ერთ-ერთ ადრეულ წერილში ოქტავიო პასის სიტყვები გავიხსენე – პოეზია ისაა, როცა ყოველი სიტყვა სისხლშია ამოვლებული-მეთქი. უფრო ზუსტი ციტატა ამგვარია: „როცა ისტორიას სძინავს, პოეზია მეტყველებს: მძინარე ადამიანთა შუბლებზე, პოეზია სისხლის თანავარსკვლავედია“. ნიქო გორგილაძის კრებულშიც ყოველი სიტყვა სისხლშია ამოვლებული და არა იმიტომ, რომ ავტორი იმას წერს, რაც გამოცდილი აქვს, არამედ იმიტომ, რომ მან ზუსტად იცის, გამოცდილი და განცდილი როგორ დაწეროს – საამისო სიმამაცეც აქვს და ოსტატობაც.

ეს განცდილი კი ბევრი რამეა: სიყვარული, ნოსტალგია, ჩაგვრა, ლტოლვილთა ბანაკში ყოფის მოთმენა. რა აერთიანებს ამ გამოცდილებებს? რა გარდაქმნის მათ ერთიან ესთეტიკად?

ქვიარობა. და ამ შემთხვევაში ქვიარობა თუმცა მოიცავს სექსუალობის კომპონენტსაც, არ შემოისაზღვრება მხოლოდ ამით. ამ კრებულის უნიკალურობა სწორედ ისაა, რომ აქ ქვიარობა გარდათქმულია, როგორც ღვთაებრიობა, ყველგან და ყველაფერში განბნეული, ღმერთივით უხილავი, გაუგებარი და ჩაუწვდომელი:

„თუმცა ცრემლები არ იუცხოვეს ფანჯრის მინებმა,

როგორ ვერ ხვდები,

შენს ტკივილებს ბაზარი ვერ არეგულირებს,

რადგან ვერ გხედავს,

არ გესმის შენი,

არ გცნობს,

არა ხარ.

ათასწლეულებს ითვლის შენი მალვა და დევნა,

რადგან გაქციეს ბოროტ ზღაპრად,

მოარულ ხმად და უცხო არაკად,

მეფეც ყოფილხარ,

დამპყრობელიც,

კომპოზიტორიც,

მონაც, ზვარაკიც

და ზანზალაკი,

სიყვარულზე რომ მღერის მარადის“.

ესაა ამონარიდი ლექსიდან „ცა და ცისფერი“, რომელშიც ავტორი ერთ-ერთ დამამცირებელ ევფემიზმს „ცისფერი“, რომელიც ყოველდღიურ მეტყველებაში ქვიარობას აღნიშნავს, შინაარს უცვლის:

„სამყაროს ხნის ხარ,

ერთდროულად ხარ

და არა ხარ,

ხოლო შენი ხმა არც აქ ესმით,

ცადაც არ ადის,

რადგან ზეცა და ზეცისფერი

უხილავია,

მხოლოდ ცისფერი ავტობუსი

ჩანს ამ ქალაქში“.

ქვიარობა უხილავია იმ თვალსაზრისით, რომ ადამიანების უმეტესობას საერთოდ არ ესმის (და არც ცდილობენ), გაუგონ ქვიარების ტკივილს. მეორე მხრივ კი, უხილავია, როგორც არაამქვეყნიური, ღვთაებრივი. ანდროგინიის ღვთაებრიობაზე მირჩა ელიადეს აქვს შესანიშნავი სტატია, რომელსაც მოიძიებთ ქართულად თარგმნილ კრებულში „ანდროგინი და მეფისტოფელი“. ანდროგინია, ქვიარობა – როგორც ბინარული წესრიგის მიღმა მყოფი, მეტაფიზიკური რეალობა, რომელსაც ვერ იგებენ ისინი, ვინც მხოლოდ „ცისფერ ავტობუსს“ ანუ ბანალურ, ყოველდღიურ ყოფას ხედავენ.

ნახეთ, როგორ მთავრდება ეს ლექსი, ორაზროვნების კიდევ ერთი მაგალითით:

„უშველე შენს თავს,

უშველებელს,

თუ შერჩა მისგან კიდევ რაიმე…“.

„უშველებელი“ აქ „შველას მოკლებულს“ ნიშნავს პირველი წაკითხვით, მაგრამ ნუ დაგვავიწყდება, რომ „უშველებელი“ „დიდის“, „უზარმაზარის“ სინონიმიცაა.

