შორენა ფხაკაძე აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასისტენტ-პროფესორი და ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორია, თან სკოლაშიც ასწავლის. ჩვენი მრავალწლიანი ფეისბუქმეგობრობის მანძილზე არც ვიცოდი, რომ ის ლექსებს წერდა. ერთხელაც რამდენიმე ლექსი გამომიგზავნა შესაფასებლად. ზოგადად, როცა საკუთარ ტექსტებს გიგზავნიან წასაკითხად (ძირითადად – ახალგაზრდა ავტორები), ე. ი. შენი აზრი მათთვის რაღაცას ნიშნავს და ეს სასიამოვნოა, მაგრამ მე კრიტიკული შენიშვნებისგან თავს ვიკავებ, რადგან მტკიცედ მწამს, რომ რჩევები ამ საქმეში არაფრის მომცემია, ლიტერატურა სპორტი არ არის, გამოცდილმა სპორტსმენმა გამოცდილება გაგიზიაროს. ავტორი თავისით უნდა მივიდეს რაღაცამდე, რჩევა და შენიშვნა შეიძლება, გულსატკენიც კი იყოს, ამიტომ მე მხოლოდ კარგს ვეუბნები ყველას. შორენას ლექსები კი ჩემთვის აღმოჩენა იყო, ძალიან აღვფრთოვანდი ამ მოულოდნელობით.

ვიცი, რომ ის ბავშვობიდან წერს და ძველი ლექსები გაანადგურა, მე კი ვგიჟდები ავტორებზე, რომლებსაც განადგურება შეუძლიათ, დოსტოევსკის თქმის არ იყოს, “ვისაც განადგურება შეუძლია, ბევრს მიაღწევს”, და შორენამ მიაღწია კიდეც – ის სრულიად უნიკალურ პოეტად ჩამოყალიბდა. ამ ბლოგის დაწერამდე, თავისი ყველა ლექსის გამოგზავნა ვთხოვე, კრებული არ აქვს გამოცემული, ამიტომ ვორდის ფაილით გამომიგზავნა. ვორდის ფაილის 41 გვერდი – აი, ეს არის მთელი მისი პოეტური შემოქმედება. ასე, ერთიანად წაკითხულმა ამ ლექსებმა დაუვიწყარი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე, ყველა ლექსი შესანიშნავია, მაგრამ რამდენიმე ლექსი ნამდვილი პოეტური მარგალიტია.

შორენა საერთოდ ცოტას წერს, წერს მხოლოდ შინაგანი აუცილებლობის შემთხვევაში, როცა სათქმელი წარმართავს შემოქმედებით პროცესს. ლექსის დაწერის მოთხოვნილება ერთია, მაგრამ ეს აღტკინება კოჰერენტულ თანხვედრაში თუ არ არის სათქმელთან, მკვდრადშობილ პოეტურ ბოდვას ვიღებთ, რომლისგანაც სრულიად ემისირებულია ემოციაც, ექსპრესიაც და კონცეპტიც. შორენა კი ელოდება ჭეშმარიტ სუგესტიურ ნაპერწკალს, რომელიც ლექსს დააწერინებს, სწორედ ამიტომაა მისი ყველა ლექსის სათქმელით და ემოციით სავსე. ამ მხრივ მე მას ბიშოპს და შიმბორსკას შევადარებდი, რომლებიც ასევე ცოტას წერდნენ. არა მხოლოდ – ამ მხრივ, ხსენებულ ორ კლასიკოსს შორენას პოეზია აზრის სინათლითაც და მხოლოდ და მხოლოდ სათქმელზე ორიენტირებითაც ენათესავება. შორენას პოეზია კონცეპტუალური პოეზიაა, ისეთი, როგორიც უნდა იყოს ოცდამეერთე საუკუნის პოეზია. მისი პოეტური მეტყველება მთლიანად ავტოლოგიურია, სრულიად ან თითქმის სრულიად გამორიცხავს ტროპულ აზროვნებას იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ ამ ლექსებში ბიჟუტერიის ადგილი არ არის. პოეტური მეტყველების თვალსაზრისით, ოცდამეერთე საუკუნის პოეტს ორი გზა აქვს: ან მთლიანად ავტოლოგიურობას, უმეტაფორობას მიჰყვეს, ან შექმნას ორიგინალური პოეტიზმების თუ ტროპების სისტემა (ათასჯერ გადამღერებული სახე-მეტაფორების მუდმივი რეპრეზენტაცია და ორიგინალურობას მოკლებული ინტერპრეტაცია თანამედროვე პოეზიის პრობლემაა). შორენა პირველ გზას ირჩევს – მისი პოეტური ხედვა მთლიანად სათქმელზეა ზუმირებული და შედეგად ვიღებთ კომპოზიციურად უნაკლო ლექსებს, რომლებსაც დასაწყისი, ლოგიკური განვითარება და ლოგიკური კადენციურ-საფინალო აკორდი აქვთ, ეს განსაკუთრებული ნიჭია. ვერლიბრში (შორენა ვერლიბრებს წერს) ზოგიერთ პოეტს, რომელიც ლექსს კონცეპტუალური აუცილებლობით კი არა, უბრალოდ, ხელოვნურად წერს, უჭირს თავის მოთოკვა და შედეგად ვიღებთ უშველებელ, თავისუფალი ლექსის გრაფიკის მქონე, სრულიად უინტერესო ფსევდომედიტაციურ და ფსევდოინტროსპექციურ წუწუნს, რომელსაც არც თავი აქვს, არც – გაგძელება და არც – ბოლო. შორენას ლექსებში კი საგრძნობია ემოციურ-აზრობრივი დინამიკა და ამით მოტივირებული რეგლამენტურობა, მათში არც ერთი ზედმეტი სიტყვა და ფრაზა არ არის.

“… ხანდახან გჭირდება განმარტოება,
ყოველდღიური საქმეებისაგან თავის დაღწევა.
მერე იბადებიან ლექსები, რომლებიც,
როგორც ამბობენ,
„მშვენიერია“. – წერს ის ერთგან. დიახ, მისი ლექსები ნამდვილად მშვენიერია. ესაა რიტმული ვალდებულებებისგან თავისუფალი ვერლიბრები, რომლებსაც გასდევს ინტიმურ-მონოლოგური, უპრეტენზიო ინტონაციები და სწორედ ეს ქმნის მათ უნიკალურობას. ავტორს აშკარად ტკივილები და დისკომფორტი აწერინებს ლექსებს, ზოგიერთი ლექსიდან პირდაპირ – ადამიანური ტრაგედია, ზოგიერთიდან კი პატარა თუ დიდი ყოფითი ტკივილები ილანდება. ლამის ლექსიდან ლექსში გადადის გარდაცვლილი მამის აჩრდილი, ერთი ბრწყინვალე ლექსი კი მთლიანად მამის გასვენების დღის ტრაგიკულ-წარუშლელი ქრონოლოგიაა:

***

მამაჩემმა ვერ მოასწრო დაბერება,
გაჭაღარავდა, როგორ არა,
ცოტა მოიხარა კიდეც
მაგრამ ეს არ იყო ის სიბერე,
რომელიც ელოდა,
როგორიც ელოდა,
რომ მოეთმინა,
რომ მოეცადა
და არ ეჩქარა მეორე ნაპირზე გასვლა.

მეორე ნაპირი უფრო ახლოს აღმოჩნდა,
ვიდრე გვეგონა,
იოლად მიაგნო
და მარტივად გადაწყვიტა წასვლა.

ვზივარ, უჩვეულოდ მუქ კუბოს ვუყურებ
(არც კი ვიცი, რატომ წარმომედგინა ღია ფერის),
სუდარის მიღმა სახეწაშლილი მამაჩემია,
ძნელი წარმოსადგენია და კიდევ უფრო
ძნელი დასაჯერებელი.

„ვერ დავატევ ყვავილებს მანქანაზე“ – ამბობს კატაფალკის მძღოლი
და მე ახალი საზრუნავი მიჩნდება –
სხვა მანქანა უნდა მოიძებნოს.
„კიბეზე ჩაყვანისას სუდარა არ დაცურდეს“ – ღმერთო,
საიდან შემრჩა ამდენის ფიქრის თავი. . .

წავიდა მამაჩემი.
„სხვების მამებიც მიდიან.“
„ყველას მამა წავა.“
„მამები უნდა წავიდნენ.“
კიდევ რას მეტყვით, მეგობრებო,
მეზობლებო, ნათესავებო,
კოლეგებო?

ყველას მამა წავა,
ოღონდ,
მამაჩემმა ვერ მოასწრო დაბერება.

გარდაცვლილი მამის გარდა, სხვა ძვირფასი გარდაცვლილებიც შემოდიან ლექსებში, მიღმიერზე, ტრანსცენდენტურზე ფიქრი არ ასვენებს ავტორს. ამ და სხვა ონტოლოგიურ საფიქრალში თუ რუტინაში ზოგჯერ ასეთი ირონიულ-თვითირონიული მოტივიც გაკრთება (ამ შესანიშნავ ლექსსაც თავიდან ბოლომდე მოვიყვან):

***
ბატონებო და ქალბატონებო,
მინდა შეგახსენოთ, რომ
ყველა გოგოს აქვს
გოგოდ დარჩენის უფლება.
ნუ დაგვამძიმებთ
ისეთი სიტყვით, როგორიცაა
„ქალბატონო!“
ჩვენ, გოგოებად დარჩენილებს
გარკვეული შეღავათები უნდა გაგვიწიოთ ამ მხრივ.
უნდა გვაპატიოთ ასაკის შეუფერებელი სამოსი
და სამკაული.
რა ვუყოთ, რომ სამეგობროდაც უმცროსებს ვირჩევთ
და არა მხოლოდ სამეგობროდ.
რა ვუყოთ, რომ არ გვიყვარს ჩვენი დაბადების დღეები?
ყოველი განვლილი წელი ხომ კიდევ უფრო გვაშორებს გოგოობას.

ბატონებო და ქალბატონებო,
გთხოვთ, მოგვიტევოთ,
გვეპატიება ნამდვილად
გოგოობა.
არ გვინდა ეს შლეიფიანი „ქალბატონო“,
ადრეა ჯერ,
ძალიან ადრე.

ასეთია შორენა ფხაკაძის პოეზია, შეუძლებელია, წაკითხვის მერე გულგრილი დარჩეს მკითხველი-რეციპიენტი. ამ ბოლო დროს მისი ლექსები “ლიტერატურულ გაზეთში” დაიბეჭდა, ეჭვიც არ მეპარება, მალე სხვა ჟურნალ-გაზეთებიც დაბეჭდავენ, და, საერთოდაც, დროა, მისი ლექსები წიგნად გამოვიდეს, ეს ნამდვილად განსაკუთრებული მოვლენა იქნება თანამედროვე ქართული პოეზიისთვის.

(მარტინ ჰაიდეგერის „დასაბამი ხელოვნების ქმნილებისა“ და რიუნოსკე აკუტაგავას „ხელოვნებით შეპყრობილი“)

„რაღაცის დასაბამი არის მისი არსების წარმომავლობა (Ursprung)“– წერს ჰაიდეგერი. ქმნილება წარმოდგება ხელოვანისგან, მაგრამ ეს უკანასკნელი? „მხოლოდ ქმნილება აძლევს დასაბამს ხელოვანს, ვითარცა ხელოვნების ოსტატს“, – ანუ ესაა ურთიერთგანპირობებული არსებობა – ერთი არაა მეორის გარეშე. თუმცა დამოუკიდებლად ისინი ერთმანეთს ვერ წარმოშობენო, ვერ იარსებებენო… და „მესამეც“, ანუ პირველი – ხ ე ლ ო ვ ნ ე ბ ა!

სადა ჰგიებს და როგორ ჰგიებს ხელოვნება? შეუძლია თუ არა მას, იყოს დასაბამი? იქნებ ის მხოლოდ კრებითი წარმოდგენაა? რა არის ხელოვნება? ხელოვნება დაუნჯებულია ხელოვნების ქმნილებაში; მოკლედ, წრეში ტრიალს ჰგავს ეს…

„სურათი ისე ჰკიდია კედელზე, როგორც სანადირო თოფი ან ქუდი. მაგ., ვან გოგის ის ნახატი, რომელზეც ერთი წყვილი ყელიანი წაღაა გამოსახული, გამოფენიდან გამოფენაზე მოგზაურობს. ლაშქრობის დროს ჰილდერლინის ჰიმნები ზუსტად ისევე ჩააგდეს ზურგჩანთაში, როგორც იარაღის საწმენდი ხელსაწყო. ბეთჰოვენის კვარტეტები ისევე ალაგია გამომცემლობათა სათავსოებში, როგორც კარტოფილი სარდაფში.

ყველა ქმნილებას აქვს ნივთიერი სახე, მაგრამ ჩვენ გვეჩოთირება მათზე ასე ზერელედ საუბარი, ამგვარი წარმოდგენები დაკნინებად მიგვაჩნია. მათში ხომ ესთეტიკური ტკბობაცაა? განცდები, მათგან მოგვრილი? ჩვენ ხომ თუნდაც მუზეუმებისა და საექსპედიციო კანტორათა დამლაგებელი ქალებივით ვერ ვიმსჯელებთო, ჰაიდეგერმა. ნივთიერება მათი, ხელოვნების, გამოსახვის საშუალებაა – ფერი, ბგერა, ჩუქურთმა, მერქანი. ეს ქმნილებები ალეგორიებია, სიმბოლოები, ხოლო ნივთიერი სახე ამ უკანასკნელთა გამჟღავნება.

