვლევის შედეგების საფუძველზე მიღებული რეკომენდაციები მოსწავლეთა მოტივაციისა და აკადემიური შესრულების გაუმჯობესებას შეუწყობენ ხელს.

რეკომენდაციები მშობლებისთვის – როგორ გამოიყენოთ ვიდეოთამაშები და დიდაქტიკური თამაშები შვილების განვითარებისთვის

1. აირჩიეთ საგანმანათლებლო თამაშები საკითხების მიხედვით – მოძებნეთ თამაშები, რომლებიც ხელს უწყობენ კონკრეტული უნარების განვითარებას, ისეთ საგნებში როგორიცაა – მათემატიკა, ენა, მეცნიერება ან ისტორია. გამოიყენეთ სწავლის პროფესიონალების, პედაგოგების და სხვა მშობლების რეკომენდაციები მაღალი ხარისხის და სასარგებლო თამაშების პოვნაში.
2. დააწესეთ დროის ლიმიტები – დააწესეთ ზღვრული დრო, რომლის განმავლობაში ბავშვი თამაშობს ვიდეოთამაშებს, რათა არ დაიხარჯოს ზედმეტი დრო ეკრანთან. დარწმუნდით, რომ თამაშის დრო დანიშნული სხვა აქტივობებთანაა დაბალანსებული, როგორიცაა ფიზიკური აქტივობები, კითხვა და ოჯახური დრო.
3. აქტიური ჩართულობა და მონიტორინგი – ითამაშეთ შვილებთან ერთად, რათა გაიგოთ მათი ინტერესები და დაუკავშიროთ თამაში რეალურ ცხოვრებას. განიხილეთ თამაშის შინაარსი და გამოტანილი გაკვეთილები, რათა ბავშვმა უკეთ გაიგოს და შეაფასოს მისი მნიშვნელობა.
4. განვითარების სხვადასხვა უნარების წახალისება – აირჩიეთ თამაშები, რომლებიც მოითხოვს პრობლემების გადაჭრას, ლოგიკურ აზროვნებას და სტრატეგიის შემუშავებას. გამოიყენეთ თამაშები, რომლებიც წაახალისებს შემოქმედებითობას, დიზაინს და ინოვაციებს, მაგალითად, Minecraft ან სხვა კონსტრუქციული თამაშები.
5. სოციალური უნარების განვითარება – მოძებნეთ მრავალმოთამაშიანი თამაშები, რომლებიც ხელს უწყობენ თანამშრომლობას, გუნდურ მუშაობასა და კომუნიკაციას. განიხილეთ თამაშის დროს წამოყენებული ეთიკური და მორალური საკითხები და მათი მნიშვნელობა რეალურ ცხოვრებაში.
6. გავლენის შეფასება – დააკვირდით, როგორ მოქმედებს თამაშის დრო ბავშვის განწყობაზე, ქცევაზე და სასწავლო შედეგებზე.  პერიოდულად გადახედეთ ბავშვის პროგრესს და, საჭიროებისამებრ, შეცვალეთ თამაშის რეჟიმი ან დრო.
7. ეკრანული დროის ჯანსაღი ჩვევები – ასწავლეთ ბავშვებს ეკრანული დროის მართვის და ჯანსაღი ციფრული ჩვევების შენარჩუნების მნიშვნელობა. წაახალისეთ ბავშვები განახორციელონ ფიზიკური აქტივობები და დაუკავშირდნენ ბუნებას ვიდეოთამაშების გარდა.

აქვე გთავაზობთ ამ თემაზე სარეკომენდაციო ლიტერატურას:

1. Gee, James Paul (2003). “What Video Games Have to Teach Us About Learning and Literacy.” – წიგნი განიხილავს, თუ როგორ შეუძლიათ ვიდეოთამაშებს ხელი შეუწყონ სწავლას.
2. Prensky, Marc (2006). “Don’t Bother Me Mom, I’m Learning!” – წიგნი მიმოიხილავს კვლევას – როგორ შეუძლია ვიდეოთამაშებს დაეხმაროს მოსწავლეს სხვადასხვა უნარების განვითარებაში.
3. Squire, Kurt (2011). “Video Games and Learning: Teaching and Participatory Culture in the Digital Age.” – წიგნში განხილულია ციფრულ ეპოქაში ვიდეოთამაშების პოტენციალი  .
4. Shaffer, David Williamson (2006). “How Computer Games Help Children Learn.” – ეს წიგნი განიხილავს, თუ როგორ შეუძლიათ კომპიუტერულ თამაშებს დაეხმაროს ბავშვებს სხვადასხვა უნარების განვითარებაში და როგორ შეიძლება ეს მეთოდები სასწავლო პროცესში გამოიყენოს.
5. Buckingham, David (2007). “Beyond Technology: Children’s Learning in the Age of Digital Culture.” – წიგნი იკვლევს ციფრული კულტურის ზეგავლენას ბავშვების სწავლებასა და სწავლაზე, მათ შორის ვიდეოთამაშებისა და სხვა ციფრული მედიის გამოყენებაზე.
6. Vygotsky, L. S. (1978). “Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes.” – წიგნი,  განიხილავს განვითარების თეორიებს და სოციალურ ინტერაქცის, რომელთა პრინციპები შესაძლებელია გამოიყენოს მშობელმა თუ მასწავლებელმა  დიდაქტიკური თამაშების კონტექსტში.

შეჯამების სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამერიკული და ევროპული სკოლებისაგან განსხვავებით, ქართული საზოგადოება ბოლომდე მაინც არ არის მზად ვიდეო თამაშების სასწავლო პროცესში ჩართვასთან დაკავშირებით, განსხვავებით დიდაქტიკური თამაშებისაგან. ამის მიზეზად კი ასახელებენ მოლოდინს მის არამიზნობრივ, ჭარბ გამოყენებასთან დაკავშირებით, რომელიც უარყოფითად აისახება მოსწავლეთა ფსიქიკურ თუ ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე. გარდა ამისა მასწავლებლების მხრიდან ძალზედ სკრუპულოზურ დამოკიდებულებას მოითხოვს  ვიდეო თამაშების ზუსტი მორგება საკითხისადმი და მისი შემეცნებითი კუთხით გამოყენება. ასევე არის სხვა გამოწვევებიც: სასწავლო გეგმების ინტეგრაცია, მასწავლებლების გადამზადება, რესურსების ხელმისაწვდომობა და ბევრი საერთაშორისო თუ ადგილობრივი, ვიდეო თამაშების ეფექტურობის მტკიცებულებებზე დაფუძნებული, კვლევები. ვიდეოთამაშები და დიდაქტიკური თამაშები ეფექტურად შეიძლება იყოს გამოყენებული ბავშვის განვითარებისთვის და სხვადასხვა უნარების გასავითარებლად. მშობლების აქტიური ჩართულობა, სწორი მონიტორინგი და ბალანსი თამაშის დროს საშუალებას მისცემს ბავშვებს გამოიყენონ თამაშები როგორც სასარგებლო საგანმანათლებლო ინსტრუმენტი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ჟან პიაჟეს კოგნიტური განვითარების თეორიას https://www.simplypsychology.org/piaget.html
2. ლევ ვიგოტსკის სოციოკულტურულ თეორია https://www.ceebl.manchester.ac.uk/events/archive/aligningcollaborativelearning/Vygotsky.pdf
3. სტიუარტ ბრაუნის კვლევა თამაშის შესახებ https://www.playcore.com/drstuartbrown
4. ნეირომეცნიერული კვლევები თამაშით სწავლის შესახებ https://www.researchgate.net/publication/325171628_Neuroscience_and_learning_through_play_a_review_of_the_evidence
5. დ. უზნაძე https://library.iliauni.edu.ge/wp-content/uploads/2017/03/dimitri-uznadze-V-III.pdf
6. ჯეიმს პოლ ჯის კვლევა ,,რა უნდა გვასწავლოს ვიდეო თამაშებმა სწავლისა და წიგნიერებისშესახებ“https://www.researchgate.net/publication/220686314_What_Video_Games_Have_to_Teach_Us_About_Learning_and_Literacy,
7. შეფერის, სკუაირის, ჰალვერსონის, ჯეიმს პოლ ჯი. კვლევა – ,,ვიდეო თამაშები და სწავლების მომავალი“ https://wcer.wisc.edu/publications/abstract/wcer-working-paper-no.-2005-4
8. კვლევა – დიდაქტიკური და ვიდეო თამაშების როლი სწავლების პროცესში https://docs.google.com/spreadsheets/d/1mjwfj0UhbAC0ZqsaiLgvXkImwtSdHkHpWL-3gCmXiyg/edit?gid=1651109882#gid=1651109882, https://docs.google.com/spreadsheets/d/1fBxlR4jNmIoUg8J5rwlQaaUtsS0efDM2we7X6F_8p4s/edit?gid=498594122#gid=498594122
9. Gee, James Paul.What Video Games Have to Teach Us About Learning and Literacy (2003).
10. Shaffer, David Williamson; Squire, Kurt; Halverson, Richard; Gee, James Paul. Video Games and the Future of Learning (2005).
11. Blumberg, Fran C.; Altschuler, Elan; Almonte, David E.; Mileaf, Natasha. The Impact of Recreational Video Game Play on Children’s and Adolescents’ Cognition (2013)
12. Connolly, Thomas M.; Boyle, Elizabeth A.; MacArthur, Evan; Hainey, Thomas; Boyle, James M.:A Systematic Literature Review of Empirical Evidence on Computer Games and Serious Games (2012
13. Anderson, Craig A.; Dill, Karen E.:Video Games and Aggressive Thoughts, Feelings, and Behavior in the Laboratory and in Life (2000)
14. Granic, Isabela; Lobel, Adam; Engels, Rutger C. M. E.:The Benefits of Playing Video Games (2014)
15. Kirriemuir, John; McFarlane, Angela:Literature Review in Games and Learning (2004)
16. Prensky, Marc:Digital Game-Based Learning (2007)
17. Gee, James Paul: Good Video Games + Good Learning: Collected Essays on Video Games, Learning and Literacy (2007)

წინამდებარე წერილში ვაგრძელებთ საუბარს, თუ როგორ უნდა წავუკითხოთ ბავშვებს წიგნები მანამ, სანამ ისინი სკოლაში სიარულსა და კითხვის სისტემურ შესწავლას დაიწყებენ. პირველ წერილში ზოგადად ვისაუბრეთ ბავშვისთვის ხმამაღლსა წაითხვის არსსა და მნიშვნელობაზე. მეორე წერილში მიმოვიხილეთ ის სამი სტრატეგია, რომელიც უნდა გამოვიყენოთ უშუალოდ წაკითხვამდე: 1. საუბარი ყდაზე, 2. მოდი გავიხსენოთ (წინარე ცოდნის გააქტიურება), 3. ვარაუდების გამოთქმა სათაურისა და ილუსტრაციების მიხედვით.