ორაზროვნება კრებულში შემავალ ლექსებში მხოლოდ ამით არ მოიწურება, მას მეორე განზომილებაც აქვს, ამბივალენტურობის: როცა ვამბობთ ღვთაებრივი, არ ვგულისხმობთ ზოგად, ტრანსცენდენტურ, სამყაროს შემოქმედს. არა, ნიქო გორგილაძესთან ამ ღმერთს კონკრეტული სახელი აქვს – იესო ქრისტე, რომელიც კრებულის ლირიკულ გმირს ღმერთად არ სწამს:

„მე ღმერთი არ მყავს,

ვერავისთან ვაფრენ საჩივარს…“ (გვ.12)

„დედაო ღვთისავ!

(ასე მოგმართავენ სხვები, მარიამ),

მინდა, იცოდე:

არ მწამს ქალწულის შენებრ ჩასახვის

და არც ძე კაცის მკვდრეთით აღდგომა […]“ (გვ.29-30).

არ სწამს, მაგრამ მაინც მიმართავს ღვთისმშობელს, როგორც დედას ამავე ლექსში; არ სწამს, მაგრამ მარტინ ლუთერის ტაძარში ზის და უსმენს მესას (გვ.48); არ სწამს, მაგრამ მაინც როგორც ღმერთს, ისე ელაპარაკება:

„Hallo Christus, ich bin Niko!

აქ ყველა გერმანულად საუბრობს,

იქნებ შენც ასე უფრო გაიგო…

იქნებ არცაა ქართული – ენა საუფლო.

დიდი ხანია, ვეღარ გაწვდენ ჩემს ხმას ზეცამდე,

დრო გამომიყო,

ეცადე,

გამოვიყენებ ერთი ლექსის უფლებას“ (გვ. 54).

ელაპარაკება, როგორც ლტოლვილი – ლტოლვილს, უსახლო – უსახლოს: ამავე ლექსშია აღწერილი, როგორ ფურცლავს სახარებას ლტოლვილთა ბანაკში და კითხულობს იმ მონაკვეთს „ძე კაცისას კი არა აქვს, სად მიიდრიკოს თავი“. ეს ის მდგომარეობაა, როცა სახლი მხოლოდ გულსაკიდად შეიძლება გეკიდოს და საყვარელი ბიჭიც და მეგობრებიც მხოლოდ სიზმარში იყვნენ შენთან განუშორებლად:

„ყელზე ნაჩუქარი ამულეტი მიკეთია,

პატარა სახლია.

დამესიზმრა, რომ მასში ვცხოვრობდი

ჩემი ოცნების ბიჭთან ერთად.

იქ იყვნენ ჩემი მეგობრებიც

(არაიუდა, არაპილატე),

ვინც არ უარმყვეს, მიერთგულეს,

არ მიღალატეს“ (გვ. 57).

ქვიარობის ამბივალენტურობით უნდა აიხსნას რელიგიური (ქრისტიანულ-მართლმადიდებლური) სიმბოლიკის ტრანსგრესიული გამოყენებაც, განსაკუთრებით თვალსაჩინო ლექსებში: „ყვავილების ღვთისმშობელი“, „*** ვენესუელელი მარია“, „*** ცივი ღამეა დრეზდენში“.

ეს ამბივალენტურობა და ჩაგვრისა და ძალადობის მძიმე გამოცდილების გადმოცემა გვიჩენს მოლოდინს, რომ ლექსებში სადღაც სიძულვილი ან ზიზღიც უნდა იყოს. თუ ეს ორი რამ არა, ბრაზი მაინც. მაგრამ არა – ნამდვილი პოეტი ყველა უარყოფით განცდას შემოქმედებად გარდაქმნის და აქაც ასეა: პროტესტი ნამდვილად არის, გულისტკენა უსამართლობის გამო არის, მაგრამ ლირიკულ გმირს არავინ სძულს. მან ორი რამ იცის: ერთი, რომ –

„როცა შენს სულში სიყვარულის ხე მსხმოიარეა,

სხვების ხელები – სისხლიანი – მას ვერ გასხლავენ“ (გვ. 25);

და მეორე, რომ ქვიარობის წარმოჩენა სხვად არის არა ონტოლოგიური, არამედ ეპისტემოლოგიური მოვლენა – ეს მცდარი აღქმაა, რომელსაც ობიექტურ რეალობასთან საერთო არაფერი აქვს და მაინც ადამიანებს შორის გადაულახავ ჯებირს აშენებს:

„ღმერთო ჩემო,

ბევრი არაფერი შეცვლილა თურმე,

გარდა იმისა, რომ მე ნიქო მქვია,

ციცოს – ნინო.