მოკლედ, ძნელია თქმა, რომ ხელოვნების ქმნილება მარტოოდენ ნივთია…

ნივთი და ქმნილება

რა არის ნივთი? ნივთია გოროხი მიწაში, მაგრამ ღრუბელი ცაში? შემოდგომის ფოთოლი ქარში? ბუ ტყეში?

თუმცა, კანტის მიხედვით, ღმერთიც ნივთიაო, რადგან ყოფაშიც ვლინდება. ამ კონცეფციით უკანასკნელი ნივთები იქნება: სიკვდილი და სამსჯავრო. ამ მნიშვნელობით ხელოვნების ქმნილებაც ნივთია, რადგან რაღაცა ყოფიერიცაა მასში. თუმცა, ვშიშობთ, ნივთად მივიჩნიოთ ღმერთი, გვეუხერხულება ნივთად მივიჩნიოთ ყანაში მომუშავე გლეხი, ტყის განაკაფში მობალახე შველი ან თუნდაც მასწავლებელი სასწავლო ოთახში. „ადამიანი არ არის ნივთი“ – ასკვნის ჰაიდეგერი. მაგალითად, ნივთია მარმარილოს ლოდი, მაგრამ მიქელანჯელოს „დავითი“?!

„მასალასა და ფორმას შორის განსხვავება, ამასთან მთელი მისი ძალზე სხვადასხვაგვარი ნაირსახეობები, არის ხელოვნების ყველა თეორიისა და ესთეტიკის ცნებითი სქემა“ (31) – ფორმასა და შინაარსში, ამ სამყაროსეულ საყოველთაო ცნებებში, შეიძლება გაერთიანდეს ყველა და თითოეული.

გამოსადეგობა, ანუ მოხმარების ხარისხი ის ძირითადი ნიშანია, რომლიდანაც ყოფიერება შემოგვყურებს. თუმცა არის ცოტა განსხვავებული ყოფიერებაც – ბიბლიური რწმენის საფუძველზე ბევრი ყოფიერი არის ქმნილი და არა დამზადებული, როგორც, მაგალითად, დოქი, ნაჯახი ან ფეხსაცმელი. ღვთის მთელი შესაქმე სხვანაირად წარმოსადგენია, ვიდრე ხელოსნის მიერ რაიმეს კეთება; თუმცა ესაა „სამყაროს განჭვრეტა მასალისა და ფორმის მიხედვით“(35).

ჰაიდეგერი განმარტავს ე.წ. „შიშველ“ ნივთს, რომელსაც ჩამორთმეული აქვს გამოსადეგარ-ხელოვნურობა და განძარცვულია „ხელსაწყური ყოფიერებისგან“. ხელსაწყო გამოსადეგია და საიმედო. ის ცვთება და იხარჯება. ამ გაცვეთილი ჩვეულებრიობის შემდეგ გვრჩება გაცვეთილი ნივთი, თუმცა მასში უკეთ ვხედავთ, რა არის ხელსაწყო ჭეშმარიტად; ანუ ჩვენ მოვიპოვეთ ხელსაწყოს ხელსაწყური, უფრო არსობრივი ყოფიერება.

მოდი, ვთქვათ ახლა ქმნილების ქმნილებრივ ყოფიერებაზეც. ჩვენ უკვე რაღაცა გავიგეთო ამ უკანასკნელზე, ჰაიდეგერმა – ხელსაწყოს ხელსაწყური ყოფიერება აქაც მოვიპოვეთო – არა ყელიანი წაღების დამზადების პროცესზე ინფორმაციის შეგროვებით; არა ფეხსაცმლის ნამდვილ, სადმე მოხმარებაზე დაკვირვებით, არამედ მხოლოდ იმის შემწეობით, რომ დავდექით ვან გოგის ნახატის წინაშე და იგი ამეტყველდა!!! ანუ ჩვენ ქმნილების სიახლოვეს უცებ არა იქ აღმოვჩნდით, სადაც ჩვეულებრივ ვართ ხოლმე, არამედ „სხვაგან“. ხელოვნების ქმნილებამ გვამცნო, რა არის ჭეშმარიტად ფეხსაცმელი და მეტიც, მან შეიძლება სრულიად ყოფიერების არსშიც და მის სიღრმეებშიც „გვაყურყუმალაოს“; – ქმნილებამ, ნახატმა! აქ ჩანს, ვან გოგის წაღებში, ის, რაც ყოფიერების გარეთ გამოვიდა, ანუ თავისი ყოფიერების დაუფარაობაში, როგორც წერს ჰაიდეგერი; ამას ბერძნები alelheia-ს უწოდებენ. ჩვენ ვამბობთ, ჭეშმარიტებაო. გამოდის, ქმნილებაში ხორცშესხმულია ჭეშმარიტების ხდომილება, გნებავთ, ყოფიერების ჭეშმარიტება, ყოფიერების „შუქი“.

ხელოვნებას საქმე აქვს მშვენიერებასთან. ეს კაზმული ხელოვნებაა და არა კუსტარული, რომლითაც ხელსაწყოები მზადდება. კაზმული ხელოვნება კი მშვენიერებას წარმოშობს. ჭეშმარიტება კი ლოგიკის კუთვნილებააო, ხოლო მშვენიერება ესთეტიკას რჩება.

ხელოვნება ასახავს არსებულს, ყოფიერებასთან შესაბამისობაში, homoiosis – როგორც იტყვის უკვე არისტოტელე. ჭეშმარიტების არსებაც ყოფიერებასთან შესატყვისობაა.

ასე რომ, ვან გოგის ნახატი არის არა მხოლოდ ყოფიერის ასახვა, არამედ მასში გადმოცემულია ნივთის საყოველთაო არსი, იდეა, ხელოვნებაში დავანებული.

„ხელოვნების ქმნილებაში დადგენილია ყოფიერების ჭეშმარიტება. ხელოვნება არის ჭეშმარიტების მიერ თავისი-თავის-თვით-დადგინება-ქმნილებაში. მაგრამ რა არის თვითონ ჭეშმარიტება, რომ ის ჟამიდან ჟამს ხელოვნების ქმნილებაში ხვდება? რას მოასწავებს თავის-თავის-თვით-დადგინება-ქმნილებაში?“ – ეს უკვე სხვა საუბრის თემაა…

მოდით, ახლა ვნახოთ, ყოველივე ზემოთქმული როგორაა გაშლილი ლიტერატურაში, მხატვრული და არა ლოგიკური აზროვნებით.

რიონოსკე აკუტაგავა „ხელოვნებით შეპყრობილი“

მოთხრობის მთავარი გმირია ცნობილი იაპონელი მწერალი ბაკინ საკიტაი ტაძიკავა. ეს გმირი, ვგონებ, მწერლის ფანტაზიის ნაყოფია და ძალიან საინტერესოდ მიმაჩნია, რომ სხვა პერსონაჟებად აკუტაგავს გამოყვანილ/მოხსენიებული ჰყავს რეალური ხელოვანნი, მწერლები და მხატვრები. ეს მეთოდი, თითქოს, წარმოაჩენს იმ ზღვრის ეფემერულობასა და პირობითობას, რომელიც რეალურსა და შემოქმედებითად გამოგონილ სამყაროებს შორის არსებობს, ისე, რომ ვერ იგებ კაცი, რომელი უფრო ნაღდი და რეალურია („სინამდვილეს არ ვემდური:/ არ ყოფილა თითქმის./არყოფილზე საყვედური არასდროს არ ითქმის“).

ბაკინი ხელოვნებითაა შეპყრობილი იმდენად, რომ თუნდაც პოეზიას ქედმაღლური ზიზღით უყურებს და ძალიან მცირედად მიაჩნია საკუთარი ნააზრევის დასატევად. იგი პოეზიას მეორეხარისხოვან ხელოვნებად თვლის, თუმცა „ლექსების წერისას იმ ბრმად მიაჩნდა თავი, ღობის ჭუჭრუტანაში შეხედვას რომ ცდილობს“(9).

ხელოვნება ცხოვრების რეალისტური, ზოგ შემთხვევაში, ნატურალისტურიც, ასახვაა? თუ ამ ცხოვრების გამხატვრულება, იდეებთან გატოლება? რა მოეთხოვება ხელოვანს? სვამს ქვეტექტურად კითხვას იაპონელი მწერალი და იქვე აღწერს „კეთილშობილ ყაჩაღს“, რომელიც, არც მეტი, არც ნაკლები, ცხოვრების (და არა ხელოვნების) რომანტიკაა: „ცნობილი ყაჩაღი იყო, ვაჟკაცობით მთელ ქვეყანაში სახელგანთქმული. ამ წლის მეხუთე თვეს დაიჭირეს, მერვე თვის შუა რიცხვებში კი ყაჩაღის თავი ციხის კარიბჭეზე გადმოკიდეს ხალხის დასანახავად. ყაჩაღი მხოლოდ თავადებს ძარცვავდა და ნაძარცვს ღარიბებს ურიგებდა“ (23) – ხალხი ამ ყაჩაღზე შეყვარებულია, ისევე, როგორც დათა თუთაშხიასა ან არსენა ოძელაშვილზე. ცხოვრებაც სამართლიანიცაა ზოგ შემთხვევაში და უსამართლოც, როგორც ყოფიერება: ლოტოსის ყვავილების, ზეთისხილის მდელოების სურნელთან ერთად, თუნდაც ბავშვების ცრემლს, შიმშილსა და სიკვდილს რომ გვთავაზობს. რა არის ნიშანდობლივი ხელოვანისთვის სიცოცხლის, წუთისოფლის ამ „ოქსიმორონების“ აღსაწერად? ალბათ გულწრფელობა და ზომიერება. ისიც, ვინ მოიაზროს აუდიტორიად: მასა თუ ელიტარული მკითხველი, ლიტერატურის შემთხვევაში. „ხელოვნება მასებსო“, როგორც გაჰკიოდა საბჭოთა პროპაგანდის წყეული მუშტებშემართული „მანქანა“, სრული „ბლეფი“ და მარაზმი იყო ან „ოპიუმი“, როგორაც ისინი რელიგიას მოიხსენიებდნენ უდიერად. ეს იმიტომ, რომ არ შეიძლება ასე მკაცრად განსაზღვრო, ვისთვის იქმნება ხელოვნება – მაგალითად, ჯეიმს ჯოისსი „ულისეს“ კი გაიგებს უკეთ ელიტარული, განათლებული მკითხველი, ბერძნულ-რომაული მითოლოგიის მცოდნე; მაგრამ ვაჟა ამბობდა, რომ ერთმა უსწავლელმა მთიელმა ასე შთააგონა: განა, საქართველოს მომავალს არ გულისხმობო, როცა ამბობ: „ეღირსებაო ლუხუმსა ლაშარის გორზე შედგომა“. არის ხელოვნების ნაწარმოებები, რომელთა მშვენიერება ისეთივე, თუ ინტელექტუალურად არა, ინტუიციურად მაინც, საყოველთაო, უმაღლესი სიამოვნებაა, როგორც თუნდაც ულამაზესი ედელვაისის ხილვა კლდის ქიმზე – ჭეშმარიტება თუნდაც, განა, ყველაზე უკეთ ბავშვებისთვის არაა საცნაური, როგორც ბიბლიური სენტენცია ამბობს?! სულის სისუფთავეს გააჩნია და „ღიაობას“ დიდი ხელოვნებისადმი.

თუმცა არიან ხელოსნებიც, რომელთა შემოქმედება მასაზეა გათვლილი. ამას ამბობს სწორედ მოთხრობის ერთ-ერთ პერსონაჟად რეალობიდან გამოხმობილი იაპონელი მწერალი ტამენაგა სუნსუი (1789-1844), პროზაიკოსი – „მე მწერალი არ გახლავართ. მხოლოდ ხელოსანი ვარ, რომელიც ბრბოს მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად წერს სასიყვარულო წიგნებს“(24). თუმცა „კვლა აქაცა ეამებისო“, კი თქვა დიდმა რუსთველმა და მისმა პოემამ ეს კონცეფციაც დაიტია…

მწერალი იმითაც იზომება, რამდენად ასხვავებს და წარმოაჩენს ამ განსხვავებულობას – იდეალურსა და რეალურს შორის, – რომლებიც ასე შეზრდილია, უმეტესწილად, წუთისოფელში; – „ბაკინმა ანაზდად განსაკუთრებული სიცხადით შეიგრძნო ადამიანთა არასრულყოფილება, ესოდენ რომ არ ეხმიანებოდა ბუნების ამ სურათს. მიწაზე მცხოვრებ ადამიანთა უბედურების სათავე ხომ ის არის, რომ სამყაროს არასრულფასოვნება ტანჯავთ და, მაინც, მისი ზემოქმედებით წამოისვრიან ხოლმე ავ სიტყვას ან საძრახის საქციელს ჩაიდენენ“(26). ადამიანი უნდა ამაღლდეს ბუნებამდე, ღმერთამდე. ხელოვნება კი სწორედ ამისი საუკეთესო საშუალებაა.