როგორც შევთანხმებულები ვართ, სტრატეგიები/აქტივობები წარმოდგენილია შემდეგი ფორმატით: ჯერ აღწერილია სტრატეგიის ძირითადი არსი, შემდეგ ვუპასუხებთ შეკითხვას, თუ რატომ უნდა გავაკეთოთ ეს, შემდეგ საუბარია, თუ როგორ უნდა მოვიქცეთ ამ კონკრეტული ქმედების განხორციელებისას და ბოლოს განიხილულია კონკრეტული ნიმუში.

ამ წერილში განვიხილოთ შეკითხვების დასმის სტრატეგია, რომელიც დაგხვეხმარება, როგორც წიგნის უშუალოდ წაკითხვამდე, ასევე წაკითხვის პროცესში და წაკითხვის შემდეგ მსჯელობისთვისაც. ერთიც აღვნიშნოთ, რომ ეს სტრატეგია ინტეგრირებულია ყველა სხვა სტრატეგიასთან, რადგან შეკითხვების დასმის გარეშე შეუძლებელია, როგორც ყდაზე საუბარი, ასევე წინარე ცოდნის გააქტიურება, ვარაუდების გამოთქმა და ა. შ.

შეგახსენებთ, რომ ეს და სხვა სტრატეგიები მოკლედ აღწერილი და გამოქვეყნებულია USAID საბაზისო განათლების პროგრამის პორტალზე chemiskola.emis.ge -ზე. სწორედ ამ პროგრამის კონსულტირების დრო შევადგინეთ ბარათების ეს ვერსიები.

4. შეკითხვების დასმა

რა არის ეს?

სკოლამდელ ასაკში ბაშვები გამუდმებით სვამენ შეკითხვებს — ეს მერე ვუკლავთ და ვუთრგუnავთ ამ სწრაფვას და მხოლოდ ჩვენ მიერ დასმული შეკითხვების საპასუხოდ ვუბიძგებთ ხოლმე…

კარგი შეკითხვა აღუძრავს ბავშვს ფიქრისა და მსჯელობის სურვილს. რა აზრი აქვს ბავშვისთვის წიგნის ხმამაღლა წაკითხვას, თუკი შეკითხვებს არ დავსვამთ? თუკი ისე წავიკითხავთ წიგნს, არც ერთი შეკითხვას არ დავუსვამთ ბავშვს, მაშინ ამ წაკითხვის სარგებელი განუზომლად შემცირდება.  რა თქმა უნდა, ბავშვისთვის  წაკითხვა მაინც მნიშნვნელოვანი იქნება, თუმცა ეს პროცესი გაცილებით სასარგებლოდ ჩაივლის, თუკი კითხვის პროცესში პატარა მონაკვეთის წაკითხვის შემდეგ შევჩერდებით და ბავშვს შეკითხვებს დავუსვამთ. კითხვის პროცესში ზომიერი პაუზებით შეკითხვების დასმა ბავშვს ეხმარება უფრო სიღმისეულად გაიაზროს ის სამყარო, რომელშიც ერთად ვექცევით წიგნების წაკითხვის დროს. კარგი იქნება, თუკი წავახალისებთ ბავშვის მიერ შეკითხვების დასმასაც, რომელთაც ჩვენც ვუპასუხებთ და  ვუბიძგებთ კიდეც თავისსავე შეკითხვებზე პასუხის გაცემისკენ.

რატომ?

შეკითხვების დასმა ბავშვს ეხმარება, უფრო სიღმისეულად გაიაზროს ის სამყარო, რომელშიც ერთად ვექცევით წიგნების წაკითხვის დროს. ამ დროს ბავშვს უვითარდება დაფიქრების, პასუხების ძიების, წაკითხულის გახსენების, მისი ინტერპრეტირებისა და ლოგიკური აზროვნების უნარები. რასაკვირველია, ეს აგრეთვე დაკავშირებულია მეტყველების განვითარებასთანაც. შეკითხვების დასმა და მათზე პასუხის გაცემა წიგნის წაკითხვის პროცესს ხდის უფრო ნაყოფიერს,  საინტერესოსა და დასამახსოვრებელს პატარისთვის.

როგორ გავაკეთოთ?

შეკითხვები უნდა დავსვათ სათაურის წაკითხვისთანავე — ამის გარეშე შეუძლებელია, როგორც წიგნის შესახებ წინასწარ საუბარი, ასევე ვარაუდების გამოთქმა. მაგრამ შეკითხვების დასმა მნიშვნელოვანია ტექსტის წაკითხვის დროსაც.

როდესაც წიგნის ერთ გვერდს (შეიძლება, ნახევარსაც კი) წავიკითხავთ, უნდა შევჩერდეთ, შეკითხვების დახმარებით გავიაზროთ, თუ რა წავიკითხეთ. როგორც აღვნიშნეთ, ბავშვიც უნდა წავახალისოთ საინტერესო შეკითხვების დასმასა და მათზე პასუხების ერთად მოფიქრებაში.

შეკითხვების დასმით ბავშვს ვარაუდების გამოთქმასაც ვუბიძგებთ. თუკი რომელიმე ტექსტს ხელმეორედ, მესამედ ან მეოთხედ ვკითხულობთ, ამ შემთხვევაში, გავიხსენებთ, თუ რა მოხდება შემდეგ.

ასე რომ, აუცილებელია წაკითხვის პროცესში დავსვათ სხვადასხვა სიღრმისა და სირთულის შეკითხვა და ბავშვთან ერთად ჩვენც ჩავერთოთ მათზე პასუხის გაცემაში.

ნიმუში

დავუშვათ, ბავშვს ვუკითხავთ “ნაცარქექიას” ზღაპარს. რა შეკითხვები შეიძლება დავსვათ ამ ზღაპრის კითხვისას?

ქვემოთ შემოთავაზებული ცხრილის მარცხენა სვეტში წარმოდგენილია ზოგადი ხასიათის შეკითხვები, რომლებიც უნდა გავითვალისწინოთ სხვადასხვა წიგნის წაკითხვის დროს. ხოლო მარჯვენა სვეტის შეკითხვები კონკრეტული ტექსტის (ამ შემთხვევაში ,,კომბლე”) მიხედვითაა დასმული. სანამ ცხრილს ვნახავთ, კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ ,,კომბლე” მცირედი ინტერპრეტირებით (ინტერპრეტაცია, ტექსტის შეცვლა-გადაკეთება სრულიად შესაწყნარებელი და ასევე სასარგებლო პროცესია და ამაზე ცალკე საუბარიც იქნება საინტერესო სხვა დროს.). აღვნიშნოთ, რომ ჩამატებული თუ გადაკეთებული ადგილები ხაზგასმითაა გამოყოფილი ტექსტში.

კომბლე

იყო და არა იყო რა, იყო ერთი კაცი. ეს კაცი მთელი დღის განმავლობაში თავის სახლის წინ იჯდა, კომბლებს თლიდა და ჭერში აწყობდა. შემდეგ დაგროვებული კომბლები ბაზარში მიჰქონდა და კარგ ფასად ყიდდა. ამიტომ ამ კაცს ყველა კომბლეს ეძახდა.

— დილა მშვიდობისა, კომბლე! — ესალმებოდნენ ხოლმე შეხვედრისას.

— როგორ ხარ, კომბლე? — მოიკითხავდნენ ხოლმე სალმის შემდეგ.

— ნახვამდის, კომბლე! — ემშვიდობებოდნენ ხოლმე განშორებისას.

კომბლეს ჰყავდა სამი ცხვარი: კომბლესი, კომბლუსი და კომბლოსი. ეს ცხვრები დილით წავიდოდნენ ხოლმე საბალახოდ, მთელი დღის განმავლობაში ბალახობდნენ და საღამოს შინ ბრუნდებოდნენ. კომბლე სულ არიგებდა ხოლმე მათ:

— ყურადღებით იყავით, სადმე მგელი თუ შეგხვდეთ, მაშინვე შინ გამოიქეცითო!

ერთ დღესაც წავიდნენ ცხვრები საბალახოდ. იარეს, იარეს და შემოხვდათ მელია. მელამ ჰკითხათ:

— ცხვრებო, ვისი ხართო?

— კომბლესიო, — უპასუხეს ცვხრებმა.

— კომბლე რა კაციაო?

— კომბლე ის კაცია, კომბლებს თლის და ჭერში აწყობს, ვინც ჩვენ შეგვჭამს, თავში ჩასცხებსო.

— უი! მეშინია თქვენი კომბლესიო! – თქვა მელიამ და ტყისკენ წაცუნცულდა.

ცხვრებმა გზა განაგრძეს. იარეს, იარეს და შემოხვდათ დათვი. დათვმა ჰკითხა:

— ცხვრებო, ვისი ხართო?

— კომბლესიო, — უპასუხეს ცხვრებმა.

— კომბლე რა კაციაო?

— კომბლე ის კაცია, კომბლებს თლის და ჭერში აწყობს, ვინც ჩვენ შეგვჭამს, თავში ჩასცხებსო.

— უი! მეშინია თქვენი კომბლესიო! — თქვა დათვმა და ტყისკენ წაბაჯბაჯდა.

ცხვრებმა გზა განაგრძეს. იარეს, იარეს და შემოხვდათ მგელი. მგელმა ჰკითხათ:

— ცხვრებო, ვისი ხართო?

— კომბლესიო, — უპასუხეს ცხვრებმა და სულ არ არ გაახსენდათ კომბლეს დარიგება.

— კომბლე რა კაციაო?

— კომბლე ის კაცია, კომბლებს თლის და ჭერში აწყობს, ვინც ჩვენ შეგვჭამს, თავში ჩასცხებსო.

— არ მეშინია თქვენი კომბლესიო! — თქვა მგელმა და გადაყლაპა ცხვრები.

მოსაღამოვდა. კომბლემ უცადა თავის ცხვრებს, უცადა და, რომ აღარ დაბრუნდნენ, გაიდო მხარზე ერთი დიდი კომბალი და წავიდა საძებნელად.

იარა, იარა და შემოხვდა მელია. კომბლემ ჰკითხა:

— ჩემი ცხვრები არ გინახავსო?

— არა, ჩემმა მზემაო!

— აბა, კბილები დაკრიჭეო!

დაკრიჭა მელიამ კბილები და არ ჰქონდა ჩიჩია.