მინდა, მეგობრობის თხოვნა გავუგზავნო,

მაგრამ ვაითუ, შეაშინოს უცხო სახელმა –

და იქნებ კიდეც ჰომოფობია…

ისე ხომ ვეღარ გამიცინებს,

როგორც ციცო – პატარა ნიკას…

…

არადა, მე ხომ ზუსტად ისე ვიცინი,

როგორც მაშინ…

და ვტირი ისევე, როგორც ვტიროდი უწინ…“ (გვ. 72-73).

ამრიგად, „აქ მიპოვი“ არის ერთი დიდი ამბავი ქვიარობის, საკუთარ თავთან, ღმერთთან და სხვა ადამიანებთან მიმართების წინააღმდეგობრიობაზე, დაწერილი სწორედ იმ გაბედულებითა და ცოდნით, კარგ ლიტერატურას რომ სჭირდება, მით უმეტეს – ჩვენნაირს, დიდი პოეტური ტრადიციის მქონეს. „აქ მიპოვი“ არის კიდეც ამ ტრადიციის ნაწილი – წაიკითხეთ და თავად იპოვით გამოძახილებს, ახლა მხოლოდ ერთს მოვიხმობ: არის სივრცეები, განსაკუთრებული სიმბოლური დატვირთვა რომ შეუძენია ჩვენს პოეზიაში, მაგალითად, მტკვარი, მთაწმინდა. ნიქო გორგილაძემ ამ პოეტურ ქრონოტოპებს კიდევ ერთი შემატა: შავი ზღვა, რომელიც ბევრგან შეგხვდებათ და რომელსაც იგი ერთ ლექსში პირდაპირ ასე მოიხსენიებს „შავი ზღვაწმინდა“, რითაც ხაზს უსვამს: შავი ზღვა, უბრალოდ, ნოსტალგიის გადმოსაცემად კი არ მოიხმო, არამედ სწორედ ქრონოტოპად აქვს მოაზრებული, ზუსტად ისეთივედ, როგორიც ჩვენს პოეზიაში დიდი ხნის დამკვიდრებული მთაწმინდაა.

P.S. სათაურისთვის მადლობა ნათია გიორგაძეს, რომლის „ღმერთის დიაპაზონმაც“ მოულოდნელად შემახსენა თავი. ამ ორ კრებულს შორის თითქოს რა კავშირი უნდა იყოს, მაგრამ, ხომ იცით: წიგნები ერთმანეთზე ჰყვებიან…

თანამედროვე სწავლება ემყარება იდეას, რომ მოსწავლე უნდა იყოს აქტიური შემოქმედი და არა მხოლოდ ცოდნის მიმღები. როდესაც სწავლება ხდება ბავშვებისთვის შთამბეჭდავი, მრავალგანზომილებიანი და პრაქტიკაზე დაფუძნებული, ისინი უკეთესად ითვისებენ სასწავლო მასალას და ივითარებენ ცხოვრებისეულ უნარებს. სწორედ ასეთი იყო მესამე კლასში განხორციელებული ინტეგრირებული პროექტი, რომლის თემაც იყო „ზოოპარკი“.

ზოოპარკის თემის შესწავლა გაერთიანდა რამდენიმე საგანში — ბუნება, ხელოვნება, წერა და მეტყველება — და კულმინაციად იქცა დიორამის შექმნის პროცესში. მოსწავლეებმა ჯგუფურად შექმნეს ზოოპარკის მოცულობითი მაკეტები (დიორამები), რაც დაეხმარათ მათ როგორც თემის გააზრებაში, ისე თანამშრომლობის, შემოქმედებითობისა და პრობლემის გადაჭრის უნარების განვითარებაში.