ახლა უკვე პრინციპზე ხელოვნებისა და, ზოგადად, საკაცობრიო კულტურის განვითარებისა, რომელსაც რიუნოსკე აკუტაგავა ამ მოთხრობაში გვთავაზობს: „წინ თუ არ წახვალ, აუცილებლად დაეცემი“(33). ანუ თუ არ ამაღლდები ყოფიერებაზე, მისი მსხვერპლი ხარ, ბიბლიური იონასავით გადაგსანსლავს ის. ამას აკუტაგავა ძალდაუტანებელი, ფილოსოფიური და ოსტატური თხრობით, ჩუმად „გვაპარებს“ სიღრმისეულ სათქმელად.

ბოლოსკენ ვთქვათ, რომ არის ამ სამყაროში ისეთი მოცემულობები, რომლებშიც მხოლოდ ადამიანის ხელი ურევია და განმკარგავიც ისაა. ესააო თუნდაც სიკვდილით დასჯა ან ლიტერატურული ცენზურა – ისინი იარსებებს, სანამ იქნება კაცთა მოდგმა. ხოლო როცა ღმერთის ხელიც გაერევა, უკვე ადამიანიც შთაგონებულია და ქმნის კიდეც ამაღლებულს, რითაც ფასდება კაცობრიობა – ესაა ხელოვნება. ბიკინიც, ხანდახან ხვდება, რომ ღმერთისგან „იცლება“, მისი სამწერლობო თხრობა ხდება მოუხერხებელი, ქაოსურად მიმოფანტული: „ეს იყო პეიზაჟი, არანაირ ხილულ სახეს რომ არ იწვევდა, იყო აღფრთოვანება, ჭეშმარიტ გრძნობას რომ არ გადმოსცემდა, იყო კამათი, აზროვნების ლოგიკას რომ არ ემორჩილებოდა. ყოველივე, რასაც ამ ბოლო ხანს წერდა, ახლა სიტყვების უაზრო რახარუხად ეჩვენა. ენით გამოუთქმელი ტანჯვით შეეკუმშა გული“(37). მაგრამ მოდის შთაგონებაც მასთან, ვინც ამისი ღირსია და ხელიც შეუჩერებლივ „მიუსრიალებს“ ქაღალდზე, თითქოს „ღმერთი და კაცი შერწყმოდა მასში ერთურთს“. ესაა კალმის სტიქიონი, რომელში ჩაშვებაც ამქვეყნიურ სიბნელეებს გვავიწყებს, ზეციური სიხარულით „გვიციმციმებს თვალებს“ მწერალსაც და მკითხველსაც.

„ვისაც მსგავსი აღმაფრენა არ განუცდია, ვერაფრით მისწვდება იმ საოცრებას, ხელოვნებით პყრობა რომ ეწოდება… სწორედ ამგვარ წამს სწვდება მწერლის მზერა ყოველგვარი ზედმეტობისა და ზიზილ-პიპილებისგან გათავისუფლებული ცხოვრების არსს, ესოდენ რომ ჩამოჰგავს ახლად დაბადებულ, ძვირფას ქვას…“(44). ესეც ჰაიდეგერისეული ქმნილება და ჭეშმარიტება.

1. S. თუმცა ბოლოში გამოკრთება აკუტაგავას რომანტიკულ-ამაღლებულში მოქნილად, მაგრამ ძალიან სევდიანად შეპარებული „მჭრელი“ რეალიზმი:

„– რა ბედენაა! ოჯახისთვის რიგიანი შემოსავალი რომ მაინც მოჰქონდეს…“

ამას ამბობს ბაკინის შვილი, ალბათ მამაზე პრაგმატული.

რას ვიზამთ, ეს მარადი პრობლემაა. თუ ხელოვნებას შესჭიდებიხარ, ყოფაც უნდა დაამარცხო. ხშირად სიკვდილიც გამარჯვებაა ხოლმე ამ „ბრძოლაში“ – ნაღვლიანი, მაგრამ მოზეიმე გამარჯვება…

ციტატები: ფილოსოფიური კრებული „ლარი“, ხელოვნება, 1991;

რიუნოსკე აკუტაგავას „ხელოვნებით შეპყრობილი“, პალიტრა, 2021

– „გოგო, ნახე რა მომხდარა?“

– „გოგო, „იმან“ რა დაწერა, წაიკითხე?“

– „გოგო, უყურე ამ ვიდეოს?“

ასე, როგორც წესი, ჩემი მეგობარი მწერს ხოლმე, რაღაც დრამატულ ამბებს მიზიარებს. არადა, ვერაფრით ისწავლა, რომ მე უკვე აღარაფერზე ვქოთქოთებ. ცხოვრების იმ ეტაპს მივაღწიე, როცა ქოთქოთს შევეშვი და ვცდილობ, ყველაფერს წყნარად ვადევნო თვალი. აი, ჩვენი პორტუგალიასთან გამარჯვება ხომ გულით გამიხარდა, მაგრამ ჩემთვის წარმოუდგენელია, რომ ამის შემდეგ ქუჩებში ყიჟინით მერბინა. არა, სიხარულით გამოწვეული ხმაურის საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს, უბრალოდ მე უხმაუროდ გახარებულმა დავიძინე.

თუმცა, კვლავ ჩემს მეგობარს დავუბრუნდეთ. იმ დღესაც ჩვეულებისამებ მომწერა, არ არის ეს კარგი ნიშანი და მეშინიაო. გამოგზავნილი ლინკის გახსნა ჯერ დამეზარა, შემდეგ მაინც გავხსენი და მეც რაღაცნაირად ნირწამხდარი დავრჩი…

ალავერდში ტორნადო დატრიალებულა, ტაძრისთვის გუმბათიც შემოუძარცვავს და ჯვარიც დაბლა ჩამოუგდია.

მეწყინა…

ამ ადგილთან ჩემი დამოკიდებულება მაქვს და ძალიან ადრეულ ბავშვობაში ყველას ვარწმუნებდი, რომ ალავერდი კოტე პაპამ ააშენა.

დიახ, დიახ, არ მოგესმათ. ჩემმა კოტე პაპამ ააშენა!

კოტე პაპას გარდაცვალებიდან რამდენიმე თვის შემდეგ დავიბადე. სიკვდილის წინ უთქვამს, რა მოხდებოდა ეს მესამეც დამეჭირა ხელშიო („ორში“ ჩემზე უფროსი ორი დეიდაშვილი იგულისხმა). იმის თქმა მინდა, რომ არ ვიცნობდი, მაგრამ ჩემი ქეთო ბებოს მონდომებით, ფაქტობრივად ყველაფერი ვიცოდი მასზე და კითხვაზე: დედა უფრო გიყვარს თუ მამა, დაუფიქრებლად ვპასუხობდი -კოტე პაპა-მეთქი.

ჰოდა, ალავერდის მიმდებარედ რაღაც დანგრეული მეურნეობა ჩაუბარებიათ მისთვის. აღუდგენია, აუმუშავებია და არაერთი მადლობაც დაუმსახურებია. ეტყობა, ეს მითხრა ბებომ. მე კი გადავწყვიტე, რომ ალავერდიც მან ააშენა.

1974 წლის 3 აპრილს ოჰაიოს შტატის ერთ პატარა ქალაქში მუსიკალური სკოლის მოსწავლეები, რომელიღაც მიუზიკლის რეპეტიციას გადიოდნენ. დღის მეორე ნახევარი იყო და ქალაქი ნელ-ნელა სამუშაო დღის დამთავრებისთვის ემზადებოდა. ამ დროს ერთი პატარა ბიჭი ყიჟინით შევარდა დარბაზში და დაიყვირა: ტორნადოს ნახვა გინდათ? მასწავლებლიანად ყველა ფანჯრისკენ გაიქცა და მათკენ წამოსული შავი ფერის მბრუნავი სვეტი დაინახეს. რამდენიმე წამში ტორნადო სკოლაში შემოიჭრა და ყველაფერი ყირაზე დააყენა. სკოლის სამი დიდი ავტობუსი ჰაერში აიტაცა და დააბზრიალა. აქედან, ერთი პირდაპირ სკოლის სააქტო დარბაზის სცენას დაანარცხა. სკოლის ბავშვები გადარჩნენ, მაგრამ ქალაქში 32 ადამიანი დაიღუპა, მთლიანად შტატში – 39; ქვეყანაში კი, 24 საათის განმავლობაში უმაღლესი ხარისხის სიძლიერის ტორნადოს 335 ადამიანი შეეწირა. ამ 24 საათში ამერიკის 13 შტატში და კანადის ონტარიოში 148 ტორნადო დაფიქსირდა, მათ შორის შვიდი მაქსიმალური სიძლიერის იყო, F5. ხოლო, უშუალოდ ამ ტორნადოს, სკოლა და მთელი ქალაქი რომ აათამაშა, ჯერ F6 სტატუსი მიანიჭეს. შემდეგ, კვლავ F5-ზე ჩამოიყვანეს, რადგან F6 უბრალოდ არ არსებობს.

როდესაც ყველაფერი მიწყნარდა, გამოჩნდნენ ექიმები, მაშველები, მოხალისეები და მათთან ერთად ხანში შესული იაპონელი, რომელიც თავიანთი ყოფილი სახლების ნანგრევებთან მჯდომ გაოგნებულ ადამიანებთან მიდიოდა და ეკითხებოდა, სად იყვნენ ისინი ტორნადოს დაწყებისას, რას აკეთებდნენ, რამდენად დაზიანდნენ, დაიღუპა თუ არა ვინმე მათი ოჯახიდან. ხალხიც ყველაფერს უყვებოდა, ესეც ყველაფერს იწერდა და მაშინვე სხვებთან გადადიოდა. ეს კაცი პროფესორი ტედ ფუძიტო ამ დღიდან მომავალი ექვსი თვის განმავლობაში თავის მასშტაბურ გამოკვლევას დაასრულებს ტორნადოების შესახებ. სწორედ ამ ნაშრომზე დაყრდნობით უზარმაზარ ნახტომს გააკეთებს განვითარებაში მეტეოროლოგია და საფუძველი ჩაეყრება ტორნადოს შესაძლო წინასწარმეტყველებას. თავად კი ისტორიაში შევა მეტსახელით „ბატონი ტორნადო“.

ტორნადოს ჩამოყალიბებისთვის ამინდის რამდენიმე ფაქტორის დამთხვევა არის საჭირო. ყველაფერი იმით იწყება, რომ ცივი, მშრალი ჰაერის უზარმაზარი მასა სწრაფად გადაადგილდება ნოტიო თბილი ჰაერის მასებისკენ. ნოტიო ჰაერის მასებს შორის სხვაობა იმდენადვე მნიშვნელოვანია, რამდენადაც სხვაობა ტემპერატურას შორის. როდესაც ცივი ჰაერი ეჯახება თბილს ჰაერს, მას ნელ-ნელა ზემოთკენ წევს. უბერავს ქარი, ნელ-ნელა აცივდება, ცა ღრუბლებით იფარება, იწყება წვიმა ან თოვლი. თუ თბილი მშრალი ჰაერი სწრაფად ავა ატმოსფეროს ზედა ნაწილში, იქ სწრაფადვე ცივდება და დაბლა იწყებს დაშვებას. თან გზაზე თბილ ნაკადებს ანაცვლებს. თუმცა, თუ ეს ჰაერი დაშვებას ტროპიკულ ადგილებში იწყებს, მაშინ გაჯერდება დიდი რაოდენობის წყლის ორთქლით. ეს ორთქლი კონდენსირდება, წარმოქმნის წყლის წვეთებს. ამ დროს გამოთავისუფლდება ენერგია, რომელიც გარემოს ათბობს. როცა ნოტიო ცხელი ჰაერი ზევით მიდის, კიდევ უფრო ცხელდება, მასში ნესტის კონდენსაციის გამო. ძალიან დიდ სიმაღლეზე ასვლა შეუძლია. წარმოიქმნება მძლავრი აღმავალი ნაკადები, ვერტიკალური ქარები, რომლებსაც, უფრო მაღლა, გარეთ გამოაქვს ეს ნოტიო თბილი ჰაერის მასები. წარმოიქმნება გიგანტური ღრუბლები, რომლებიც შეიძლება ჰორიზონტალურად გაბრტყელდეს. ეს ნიშნავს, რომ ღრუბელი ტროპოსფეროსთან არის მიახლოებული. იქ ტენი ჩერდება, რაც ნიშნავს – ელოდე წვიმებს, ჭექა-ქუხილსა და სეტყვას. თუმცა, ეს ტორნადოსთვის საკმარისი არ არის. აი, თუ ამ დროს ამ ტერიტორიაზე ცივი მასები შემოიჭრება, ცივი ჰაერი ქაოსურად ჩაანაცვლებს თბილს. ატმოსფერო ძალიან არასტაბილური გახდება. დიდ სიმაღლეზე სხვადასხვა ქარი სხვადასხვა მიმართულებით ქრის და ერთმანეთს ანაცვლებს. ამ ერთმანეთის საპირისპიროდ მორბენალ ქარებს შორის წარმოიქმნება ატმოსფერული მორევი. მათ შორის მოძრავი ჰაერი იხვევა, დაახლოებით ისე, როგორც პლასტილინი დაიხვევა ორივე ხელით რომ გავაბრტყელოთ/დავაგორგოლაოთ. მაღლა ჰორიზონტალური საჰაერო მორევი წარმოიქმნება. თუ ასეთი ჰორიზონტალური მორევი აღმავალ ნაკადს შეეჯახება და თუ ეს აღმავალი ნაკადი ძლიერია, მორევი მას უერთდება და ვერტიკალურად დატრიალდება. მომენტი, როდესაც ამ სვეტის თავზე ძაბრივით ჩაღრმავება გაჩნდება, იმის მაუწყებელია, რომ შიგნით წნევა მკვეთრად შეიცვალა და ის „გიგანტურ საჰაერო მტვერსასრუტად“ გარდაიქმნა, რომელიც ყველაფერს შეიწოვს ქვემოდან და ზემოთ ძალიან მაღლა ატყორცნის. შეიწოვს მტვერს, ფოთლებს, ტოტებს და ყველაფერს, რასაც კი ზედ გადაუვლის და გაანადგურებს. ტორნადოს წარმოქმნის მექანიზმი სრულად ამოცნობილი არ არის. თუ ვინმემ იცის, რომ არსებობს, წერილის კომენტარში მიუთითეთ. ანუ, იმის თქმა მსურს, რომ ეს თეორიები ჯერ კიდევ ვითარდება და რაც მე დავწერე, ეს სწორედ ტედ ფუძიტოს ვერსიაა, ისიც ძალიან შემოკლებით და პოპულარულ ენაზე აღწერილი.