კომბლემ გაუშვა მელია და გზა განაგრძო. იარა, იარა და შემოხვდა დათვი. კომბლემ ჰკითხა:

— ჩემი ცხვრები არ გინახავსო?

— არა, ჩემმა მზემაო.

— აბა, კბილები დაკრიჭეო!

დაკრიჭა დათვმა კბილები და არ ჰქონდა ჩიჩია.

კომბლემ გაუშვა დათვი და გზა განაგრძო. იარა, იარა და ბოლოს შემოხვდა მგელი. კომბლემ ჰკითხა:

— ჩემი ცხვრები არ გინახავსო?

— არა, ჩემმა მზემაო!

— აბა, კბილები დაკრიჭეო!

დაკრიჭა მგელმა კბილები და ჰქონდა ჩიჩია.

კომბლემ სდრუზა მგელს კომბალი, გაუჭრა მუცელი და ამოიყვანა თავისი ცხვრები. კუდამოძუებული მგელი კი ყმუილით წაძუნძულდა ტყისკენ.

კომბლემ წამოიყვანა თავისი ცხვრები და მას შემდეგ ცხოვრობდნენ ტკბილად და გემრიელად.

ჭირი — იქა,

ლხინი — აქა,

ქატო — იქა,

ფქვილი — აქა.

ელასა, მელასა,

ჭიქა მეკიდა ყელასა.

მთქმელსა და გამგონებელსა

ჯვარი გვწერია ყველასა!..

(ძილი გვაამოს ყველასა!..)

რამდენიმე შენიშვნა ზღაპარში ჩამატებული წინადადებების შესახებ:

• ზოგიერთი ბავშვისთვის გაუგებარია, რად უნდოდა კომბლეს ამდენი კომბალიო. ამიტომ კომბლების გაყიდვის ხსენება კობლების დამზადებასაც გასაგებს ხდის და ვაჭრობის, როგორც სასაგებლო საქმიანობის, ჩაგონებასაც სეუწყობს ხელს.
• კომბლესთან გასაუბრების შმეოტანა, ერთი მხრივ, სახელსაც ააქტიურებს, მეორე მხრივ, ინტერაქცია შემოაქვს ზღაპარში.
• ცხვრებისთვის სახელების დარქმევას მეტი ხალისი და დაზუსტება შემოაქვს ზღაპარში. მე კომბლესი, კომბლუსი და კომბლოსი მოვიფიქრე. შესაძლოა სხვა სახელების მოფიქრება ბავშვის ჩართულობით. თუნდაც: ცხვარიკო, ცხვარუნა და ცხვარელა.
• გარკვეულწილად აღმზრდელობითი დანიშნულება აქვს კომბლეს დარიგებას მგელს მორიდების შესახებ. კარგი იქნებოდა, რომ ცხვრებს ეს დარიგება არ დავიწყებოდათ.
• მელიასა და დათვის შესახებ ამოყენებულია ზმნები: წაცუნცულდა და წაბაჯბაჯდა, რაც სიარულის მრავალფეროვნებას კარგად გამოხატავს სიტყვებით და თან ბაშვებისთვისაც შთამბეჭდავი იქნება წარმოსადგენადაც, დასამახსოვრებლადაც და განსასახიერებლადაც.
• კომბლეს დარიგების დავიწყებაზე კიდევ ერთხელ ხაზგასმა აგრეთვე სასარგებლო იქნება.
• ბოლოს, მგლის გადარჩენაზეაა ხაზგასმა — როგორ მიძუნძულებს დასჯილი და გამწარებული.

ახლა მივუბრუნდეთ შეკითხვებს და ვნახოთ დანაპირები ცხრილიც. ერთიც აღვნიშნოთ, რომ, რასაკვირველია, ცხრილში შემოთავაზებული ყველა შეკითხვის დასმა არც საჭიროა და კონტრპროდუქტიულიცაა. ბავშვი შეკითხვებით კი არ უნდა გავაბეზროთ, არამედ პირიქით, მოტივაცია უნდა გავუღვივოთ.

ჰოლისტური ადამიანი – ნაწილი 2

„გამოსამშვიდობებელი  წერილი სიმპტომთან“

წარმოიდგინეთ, რომ ვიღაც გამუდმებულად გესაუბრებათ, სხვადასხვა ნიშანს გაძლევთ და ცდილობს, მიიქციოს თქვენი ყურადღება, თქვენ კი ან ვერ ამჩნევთ მას, ან მისი ენა არ გესმით, ან გაბუტული ხართ… ის კი უბრალოდ გთხოვთ, რომ დაელაპარაკოთ, ჰოდა, ეს ორივე: მოსაუბრეც და დადუმებულიც თქვენ ხართ! მთლიანობისთვის მნიშვნელოვანია კომუნიკაცია. და კომუნიკაციას შეუძლია გააქროს სიმპტომი.

ახლა მოგიყვებით ერთი ცნობილი მეთოდის შესახებ, რომელშიც თქვენ დაინახავთ კომუნიკაციის ძალას. ამ შემთხვევაში თქვენ უნდა ესაუბროთ „სიმპტომს“. სხეული ხომ გველაპარაკება ტკივილის/ემოციების  ენაზე, ჰოდა, სწორედ მასთან უნდა გავაბათ საუბარი.

ამ მეთოდს ეწოდება „გამოსამშვიდობებელი  წერილი სიმპტომთან“. ეს არის ირანული წარმოშობის გერმანელი ნევროლოგის, ფსიქიატრისა და ფსიქოთერაპევტის – პოზიტიური ფსიქოთერაპიის ფუძემდებლის ნოსრატ პეზეშკიანის მიერ შემოთავაზებული ტექნიკა.

ამ ექსპერიმენტის მთავარი მიზანია, დაანახოს ადამიანს, როგორი მნიშვნელოვანია  სიმპტომის მიღება. სიმპტომში იგულისხმება ტრავმული გამოცდილებები: როცა რაღაც გვაწუხებს, როგორც ჩანს, მხოლოდ მას ვხედავთ ცხოვრებაში და სხვას ვეღარაფერს ვამჩნევთ.  წერითი კომუნიკაცია  საშუალებას მოგცემთ, შეისწავლოთ სიმპტომი, როგორც თქვენი სხეულის  ნაწილი და იპოვოთ რეაგირების ახალი გზები. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არსებობს ტვინის “კონტრპროგრამა”.  ეს მეთოდი სხვადასხვა ინტერპრეტაციით შეუძლიათ გამოიყენონ მასწავლებლებმა ლიტერატურის გაკვეთილზე.

სიმპტომზე “გამოსამშვიდობებელი წერილის”  ინსტრუქცია

წარმოიდგინეთ, რომ გყავთ სიმპტომი-მეგობარი დიდი ხნის განმავლობაში (მაგალითად, “იტანჯებით უპასუხო სიყვარულით”, “ურთიერთობაზე დამოკიდებულება“, “დაავადება, რომელიც იწვევს გარკვეულ გრძნობებს/ემოციებს” და ა.შ.). ამ „მეგობართან“ კომუნიკაციამ და ურთიერთობამ რაღაც გასწავლათ ცხოვრებაში,  მაგრამ, როგორც ხშირად ხდება, ამ კონტაქტმა ამოწურა თავი. თქვენ გადაწყვიტეთ დაშორდეთ ამ მეგობარს.

ახლა თქვენ უნდა დაწეროთ მასთან გამოსამშვიდობებელი წერილი. თქვენი შეტყობინება უნდა შედგებოდეს სამი ნაწილისგან: პირველ ნაწილში – მადლობა უნდა გადაუხადოთ სიმპტომს იმისთვის, რაც მან გასწავლათ. მეორეში – დაასაბუთეთ, რატომ გადაწყვიტეთ მასთან დაშორება. მესამეში – აღწერეთ, როგორ განვითარდება თქვენი ცხოვრება ამ სიმპტომის გარეშე, რა ქმედებები მოგცემთ საშუალებას, შექმნათ უფრო კონსტრუქციული ურთიერთობა გარემოსთან და სხვა ადამიანებთან.

ფსიქოსომატური აშლილობის შემთხვევაში წერილის წერისას უნდა მივმართოთ არა დიაგნოზს, როგორც ასეთს, არამედ იმ ემოციას, განცდას, რწმენას ან გამოცდილებას, რომელსაც გრძნობს ადამიანი მასზე ფიქრისას.

წერილი – ნიმუში

გამარჯობა, ჩემო ძვირფასო რწმენა – “მე ვარ დამნაშავე”! მე პირველად გწერთ და ეს არის ჩემი გამოსამშვიდობებელი წერილი. მრავალი წელი ჩვენ ერთად ვიყავით, თქვენ მეხმარებოდით, მხარს მიჭერდით და მჭირდებოდით. ვაღიარებ, თქვენი მადლობელი ვარ. შენ მასწავლე, კრიტიკული თვალით შემეხედა ჩემი თავისთვის და ჩემი მოქმედებებისთვის;  მასწავლე ცხოვრებაში უმცირესი დეტალებისთვის მიმექცია ყურადღება და შემემჩნია ჩემი ხასიათის ყველა თვისება. შენი წყალობით ვისწავლე სხვა ადამიანების პრობლემებისა და წუხილის გაგება, გავხდი უფრო ემპათიური და მზრუნველი გარშემომყოფთა მიმართ. შენი წყალობით გავიგე, რომ ის, რაც მოხდა, მოხდა და მისი შეცვლა შეუძლებელია,  ვისწავლე თვითანალიზი, დროის სტრუქტურირება და მოვლენათა შეფასება.

ამ ყველაფრის შემდეგ მივხვდი, რომ შენი წასვლის დროც მოვიდა. შენთან ერთად ყოფნისას, საკუთარ თავს ბოლომდე ვერ ვაცნობიერებ. შენი დახმარებით სტრუქტურირებული დრო არ არის კრეატიული, ის არ იხარჯება შემოქმედებითად. გამუდმებით უკან ვიხედები, ზურგი ვაქციე მომავალს და დავკარგე პერსპექტივა. შენთან ერთად ვარ ილუზიებში, მგონია, რომ წარსულში რაღაცის შეცვლა შემიძლია, თუმცა ეს შეუძლებელია. წარსულის თხრა მაკარგვინებს განვითარების შესაძლებლობას და ეს გზა არსაით არ მიდის. მუდმივი თვითგანსჯის რეჟიმში დავკარგე საკუთარი თავის სიყვარული, შესაბამისად, მე მას ვერ ვუნაწილებ საყვარელ ადამიანებს.