ამ სტატიაში განვიხილავ დიორამის გამოყენების საგანმანათლებლო ღირებულებას, გავაანალიზებ განხორციელებულ ნაბიჯებს და წარმოგიდგენთ შეფასების რუბრიკას SOLO ტაქსონომიის მიხედვით.თემა: ზოოპარკი ბუნებაში — ინტეგრირებული სწავლება დიორამის დახმარებით
კლასი: მესამე

სასწავლო ერთეული: ბუნება და გარემო
გაკვეთილის თემა: ზოოპარკი
სწავლების ფორმატი: ჯგუფური, ინტეგრირებული, პროექტზე დაფუძნებული სწავლება
სწავლების მეთოდები:

• პროექტზე დაფუძნებული სწავლება (PBL)
• თანამშრომლობითი სწავლება
• ვიზუალური აზროვნების სტიმულირება
• ხელოვნებისა და ბუნების ინტეგრაცია
• მეტაკოგნიტური უნარების განვითარება

გაკვეთილის აღწერა

ზოოპარკის თემა განიხილება ბუნების, ხელოვნებისა და ქართულის ინტეგრირებული რაკურსით.  მოსწავლეებმა შეისწავლეს ცხოველთა ჰაბიტატები, მათი ქცევა, საჭიროებები და ზოოპარკის მნიშვნელობა როგორც ცხოველთა  დაცვის და საგანმანათლებლო სივრცის.

სასწავლო პროცესის დასკვნით ეტაპზე მოსწავლეებმა ჯგუფურად შექმნეს დიორამა — მოცულობითი მაკეტი, რომელიც ასახავს ზოოპარკის სცენას. მათ გამოიყენეს სხვადასხვა მასალა: ქაღალდი, მარკერები, ფანქრები, და მწვანე დეკორაციული ელემენტები.

მიზნები და ამოცანები

მიზანი:
მოსწავლეებმა ინტეგრირებულად, შემოქმედებითი გზით წარმოაჩინონ ზოოპარკის შესახებ ცოდნა და გაიმყარონ გარემოსდაცვითი ცნობიერება.

ამოცანები:

• თემატური ლექსიკის განმტკიცება (ცხოველების სახელები, ჰაბიტატები)
• ჯგუფური მუშაობის უნარის განვითარება
• შემოქმედებითი თვითგამოხატვა
• გარემოზე პასუხისმგებლობის გაძლიერება

აქტივობის ეტაპები

1. თემის შესწავლა:
   მოსწავლეებმა მოიძიეს ინფორმაცია ზოოპარკზე, ცხოველებზე, მათი ჰაბიტატებისა და დაცვის საჭიროებაზე.
2. დაგეგმარება და ესკიზის შექმნა:
   ჯგუფებმა შეიმუშავეს საკუთარი ზოოპარკის მოდელის ნახაზები, განსაზღვრეს რომელ ცხოველს სად და როგორ მოათავსებდნენ.
3. დიორამის შექმნა:
   გამოიყენეს გადამუშავებული მასალები, ფერადი ქაღალდები და ბუნებრივი ელემენტები. გაჩნდა ბალახი, ღობეები, ცხოველები, ხეები, მზე და ღრუბლები.
4. პრეზენტაცია და აღწერა:
   თითოეულმა ჯგუფმა წარადგინა თავისი ნამუშევარი და წაიკითხა ტექსტი, სადაც განმარტებული იყო, რატომ აირჩიეს ეს ცხოველები, რა გარემოში ცხოვრობენ და როგორ უნდა ვიზრუნოთ მათზე.

სასარგებლო შედეგები

• მოსწავლეებმა განმტკიცეს გარემოს დაცვისა და ცხოველებზე ზრუნვის მნიშვნელობა.
• განვითარდა მათი მოლაპარაკების, თანამშრომლობის, პასუხისმგებლობისა და შემოქმედებითი აზროვნების უნარები.
• გაჩნდა ინტერესი ბუნების შესწავლისა და ვიზუალური ხელოვნების მიმართ.
• გაძლიერდა თემატური ლექსიკა და მეტყველების უნარი.

მასწავლებლის როლი – მასწავლებელმა შეარჩია მრავალფეროვანი წყაროები, გაუწია ბავშვებს მენტორობა, წაახალისა იდეების გენერირება და უზრუნველყო უსაფრთხო და ხელშემწყობი საგაკვეთილო გარემო. განსაკუთრებით წახალისდა მოსწავლეების ინდივიდუალური უნარების გამოვლენა ჯგუფურ მუშაობაში.