ტეცუე ფუძიტო 1920 წლის 23 ოქტომბერს იაპონიაში დაიბადა. 1944 წელს პატარა ქალაქ კიტაკუსუს უნივერსიტეტში ფიზიკის დოცენტად აირჩიეს. სხვათა შორის, ამერიკელებს ბომბის ჩამოგდება სწორედ ამ ქალაქში სურდათ (მაშინ კოკურა ერქვა), თუმცა ღრუბლიანობის გამო სამიზნე შეცვალეს და ნაგასაკისკენ გადაინაცვლეს. მოგვიანებით, დანგრეული ქალაქების შესასწავლად ფუძიტოც წავა, რათა გამოიკვლიოს, როგორ იმოქმედა დაზიანების ტალღამ კონსტრუქციებზე. შემდეგ ტაიფუნების მექანიზმით ინტერესდება. სწორედ მან შექმნა ქარიშხლების პირველი მეტეოროლოგიური რუკები. მოგვიანებით, კვლევებსა და განვითარებას ამერიკაში აგრძელებს. „ბატონი ტორნადოსაც“ აქ შეარქმევენ.

ყოველ 40-50 წელიწადში ერთხელ ტორნადოთა მძლავრი სერიები იწყება. ამას სუპერ-აფეთქებას უწოდებენ. ამ დროს რომელიღაც ადგილას დღეში შეიძლება 50-მდე ტორნადომ „ჩამოიაროს“. ასეთმა „აფეთქებამ“ შეიძლება მინიმუმ 100 ადამიანის სიცოცხლე შეიწიროს. აღარაფერს ვამბობ, დანგრეულ და განადგურებულ სახლებზე, მანქანებზე და ა.შ. ტორნადოების ასეთი სერია სულ სამჯერ არის დაფიქსირებული: 1932 წლის 21 მარტს, 1974 წლის 3 აპრილს, 2011 წლის 27 აპრილს.

თუმცა, ერთი სხვაც აღსანიშნავია, 1965 წლის ტორნადოს მეორენაირად „ბზობის“ ტორნადოსაც უწოდებენ, რადგან ბზობის დღეს მოხდა ოჰაიოში, ინდიანასა და აიოვაში.

მკაცრი ზამთრის შემდეგ, აპრილში გამოიდარა და ადამიანებმაც გაიხარეს. მექსიკის ყურიდან წამოსული ჰაერის ნოტიო თბილმა მასებმა ჩრდილოეთით საკმაოდ შორ მანძილზე გადაინაცვლეს. ქვეყნის ცენტრში წარმოიქმნა დაბალი წნევის მასიური უბანი. უცებ ამ ჰაერს ზემოდან გადაეფარა მშრალი და კიდევ უფრო თბილი ჰაერის მასები. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, ადგილი ჰქონდა ინვერსიას, ტემპერატურული ფენების ნორმალური ურთიერთგანლაგება ამოყირავებულია და თბილი ჰაერი ცივზე უფრო მაღლაა.

11 აპრილს, ბზობის კვირას, ცივმა ქარმა თბილი ჰაერის მასა გვერდით მოისროლა, რის შედეგადაც მის ქვეშ არსებული ღრუბლის მასები წინ წამოვიდა, გამოვარდა უძლიერესი აღმავალი ნაკადი, რომელიც ჰორიზონტალურს შეუერთდა და პირველი ტორნადოც აიოვაში მზად გახლდათ. აქ და სხვა ტერიტორიებზე, 16 საათის განმავლობაში 55 ტორნადომ გაიარა. გარდაიცვალა 266 ადამიანი. ზარალზე, რომ აღარაფერი ვთქვათ.

შემდეგ დღეებში პროფესორი ფუძიტო პატარა თვითმფრინავით შემოივლის მთელ ტერიტორიას, ყველაფერს სურათს გადაუღებს, ჩაინიშნავს, ციფრებად, გრაფიკებად და ცხრილებად აქცევს და მრავალგზის გაანალიზების შემდეგ გამოიყვანს ტორნადოს ინტენსივობის შკალას. ამ შკალას ფუძიტის შკალა ეწოდება და ტორნადოს დამანგრეველი ხასიათი სწორედ მისით განისაზღვრება.

F 0 – სუსტი ქარიშხალი, ხეები დაამტვრია, სადმე სახლს სახურავი ახადა;

F 1 – სტაბილური სიძლიერის;

F 2 – მნიშვნელოვნად ძლიერი და დამაზიანებელი;

F 3 – ძალიან ძლიერი;

F 4 – დამანგრეველი;

F 5 – კატასტროფული.

დღეს უკვე ტორნადოს წინასწარმეტყველებაც შეიძლება, რადგან შექმნილია გაფრთხილების სისტემები.

მაგრამ… მაინც რა ესაქმებოდა კახეთში ტორნადოს?… ეგ მიკვირს…

„პოეზიის სინათლე უნდა უნათებდეს

ყველას დედამიწაზე,

ყველგან დედამიწაზე,

ყველამდე აღწევდეს“.

მასწავლებლები წუხან, რომ ახალ თაობას არ ესმის და არ აინტერესებს ქართული მწერლობა, ჩვენი დიდებული ლიტერატურული მემკვიდრეობა. ეპოქალური სიშორე და დროებათა განსხვავებულობა ხშირად იწვევს მოსწავლეებში სკეპტიციზმს და აქრობს ინტერესს. ყველაზე მძაფრად ეს ძველი ქართული მწერლობის სწავლებისას იჩენს თავს – თანამედროვე მოზარდისთვის გაუგებარია, რისთვის წირავდნენ თავს ძველი დროის გმირები და წმინდანები.

ყველაფერი გამარტივდება, თუ ქართულ მწერლობას ეპოქის ისტორიის პარალელურად ვასწავლით. რა ხდებოდა იმ დროს საქართველოში? რა განწყობები ტრიალებდა, რა პროტესტები?

ჩვენს დიდ, მრავალფეროვან და უაღრესად საინტერესო მწერლობაში იყვნენ და არიან ადამიანები, რომლებიც თავისთვის, ჩუმად, ცენზურისა და დამკვიდრებული წესების მიღმა, ქმნიდნენ არაჩვეულებრივ პოეზიას, საოცარ ტექსტებს, რომლებიც თავიანთ დროს ელოდნენ და ელიან. ჩვენ ბავშვებს ვასწავლით და ვუყვებით დიდ მწერლებზე, გენიალურ პოეტებზე, რომლებმაც შექმნეს ისტორია და რომელთა მემკვიდრეობა იქცა დიდებულ კლასიკად. მაგრამ თუ გვინდა, ცოდნა ღრმა იყოს, თუ გვინდა, მთელი სისრულით გაიაზრონ ლიტერატურა და უფრო მეტიც – გაიაზრონ საქართველო, აუცილებლად უნდა გავაცნოთ ის პოეტები და მწერლებიც, რომლებმაც წითელი ხაზების რღვევით, წითელი მუშტების გვერდის ავლით, ქართულ ლექსს დაუბრუნეს ის ევროპული და ამავე დროს ქართული სული, რომელიც გასაბჭოების შემდეგ კომუნისტების მიერ შემოთავაზებული ლექსით ჩანაცვლდა: რითმი – ბანალური, თემა – დიდი ბელადის ბავშვობა ან ფსევდოპატრიოტიზმი.

ასეთი გახლდათ შოთა ჩანტლაძე, დიდებული პოეტი და ადამიანი, მოკრძალებული ცხოვრების წესითა და არამოკრძალებული ლექსებით, ლექსებით, რომლებიც სილის გაწვნა იყო არა მხოლოდ წყობისთვის, არამედ იმ პოეტებისთვისაც, მშვენივრად რომ მოერგნენ სტალინურ შაბლონებსა და სტილს.

„იმათთვის, ვინაც წინ მოგვიძღვოდა ჩვენ,

პოეზია გახლდათ ფუფუნება,

ჩვენთვის კი იგი პური და წყალია

და წარმოუდგენელია ცხოვრება უმისოდ“.

/მანიფესტი/

შოთა ჩანტლაძე ქართველი პოეტია, ევროპული სულითა და ევროპული გემოვნებით. სწორედ მან აღადგინა ცისფერყანწელების ტრადიცია, მან დააბრუნა ვერლიბრი, მაგრამ დიდი აჟიოტაჟისა და ხმაურის გარეშე. მისი ხმა ისმოდა, თუმცა ცდილობდნენ, არ გაეგონათ. როდესაც სხვა პოეტები კარიერის ზენიტში ბრწყინავდნენ, შოთა ჩანტლაძემ მასწავლებლობა აირჩია. უნივერსიტეტის ბაღში შემოიკრებდა ხოლმე მსმენელებს და იწყებოდა დაუვიწყარი, ნამდვილი პოეზიის საღამოები. იქნებ ამიტომაც შეარქვეს მუდმივი „რექტორი“.

შოთა ჩანტლაძემ რომ მასწავლებლობა არჩია, ამაშიც ჩანს მისი ბუნება და მისი მიზნები – ის ხომ ყველაზე ახლოს მივიდა იმ თაობასთან, რომელიც მომავალს შექმნიდა, მათით და მათი გავლით საოცნებო თავისუფლების სიოს შემობერვა უკვე შესაძლებელი ხდებოდა. დიახ, შოთა ჩანტლაძე ნამდვილად იდგა სამომავლო ქარტეხილების სათავესთან, ოღონდ ისე, როგორც წარმოედგინა, როგორც ხედავდა.

შოთას პოეზია მუსიკასავითაა, ვერლიბრისა და თეთრი ლექსის მიღმა გასაოცარი ჰარმონია და რიტმია. ეს ლექსთა წყობა იდეალურად ეხამება შინაარსს – ძველის რღვევასა და ახლის დაწყებას.

„ასეთია ვითარება:

სანამ ისინი აფუძნებდნენ

შებინდების პოეზიას,

ღამის პოეზიას,

ჩვენ ვიცავდით

განთიადის ლექსებს,

ცისკრის პოეზიას“.

/მანიფესტი/

ჩემს მოსწავლეებს აუცილებლად წავაკითხებდი მცირე პოემას: „ტრამვაის“, რომელიც საოცარი მხატვრული სახეების, სიმბოლოების, ბგერწერისა და რიტმის მწვერვალია.  მკითხველს თვალწინ გადაეშლება იმდროინდელი თბილისის ქუჩები, ამბები, ისტორიები, სახეები… თითქოს ტრამვაი ის მაგიური დროის მანქანაა, რომელსაც მგზავრი ალუზიებისა და მეტაფორების სამყაროში გადაჰყავს.

შოთა ჩანტლაძესა და მის პოეზიაზე ძალიან კარგად ჰყვება სალომე ასათიანი საკუთარ პოდკასტში:

https://www.radiotavisupleba.ge/a/29864685.html

შოთა ჩანტლაძე იყო პოეტი, რომელსაც არ დაუწერია არცერთი ლექსი სოციალისტური წყობის ქება-დიდებაზე, კომუნისტებისთვის არასდროს მიუძღვნია დითირამბები, არასდროს წასულა კომპრომისზე. ამიტომ მის სიცოცხლეში მისი არცერთი ლექსი არ დაბეჭდილა. რა თქმა უნდა, ასე ხდება ხოლმე ტოტალიტარული რეჟიმის პირობებში.