მადლობელი ვარ, რომ ბევრი რამ მასწავლე, მაგრამ ახლა სხვა არჩევანის დრო დადგა. ჯერ კიდევ ბევრი რამ მაქვს შესამეცნებელი, რომელშიც შენ უკვე ვეღარ მეხმარები. მე უნდა ვიპოვო ჩემი ადგილი ამ სამყაროში და სხვა ადამიანთა ცხოვრებაში, ამისთვის კი საჭიროა, წარსულთან მიჯაჭვულობა გავწყვიტო. ახალი გამოცდილებებით მე შევძლებ განსხვავებულ ურთიერთქმედებას ჩემს გარშემომყოფებზე. ასე რომ, მშვიდობით!

P.S. ძვირფასო მასწავლებლებო, დააწერინეთ მოსწავლეებს გამოსამშვიდობებელი წერილი იმ რწმუნებულებებსა თუ სიმპტომებზე, რომლებიც ხელს უშლიან ბავშვებს განვითარებაში. მასალად შეგიძლიათ გამოიყენოთ აგრეთვე ლიტერატურული პერსონაჟების ცხოვრება.

მწერლობა მიჩქმალული გმირობის გამოსარჩლებააო – უთქვამს კლასიკოს მწერალს და შემდეგ თვითონაც ქცეულა ამ თავდადებისა თუ თავგანწირვის ერთგვარ მეხოტბედ. ქართული მწერლობა, დასაბამიდანვე ქართული სახელმწიფოებრიობის სადარაჯოზე მდგარი, თავის უპირველეს ფუნქციას მაშინაც ასრულებდა, როცა სიტყვა „სამშობლო“ ჯერ სირცხვილად, შემდეგ კი სიცოცხლისათვის საშიშ ცნებად  ცხადდებოდა.  მეოცე საუკუნის მწერლობის ნაწარმოებთა შესაწავლად მოსწავლემ აუცილებლად უნდა გაიაზროს ეპოქა, რომელმაც აკრძალა ეროვნული ცნობიერებისა და აზროვნების ყოველგვარი გამოვლინება.

ასეთ „უნდობარ“ ეპოქაში სიტყვა ერთადერთი იარაღი და საშუალებაა, რომ იბრძოლო, არ დაივიწყო, ფიქრის უფლება შეინარჩუნო და სადღაც, გულის კუნჭულში დაიმარხო ყველაზე მნიშვნელოვანი საფიქრალი და საზრუნავი: არა მხოლოდ თვითონ იფიქრო, ტვინი რომ არ გადაიწვას  აზროვნების უნარსა და სურვილს მოკლებული, არამედ სხვაც (მკითხველიც) აიყოლიო, მას თავისი წილი ტკივილი გაუმწვავო და გულის გულში მბჟუტავი ნაპერწკალი ცეცხლად უქციო. ასეთ დროს მწერლის იარაღად  არა ჩვეულებრივი, არამედ არაჩვეულებრივი სიტყვა ცხადდება – ასეთ მწერლობას „სიტყვაკაზმული მწერლობა“ ჰქვია. ეს ის მწერლობაა, რომელიც გადატანითი, მხატვრული აზროვნების ფორმებს ეძებს და დაშიფრული სიმბოლოებით აღწევს იმაზე მეტს, ვიდრე მიზნად დაუსახავს -არადა, ადვილი არ არის, ყოფას მოსწყვიტო ის, ვისაც ჟამიერი არსებობის საზრისად „ჭამა და საჭმლის მონელება “ დაუსახავს:

„დროდადრო მესმის უხერხული ხალხური ლექსი:

ვჭამოთო კარგად, არაფერი შეგვრჩება მეტი!

ვაი, ჩვენს პატრონს! ჩვენი ყოფის თავი და ბოლო

ჭამა და საჭმლის მონელება თუ არის მხოლოდ“…(მუხრან მაჭავარიანი)

ეს მეოცე საუკუნის 60-იანი წლებია უკვე- მანამდე კი ისეთი ქარიშხალი მოდის, რჩეულ ქართველთა ცხედრებით რომ ავსებს  მხოლოდ „სულის ნაწილად“ ქცეულ სამშობლოს, რადგან:

„არის ხლართი რკინისგზების,

არის ავტო-მოტო-ლელო,

არის ოჯახებიც, მაგრამ

ეს არ არის საქართველო!“(გალაკტიონი)

გალაკტიონის სიტყვები ეპოქის ღირებულებათა ერთგვარი ანალიზია- პიროვნული სიმამაცეცა და სასოწარკვეთაც ჩანს სტრიქონებში, თუმცა ტროპული მეტყველებით ნათქვამი სატკივარი თითქოს უფრო ღრმაა და ყოვლისდამტევი!

სანამ უშუალოდ ნაწარმოებებს განვიხილავთ, მოსწავლეს უნდა შევახსენოთ ტროპული მეტყველების არსი და განვმარტოთ რამდენიმე მათგანი:

„ტროპი (ბერძ. Tropos-შექცევა, შებრუნება) გადატანითი მნიშვნელობით ხმარებული ყველა სიტყვა, წინადადება“ ( ა. ჭილაია, რ. ჭილაია, ლიტერატურათმცოდნეობის ცნებები,1984, გვ. 320) – მეტიც, ამავე ავტორების განმარტებით, „სიტყვის არაპირდაპირი მნიშვნელობით გამიზვნა იწვევს სიტყვის შინაარსეულ გამდიდრებას, მნიშვნელობის გაფართოებას, პოეტური წარმოსახვის გაძლიერებას“ (ა. ჭილაია, რ. ჭილაია, ლიტერატურათმცოდნეობის ცნებები,1984, გვ.320-321).

ეს განმარტება ნებისმიერ მასწავლებელს აძლევს საშუალებას, რათა მან მოსწავლეს გააზრებინოს, რომ ტროპული მეტყველება არა მხოლოდ „დაშიფრულ ინფორმაციას“აწვდის მკითხველს, არამედ წარმოსახვას უძლიერებს მას და ზოგჯერ უფრო მეტ ატყობინებს, ვიდრე „ფაქტი მართალი და უტყუარი“.

„მეტაფორა (ბერძ. Metaphora-გადატანა), ტროპის ძირითად, ყველაზე რთული სახე, მხატვრული გამოსახვის სტილისტიკური ხერხი; პოეტურად შესაძლებელს, დასაშვებს, ასოციაციებითა თუ კონტრასტით, ანალოგიებით წარმოდგენას ემყარება ან აგებულია სიტყვათა გადატანით მნიშვნელობაზე“ (ა. ჭილაია, რ. ჭილაია, ლიტერატურათმცოდნეობის ცნებები,1984, გვ.203).

ამ განმარტებაში ხაზგასმულია ის, რომ საგნებსა და მოვლენებს მიწერილი აქვთ ისეთი თვისება, რომელიც მათ არ ახასიათებთ, მაგრამ პოეტურად დასაშვებია. აქვე გვახსენდება არისტოტელეც: „თუ სათქმელი შედგება მეტაფორისაგან, იგი გამოცანაა“, რადგან თვისებათა მოულოდნელი გადაადგილება მეტაფორის შინაარსს ძნელად გამოსაცნობს ხდის.

  „ეპითეტი (ბერძ. Epithetos-ზედდართული,დამატებული), მხატვრული განსაზღვრა, პოეტური განმარტება; დახასიათება; საგნისა და მოვლენის თვისების ემოციური წარმოსახვა უპირატესად ზედსართავი სახელით..“(ა. ჭილაია, რ. ჭილაია, ლიტერატურათმცოდნეობის ცნებები,1984, გვ.84).

ეპითეტის განსხვავება განსაზღვრებისაგან მოსწავლეს მეტ-ნაკლებად უჭირს, რადგან დამოკიდებულებათა კლასიფიკაცია იმის მიხედვით, ლოგიკური და ობიექტურია შემოქმედის დამოკიდებულება საგნისა და მოვლენისადმი (განსაზღვრების განმარტება) თუ სუბიექტური, ზოგადად მკითხველისათვისაც რთულია. ეპითეტი საგნისა და მოვლენის ძირითად მახასიათებელს, მეტაფორულ-ემოციურად შეფერილს, გამოხატავს. ეპიზოდში ეპითეტის მნიშვნელობის წარმოჩენა აუცილებელია და მოსწავლემ ეს უნდა იცოდეს. ეპითეტის მიზანდასახულობის ახსნა „ვეფხისტყაოსნის“ ერთი ეპიზოდის მოშველიებითაც შეგვიძლია. ხატაეთის ომის წინ მოციქულთა სტუმრობისას ტარიელთან მოსული ხატაელი კაცი ტარიელს თავისი მეფის მოსალოდნელი ღალატის შესახებ აუწყებს და თავისივე საქციელის ახსნას ცდილობს:

„მე მამისა თქვენისაგან ვარ ცოტაი განაზარდი,

თქვენი მესმა საღალატო, საცნობელად გამოვვარდი“.

ამ ორ ტაეპში ორი უმნიშვნელოვანესი ეპითეტია: ხატაელი კაცი ინდოეთში „განაზარდია“ (ეპითეტი)– იგი თავისი ქვეყნის დამპყრობლის კარზე გაზრდილია და მადლიერება ასე ესმის. ორიენტირდაკარგულს ვერ გაურკვევია,  რა არის „საღალატო“ (ეპითეტი)– შესაბამისად, ისიც ვერ გაურკვევია, რა არის „საერთგულო“. მას ბედისწერად ქცევია სხვა ქვეყნის კარზე აღზრდა და  სამშობლოს, საკუთარი ქვეყნის, შვილობა დავიწყებია. ამ ორი ეპითეტის მართებულად გააზრება მოსწავლეს ტექსტის მართებულად გაანალიზების საშუალებას მისცემს.

ზემოთ ნათქვამის საილუსტრაციოდ გავიხსენოთ რამდენიმე ნაწარმოები:

გალაკტიონი:

„ხანმა უნდობარმა, გზა რომ შეეღება, უხვად მოიტანა სისხლი და ცხედრები,

მძაფრი ქარტეხილი მას ნუ შეედრება, მზეო თიბათვისა, ამას გევედრები“

***

„ვეღარ ვცნობილობ მშობლიურ ხეებს, ზამთარს ბილიკი დაუტანია..

შეხავსებია კლდეები კლდეებს, იქ ვიღაც კვნესის დიდი ხანია..

გუგუნებს თერგი,ხმაურობს თერგი,მზე ჩავა, ჯერ კი შორსაა ბინდი,

ფერები ჭევრი ირევა ბევრი, ლალების ტევრი- ლილა და შვინდი..“

***

ტიციან ტაბიძე:

„წამექცა თავზე ცა გარღვეული და ცაზე კიდევ სხვა მყინვარის ცა,

და დარიალით გადარეული თვალებს ცრემლების თერგი მირეცხავს,

და გადავყურებ ალმას უფსკრულებს,კვალდაკვალ ჩემი დემონი მომდევს,

ვხედავ გიგანტის შოლტის მუსკულებს და რკინის ბაწარს, ყელზე რომ მომდებს..