შეფასება SOLO ტაქსონომიის მიხედვით

დიორამა გახდა არა მხოლოდ შემოქმედებითი ინსტრუმენტი, არამედ მეთოდი, რომელმაც გაამყარა ინტეგრირებული სწავლების ეფექტი, გაააქტიურა ბავშვების ცნობისმოყვარეობა და პასუხისმგებლობა ცხოველების მიმართ. მსგავს აქტივობებს აქვთ შესაძლებლობა, გააერთიანონ სხვადასხვა საგნის მიზნები ერთ კონსტრუქციულ და სახალისო პროცესში.

დღეს, დაწყებით განათლებაში სულ უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს პროექტული სწავლება, როგორც ერთ-ერთი ყველაზე თანამედროვე და ეფექტური ფორმა ცოდნის გამყარებისა და უნარების განვითარებისათვის. ეს განსაკუთრებით აქტუალურია დაწყებითი კლასების მოსწავლეებისთვის, როდესაც ბავშვებში მკვეთრად არის გამოხატული შემოქმედებითი პოტენციალი და ახალი ცოდნის აქტიური ათვისების სურვილი.

სტატიაში წარმოგიდგენთ II კლასში განხორციელებულ პროექტს – „გეომეტრიული ფიგურების ხე”, რომელიც წარმატებით აერთიანებს მათემატიკასა და ხელოვნებას და ამავდროულად ხელს უწყობს კრეატიულობის, სივრცითი წარმოდგენისა და პრეზენტაციის უნარის განვითარებას.

პროექტი მიზნად ისახავდა მოსწავლეების წარმოსახვითი, შემოქმედებითი და პრეზენტაციის უნარების განვითარებას მათემატიკასა და ხელოვნებასთან ინტეგრირებული მიდგომით.

ამოცანები იყო:

1. მოსწავლეთა ინფორმირება პროექტის შინაარსის შესახებ.
2. დასამზადებელი სივრცული გეომეტრიული ფიგურების შერჩევა.
3. შესაბამისი მასალების შერჩევა (მუყაო, ფერადი ქაღალდები და სხვა).
4. ფიგურების ხელით დამზადება და შემოქმედებითი გაფორმება.
5. პროექტის პრეზენტაცია კლასის წინაშე.

პროექტი განხორციელდა 2025 წლის 21-დან 28 აპრილამდე, II/1 კლასის მოსწავლეებთან. იგი ეფუძნებოდა კონსტრუქტივისტულ მიდგომას, რაც გულისხმობს სწავლას მოქმედებით, პრაქტიკით, თანაშემსწავლელებთან თანამშრომლობითა და საკუთარი ცოდნის აგებით.

მოსწავლეები:

• გაეცნენ გეომეტრიული ფიგურების სახეობებსა და მახასიათებლებს
• დამოუკიდებლად ან მცირე ჯგუფებში აარჩიეს ფიგურა დასამზადებლად
• ფიგურა შექმნეს მუყაოს, ფერადი ქაღალდებისა და წებოს გამოყენებით
• თავიანთი ნამუშევრები განალაგეს კლასში დახატულ დიდ „ხეზე”, როგორც სწავლების თვალსაჩინო შედეგი.

პრეზენტაციის დღეს, თითოეულმა მოსწავლემ მოკლედ წარადგინა თავისი ფიგურა: ასახელებდა სახელს, ფერს, ფორმას და წარმოადგენდა შერჩეული მასალის შესახებ ინფორმაციას. ეს წარადგენა დაეხმარა მათ  მეტყველების, თავდაჯერებულობისა და მათემატიკური და ზოგადი ლექსიკური მარაგის გაუმჯობესებაში.

შედეგები და მნიშვნელობა

პროექტის განხორციელებამ მრავალმხრივი შედეგი მოიტანა:

• მოსწავლეებმა უკეთესად გაიაზრეს სივრცული გეომეტრიული ფიგურების მახასიათებლები
• განუვითარდათ წარმოსახვა, შემოქმედებითი აზროვნება და დამოუკიდებელი მოქმედების უნარი
• გაიზარდა მათში სასწავლო მოტივაცია
• გაძლიერდა ჯგუფში მუშაობის, პარტნიორული სწავლების და საჯაროდ წარდგენის გამოცდილება