„შოთა ჩანტლაძე არ არის ოთახის, კაბინეტის, ტყე-ველების, ზღვის, მოედნის ან შრომის პოეტი. იგი ქუჩების და ბაღების პოეტია, რომელიც დადის და დაატარებს ფეხებს ქალაქში, დაატარებს „ნელა და შეჩერებით“, კითხულობს ამ ქალაქს, დეტალურად ეცნობა ადამიანებს და ყოველდღიურად იმეორებს დაგროვილ მასალას“, – წერს მალხაზ ხარბედია.

https://arilimag.ge/%e1%83%9b%e1%83%90%e1%83%9a%e1%83%ae%e1%83%90%e1%83%96-%e1%83%ae%e1%83%90%e1%83%a0%e1%83%91%e1%83%94%e1%83%93%e1%83%98%e1%83%90-%e1%83%91%e1%83%90%e1%83%a6%e1%83%98-%e1%83%93%e1%83%90-%e1%83%ae/

ჩვენს მოსწავლეებს, ვფიქრობ, დააინტერესებთ ის ფაქტიც, რომ სიტყვა როკენროლი ჩვენთან პირველად შოთა ჩანტლაძემ ახსენა შესანიშნავ ლექსში: „სიკვდილის როკვა ანუ სხეულის აგონია ანუ მიზეზი მოკვდინების“:

„სხეულში როკავდეს სიკვდილი,

თითქოსდა სიკვდილი როკავდეს როკენროლს.

როკენროლს როკავდეს სიკვდილი“.

ლექსში მთელი სიცხადითაა წარმოდგენილი სიკვდილის ბრძოლა სხეულის დასამრჩილებლად. ადამიანის ყველა უჯრედი სიკვდილის ცეკვას მოუცავს. ეს ცეკვა უჩვეულოა. ის გიჟურია, თავბრუდამხვევია – ისევე, როგორც როკენროლი.

კომუნისტების მიერ აკრძალული და დაცინვის საგნად ქცეული ქრისტე მთელი თავისი სათნოებითა და სიცხადით ცოცხლდება ჩანტლაძის პოეზიაში და ეს რელიგიური მოტივები განსაკუთრებულ ხიბლს სძენს, განსაკუთრებულ სულს შთაბერავს მის შემოქმედებას. შეიძლება ვთქვათ, რომ შოთა ჩანტლაძემ ქართული პოეზია თავის სათავეებთანაც მიაბრუნა, დავიწყებული მოტივები გაიხსენა და ღმერთი ხელახლა აღმოაჩინა, ოღონდ უხმაუროდ, იმდენად უხმაუროდ, რომ დღესაც კი მხოლოდ ერთეულების პოეტად რჩება.

„წმინდაო ქრისტევ! შენ სხეულის იგრძენ დაფლეთა

და ე. ი. ხორცით ევნე, ხორცით ეწამე,

მაგრამ სულს თურმე უეცარი ძალუძს გაფრენა

და უეცრადვე გააფრინე მეცხრე ზეცამდე“.

/მე რომ მიყურებ, მეც ღმერთი ვარ/

იმ დროს, როდესაც დასავლეთში ძალას იკრებდა ბიტნიკების მოძრაობა, ჩვენთან შოთა ჩანტლაძე ქმნიდა თავის განსაკუთრებულ პოეზიას და დიახ, შეიძლება ვთქვათ, რომ ის ქართველი ბიტნიკი იყო, თავისუფალი ყოველგვარი საზოგადოებრივი პირობითობისაგან. ბიტნიკები ხომ უარს ამბობდნენ ტაბუებზე, კორუმპირებულ საზოგადოებაზე: „მათ სურთ მარტივი, ბუნებრივი ცხოვრება. გამოდიან მატერიალიზმის, ერთფეროვნების, ზედაპირულობის წინააღმდეგ. სურთ შექმნან მარტივი, ყოველგვარი ცრურწმენებისგან თავისუფალი საზოგადოება. ბიტნიკთა სახასიათო ნაწარმოებები არის კერუაკის „გზაზე“ და გინზბერგის „ჰოლი“. ტერმინი „ბიტნიკები“ პირველად ჩნდება 1958 წელს, ჰერბ კენის სან ფრანცისკოს ქრონიკებში. ტერმინი წარმოდგება რუსული სატელიტის – სპუტნიკის სახელისგან, თავიდან დამამცირებელ კონოტაციას ატარებდა და აღნიშნული მიმდინარეობის წარმომადგენლებს კომუნისტებთან აიგივებდა, დღეს კი რჩება ახალგაზრდა, გრძელთმიანი და თავისუფალი ადამიანების ემბლემად. 1967 წელს ლეო ფერე წერს სიმღერას, რომლის სახელწოდებაა: „გამარჯობა, ბიტნიკო!“ –  ვკითხულობთ ქართულ ვიკიპედიაში.

ჩვენს მოსწავლეებს ბიტნიკების შესახებაც მოვუყვებოდი,  ვაჩვენებდი მათზე ფილმებს, წავაკითხებდი ნაწყვეტებს კერუაკის რომანიდან „გზაზე“ და ამ ფონზე შოთა ჩანტლაძის, ჩვენი მოკრძალებული პოეტის აღმოჩენა კიდევ უფრო შთამაგონებელი იქნებოდა.

აქვე აუცილებლად უნდა ვახსენოთ საოცარი პოეტი იზა ორჯონიკიძეც, რომელიც შოთა ჩანტლაძის მეგობარი იყო და რომლის რედაქტირებით გამოიცა შოთას პირველი კრებული. იზა ორჯონიკიძის დამსახურებით შეგროვდა შოთა ჩანტლაძის არქივიც და აი, უკვე შეგვიძლია, იზა ორჯონიკიძე და მისი შესანიშნავი შემოქმედებაც გავაცნოთ ჩვენს ბავშვებს.

დიახ, ქართული მწერლობა მხოლოდ გალაკტიონ ტაბიძით და აკაკი წერეთელით არ შემოიფარგლება, არც მხოლოდ „ვეფხისტყაოსნითა“ და „შუშანიკის წამებით“, დროა, გავცდეთ კლასიკას და აღმოვაჩინოთ ძალიან კარგი, უსამართლოდ მივიწყებული პოეტებიც. ჩვენ შეგვიძლია, ახალ ეპოქას, ახალ კლასიკას ჩავუყაროთ საფუძველი, ქართული სიტყვისა და ქართული ლექსის წარმოუდგენელი, თავბრუდამხვევი შესაძლებლობები ვაჩვენოთ ჩვენს ბავშვებს, ვუთხრათ, რომ მხოლოდ ტრადიციული რითმა არ არის ლექსი, რომ ლექსი, უპირველეს ყოვლისა, სულის გამოძახილია და მხოლოდ შემდეგ – ფორმა; რომ ლექსი პროტესტია და შესაძლოა, ბრძოლაში დროშადაც იქცეს:

„ალქიმიკოსი როდია პოეტი,

იგიც სხვასავით ადამიანია,

იგი კალატოზია, სახლის მშენებელი,

იგია მშენებელი, რომელიც კედელში

ფართო კარებს და ფანჯარას ჰკვეთს.

ჩვენ ერთმანეთში ვლაპარაკობთ

ჩვენი დღეების უბრალო ენაზე,

კაბალისტიკის არ გვწამს არაფერი.

და კიდევ ერთი:

დედამიწაზე იმისათვის არსებობს პოეტი,

რათა ხე მრუდედ არ ამოიზარდოს აროდეს“.

/მანიფესტი/

დიახ, შოთა ჩანტლაძე იყო და არის პოეტი, რომელიც მრუდედ ამოზრდილ ხეებს საკუთარი პოეზიით ასწორებდა და თავად ზრდიდა მაღალ, აშოლტილ თავისუფლების ნერგებს… ვაჩვენოთ, გავაცნოთ ეს ნერგები ჩვენს მოსწავლეებს, მათ ისინი ხეებად უნდა აქციონ.

აქვე – შოთა ჩანტლაძის ლექსების კრებული:

https://poetry.ge/poets/shota-chantladze/poems

არიან მშობლები, რომელთათვისაც ბავშვის კვება სერიოზულ პრობლემად არის ქცეული. „არ ვიცი, რა მოვუხერხო ამ ბავშვს, ძალით თუ არ ვაჭამე, ლუკმას არ ჩაიდებს პირში და მთელი დღე მშიერი იქნება. ვერ ვხვდები, როგორ არსებობს“. ვფიქრობ, ამა თუ იმ მშობლის მიერ წარმოთქმული ეს ფრაზები ნებისმიერ ჩვენგანს ექნება მოსმენილი. ისევე როგორც სხვა პრობლემებს, აღნიშნულ პრობლემასაც თავისი გამომწვევი მიზეზები შეიძლება ჰქონდეს. გამომდინარე იქიდან, რომ პრობლემის დაძლევა მისი გამომწვევი მიზეზების დაძლევით უნდა დავიწყოთ, ვფიქრობ, საინტერესო იქნება იმ მიზეზებში გარკვევა, რატომ შეიძლება ამბობდეს ბავშვი უარს ჭამაზე და რა გავაკეთოთ, როგორ მოვიქცეთ კონკრეტული მიზეზის შემთხვევაში:

• შეიძლება ბავშვი უარს ამბობდეს ჭამაზე იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ არ არის მშიერი. მაშინაც კი, თუ საკვების ბოლო მიღებიდან დიდი დრო გავიდა, სრულიად შესაძლებელია, რომ ბავშვი ჯერ კიდევ დანაყრებული იყოს. აუცილებელია, გავითვალისწინოთ მიღებული საკვების კალორიულობა და ბავშვის მიერ დახარჯული ენერგიის ოდენობა. თუ მიღებული საკვები საკმაოდ კალორიული იყო და ჭამის შემდეგ ბავშვი დიდხანს იჯდა უძრავ მდგომარეობაში ტელევიზორთან ან კომპიუტერთან, რის გამოც ვერ დახარჯა ენერგია, შეიძლება მას დიდხანს არ მოუნდეს ჭამა. ფიზიკური აქტივობა აღძრავს ორგანიზმს ენერგიის დასახარჯად და ბავშვს სწრაფად შივდება. ამიტომ, კარგი იქნება, თუ საყვედურების ნაცვლად იმაზე ვიზრუნებთ, რომ ბავშვმა დიდი დრო არ გაატაროს უძრავ მდგომარეობაში და უფრო აქტიური ცხოვრებით იცხოვროს;
• ბავშვს არა აქვს გარკვეული, ჩამოყალიბებული დღის რეჟიმი. სასურველია, რომ მოზარდი იკვებებოდეს დაახლოებით ერთსა და იმავე დროს. გარდა ამისა, საჭიროა, რომ ის ყოველდღე სუფთა ჰაერზე ატარებდეს დროს, დროულად იძინებდეს. თუ ბავშვს დარღვეული აქვს დღის რეჟიმი, არასოდეს იცავს მას, ნუ გაგიკვირდებათ, რომ ის ცუდად ჭამდეს;
• ბავშვის ავადმყოფობა. უმადობა შეიძლება გამოწვეული იყოს ავადმყოფობით. პატარა იწყებს ცუდად ჭამას ასევე მაშინ, როცა კბილები ამოსდის. ხშირად ბავშვი უარს ამბობს საკვებზე, როცა ტემპერატურა უმატებს. სანამ ვაიძულებთ პატარას, დაასრულოს შეთავაზებული კერძი, დავრწმუნდეთ, რომ მას არაფერი სჭირს და ჯანმრთელადაა;
• ბავშვი შეიძლება უარს ამბობდეს ჭამაზე იმ შემთხვევაშიც, თუ სადილამდე ან ვახშმამდე ტკბილეული – ნამცხვარი, ან კანფეტი მიირთვა. ამიტომ, უკეთესი იქნება უარი ვთქვათ ბავშვის ტკბილეულით გამასპინძლებაზე, თუ მალე ვაპირებთ ვასადილოთ ის;
• ბავშვს არ მოსწონს კონკრეტული კერძი. მან შეიძლება საერთოდ არ თქვას უარი საკვებზე, მაგრამ არ მიირთვას რძიანი ფაფა, ამ ბოსტნეულის წვნიანი. თითოეული ჩვენგანი რაიმე კონკრეტულ საკვებს ვანიჭებთ უპირატესობას და პატარებსაც აქვთ თავიანთი საყვარელი კერძები. ამიტომ, კონკრეტული ბავშვისთვის მენიუს შედგენის დროს ეს აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ. სასურველია, რომ ახალ საკვებს პატარა ნელ-ნელა შევაგუოთ. ბავშვები ხშირად უხალისოდ იღებენ ახალ, მათთვის მანამდე უცხო საკვებს, მაგრამ, თუ ამ საკვებს ხშირად და მცირე დოზებით მივცემთ, დიდი ალბათობით, შეეგუებიან.
• ბავშვს აქვს ფსიქოლოგიური ხასიათის პრობლემები. პატარები მტკივნეულად აღიქვამენ ოჯახში არსებულ რთულ, დაძაბულ მდგომარეობას – დედა და მამა ჩხუბობენ, დაცილებას აპირებენ. ქცევითი პრობლემები და კვებაზე უარის თქმა ბავშვის პროტესტის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა. ზრდასრული ადამიანებიც კი ხშირად პროტესტს შიმშილით გამოხატავენ. ქვეტექსტი მარტივია – „მე მოვკვდები, თუ თქვენ არ გააკეთებთ იმას, რაც მე მინდა. მომაქციეთ ყურადღება“ – ბავშვები არცთუ იშვიათად მიმართავენ მსგავს შანტაჟს. ჭამაზე უარის თქმა მშობლების ყურადღების მიპყრობის მიზნით შეიძლება მაშინაც დაფიქსირდეს, თუ ისინი მთელი დღე სამსახურში არიან და ძალიან ცოტა დროს უთმობენ შვილს – „მე შევწყვეტ ჭამას და ისინი აუცილებლად შემამჩნევენ“. პროტესტს ბავშვი შეიძლება მაშინაც მიმართავდეს, თუ მას ოჯახში აღმერთებენ, ანებივრებენ, ის ჭირვეული, ეგოისტურია და მიეჩვია, რომ შეუძლია მოიქცეს ისე, როგორც სურს, მაინც აპატიებენ. ან შესაძლოა ბავშვს ძალიან მკაცრად და სასტიკადაც კი ეპყრობიან – ყველაფერს უკრძალავენ, ყველაფრისთვის ეჩხუბებიან. როგორ შეიძლება პატარამ ასეთი დამოკიდებულების გამო „დასაჯოს“ მშობლები. მას ამისათვის საკუთარი ხერხები აქვს – არ დაიძინებს, საჭმელს არ შეჭამს. კარგი იქნება, თუ აღნიშნულ შემთხვევებში არ გამოვხატავთ შიშს, არ დავუწყებთ ბავშვს ხვეწნას და არ შევუსრულებთ ყველაფერს, რასაც ითხოვს, ნურც დავემუქრებით. შევეცადოთ, გავარკვიოთ, რას აპროტესტებს ბავშვი, რა არის მისი ასეთი ქცევის მიზეზი და ეს ყველაფერი გავითვალისწინოთ მასთან შემდგომი ურთიერთობისას;
• შეიძლება ბავშვი ცოტას ჭამს იმიტომ, რომ თანატოლებთან შედარებით ტანით პატარაა, გამხდარია, როგორც მისი მშობლები და მას უბრალოდ არ სჭირდება ბევრი საკვები. თითოეული ბავშვი განსხვავებულია, ყველას თავისი ფიზიოლოგიური თავისებურებები აქვს. ამიტომ, არ არის სასურველი ბავშვის შედარება თანატოლებთან – „ნახე, გიო რა გემრიელად მიირთმევს, რა კარგად ჭამს და შენ რა დაგემართა!“. ასეთმა შედარებებმა შეიძლება მხოლოდ გააძლიეროს პრობლემა. თუ ბავშვი ცოტას ჭამს, მივცეთ საკვები მცირე ულუფებად, მაგრამ მაქსიმალურად ჯანსაღი პროდუქტებისგან მომზადებული და შევეცადოთ ამ მცირე რაოდენობის საკვებში „ჩავდოთ“ ყველა საჭირო ვიტამინი. ნუ ვაიძულებთ ჭამოს იმაზე მეტი, ვიდრე მას სურს;
• შესაძლოა ბავშვი თავს არიდებდეს ჭამას იმიტომ, რომ სუფრასთან კომფორტულად ვერ გრძნობდეს თავს – მუდმივად საყვედურობენ იმის გამო, რომ ულამაზოდ და არააკურატულად ჭამს, სათანადოდ არ იყენებს დანა-ჩანგალს. მუდმივად შენიშვნების მოსმენისას ბავშვს შესაძლოა მადა დაეკარგოს და საერთოდ უარი თქვას ჭამაზე. ბავშვს სერიოზულ დისკომფორტს უქმნის ასევე ისიც, თუ სუფრასთან, სადილის დროს მშობლები ერთმანეთთან ურთიერთობის გარკვევას იწყებენ. კარგი იქნება, თუ გავაკონტროლებთ ჩვენს ქცევას და ყველა უსიამოვნებას, უკმაყოფილებას გვერდზე გადავდებთ. მოვერიდოთ ყველაფერზე ჩხუბსა და საყვედურებს, პირიქით, შევაქოთ ბავშვი, როცა ლამაზად უჭირავს ჩანგალი, ან კოვზი. ნუ ვეჩხუბებით ბავშვს, თუ საკვები ძირს დაუვარდება, მოითხუპნება ან წვნიანი დაეღვრება. გავითვალისწინოთ, რომ ეს შეიძლება ნებისმიერ ადამიანს დაემართოს. მივცეთ საშუალება პატარას, დატკბეს საჭმლის გემოთი ეტიკეტის წესებზე ფიქრის გარეშე;
• შესაძლოა ბავშვს კვების პრობლემა აქვს იმიტომ, რომ ის არასოდეს ყოფილა მშიერი, არ იცის, რას ნიშნავს სადილის მოლოდინი, არ უოცნებია რაიმე საჭმელზე, რადგანაც მშობლები მუდმივად „ტენიან“ საკვებს პირში და მოშიების საშუალებას არ აძლევენ. შევეცადოთ არ ვაჭამოთ ბავშვს, თუ მას არ სურს, მივიღოთ მისი უარი საკვებზე. დაველოდოთ როდის მოითხოვს ის ჭამას. შეგვიძლია სადილის დრო ერთი-ორი საათით გადავწიოთ, რომ ბავშვს უფრო მოშივდეს. აჯობებს მოგვიანებით გემრიელად ჭამოს, ვიდრე ახლა ძალდატანებით. ბავშვი სუფრასთან მოშივებული უნდა დაჯდეს. მხოლოდ ასე შეიძლება ჩამოვუყალიბოთ მას დადებითი დამოკიდებულება საკვების მიმართ.

დაბოლოს, ნუ აღვიქვამთ ბავშვის უარს ჭამაზე დაუმორჩილებლობად და ახირებად. შევეცადოთ, გავიგოთ, რაშია პრობლემა და მოვაგვაროთ ის. თუ რაიმეს არასწორად ვაკეთებდით, გამოვასწოროთ შეცდომა. თუ ბავშვი ნორმალურად იზრდება და ვითარდება, მოვერიდოთ ჭამის დაძალებას. მივცეთ საშუალება, მიირთვას რაც უნდა და რამდენიც უნდა. ბავშვისთვის ჭამის დაძალებით შეიძლება ადვილად დავარღვიოთ მისი ბუნებრივი ზომიერების გრძნობა, რის გამოც მოგვიანებით საჭირო გახდება უზომო ჭამასთან და ჭარბ წონასთან ბრძოლა. ყველა ბავშვი განსხვავებულია და მნიშვნელოვანია მივცეთ მას საკვების ის რაოდენობა, რომელიც სწორედ მის მოთხოვნილებებს დააკმაყოფილებს.

 შესავალი

ჯერ კიდევ საუკუნის დასაწყისში რაიმე მარშრუტის დასადგენად ადამიანის ტვინი და ქაღალდის რუკები გამოიყენებოდა. პერიოდულად ხდებოდა ახალი საგზაო ატლასების ყიდვა და სატრანსპორტო კვანძებისა და მოძრაობის გზების შესწავლა.  ჩემს ბიბლიოთეკაში ახლაც მოიძებნება მამაჩემის ნაყიდი სხვადასხვა წლის საგზაო ატლასები, რომელთა დახმარებითაც ვმოგზაურობდით ოჯახი სხვადასხვა ქვეყანასა თუ ქალაქში.

დიდ ქალაქებში დიდი პატივისცემით სარგებლობდნენ ტაქსის მძღოლები, რომლებიც ალტერნატიულ  გზებს პოულობდნენ  საცობების თავიდან ასარიდებლად. რადიოსა და ტელევიზიაში ხშირად მოისმენდით განცხადებებს გზების სხვადასხვა მონაკვეთების ჩაკეტვის შესახებ. უცნობ დასახლებულ პუნქტში საჭირო მისამართზე მისასვლელად ადგილობრივ მოსახლეობას მივმართავდით დასახმარებლად.

ციფრულმა ტრანსფორმაციამ შეცვალა ყველაფერი, მათ შორის გეოგრაფია და კარტოგრაფიაც. ჯერ გამოჩნდა GPS-ნავიგატორი, სადაც ატვირთეს რუკები, ხოლო  შემდეგ ქალაქებში  სმარტფონებზე გადაერთნენ. ახლა ტაქსის, სახანძრო და სასწრაფო მანქანების  მძღოლები, საპატრულო ეკიპაჟები არც კი ფიქრობენ მარშრუტზე. ისინი მთლიანად ეყრდნობიან  google.maps-ის  აპლიკაციას და იმედოვნებენ, რომ ის ოპტიმალურად დაგეგმავს მარშრუტს, საცობების, ავარიების და სარემონტო გზის მონაკვეთების გათვალისწინებით.

რა არის ხელოვნური ინტელექტი?

ხელოვნური ინტელექტი გულისხმობს კომპიუტერული სისტემების განვითარებას, რომლებსაც შეუძლიათ შეასრულონ ამოცანები, რომლებიც, როგორც წესი, მოითხოვს ადამიანის ინტელექტს. ეს ამოცანები შეიძლება მოიცავდეს პრობლემის გადაჭრას, სწავლას, აღქმას და გადაწყვეტილების მიღებას. ხელოვნური ინტელექტის სისტემები შექმნილია მონაცემების გასაანალიზებლად, კანონზომიერებების ამოსაცნობად და, მიწოდებული ინფორმაციის საფუძველზე, ინფორმირებული პროგნოზების ან გადაწყვეტილებების მისაღებად.

ხელოვნური ინტელექტის მზარდი მნიშვნელობა განათლებაში

ტექნოლოგიების სწრაფი  განვითარებით, ხელოვნურმა ინტელექტმა დიდი მნიშვნელობა  შეიძინა განათლების სფეროში. ის გთავაზობთ უნიკალურ შესაძლებლობებს სწავლის ხარისხის გასაუმჯობესებლად, მოსწავლეების ჩართულობისა და პერსონალიზებული განათლების უზრუნველყოფისთვის. გეოგრაფიული განათლების კონტექსტში, ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით  შესაძლებელია, მოსწავლეებმა უფრო ღრმად გაიცნონ და შეისწავლონ  გეოგრაფიული გარემო, ადგილები, პროცესები და, რა თქმა უნდა, საზოგადოება.

ხელოვნური ინტელექტი  და მისი როლი გეოგრაფიის სწავლებისას

ხელოვნური ინტელექტი (AI) ბოლო წლებში ძალიან მოდური გახდა, მაგრამ საინტერესოა, კონკრეტულად რა არის ის და როგორ უკავშირდება გეოგრაფიულ განათლებას? ამ წერილში შევეცდები, გაგაცნოთ ხელოვნური ინტელექტის საფუძვლები და მისი როლი სკოლებში გეოგრაფიის შესწავლისას.

დღევანდელ მსოფლიოში, რომელიც ძალიან სწრაფად ვითარდება, ხელოვნური ინტელექტის (AI) ინტეგრაციამ რევოლუცია მოახდინა სხვადასხვა სექტორში, მათ შორის განათლებაში. ერთ-ერთი სასწავლო დისციპლინა, სადაც ხელოვნური ინტელექტი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს, არის  გეოგრაფია. ხელოვნური ინტელექტის ძალის გამოყენებით, მოსწავლეებს  ახლა შეუძლიათ, ისეთი გზებითა და საშუალებებით  შეისწავლონ გეოგრაფიული ადგილები, მოსახლეობა და კულტურები, რაც ადრე სრულიად  წარმოუდგენელი იყო.

ხელოვნურ ინტელექტს აქვს უნარი, გააუმჯობესოს მოსწავლეების ცოდნა სხვადასხვა ადგილის შესახებ დეტალური ინფორმაციისა და ანალიზის მიწოდებით. თანამედროვე ტექნოლოგიებისა და ხელსაწყოების წყალობით, ხელოვნურ ინტელექტს  შეუძლია, შეაგროვოს და დაამუშაოს დიდი რაოდენობით გეოგრაფიული მონაცემები, რაც საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, ჩაუღრმავდნენ სხვადასხვა გეოგრაფიულ ობიექტებსა თუ ადგილებს მთელ მსოფლიოში, იქნება ეს მთების გეოლოგიური წარმონაქმნების გაგება, კლიმატის ნიმუშების ანალიზი თუ მოსახლეობის დემოგრაფიის კვლევა. ხელოვნურ ინტელექტს შეუძლია, მოსწავლეებს შეუქმნას  კომპლექსური წარმოდგენა  მსოფლიოს შესახებ.

გარდა ამისა, ხელოვნური ინტელექტი ფასდაუდებელი საშუალებაა სხვადასხვა ხალხთა კულტურის შესასწავლად. ხელოვნური ინტელექტის ინსტრუმენტების გამოყენებით, მოსწავლეებს შეუძლიათ, ღრმად  ჩაიხედონ  საზოგადოებების ტრადიციებში, ენებში, ადათ-წესებსა და შეხედულებებში. ხელოვნური ინტელექტის ალგორითმებს შეუძლიათ გააანალიზონ კულტურული მონაცემები და ნიმუშები, რაც მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, გაიაზრონ  ადამიანური ცივილიზაციის სიმდიდრე და მრავალფეროვნება.