მაგრამ მიტაცებს ქარიშხალივით ამ თვალუწვდენი ხრამების ფსკერი,

ვიცი, ქალი ხარ, ყველა ქალივით ვიცი, ამასაც ეჭვით უცქერი..“

***

„დე! გაიხარონ იმათ მგოსნებმაც, მათი ცხოვრება ხვალე იწყება,

ჩვენს მგლოვიარე, მწუხარ ოცნებას, დაფარავს მიწა და დავიწყება.

გარჩენილი ვარ ქვებზე კალმახი, და ახეული მაქვს ლაყუჩები,

შემართულია ფეხზე ჩახმახი და უსიკვდილოდ ვერ გადვურჩები“.

***

ნეტა, თუ სადმე ხარ ძე კაცისა, ამ უკვდავებას ქედს არ უხრიდე,

თუ გაწყდა ძარღვი სიმამაცისა, მე ცოცხალი ვარ ერთი მიურიდი,

ვარ დაფრენილი ორბისგან გნოლი და არ იკარებს გული სალავათს,

ხევსური ჯაჭვის ნაგლეჯი რგოლი ერთი ვაცხადებს მარტო ჰაზავატს.

ვარ გათელილი ლეკის ნაბადი, ყველა სახსარი მაქვს დალეწილი,

მაგრამ ვაჟკაცმა მხოლოდ გაბედე და მეც ვაჟკაცის დამიდე წილი.“

****

კოლაუ ნადირაძე

„თოვდა და თბილისს ებურა თალხი, დუმდა სიონი და დუმდა ხალხი,

ძილ-ღვიძლად იყო ქალაქი ჩვენი, საშინელებას კვლავს სჭედდა გრდემლი-

ისევ გოლგოთა, სისხლის და ცრემლი!მშობელო დედავ, ისევ გაგყიდეს,

ისევ წამების ჯვარი აგკიდეს, არ შეგიბრალეს, კვლავ არ დაგინდეს!..

დაცხრა კოჯორი და ტაბახმელა, მხოლოდღა თოვლი ცვიოდა ნელა,

ეფინებოდა გმირების გვამებს-განგმირულ მკერდებს, დალეწილ მკლავებს..

იმ გზით, სად წინად ელავდნენ ხმლები, სად სამას გმირთა დაიფშვნა ძვლები,

სად ქართლის დედის ცრემლით ნანამი, მზიმედ დაეშვა ჩვენი ალამი,

სად გმირთა სისხლისთ ნაპოხიერი, თოვლს დაეფარა კრწანისის ველი, –

წითელი დროშით, მოღერილ ყელით, თეთრ ცხენზე მჯდომი,

ნაბიჯით ნელით, შემოდიოდა სიკვდილი ცელით!“

მეოცე საუკუნის ეპოქალური ძნელბედობის ასახვა მოსწავლეს ყველაზე უკეთ ტროპული მეტყველებით შეუძლია – ამისათვის იგი კარგად უნდა იცნობდეს იმ ეპოქის წარმომადგენელთა  ნაწარმოებებს. ამ შემთხვევაში ჩვენ ყურადღებას ვამახვილებთ რამდენიმე ცნობილ ლექსზე და ბრჭყალების გარეშე აღვწერთ ეპოქას შემოქმედთა მხატვრული თვალთახედვით.

   ასე გააზრებული ეპოქა გაცილებით მრავლისმთქმელი და მრავლისდამტევია.

    მეოცე საუკუნის დასაწყისში უამრავ განსაცდელგამოვლილ ქვეყანას მძაფრი ქარტეხილი დაატყდა თავს:  ამ ქარტეხილმა და უნდობარმა ხანმა  უხვად მოიტანა სისხლი და ცხედრები, რათა დარიალიდან შემოსულ ზარას ქვეყნის გზა-სავალი წითლად შეეღება.  ქვეყანაში ცელიანი სიკვდილი წითელი გოლიათის სახით შემოდიოდა _ ამ საშინელების  წინაშე დუმდა სიონიც და დუმდა ხალხიც.. ალბათ, დუმდა ღმერთიც.. მისი შემოსვლით საშინელებას კვლავ სჭედდა გრდემლი, რადგან გიგანტის შოლტის მუსკულებმა ქვეყნის თავისუფლება დაახრჩო  ყელზე მოდებული რკინის ბაწრით. საუბედუროდ, ქვეყნის საბედისწეროდ, მძიმედ, მაგრამ მაინც  დაცხრა წამებულ იუნკერთა სისხლით მორწყული კოჯორი და ტაბახმელა. ქართველი აცნობიერებს, რომ მშობელ დედას ისევ წამების ჯვარი აჰკიდეს. რადგან ქართლის დედის ცრემლით ნანამი ალამი მძიმედ დაეშვა.

ასე იქცა  გმირთა სისხლით ნაპოხიერი მიწა სხვისი, ხოლო ქართული ცა და ქართული მიწა – მოვარდნილი ცრემლების წარღვნა . პოეტურად აღქმული რელობა კი უიმედოა, რადგან  კლდეები კლდეებს შეხავსებია,  ზამთარს კი მე-19 საუკუნეში რუსული „პოვოსკით“ მონიშნული ქართული არა თუ გზა-სავალი, ბილიკიც კი სამუდამოდ დაუტანია. მამულიშვილის გულს მხოლოდ წარსულის ძვირფასი ლანდები და მოგონებები ანთებს _ ივერიის ძის  მწუხარე ოცნებას თანდათან დაფარავს მიწა და დავიწყება, რადგან მას ყველა სახსარი დალეწილი აქვს და  ორბისგან დაფრენილ გნოლად  ქცეულა. ასეთ სინამდვილეში  ყველა პატრიოტისთვის შემართულია ფეხზე ჩახმახი და ყველა მათგანმა იცის, რომ უსიკვდილოდ ვერ გადარჩება – სამაგიეროდ, არსებობს ის გამოუცნობი და აუხსნელი სულიერი განცდა ღვთისაგან შემოხაზული ქვეყნისა, რომლის გამოც მზადა ხარ, ბელადს შეფიცული უკანასკნელი მიურიდივით შეაკვდე მოყვრად მოსულ მტერს.

_______________________________

ამ ტექსტის შემდეგ მოსწავლეს ვთავაზობთ თვითონ მოძებნოს ის მხატვრული ხერხები, რომლებიც მანამდე განვუმარტეთ.

ლიტერატურის სწავლება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სეგმენტია  სასკოლო განათლებაში. ლიტერატურის სწავლებაში პროექტული მიდგომა წარმოადგენს ინოვაციურ და ეფექტურ მეთოდს, რომელიც მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს სწავლების პროცესს და მოსწავლეების ჩართულობას. ამ სტატიაში განვიხილავთ პროექტებით ლიტერატურის სწავლების დადებით გავლენას მოსწავლეებზე.

ლიტერატურულ პროექტებზე მუშაობა  საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, აქტიურად ჩაერთონ სასწავლო პროცესში. როდესაც მოსწავლეები მონაწილეობენ პროექტებში, ისინი გრძნობენ, რომ მათი შრომა და შემოქმედებითი ძალისხმევა ფასდება, რაც ამაღლებს მათ მოტივაციას და ინტერესს სწავლის მიმართ. აქტიური ჩართულობა ეხმარება მოსწავლეებს, უკეთესად გაიგონ და განიცადონ ლიტერატურული ნაწარმოებები.

პროექტები ლიტერატურაში მოსწავლეებს აძლევს შესაძლებლობას, განავითარონ კრიტიკული და ანალიტიკური აზროვნების უნარები. ისინი სწავლობენ ტექსტების გაანალიზებას, პერსონაჟების როლის შეფასებას და სიუჟეტის განვითარების გააზრებას. ეს უნარები მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ლიტერატურაში, არამედ სხვა საგნებში და ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

პროექტების მეშვეობით ლიტერატურის სწავლება ხელს უწყობს მოსწავლეების შემოქმედებითი უნარების განვითარებას. ისინი ხშირად მუშაობენ ნახატებზე, წერენ ესეებს, ქმნიან ვიდეოებს ან სხვა სახის შემოქმედებით ნამუშევრებს. ეს პროცესები ეხმარება მათ, გამოავლინონ საკუთარი ფანტაზია და განავითარონ უნიკალური ხედვა.

მინდა გაგიზიაროთ მეოთხე კლასში განხორციელებული მცირე, ლიტერატურული სასწავლო პროექტი – „ერთი გრელი დღე სხვა პლანეტაზე“ სამიზნე ცნება: ტექსტი, სიტყვა-წინადადება-ტექსტი

თეა თოფურიას ნაწარმოები „ერთი გრძელი დღე სხვა პლანეტაზე“ წარმოადგენს შესანიშნავ მასალას მოსწავლეებისთვის, რათა განავითარონ: კითხვის, ანალიზის, კრიტიკული აზროვნების და შემოქმედებითი უნარები. ამ ტექსტის  სწავლება განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს თანამედროვე საგანმანათლებლო გარემოში, სადაც მუდმივად იზრდება მოთხოვნები სხვადასხვა კომპეტენციების განვითარებაზე. ამ სტატიაში განვიხილავთ ამ ნაწარმოების სწავლების  პროექტული მიდგომების მნიშვნელობას და მათ დადებით გავლენას მოსწავლეებზე.

 პროექტის მიზანი: მოსწავლეებმა წაიკითხონ თეა თოფურია ტექსტი“ერთი გრძელი დღე სხვა პლანეტაზე“შეარჩიონ პერსინაჟი, შექმნან მისი ნახატი და იმჯელონ რა როლი აქვს პერსონაჟს სიუჟეტის განვითარებაში.მოწავლეებში  მოხდეს  მხატვრული ლიტერატურის სიყვარულის გაღვივება;  წიგნის კითხვის წახალისება; შემოქმედებითი, ანალიზის, კრიტიკული აზროვნებისა და პრეზენტაციის უნარების განვითარება.