ინტეგრაცია და კონსტრუქტივიზმი დაწყებით საფეხურზე

პროექტი „გეომეტრიული ფიგურების ხე” ნათელი მაგალითია, თუ როგორ შეიძლება საგნობრივი ინტეგრაცია და პროექტული სწავლება გახდეს კონსტრუქტივისტური გარემოს შესაქმნელი:

• მათემატიკა რეალურ ცხოვრებასთან და ხილული ფორმებით დაკავშირებულად იქნა წარმოდგენილი
• ხელოვნება გახდა ემოციური თვითგამოხატვისა და პრაქტიკული მოქმედების საშუალება
• თვალსაჩინოება და ხელით მუშაობა დაეხმარა მოსწავლეებს თეორიული მასალის უკეთ გაგებაში
• სიტყვიერი პრეზენტაციებმა ხელი შეუწყო მოსწავლეების მეტყველებითი და საკომუნიკაციო უნარების განვითარებას

დაწყებით საფეხურზე მსგავსი პროექტები — სადაც საგნები ინტეგრირებულია და სწავლა დაფუძნებულია პრაქტიკასა და თანამშრომლობაზე — ქმნის მოტივირებულ, კრეატიულ და თვითგამოხატვაზე ორიენტირებულ მოსწავლეს. მასწავლებლის როლი ასეთ პროცესში არ არის მხოლოდ ცოდნის გადმომცემელი, არამედ სწავლების ორგანიზატორი, პროცესის დამკვირვებელი და მოტივატორია.

„გეომეტრიული ფიგურების ხე” არ იყო მხოლოდ საგანმანათლებლო აქტივობა — ეს იყო  პატარა შემოქმედებითი წარმატება, რომლის დროსაც თითოეულმა მოსწავლემ იგრძნო საკუთარი როლი და მნიშვნელობა.

სანამ ჩემი მესამე შვილი გაჩნდებოდა, ძალიან მკაცრად მქონდა გადაწყვეტილი, რომ, რაც შეიძლებოდა დიდხანს, დამეცვა ის გაჯეტებთან ურთიერთობისგან და მისი გარემო თამაშით, ბევრი სიტყვით, ბევრი დადებითი ემოციით და წიგნებით ყოფილიყო გაჯერებული. ის ახლა წლის და სამი თვის გოგონაა, ეკრანის გარეშე იზრდება და უკვე რამდენიმე საყვარელი წიგნი აქვს, რომლის გარეშეც საღამოს დასაძინებლად არ მიდის. მაშომ კარგად იცის, მას შემდეგ რაც, ორი მეგობრის, ბაჭიას და თაგვის თავგადასავალს წავუკითხავ, ეს ნიშნავს, რომ  ძილის დროც დამდგარა. ჩემმა გოგონამ ეს  პატარა, მხიარული ამბები ისე შეიყვარა, წიგნების დანახვაზე სახე უნათდება და დღეში რამდენჯერმე ვკითხულობთ ხოლმე თაგვის და ბაჭიას არაჩვეულებრივ სათავგადასავლო ამბებს, აღვწერთ ილუსტრაციებს, ვპოულობთ ახალ დეტალებს, ახალ ნივთებს და ორივეს გვაბედნიერებს წიგნთან ურთიერთობის სიხარული.

წიგნიერების განვითარება ადრეულ ეტაპზე უმნიშვნელოვანესია ბავშვის შემდგომი განვითარებისთვის და სამომავლო ცხოვრებისთვისაც. ბავშვს უკვე მუცელშიც ესმის ჩვენი ხმები, ამიტომ წიგნის კითხვა, მასთან საუბარი და კომუნიკაცია მუცლადმყოფ ბავშვსაც ძალიან სჭირდება. შეიძლება ითქვას, ამ დროიდან უკვე ყალიბდება წიგნიერების საფუძვლები ბავშვებში და ჩვენზეა დამოკიდებული, როგორ განვითარდება, როგორ გაგრძელდება ეს პროცესი.

რა არის წიგნიერება?