სასკოლო გეოგრაფიაში ხელოვნური ინტელექტის დანერგვას თავისებური გამოწვევებიც  ახლავს თან. ხელოვნური ინტელექტის სასწავლო პროგრამაში ინტეგრირება მოითხოვს სიფრთხილეს, მასწავლებლების მომზადებას და ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიებზე თანაბარი წვდომის უზრუნველყოფას ყველა მოსწავლისათვის. თუმცა ამ გამოწვევების დაძლევა შესაძლებელია ინოვაციური გადაწყვეტილებებისა და პედაგოგების, პოლიტიკის შემქმნელებისა და ტექნოლოგიების შემქმნელების კოლექტიური ძალისხმევით.

საერთაშორისო გამოცდილება: როგორ ხდება ხელოვნური ინტელექტის დანერგვა გეოგრაფიის სწავლებაში სხვადასხვა ქვეყნის მაგალითზე

ხელოვნური ინტელექტის დანერგვა გეოგრაფიულ განათლებაში არ შემოიფარგლება ერთი ქვეყნით ან რეგიონით.  გაგაცნობთ, თუ როგორ ხდება ხელოვნური ინტელექტის ინტეგრაცია გეოგრაფიულ განათლებაში გლობალური პერსპექტივით; განვიხილავთ რამდენიმე ქვეყნის გამოცდილებას, თუ როგორ ნერგავენ ისინი ხელოვნურ ინტელექტს გეოგრაფიის სასწავლო გეგმაში, გაგაცნობთ წარმატების ისტორიებს და გამოვყოფთ ღირებულ გაკვეთილებს და საუკეთესო პრაქტიკას.

1. შეერთებული შტატები: შეერთებულ შტატებში ხელოვნური ინტელექტის ინტეგრირება გეოგრაფიულ განათლებაში ისეთი ინიციატივებით ხდება, როგორიცაა National Geographic Geo-Inquiry Process. ეს პროცესი აერთიანებს ხელოვნური ინტელექტის ისეთ ტექნოლოგიებს, როგორიცაა GIS და დისტანციური ზონდირება, პრობლემაზე დაფუძნებულ სწავლასთან ერთად, რათა გააძლიეროს მოსწავლეების სივრცითი აზროვნება და ანალიზის უნარები.

შენიშვნა: დამატებითი ინფორმაცია  National Geographic Geo-Inquiry Process-ის შესახებ იხილეთ ბმულზე. https://www.nationalgeographic.org/wp–content/uploads/2023/08/Geo–Inquiry_Educator_Guide_K–2.pdf

2. გაერთიანებული სამეფო: გაერთიანებულმა სამეფომ გეოგრაფიულ განათლებაში ხელოვნური ინტელექტი კრიტიკული აზროვნებისა და მონაცემთა ანალიზის უნარების გასაუმჯობესებლად დანერგა. ინიციატივები, როგორიცაა Ordnance Survey’s GeoDataViz Toolkit და გაერთიანებული სამეფოს Geospatial Commission’s Geospatial for All პროგრამა აძლევს მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს რესურსებსა და ინსტრუმენტებს გეოგრაფიული მონაცემების შესასწავლად ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიების გამოყენებით.

3. ავსტრალია: ავსტრალიამ ხელოვნური ინტელექტი გეოგრაფიულ განათლებაში ისეთი პროექტების საშუალებით ჩართო, როგორიცაა Spatial Hub ინიციატივა. ეს პროგრამა იყენებს ხელოვნური ინტელექტისა  და დისტანციური ზონდირების ტექნოლოგიებს სივრცითი მონაცემების გასაანალიზებლად, რაც საშუალებას აძლევს  მოსწავლეებს, გამოიკვლიონ რეალური გეოგრაფიული საკითხები და მიიღონ გადაწყვეტილებები.

წარმატების ისტორიები: ქვეყნები, სადაც წარმატებით მოხდა გეოგრაფიულ განათლებაში ხელოვნური ინტელექტის დანერგვა

1. ფინეთი: ფინეთი ცნობილია მოწინავე განათლების სისტემით და მან გეოგრაფიულ განათლებაში წარმატებით დანერგა ხელოვნური ინტელექტი. ფინეთის განათლების ეროვნულ სააგენტოს ინტეგრირებული აქვს ხელოვნური ინტელექტის ისეთი ინსტრუმენტები, როგორიცაა ვირტუალური რეალობა და მანქანური სწავლება, რათა გაზარდოს სტუდენტების ცოდნა როგორც ფიზიკური, ასევე საზოგადოებრივი გეოგრაფიის შესახებ.

შენიშვნა:  მანქანური სწავლება (ინგლ. Machine Learning, შემოკლებით ML)  კომპიუტერული პროგრამის უნარია, ავტომატურად განვითარდეს არსებულ გამოცდილებაზე დაყრდნობით. ის განიხილება, როგორც ხელოვნური ინტელექტის ქვეჯგუფი. მანქანური სწავლების ალგორითმები ადგენენ მაგალითის საფუძველზე შექმნილ მოდელს, რომელიც ცნობილია როგორც „ტრენინგის მონაცემები“, იმისთვის, რომ მოახდინონ პროგნოზირება ან მიიღონ გადაწყვეტილებები უშუალოდ ამ საკითხზე დაპროგრამების გარეშე.

2. სინგაპური: სინგაპური განათლებაში, მათ შორის გეოგრაფიაში, ხელოვნური ინტელექტის ინტეგრაციით მოწინავე ქვეყანაა.  განათლების სამინისტრომ  გეოგრაფიის სწავლის მხარდასაჭერად ხელოვნური ინტელექტის მომუშავე ინსტრუმენტები და პლატფორმები დანერგა. მოსწავლეები  AI ტექნოლოგიებს მონაცემების გასაანალიზებლად, გეოგრაფიული პროცესების სიმულაციისთვის და ვირტუალური საველე მოგზაურობისთვის იყენებენ.

ჩემი გამოცდილება

როცა ამ  მასალას ვამზადებდი, გადავწყვიტე, თავად მესარგებლა ხელოვნური ინტელექტის შესაძლებლობებით. ვებგვერდზე   https://chat.openai.com/ ხელოვნურ ინტელექტს  ვკითხე,  როგორ შეიძლება  მასწავლებელმა  ხელოვნური ინტელექტი გეოგრაფიის გაკვეთილზე გამოიყენოს.

მან კი ასე მიპასუხია:

ხელოვნური ინტელექტი (AI) შეიძლება იყოს ძლიერი ინსტრუმენტი გეოგრაფიის გაკვეთილების საინტერესოდ  და სხვა ფორმატში ჩასატარებლად, ამისათვის გთავაზობთ რამდენიმე  გზას:

1. მონაცემთა ანალიზი და ვიზუალიზაცია: ხელოვნური ინტელექტის (AI) ალგორითმებს შეუძლიათ დიდი რაოდენობით გეოგრაფიული მონაცემების დამუშავება, მათ შორის სატელიტური სურათების, ამინდისა და კლიმატური მონაცემების, მოსახლეობის დემოგრაფიული მონაცემებისა და სხვა. ამ მონაცემების ანალიზი და ვიზუალიზაცია შესაძლებელია სხვადასხვა  გზით, რაც დაეხმარება  მოსწავლეებს გეოგრაფიული  კანონზომიერებებისა და ტენდენციების გაგებაში.

2. გეოსივრცული ანალიზი: ხელოვნურ ინტელექტზე მომუშავე გეოსივრცითი ანალიზის ხელსაწყოებს შეუძლიათ, დაეხმარონ მოსწავლეებს, გააანალიზონ რთული სივრცითი ურთიერთობები, როგორიცაა, მაგალითად, მიწათსარგებლობის ნიმუშები, ურბანული განვითარება, გარემოს ცვლილებები და ბუნებრივი კატასტროფები. ეს საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, უფრო ღრმად გაიაზრონ  გეოგრაფიული ცნებები და ფენომენები.

3. ინდივიდუალური სწავლება: ხელოვნურ ინტელექტს შეუძლია მოარგოს გეოგრაფიის გაკვეთილები მოსწავლეების ინდივიდუალურ სასწავლო საჭიროებებს. მოსწავლეების ძლიერი, სუსტი მხარეების და სწავლის სტილის ანალიზით ხელოვნურ ინტელექტზე მომუშავე საგანმანათლებლო პლატფორმებს შეუძლიათ, უზრუნველყონ პერსონალიზებული სასწავლო გამოცდილება, მათ შორის ადაპტირებული ვიქტორინები, ტესტები, ინტერაქტიური რუკები და მათზე მორგებული სასწავლო მასალები.

4. ვირტუალური საველე მოგზაურობები: ხელოვნური ინტელექტისა და ვირტუალური რეალობის (VR) ტექნოლოგიებს შეუძლიათ, მოსწავლეებს შესთავაზონ ვირტუალური საველე მოგზაურობები მსოფლიოს სხვადასხვა გეოგრაფიულ ადგილას, წყალქვეშ. ეს ვირტუალური გამოცდილება მათ საშუალებას აძლევს, შეისწავლონ სხვადასხვა ლანდშაფტები, ეკოსისტემები და კულტურები, გააძლიერონ გლობალური გეოგრაფიის გაგება საკლასო ოთახიდან გაუსვლელად.

5. დარგობრივი ენით საუბარი: ხელოვნურ ინტელექტზე მომუშავე ჩეთბოტებს და ვირტუალურ ასისტენტებს შეუძლიათ, დაეხმარონ მოსწავლეებს  გეოგრაფიულ  შეკითხვებთან დაკავშირებით და გასცენ  მყისიერი პასუხები გეოგრაფიული კონცეფციების, მდებარეობების, ობიექტების, მოვლენების, ტურისტული ღირსშესანიშნაობების  და სხვ. შესახებ დასმულ კითხვებზე. ამან შეიძლება ხელი შეუწყოს თვითმართულ სწავლებას და წაახალისოს მოსწავლეები, შემდგომში დაინტერესდნენ და უკეთ  შეისწავლონ გეოგრაფიული საკითხები და თემები.

6. პროგნოზირებადი მოდელირება: ხელოვნური ინტელექტის ალგორითმები შეიძლება გამოყენებულ იქნას სხვადასხვა გეოგრაფიული მოვლენისა და პროცესის  პროგნოზირებადი მოდელების შესაქმნელად, როგორიცაა კლიმატის ცვლილება, ურბანიზაცია და ბუნებრივი კატასტროფები. ისტორიული მონაცემებისა და გარემო ფაქტორების ანალიზით, ამ მოდელებს შეუძლიათ, დაეხმარონ მოსწავლეებს, გააცნობიერონ ადამიანის საქმიანობის პოტენციური მომავალი ზემოქმედება გარემოსა და საზოგადოებაზე.

7. გეოგრაფიული თამაშები და სიმულაციები: ხელოვნურ ინტელექტს შეუძლია შესთავაზოს მოსწავლეებს საგანმანათლებლო თამაშები და სიმულაციები, რომლებიც საშუალებას აძლევს მათ, ინტერაქტიურად შეისწავლონ გეოგრაფიული ცნებები, ობიექტები, მოვლენები და პროცესები. ამ თამაშებს შეუძლიათ გეოგრაფიის სწავლა უფრო საინტერესო და სახალისო გახადონ, რაც ხელს შეუწყობს გეოგრაფიული კანონზომიერებებისა და პროცესების უფრო ღრმა გაგებას.

გადავწყვიტე, უფრო კონკრეტული კითხვა დამესვა ხელოვნური ინტელექტისთვის და ვთხოვე, მოეცა რეკომენდაციები, თუ როგორ მიმეწოდებინა  მე-10-11 კლასის მოსწავლეებისთვის  კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული საკითხები, რაზეც ასეთი პასუხი მივიღე:

კლიმატის ცვლილების სწავლება სოციალურ მეცნიერებაში შეიძლება ჰოლისტური და ინტერდისციპლინური მიდგომებით და მეცნიერული ცოდნის ინტეგრირებით სოციალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ პერსპექტივებთან. გთავაზობთ რამდენიმე რეკომენდაციას, თუ როგორ  ასწავლოთ ეფექტიანად  ეს თემა:

მეცნიერების გაგება:  მოსწავლეებს მიაწოდეთ  კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული  ისეთი ცნებები, როგორიცაა სათბურის აირები და სათბურის  ეფექტი, ნახშირბადის ციკლი, ნახშირბადის ნაკვალევი და კლიმატის უკუკავშირის მექანიზმები. გამოიყენეთ ვიზუალური საშუალებები, სიმულაციები და რეალურ სამყაროში არსებული მაგალითები, რათა რთული მეცნიერული კონცეფციები უფრო ხელმისაწვდომი გახადოთ.

ინტერდისციპლინური მიდგომა: ყურადღება გაამახვილეთ კლიმატის ცვლილების ინტერდისციპლინურ ხასიათზე და მის კავშირზე სხვადასხვა სფეროსთან, კერძოდ,  გარემოსდაცვით მეცნიერებებთან, გეოგრაფიასთან, ქიმიასთან, ბიოლოგიასთან, ეკონომიკასთან  და პოლიტიკურ მეცნიერებებთან. ეს მიდგომა დაეხმარება მოსწავლეებს, გააცნობიერონ სოციალური და გარემოსდაცვითი სისტემების ურთიერთკავშირები.