პროექტის განხორციელების ეტაპები:

1. ტექსტის  წაკითხვა:
   • თითოეული მოსწავლე კითხულობს თეა თოფურიას წიგნს „ერთი გრძელი დღე სხვა პლანეტაზე“.
   • კითხვის დროს ყურადღება უნდა მიაქციონ  პერსონაჟებს, მოვლენებს და ძირითად თემებს.
2. პერსონაჟის არჩევა:
   • მოსწავლეები ირჩევენ ერთ პერსონაჟს, რომელიც ყველაზე მეტად მოეწონათ ან რომელსაც ყველაზე საინტერესოდ და მნიშვნელოვნად თვლიან.
3. პერსონაჟის დახასიათება:
   • მოსწავლეები წერენ მოკლე აღწერას თავიანთი არჩეული პერსონაჟის შესახებ. აღწერაში უნდა იყოს ჩართული პერსონაჟის თვისებები, ქცევები და როლი სიუჟეტში.
4. პერსონაჟის ხატვა:
   • მოსწავლეები ხატავენ თავიანთი არჩეული პერსონაჟის სურათს.
   • წარმოსახვით ასახავენ პერსონაჟის ვიზუალურ მახასიათებლებს.

5. პრეზენტაცია:

1. • თითოეული მოსწავლე წარმოგვიდგენს თავის არჩეულ პერსონაჟს.
   • პრეზენტაციაში ისინი აღწერენ პერსონაჟის მახასიათებლებს, ქცევებს და როლს სიუჟეტში.
   • მოსწავლეები ასევე წარმოადგენენ თავიანთი პერსონაჟის ნახატს და ხსნიან, რატომ გამოსახეს პერსონაჟი ამგვარად.
   • იცავენ დროის ლიმიტს.
2. კითხვები და განხილვა:
   • პრეზენტაციის შემდეგ, დანარჩენ მოსწავლეებს შეუძლიათ დასვან კითხვები და გამოხატონ საკუთარი მოსაზრებები წარმოდგენილი პერსონაჟის მიმართ.
   • მასწავლებელი და მოსწავლეები განიხილავენ პერსონაჟების როლსა და მნიშვნელობას წიგნის სიუჟეტში.

7. შეფასება:

• მასწავლებელმა შეაფასოს თითოეული მოსწავლის პრეზენტაცია განმავითარებელი კომენტარით და შეფასების რუბრიკის გამოყენებით.
• მოსწავლეებმა მიიღონ დეტალური უკუკავშირი თავიანთი მუშაობის შესახებ.

პროექტის სამუშაო გეგმა 

ეს კი მოსწავლეთა შეფასების რუბრიკა

 პროექტს დიდი მნიშვნელობა აქვს სხვადასხვა მიმართულებით:

ლიტერატურისადმი ინტერესის გაღვივება – მხატვრული ლიტერატურის სწავლების მიზანია მოსწავლეებში ლიტერატურისადმი სიყვარულის და კითხვის მოტივაციის გაღვივება. „ერთი გრძელი დღე სხვა პლანეტაზე“ სიუჟეტის სიმდიდრე და პერსონაჟების მრავალფეროვნება საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, ჩაერთონ და გაითავისონ ნაწარმოების შინაარსი. პროფესიონალური სწავლება, რომელიც მოიცავს ტექსტის გაღრმავებულ ანალიზს, პერსონაჟების როლებისა და სიუჟეტის განვითარების განხილვას, ხელს უწყობს მოსწავლეების ინტერესის და მოტივაციის ამაღლებას.

შემოქმედებითი უნარების განვითარება – ამ ნაწარმოების სწავლების პროცესში მოსწავლეები სწავლობენ პერსონაჟების ვიზუალიზაციას და მათი მახასიათებლების ასახვას ნახატებში. ეს აქტივობა ხელს უწყობს მათ შემოქმედებითი უნარების განვითარებას. პროფესიონალური სწავლების მეთოდები, რომლებიც მოიცავს ნახატის შექმნასა და პერსონაჟების დეტალურ განხილვას, მოსწავლეებს აძლევს შესაძლებლობას, გამოავლინონ და განავითარონ საკუთარი ფანტაზია და შემოქმედებითი ხედვა.

ანალიზის და კრიტიკული აზროვნების უნარების გაძლიერება – „ერთი გრძელი დღე სხვა პლანეტაზე“ სიუჟეტისა და პერსონაჟების ღრმა ანალიზი ეხმარება მოსწავლეებს, განავითარონ ანალიტიკური და კრიტიკული აზროვნების უნარები. პროფესიონალური სწავლება, რომელიც აქცენტს აკეთებს პერსონაჟების როლისა და სიუჟეტის განვითარების ანალიზზე, ეხმარება მოსწავლეებს, გაიგონ და გაანალიზონ ტექსტის სხვადასხვა ასპექტები, რაც მათ აკადემიურ წარმატებასა და შემდგომ სწავლების პროცესში დაეხმარება.

პრეზენტაციის უნარების განვითარება – პროექტული სწავლება,რომლებიც მოიცავს მოსწავლეების პრეზენტაციის უნარების განვითარებას, მნიშვნელოვანია მათი პირადი და პროფესიული განვითარებისთვის. მოსწავლეები სწავლობენ თავიანთი ნამუშევრების და ანალიზის პრეზენტაციას კლასის წინაშე, რაც ეხმარება მათ კომუნიკაციური და პრეზენტაციის უნარების განვითარებაში. ეს უნარები მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ სასწავლო, არამედ სამომავლო პროფესიულ ცხოვრებაში.

სოციალური და კომუნიკაციური უნარების გაძლიერება – პროექტული სწავლებასწავლების პროცესში, რომელიც მოიცავს ინტერაქტიულ აქტივობებს, მოსწავლეები სწავლობენ გუნდურ მუშაობასა და კომუნიკაციას. ტექსტის განხილვა და პერსონაჟების ანალიზი ჯგუფებში ეხმარება მათ, გააუმჯობესონ სოციალური უნარები და ისწავლონ სხვებთან თანამშრომლობა.

თეა თოფურიას ნაწარმოები „ერთი გრძელი დღე სხვა პლანეტაზე“ წარმოადგენს უნიკალურ საშუალებას მოსწავლეებისთვის, რათა იმუშაონ ლიტერატურულ ტექსტზე და ამ პროცესში განავითარონ მრავალმხრივი უნარები.  სწავლება, რომელიც მოიცავს ტექსტის ანალიზს, პერსონაჟების განხილვას, ნახატის შექმნასა და პრეზენტაციას, მნიშვნელოვანია მოსწავლეების აკადემიური და პიროვნული განვითარებისთვის.

მეთერთმეტე  კლასის პროექტი, სახელად “მოქალაქეობა”, მოიცავს რამდენიმე მნიშვნელოვან ასპექტს, რომლებიც მიმართულია მოსწავლეების მოქალაქეობრივი ცნობიერების ამაღლებისა და მათი აქტიური მონაწილეობების წახალისებაზე.

მთავარი მიზნები:

1. მოქალაქეობრივი ცნობიერების ამაღლება: პროექტის მიზანია მოსწავლეების განათლება მოქალაქეობისა და მისი მნიშვნელობის შესახებ. ეს მოიცავს საზოგადოების აქტიური წევრობის მნიშვნელობასა და სხვადასხვა სოციალური პრობლემების მიმართ ცნობიერების ამაღლებას.
2. აქტიური მონაწილეობა: პროექტი ხელს უწყობს მოსწავლეების აქტიურ მონაწილეობას საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. ეს შეიძლება მოიცავდეს სხვადასხვა ღონისძიებებს, აქციებს, ან პროექტებში ჩართვას, რომლებიც მიმართულია საზოგადოების კეთილდღეობის გაუმჯობესებაზე.

პროექტის ეტაპები

ეტაპი 1: განათლება და ცნობიერების ამაღლება

1. ლექციები და სემინარები:

1. • მოსწავლეები დაესწრებიან ლექციებსა და სემინარებს, რომლებიც შეეხება მოქალაქეობის ძირითად პრინციპებსა და მის მნიშვნელობას.
   • განხილული იქნება სხვადასხვა თემები, მათ შორის ადამიანის უფლებები, დემოკრატიული ღირებულებები, კანონის უზენაესობა და სოციალური სამართლიანობა.

2. საგანმანათლებლო მასალები:

1. • მოსწავლეებს მიეწოდებათ საგანმანათლებლო მასალები, წიგნები და სტატიები, რომლებიც მათ დაეხმარება უკეთ გაიგონ მოქალაქეობის საკითხები.
   • მასალებში იქნება ჩართული სხვადასხვა ვიზუალური მასალა, ვიდეოები და დოკუმენტური ფილმები, რომლებიც გაამარტივებს თემების აღქმას.

ეტაპი 2: საზოგადოებრივი ჩართულობა

1. საზოგადოებრივი ღონისძიებები:

1. • მოსწავლეები ჩაერთვებიან სხვადასხვა საზოგადოებრივ ღონისძიებებში, როგორიცაა ადგილობრივი თემების შეხვედრები, დისკუსიები და საჯარო ლექციები.
   • ეს ღონისძიებები დაეხმარება მოსწავლეებს გაიცნონ და შეისწავლონ საზოგადოების სხვადასხვა ასპექტები.

2. აქტივობები და კამპანიები:

1. • მოსწავლეები დაგეგმავენ და განახორციელებენ აქტივობებსა და კამპანიებს, რომლებიც მიმართულია საზოგადოების სხვადასხვა პრობლემების გადაწყვეტაზე.
   • კამპანიები შეიძლება მოიცავდეს გარემოს დაცვის ღონისძიებებს, სოციალური სამართლიანობის აქციებს და სხვა აქტივობებს, რომლებიც ეხება საზოგადოებრივ კეთილდღეობას.

ეტაპი 3: პრაქტიკული აქტივობები

1. პრობლემების იდენტიფიკაცია და ანალიზი:

1. • მოსწავლეები მოახდენენ საზოგადოების სხვადასხვა პრობლემების იდენტიფიკაციას და შეისწავლიან მათ.
   • ამ პროცესში ისინი გამოიყენებენ ანალიზის სხვადასხვა მეთოდებს, რათა უკეთ გაიგონ პრობლემების მიზეზები და შესაძლო გამოსავლები.

2. პრაქტიკული პროექტები:

1. • მოსწავლეები შეიმუშავებენ და განახორციელებენ პრაქტიკულ პროექტებს, რომლებიც მიმართულია რეალური პრობლემების გადაჭრაზე.
   • პროექტები შეიძლება მოიცავდეს მოხალისეობრივ საქმიანობას, გარემოსდაცვით ღონისძიებებს, სოციალური სამართლიანობის აქციებს და სხვა აქტივობებს.

მოსწავლეების მიერ შესრულებული პრაქტიკული პროექტების მაგალითები

პროექტი 1: გარემოსდაცვის აქცია

მიზანი: საზოგადოების ყურადღების გამახვილება გარემოსდაცვით პრობლემებზე და მათი გადაჭრის გზებზე.