წიგნიერება კითხვისა და წერის უნარია, რომელიც წარმოადგენს ადამიანის ინტელექტუალური განვითარების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საფუძველს. წიგნიერების განვითარება არ იწყება  მაშინ, როდესაც ბავშვი პირველად წაიკითხავს წიგნს დამოუკიდებლად. ეს პროცესი ბევრად ადრე იწყება, ბავშვის ცხოვრების ადრეულ ეტაპზე, როდესაც ის სიტყვებს თამაშით სწავლობს, გარემოს სმენითა და ხედვით შეიმეცნებს. სწორედ ეს პერიოდია წიგნიერების განვითარების ადრეული ეტაპი, როდესაც ჩვენი ბავშვი მზადაა, შეისრუტოს ყველაფერი, რაც მის ირგვლივ ხდება, ითქმება, კეთდება და ხდება. პატარა დამკვირვებელი მზადაა, მთელი სამყარო შეიმეცნოს, ოღონდ ჩვენ არ დაგვეზაროს მისთვის ამ კარის შეღება.

მივყვეთ წიგნიერების განმარტებას და ვნახოთ, რა პროცესებს გადის ბავშვი იმ ეტაპამდე, სანამ ის მზად იქნება წერა-კითხვის ფორმალური შესწავლისთვის.

ამ პროცესის მთავარი კომპონენტებია:

ფონემური გარჩევის უნარი – როდესაც ბავშვი იაზრებს, რომ სიტყვები შედგება გარკვეული ბგერებისგან.

ენობრივი განვითარება – ლექსიკური მარაგის ზრდა, გრამატიკული სტრუქტურების ათვისება.

ნარატიული უნარების ჩამოყალიბება – ბავშვს შეუძლია  და აქვს მოსმენის უნარი, შეუძლია მოჰყვეს რაიმე ამბავი და გადმოსცეს საკუთარი აზრი.

ბეჭდური ტექსტის გაცნობა – წიგნებთან, ასოებთან, ილუსტრაციებთან ინტერაქცია.

წერის წინარე უნარები – ხაზვის, ფურცელზე ფოკუსირების და ფიქრის ნახატით გადმოცემა.

ადრეული წიგნიერების განვითარება მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული, მათ შორის ყველაზე უმთავრესი ის პირველი სოციალური სივრცეა, სადაც ბავშვი იზრდება, ანუ ოჯახური გარემო. მშობლის მიერ წაკითხული ზღაპრები, ყოველდღიური, აქტიური და ყურადღებიანი დიალოგები, სიმღერები და რითმები ასტიმულირებს ბავშვის ადრეული წიგნიერების განვითარებას და ეხმარება მას ამეტყველებაში.

თამაშზე დაფუძნებული სწავლება – მოსმენის, როლური თამაშების, სიმღერების მეშვეობით ბავშვები ძალდაუტანებლად ეუფლებიან ენობრივ სტრუქტურებს და ნელ-ნელა, თამაშ-თამაშით სწავლობენ კითხვასა და წერას.

ბავშვების  წიგნიერებისადმი დამოკიდებულება, წიგნების მიმართ სიყვარული და მოტივაცია შეისწავლოს წერა-კითხვა, განისაზღვრება იმ კულტურული ნორმებითაც, რაც მათ ირგვლივ არსებობს. ისეთ საზოგადოებაში, სადაც კითხვა ყოველდღიურობის ნაწილია, ბავშვებიც უფრო ადრეულ ასაკში ინტერესდებიან წერით და კითხვის პროცესით.

კვლევები ადასტურებს , რომ წიგნიერების ადრეულ ასაკში განვითარება მჭიდროდ უკავშირდება ბავშვთა მომდევნო აკადემიურ მიღწევებს. ბავშვები, რომლებსაც 5-6 წლის ასაკში კარგი სიტყვიერი და ფონოლოგიური უნარები აქვთ, უფრო სწრაფად ეუფლებიან წერა-კითხვის ტექნიკას სკოლაში. ეს საფუძველი მათ ასევე ეხმარება სხვადასხვა საგანში წარმატების მიღწევაში – მათ შორის მათემატიკაში და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში.

რა შეიძლება გავაკეთოთ ყოველდღიურად წიგნიერების წახალისებისთვის?

1. კითხვის ყოველდღიური პრაქტიკა – წავუკითხოთ ბავშვს ხმამაღლა, სხვადასხვა ჟანრისა და სტილის ლიტერატურა.
2. საუბარი და ჩაკითხვები მნიშვნელოვანია – წაკითხულის შემდეგ დავუსვათ კითხვები, მოვისმინოთ მისი აზრი და განვავითაროთ დიალოგი.
3. წავახალისოთ წერითი უნარები – მივცეთ ფანქარი, პასტელები, საღებავები და ფურცელი და დავეხმაროთ გამოსახოს სიმბოლოები.
4. აღწერეთ გარემო, რომელშიც მასთან ერთად იმყოფებით, გაუხმოვანეთ ყველაფერი, რაც მის ირგვლივ ხდება, გაუზიარეთ სხვადასხვა ემოცია.