ისტორიული კონტექსტი: სთხოვეთ მოსწავლეებს, გამოიკვლიონ კლიმატის ცვლილების ისტორიული კონტექსტი, მათ შორის ინდუსტრიალიზაციის, კოლონიალიზმისა და გლობალიზაციის როლი ნახშირბადის ემისიებსა და გარემოს დეგრადაციაში. მოაწყვეთ დისკუსია, თუ  რა გავლენა მოახდინა საზოგადოების წარსულმა არჩევანმა დღევანდელი კლიმატის  ფორმირებასა და დაუცველ თემებზე.

გავლენა და დაუცველობა: მოსწავლეებს ყურადღებაა გაამახვილებინეთ  კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების არათანაბარ განაწილებაზე, როგორც გლობალურად, ისე საზოგადოებებში. იმსჯელონ იმაზე, თუ როგორ განიცდიან დაუცველი თემები, ადგილობრივი მოსახლეობა, დაბალი შემოსავლის მქონე მოსახლეობა და სანაპირო რეგიონების მოსახლეობა კლიმატის ცვლილების არაპროპორციულ ზემოქმედებას ისეთი ფაქტორების გამო, როგორიცაა სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა, გეოგრაფიული მდებარეობა და რესურსებზე ხელმისაწვდომობის ნაკლებობა.

შერბილების და ადაპტაციის სტრატეგიები: მოსწავლეები გაეცნონ შერბილებისა და ადაპტაციის სტრატეგიებს, რომლებიც მიზნად ისახავს კლიმატის ცვლილების გავლენის შერბილებას ადგილობრივ, ეროვნულ და გლობალურ დონეებზე. ეს სტრატეგიებია განახლებადი ენერგიის ტექნოლოგიების, მდგრადი მიწათსარგებლობის პრაქტიკის, კლიმატისადმი მდგრადი ინფრასტრუქტურისა და ისეთი პოლიტიკის ინტერვენციების განხილვა, როგორიცაა ნახშირბადის ფასები და საერთაშორისო კლიმატის შეთანხმებები.

ეთიკური და სოციალური სამართლიანობის მოსაზრებები: წაახალისეთ კრიტიკული აზროვნება კლიმატის ცვლილების ეთიკური განზომილებების შესახებ, მათ შორის თაობათაშორისი სამართლიანობის, გლობალური თანასწორობისა და გარემოსდაცვითი ეთიკის შესახებ. ხელი შეუწყვეთ დისკუსიებს ეთიკური პასუხისმგებლობის შესახებ მომავალი თაობებისა და მარგინალიზებული თემების მიმართ, რომლებიც კლიმატის  ცვლილების ზემოქმედებას განიცდიან.

პოლიტიკური განზომილებები: მოსწავლეებმა გააანალიზონ კლიმატის ცვლილების გარშემო არსებული პოლიტიკური დინამიკა, მათ შორის მთავრობების, კორპორაციების, არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების როლი კლიმატის პოლიტიკისა და მმართველობის სტრუქტურების ჩამოყალიბებაში. შეისწავლონ  წინააღმდეგობები, დაინტერესებული მხარეების ინტერესები და ბარიერები ეფექტური კლიმატური მოქმედებისთვის.

მედიაწიგნიერება და კომუნიკაციის უნარები: კლიმატის ცვლილების შესახებ ინფორმაციის წყაროების, მათ შორის მედიის, სამეცნიერო ანგარიშების და სოციალური მედიის პლატფორმების კრიტიკული შეფასებით, მოსწავლეებს განუვითარეთ მედიაწიგნიერების უნარები. წაახალისეთ ისინი კლიმატის ცვლილების შესახებ ეფექტური პრეზენტაციების წარდგენით, ასევე დებატებისა და წერილობითი დავალებების საშუალებით.

ადგილობრივი შემთხვევის შესწავლა და თემის ჩართულობა: გამოიყენეთ ადგილობრივი შემთხვევები და საზოგადოების ჩართულობის აქტივობები, რათა მოსწავლეებმა გააცნობიერონ კლიმატის ცვლილების გავლენა საკუთარ ცხოვრებასა და საზოგადოებაზე. ეს შეიძლება მოიცავდეს საველე ვიზიტებს, ლექციებსა  და საუბრებს მოწვეულ ადგილობრივ ექსპერტებთან, პროექტებს, რომლებიც კლიმატთან დაკავშირებულ გამოწვევებს აგვარებენ მათ თემსა და საზოგადოებაში.

გაძლიერება და მოქმედება: მიეცით მოსწავლეებს უფლება, მიიღონ ზომები კლიმატის ცვლილებაზე ადვოკატირების, აქტივიზმისა და მდგრადი ქცევის ცვლილების შესაძლებლობის მიცემით. წაახალისეთ ისინი, ჩაერთონ სამოქალაქო აქტივობებში, შეუერთდნენ გარემოსდაცვით ორგანიზაციებს და მხარი დაუჭირონ პოლიტიკის ცვლილებას, რომელიც ხელს უწყობს კლიმატის მდგრადობას.

რეალურად ეს არის  მასწავლებლის სამოქმედო გეგმა, სადაც ხელოვნურმა ინტელექტმა  თემასთან დაკავშირებით სხვადასხვა მიმართულებით მოგვცა რჩევები, თუ რა უნდა ვაკეთოთ და  განსახორციელებელი აქტივობებიც კი შემოგვთავაზა. ახლა ჯერი მასწავლებელზეა, რომელმაც ეს რეკომენდაციები უნდა გაითვალისწინოს და  მოცემული აქტივობები საკლასო ოთახში გადაიტანოს. ასეთი ყოვლისმომცველი და ინტერდისციპლინური მიდგომით მასწავლებლებს შეუძლიათ, ეფექტურად ასწავლონ კლიმატის ცვლილება სოციალურ მეცნიერებებში, ხელი შეუწყონ  მოსწავლეთა კრიტიკული აზროვნების განვითარებას და  აქტიურ მოქალაქეებად  ჩამოყალიბებას.

ხელოვნური ინტელექტის სარგებელი  გეოგრაფიის სწავლებისას

გეოგრაფიული განათლების სფეროში ხელოვნური ინტელექტი გადამწყვეტ როლს ასრულებს სწავლის ტრადიციული მეთოდების გაფართოებაში. ეს საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, გეოგრაფიული გარემო, ადგილები,  გეოგრაფიული პროცესები, მოსახლეობა უფრო საინტერესო  და ინტერაქტიური გზებით შეისწავლონ. ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიების გამოყენებით მასწავლებლებს შეუძლიათ, შექმნან საინტერესო სასწავლო გამოცდილება, რომელიც სცილდება სახელმძღვანელოებსა და ტრადიციულ საკლასო რესურსებს.

გეოგრაფიულ განათლებაში ხელოვნური ინტელექტის ინტეგრაციას უამრავი სარგებელი მოაქვს. პირველ რიგში, ხელოვნური ინტელექტი საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, სწრაფად და ეფექტურად მიიღონ დიდი რაოდენობით გეოგრაფიული მონაცემები და ინფორმაცია, რაც მათ ეხმარება, უფრო სრულყოფილი  წარმოდგენა  შეიქმნან სხვადასხვა ადგილისა და ხალხის შესახებ. ხელოვნური ინტელექტის ალგორითმებს შეუძლიათ სხვადასხვა წყაროდან მიღებული მონაცემების დამუშავება და ანალიზი, რაც მოსწავლეებს  ეხმარება, მიიღონ ინფორმაცია და დაადგინონ კავშირები, რომელთა დამოუკიდებლად მიგნებაც  საკმაოდ რთული იქნებოდა.

მეორეც,  ხელოვნურ ინტელექტს შეუძლია უზრუნველყოს ინდივიდუალური  სასწავლო გამოცდილება, რომელიც მორგებულია მოსწავლეების  ინდივიდუალურ  საჭიროებებზე. მოსწავლეთა მონაცემებისა და ქცევის გაანალიზებით, ხელოვნური ინტელექტის სისტემებს შეუძლიათ კურიკულუმისა და სასწავლო მასალის ისე ადაპტირება, რომ ისინი მათ სპეციფიკურ ძლიერ და  სუსტ მხარეებს, ასევე  ინტერესებს  შეესაბამებოდეს. ეს ინდივიდუალური  მიდგომა ხელს უწყობს უკეთ ჩართულობას და გაგებას, რაც საბოლოოდ  სწავლის უფრო ეფექტურ შედეგებს იძლევა.

გარდა ამისა, ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიები, როგორიცაა ვირტუალური რეალობა (VR) და გაძლიერებული რეალობა (AR), გვთავაზობს განსაცვიფრებელ გამოცდილებას, რომელიც მოსწავლეებს  მსოფლიოს სხვადასხვა ადგილას ამოგზაურებს. ვირტუალური საველე მოგზაურობისა და ინტერაქტიური სიმულაციების საშუალებით, მოსწავლეებს შეუძლიათ შეისწავლონ ადგილების ფიზიკური და კულტურული ასპექტები, მაშინაც კი, თუ მათ ფიზიკურად არ შეუძლიათ მათი მონახულება.

ზემოთ ჩამოთვლილ  სარგებელთან ერთად ხელოვნური ინტელექტი ასევე ხელს უწყობს თანამშრომლობასა და პარტნიორობას: ხელოვნური ინტელექტის წარმატებული დანერგვა გეოგრაფიულ განათლებაში ხშირად გულისხმობს თანამშრომლობას საგანმანათლებლო დაწესებულებებს, ტექნოლოგიურ კომპანიებსა და სამთავრობო უწყებებს შორის. პარტნიორობა იძლევა რესურსების, გამოცდილების და საუკეთესო პრაქტიკის გაზიარების საშუალებას, რაც გეოგრაფიული განათლების ხარისხს ამაღლებს.

რა არის გასაკეთებელი?

1. მასწავლებელთა ტრენინგები და მხარდაჭერა: მასწავლებელთა ადეკვატური ტრენინგითა და მხარდაჭერით უზრუნველყოფა გადამწყვეტია ხელოვნური ინტელექტის ეფექტური ინტეგრაციისთვის. უნდა განხორციელდეს მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების პროგრამები, ჩატარდეს სემინარები და ვორკშოპები, რათა მასწავლებლები იმ ცოდნითა და უნარებით აღიჭურვონ, რომლებიც გეოგრაფიულ განათლებაში ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიების გამოყენებისთვისაა საჭირო.
2. სასწავლო გეგმის მოქნილობა: გეოგრაფიის სასწავლო გეგმები უნდა იყოს საკმარისად მოქნილი, რათა მოერგოს ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიების ინტეგრაციას. ხელოვნური ინტელექტის ბაზაზე შექმნილი ინტერდისციპლინური პროექტების, პრაქტიკული აქტივობებისა და სიმულაციების გამოყენებით, მასწავლებლებს შეუძლიათ შექმნან საინტერესო სასწავლო გამოცდილება, რომელიც შეესაბამება სასწავლო მიზნებს.

ეთიკური მოსაზრებები და ხელოვნური ინტელექტის პასუხისმგებლობით გამოყენება გეოგრაფიულ განათლებაში

მიუხედავად იმისა, რომ ხელოვნური ინტელექტი საინტერესო შესაძლებლობებს გვთავაზობს, აუცილებელია ეთიკური შედეგების გათვალისწინება და გეოგრაფიის განათლებაში მისი პასუხისმგებლობით გამოყენების უზრუნველყოფა. კონფიდენციალურობის, მონაცემთა უსაფრთხოებისა და AI ალგორითმებში მიკერძოების პოტენციალის პრობლემები ისეთი ეთიკური საკითხებია, რომლებიც აუცილებლად  უნდა იქნას გათვალისწინებული. პედაგოგებმა და  განათლების პოლიტიკის შემქმნელებმა ისე უნდა ჩამოაყალიბონ  სახელმძღვანელო რეკომენდაციები და ჩარჩოები, რომ ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებისას  არ დაირღვეს  კონფიდენციალურობა, ხელი შეეწყოს  ინკლუზიურობას და უზრუნველყოფილი იქნეს ზუსტი და მიუკერძოებელი ინფორმაცია.

დასკვნა

გეოგრაფიის გაკვეთილებზე ხელოვნური ინტელექტის ინტეგრირებით მასწავლებლებს შეუძლიათ, გაიუმჯობესონ პრაქტიკული გამოცდილება, უზრუნველყონ პერსონალიზებული ინსტრუქციები და მისცენ მოსწავლეებს შესაძლებლობა, ინოვაციური გზებით შეისწავლონ მათ გარშემო არსებული სამყარო.

თემატური კვლევების, წარმატების ისტორიების, ჩატარებული გაკვეთილებისა და საუკეთესო პრაქტიკის შესწავლით, მასწავლებლებს შეუძლიათ, მიიღონ ღირებული ინფორმაცია, რაც მათი შთაგონების წყარო გახდება სკოლასა და საკლასო ოთახში გეოგრაფიის გაკვეთილებზე ხელოვნური ინტელექტის დასანერგად.

და ბოლოს, გვახსოვდეს, რომ ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებისას მეტად მნიშვნელოვანია მისთვის სწორი დავალების მიცემა – რაც უფრო დეტალურად აღუწერთ ამოცანას, რაც უფრო დაწურულ და დაკონკრეტებულ პირობას მისცემთ, მით უფრო  კარგად შეასრულებს თქვენს დავალებას.