აღწერა: მოსწავლეებმა ორგანიზაცია გააკეთეს გარემოს დაცვის აქციის, რომელიც ჩატარდა სკოლის ეზოში. აქციის ფარგლებში:

• მოსწავლეებმა დააგროვეს ნარჩენები სკოლის და მიმდებარე ტერიტორიიდან.
• გაავრცელეს ფლაერები, სადაც აღწერილი იყო გარემოსდაცვითი პრობლემები და მათი გადაჭრის გზები.
• დააყენეს ნარჩენების დახარისხების ურნები სკოლის ტერიტორიაზე, რათა მოხდეს ნარჩენების გადამუშავება.

შედეგები:

• სკოლის და მიმდებარე ტერიტორია გახდა სუფთა და ეკოლოგიურად სუფთა.
• მოსწავლეებმა და სკოლის თანამშრომლებმა მიიღეს ინფორმაცია ნარჩენების დახარისხების და გადამუშავების შესახებ.
• მოსწავლეებმა გაიზარდა გარემოსდაცვითი ცნობიერება და მოტივაცია გარემოს დაცვისკენ.

პროექტი 2: სოციალური სამართლიანობის აქცია

მიზანი: სოციალური სამართლიანობის საკითხების შესახებ ცნობიერების ამაღლება და საზოგადოების ჩართულობის გაზრდა.

აღწერა: მოსწავლეებმა ორგანიზაცია გააკეთეს სოციალური სამართლიანობის აქციის, რომელიც მოიცავდა:

• საჯარო ლექციების ჩატარება სოციალური სამართლიანობის საკითხებზე.
• დისკუსიების გამართვა სხვადასხვა თემაზე, როგორიცაა გენდერული თანასწორობა, რასობრივი დისკრიმინაცია და ადამიანის უფლებები.
• კამპანიის ჩატარება, რომელიც მოიცავდა ფლაერების და პლაკატების გავრცელებას სკოლის ტერიტორიაზე და სოციალურ მედიაში.

შედეგები:

• მოსწავლეებმა მიიღეს განათლება და ინფორმაცია სოციალური სამართლიანობის სხვადასხვა საკითხებზე.
• დისკუსიების მეშვეობით, მოსწავლეებმა შეძლეს გააცნონ თავიანთი მოსაზრებები და იდეები, რაც დაეხმარათ ერთმანეთის უკეთ გაგებაში.
• კამპანიის შედეგად, გაიზარდა საზოგადოების ჩართულობა და ცნობიერება სოციალური სამართლიანობის საკითხებზე.

პროექტი 3: მოხალისეობრივი საქმიანობა

მიზანი: საზოგადოების კეთილდღეობის გაუმჯობესება და მოსწავლეების ჩართულობის წახალისება.

აღწერა: მოსწავლეებმა მონაწილეობა მიიღეს სხვადასხვა მოხალისეობრივ საქმიანობაში, როგორიცაა:

• მოხალისეობრივი სამუშაოები ადგილობრივ თავშესაფრებში, სადაც ისინი ეხმარებოდნენ უსახლკაროებს და ეკონომიკურად დაუცველ პირებს.
• მოხალისეობრივი ღონისძიებები ადგილობრივ პარკებში და დასუფთავების აქციებში.
• მოხალისეობრივი პროექტები, რომლებიც მიმართული იყო ასაკოვან ადამიანების დახმარებაზე, მაგალითად, საჭმლის მიწოდება და სამედიცინო დახმარების უზრუნველყოფა.

შედეგები:

• მოსწავლეებში გაიზარდა პასუხისმგებლობის გრძნობა და მოტივაცია საზოგადოების კეთილდღეობის გაუმჯობესებისკენ.
• მოხალისეობრივი საქმიანობის შედეგად, მოსწავლეებმა მიიღეს ფასდაუდებელი გამოცდილება და უნარები, რომლებიც დაეხმარათ მომავალში.
• საზოგადოებაში გაიზარდა მხარდაჭერა ეკონომიკურად დაუცველ პირებისთვის.

ეს პროექტები მნიშვნელოვანი ნაბიჯია მოსწავლეების განათლებაში და მათი მოქალაქეობრივი ცნობიერების ამაღლებაში. ვიმედოვნებთ, რომ ჩვენი გამოცდილება და შედეგები დააინტერესებს სხვა სკოლებსაც და დაეხმარებათ მსგავსი ინიციატივების განხორციელებაში.

 „ვერასოდეს გაიგებ ენას და მის შინაარს, თუ არ იცი სულ მცირე ორი მაინც“

ძველი ჩინური ანდაზა

XXI საუკუნეში ბევრს საუბრობენ ჩინეთსა და ჩინელებზე. დღე არ გავა, გაზეთებმა და ინტერნეტ-გამოცემებმა ერთი ახალი ამბავი მაინც არ გვამცნონ ჩინეთიდან. დღეს, 21-ე საუკუნის მეორე ათწლეულში, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა (ჩინეთი) მსოფლიოს ერთ-ერთი წამყვანი და მნიშვნელოვანი ქვეყანაა და მისი წონა და გავლენა დღითიდღე იზრდება. ჩინეთის ძლიერებასა და მნიშვნელობაზე შემდეგი ფაქტებიც თვალნათლივ მიგვითითებენ:

-ჩინეთის მოსახლეობა 1.4 მილიარდს აჭარბებს (1-ლი ადგილი მსოფლიოში, ინდოეთთან ერთად);

-ჩინეთი, თავისი ტერიტორიით (9.6 მილ. კვ. კმ) მსოფლიოს მესამე უდიდესი ქვეყნაა, რუსეთის ფედერაციისა და კანადის შემდეგ.

– ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა, სიდიდით მსოფლიოს მე-2 ეკონომიკაა (აშშ-ს შემდეგ) და ზოგიერთი გათვლებით, უკვე გადაუსწრო ამერიკის ეკონომიკურ მაჩვენებლებს;

-ჩინეთი, დღეს, უზარმაზარი მასშტაბის “მსოფლიო ქარხანას” წარმოედგენს, სადაც იწარმოება მსოფლიოს მძიმე და მსუბუქი მრეწველობის ნაწარმის უდიდესი ნაწილი, შავი მეტალურგიიდან გემთმშენებლობამდე და  ზუსტი ელექტრონიკიდან – ტანსაცმელამდე;

-ჩინეთი დღეს მსოფლიო ლიდერია ახალი ტექნოლოგიების დანერგვაში და გამოყენებაში  (Huawei, 5G ტექნოლოგიები), ელექტრონულ ვაჭრობაში(e-commerce: Alibaba, JD.com), და ხელოვნური ინტელექტის (AI) კვლევის საქმიანობაში;

-ჩინეთის სამომხმარებლო ბაზარი უდიდესია მსოფლიოში (1.4 მილიარდი მომხმარებელი), რაც ერთიორად ზრდის მის მნიშვნელობასა და გავლენას გლობალურ მწარმოებლებზე და ვაჭრობაზე;

-ჩინეთი, დღეს მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი ინვესტორი და ყველაზე გავლენიანი მონაწილეა მსოფლიო სავაჭრო ინიციატივებსა და სავაჭრო მარშრუტების ინფრასტრუქტურულ პროექტებში გლობალური მასშტაბით („ერთი სარტყელი, ერთი გზის“ – ახალი „აბრეშუმის გზის“ ინიციატივა);

-ჩინეთს, როგორც გაეროს უშიშროების საბჭოს მუდმივ წევრს, უდიდესი გავლენა აქვს მსოფლიოში მიმდინარე პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და კულტურულ პროცესებზე;

-ჩინეთს გლობალური მასშტაბის გავლენა აქვს გარემოსდაცვით საქმიანობასა და ინიციატივებზე;

-ჩინეთის არმია ერთ-ერთი ყველაზე მრავალრიცხოვანი და ტექმნოლოგიურად განვითარებულია მსოფლიოში;

-ჩინეთის სამეცნიერო სექტორის საქმიანობა ერთ-ერთი ყველაზე მზარდი და განვითარებულია დღევანდელ მსოფლიოში (პირველი ადგილი სამეცნიერო პუბლიკაციების რაოდენობით – 650,000 გამოქვეყნებული სამეცნიერო სტატია, 2022 წ. და მეორე ადგილი – სამეცნიერო ციტირების რაოდენობების მიხედვით – 3.6 მილ. ციტირება, აშშ-ს 4.8 მილ. ციტირების შემდეგ), ბიოტექნოლოგიების, კოსმოსური კვლევებისა და კვანტური კომპიუტერული ტექნოლოგიების კვლევის მიმართულებების ჩათვლით.

ამ შთამბეჭდავი მიღწევებისა და პროგრესის ფონზე, გამოუცნობ კითხვად რჩება ჩინელების დამწერლობა – „ჰან-ძე“ (汉字), რომელიც დიდად განსხვავებულია დანარჩენებისგან (ანბანური და სილაბურ-მაცვლოვანი დამწერლობებისაგან) და მსოფლიოსთვის საიდუმლოებით მოცულ, „იეროგლიფებით დასახლებულ“, ჩვენგან დაფარულ სამყაროს წარმოადგენს.

მაინც როგორ მივუდგეთ ჩინურ „ჰან-ძეს“ (დამწერლობას)? როგორ დავიწყოთ ათასობით ჩინური იეროგლიფის აღქმა და მათი მნიშვნელობის გაგება? რამდენად შესაძლებელია ეს ჩვენთვის, ქართველებისთვის, რომლებსაც მსოფლიოში ალბათ ყველაზე სრულყოფილი და დახვეწილი ანბანური სისტემა გვაქვს?

შენიშვნა: ქართულ ანბანი უნიკალურია იმით რომ ჩვენს ენაში და დამწერლობაში, ბგერისა და ამ ბგერების გამომხატავი ნიშნების დამთხვევა ას პროცეტს წარმოადგეს! ქართულად როგორ იწერება, ისე ითქმება და პირიქით! ასეთი შესაბამისობა – როდესაც ნათქვამი ზუსტად ემთხვევა ნაწერს – სხვა ენებში იშვიათია ან საერთოდ არ გვხვდება. სწორად ამ მიზეზით,  საინტერესოდ მეჩვენება თქვენთან ერთად, ჩინური ენის (‘’ჟონგ-ვენ”) და ჩინური დამწერლობის (“ჰან-ძე’’) ჩვენთვის უცნობი თავისებურებების გაგება და ამ უცნაური ენის შინაარსსა და წესებში დაფარული საიდუმლოების ფარდის ახდის მოკრძალებული მცდელობა.

ჩვენ, ქართველებს, მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე ძველი ანბანისა და დამწერლობის და უნიკალური ქართული ლიტერატურული ტრადიციის  მქონე ერს, თავისუფლად შეგვიძლია შევადაროთ სხვა ხალხებისა და კულტურების სამწერლო წესები და ტრადიციები ჩვენსას და ამ კუთხით შევხედოთ ჩინური დამწერლობის ფორმასა და შინაარს.

ერთხელ, ჩემი ახალგაზრდობისას, აღმოსავლეთ გერმანიაში მოგზაურობისას, გერმანელებს ვკითხე: “გერმანულად, თქვენი ქვეყნის სახელია “დოიჩლანდ” – Deutschland, რატომ არის რომ ბგერა „ჩ“-ს გამოსახატად, ოთხი ასო, -tsch- გჭირდებათ? ეს ხომ თქვენი ენდონიმია, ანუ საკუთარი სახელი, რომელსაც თქვენს ენაზე ეძახით თქვენსავე ქვეყანას?”

ჩემი გერმანელი მეგობრის, სტუდენტი-ფილოლოგის პასუხი დაახლოებით ასე ჟღერდა: “კარგი კითხვაა ლევან. ეს თქვენ, ქართველებს გაქვთ ფუფუნება თქვენი ქვეყნის ქართული სახელი, “საქართველო” საკუთარვე ანბანზე დაწეროთ, ჩვენ გვერმანელები, მშობლიური გერმანულისთვის, რომაელების/ლათინების ანბანს ვიყენებთ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ლათინური ენა, რომელიც გემანულივით, ინდოევროპული ენების ოჯახის ენაა, თუმცა “რომანული” ენების ჯგუფს მიეკუთვნება განსხვავდება მათგან.

რაც შეეხება გერმანულს, იგი ინდოევროპული ენების ოჯახის “გერმანიკულ” ჯგუფს მიეკუთვნება და ენათესავება ჰოლანდიურ, ფრიზულ, ინგლისურ, შვედურ, ნორვეგიულ, დანიურ, ფარერებისა და ისლანდიურ ენებს (ლ.ა.).

ლათინური ანბანი, რომელიც რომაელებმა თავიანთი ენისთვის შექმნეს და რომის კოლონიებში გაავრცელეს (მათ შორის დღევანდელ გერმანიაშიც), ლათინურ ენაში არსებული ბგერებს შეესაბამება და ხშირად არ ემთხვევა გერმანულ ენაში არსებულ ბგერებს – ამიტომაც, ჩვენ, თანამედროვე გერმანულში, გვიწევს ასოების გარკვეული კომბინაციების შექმნა, გერმანული ენის ბგერების ლათინური ანბანით გამოსახატავად”, მიპასუხა გერმანელმა სტუდეტმა.

ჩინურის ენის (ანუ დღეს ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის სახელმწიფო ენის, “პუტონგ-ჰუას” ) სილამაზე და სირთულე (და უცნაურობა) და მისი კალიგრაფიის ელეგანტურობა, საუკუნეებს მანძილზე აჯადოებდა უცხოელ მკვლევარებს და მოგზაურებს.

ერთი შეხედვით, ჩინური იეროგლიფების გაგება რთულ ამოცანად გამოიყურება, განსაკუთრებით დამწყებებისთვის, თუმცა ნოდარ დუმბაძის გმირის, ოლღა ბებიას სიტყვების პერიფრაზს თუ გავაკეთებთ, „ჩინურის სწავლას რა უნდა, ბიჭო, მთელი ჩინეთი ჩინურად ლაპარაკობს…“ სწორი მიდგომით და მეთოდებით, ჩინურის სწავლა შესაძლებელია საინტერესო თავგადასავლად და საინტერესო ამოცანად გადაიქცეს.

როგორც მოგეხსენებათ, ჩინური დამწერლობა იეროგნილებისგან შედგება. ჯამში, სულ 80 ათასამდე სიმბოლო არსებობს(!), თუმცა აღსანიშნავია რომ მათში ბევრია ხმარებიდან გასული სიმბოლოები, სპეციფიური ტერმინები თუ გეოგრაფიულ დასახელებები. წიგნის და გაზეთის წასაკითხად, საკმარია სამი ათასამდე იეროგნილიფს დასწავლა (შესაბამის მნიშვნელობასთან ერთად), ხოლო უნივერსიტეტების კურსდამთავრებულებმა ხუთი ათასამდე იეროგლიფის გამოყენება იციან.

შევეცადოთ ჩვენც „შევიხედოთ“ ჩინური ენის საიდულმოებით მოცული იეროგლიფების სამყაროში.

როგორ არის მოწყობილი ჩინური იეროგლიფების სისტემა?

ალბათ ჯერ ის უნდა ვთქვათ თუ რა სტატუსი აქვს ჩინურ ენას და ჩინეთში არსებულ უამრავ მონათესავე თუ არამონათესავე ენებს დღეს და როგორ გამოიყენება ჩინური დამწერლობა, თანამედროვე ცხოვრებაში. ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის ოფიციალური სახელმწიფო ენა გახლავთ ე.წ. „სტანდარტული ჩინური“, იგივე , „პუტონგ-ჰუა“ – „საერთო ენა“, იგივე „მანდარინი“ (ევროპული სახელია ჩინური ენისთვის), რომელიც ყველგან გამოიყენება და რომელზეც მიმდინარეობს საქმის წარმოება და სწავლება.  თუ მოკლედ მიმოვიხილავთ ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის მოსახლეობის ენებს, 2010 წლის მონაცემებით, „სტანდარტული ჩინურის -პუტონგჰუას“ სხვადასხვა ვერსიას, მშობლიურ ენად აცხადებდა 955 მილიონი ჩინელი, (მთელი მოსახლეობის დაახლ. 71%) და დამწერლობისთვის გამოიყენებს ჩინურის ე.წ. გამარტივებულ ვერსიას, რომელიც განსხვავდება ტრადიციული ჩინური დამწერლობისგან. ჩინეთის მრავალრიცხოვან ავტონომიურ რეგიონებში (ტიბეტი, შიდა მონღოლეთი, სინძიანი, გუანგსი, სხვა) „სტანდარტულ“ ენასთან ოფიციალური სტატუსი აქვთ ადგილობრივ ენებსაც.

კ. ტაივანზე, რომელიც ჩინეთის განუყოფელი ნაწილია, თუმცა XX ს. შუა წლებიდან დამოუკიდებელობისა და სეპარატიზმის პოლიტიკას ადგას, კონტინენტურ ჩინეთს სულ რამდენიმე ათეული კილომეტრით არის დაცილებული, მოსახლეობა ძირითადად ტაივანურ მანდარინზე საუბრობს, წერს და სწავლობს. „ტაივანის მანდარინი“ ძალიან ახლოს დგას პუგონგჰუასთან (სტანდარტულ ჩინურთან, ე.წ. მანდარინთან), თუმცა დამწერლობისთვის ჩინურ ტრადიციულ იეროგლიფებს იყენებს. გარდა ამისა, კ. ტაივანზე ასევე ძალიან პოპულარულია ჩინურის დიალექტი ჰოკკიენი, რომელიც გავრცელებულია ტაივანის მოსაზღვრე პროვინცია ფუ-ძიანში, აშშ-ს დიდ ქალაქებში მცხოვრებ ჩინელებში, სინგაპურის, მალაიზიისა და ჩინელების სხვა ემიგრანტულ თემებშიც პოპულარულია.

ჰონგ-კონგის (ჩინ. სიან-განი) და მაკაოს (ჩინ. აომინი) სპეციალური რაიონების მოსახლეობა ძირითადად საუბრობს (გარდა მანდარინისა) ე.წ. „კანტონურ დიალექტზე“ (ენის სახელი: იუე), ინგლისურად და პორტუგალიურად (მაკაოში) – აღსანიშნავია რომ ჰონგკონგშიც და მაკაოშიც, დამწერლობითი ენა, ტრადიციულ ჩინურ იეროგლიფებს ემყარება და განსხვავდება გამარტივებული იეროგლიფების სისტემისგან.

ყველაზე მთავარი, რაც აღსანიშნავია ჩინური ენის შესახებ საუბრისას, არის ის რომ ჩინურის სწავლა შეუძლებელია იეროგლიფების დასწავლის გარეშე. ჩინური და იაპონური, ის ორი ენა გახლავთ, რომლებიც დღემდე აქტიურად იყენებენ იეროგლიფებს. ყველა სხვა ენა (მათ შორის აზიის ენები), სხვადასხვა ტიპისა და ლოგიკის მქონე ანბანებს ეფუძნება, რომელთაც შეიძლება 22,26, 33 ან ასამდე სიმბოლო ჰქონდეთ. ეროგლიფები კი ათასებს ითვლიან და მათ დამახსოვრებას ჩინურ კულტურასთან, აზროვნების სტილთან, ცნებებისა და მოვლენების აღქმასთან გაცნობა ჭირდება. მოკლედ თუ ვიტყვით, ჩინური იეროგლიფები „ბევრად უფრო ორგანულად ერწყმნიან და წარმოადგენენ ჩინურს, ვიდრე სხვა ანბანები“, როგორ ამას ერთ-ერთი სინოლოგი აღწერს.

იეროგლიფი არის კალიგრაფიაც და ფერწერაც, ერთდროულად. ტრადიციული ჩინური ნახატი, როგორც წესი, აერთიანებს საკუთრივ ნახატს და იეროგლიფებით დაწერილს ლექსს. ტრადიციული ჩინური (და იაპონური) ფერწერიდან და ნახატიდან იეროგლიფს ვერსად „წაიღებთ“ ან „ამოგლეჯთ“ – იგი კომპოზიციის ნაწილია. იგი ჩინური მხატვრობის თუ სხვა ვიზუალური ხელოვნებისა და კულტურის კომპონენტია. ეს ჩინურის მთავარი შემადგენელი ნაწილია.

რაც შეეხება იეროგლიფების სიმრავლეს და მათ კატეგორიზაციას – აღსანიშნავია მათი ორ მსხვილ, ზოგად ჯგუფად დაყოფა: ერთნი წარმოადგენენ იდეოგრაფიკულ სიმბოლოებს, ხოლო მეორენი – ფონეტიკურ-იდეოგრაფიკულს. საკუთრივ იეროგლიფი, რთული გრაფიკული სიმბოლოა-ნიშანია, რომელიც შეიძლება შედგებოდეს ორი, ან მეტი გრაფემისგან. „გრაფემა“ – უმარტივესი ნიშანი, რომელსაც გააჩნია ლექსიკური მნიშვნელობა. სწორედ ისინი შეადგენენ ჩინური ენის უძველეს ერთეულებს.