წიგნიერების ადრეულ ასაკში განვითარება ის ფუნდამენტია, რომელიც განსაზღვრავს ბავშვის  სამომავლო განათლებას და პიროვნული განვითარების გზასაც. მშობლების, ბავშვთან დაკავშირებული პირების და მასწავლებლების აქტიური ჩართულობა ამ პროცესში უმნიშვნელოვანესია. ასწავლო ბავშვს და ხედავდე, როგორ ნაბიჯ-ნაბიჯ იზრდება და ვითარდება ის,  არის  ძალიან სასიამოვნო პროცესი, რომელიც შეიძლება მასთან ერთად გაიზიარო სამყაროს მრავალფეროვნების შესწავლის და აღმოჩენის გზაზე.

ამას წინათ სკოლის მეგობარს შევხვდი. მასაც ჩემი შვილის ასაკის შვილი ჰყავს, ანუ თინეიჯერი – 14 წლის. მივიკითხ-მოვიკითხეთ ერთმანეთი, კლასელების ამბები, მშობლების ჯანმრთელობა, შვილებსაც მივადექით:

– არის რა, ისევე როგორც მისი ასაკის ყველა ბავშვს, მეცადინეობა აღარ უნდა, – მითხრა თავისი და, უნდა ვაღიარო, ჩემი გულისტკივილიც. ჩემთანაც ასევეა: 13 წლის გახდა თუ არა, მეცადინეობა მისთვის საძულველ რუტინად იქცა, მე კი – ვიღაც საშინელ ოჯახის წევრად, რომელიც სწავლას აიძულებს.

თინეიჯერობა ჰორმონულ და ფსიქოლოგიურ ცვლილებებთან ერთად აკადემიური წესრიგის ცვლილებაცაა. სწავლების საბაზო და მაღალი საფეხურის მასწავლებლები დამეთანხმებიან, რომ სწავლის მოტივაცია თანდათან იკლებს და მეცადინეობაც უფრო და უფრო რთულდება.

რა თქმა უნდა, არსებობენ მოსწავლეები, რომლებსაც ყველა ასაკში იდეალური სასწავლო უნარები, პასუხისმგებლობა და მოტივაცია აქვთ. მათ მშობლებსა და მასწავლებლებს გაუმართლათ, ეს სტატია მათთვის არ არის.

მოკლედ, მოტივაცია იკლებს, პასუხისმგებლობა კი ჯერ არ არის სათანადო სიმაღლეზე, შედეგად კი შეუსრულებელ დავალებებსა და გაუარესებულ აკადემიურ მოსწრებას ვიღებთ.

მთავარი ამ ასაკში დამოუკიდებლად მეცადინეობის ჩვევაა, რომელიც დაწყებითი კლასების მთავარი ნაყოფი, შედეგი თუ უნარია, მაგრამ როგორ მოვიქცეთ, თუ ეს ჩვევა სათანადოდ ვერ განვითარდა? ყველა ჩვენგანი ხანდახან მაინც ხომ ყოფილა მშობელი, რომელიც შვილს გვერდით უზის და მეცადინეობაში ეხმარება. ზოგჯერ უამისოდ უბრალოდ შეუძლებელია.

დამოუკიდებლად მეცადინეობა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი უნარია, რომელიც მოსწავლეს სკოლის გარეთაც მიჰყვება — უნივერსიტეტში, სამსახურსა თუ პირად ცხოვრებაში. თუმცა მოზარდისთვის მისი ათვისება ადვილი არ არის: ის მოითხოვს მოტივაციას, დროის მართვას, თვითორგანიზებასა და პასუხისმგებლობას. მოზარდისთვის ამ უნარის განვითარებაში მნიშვნელოვანი როლი აკისრიათ მასწავლებლებსა და მშობლებს, მაგრამ მნიშვნელოვანია, ჩვენი დახმარება იყოს თანადგომა და არა ზედამხედველობა.

კვლევებით დადგენილია, რომ წარმატებული მოსწავლეები თავად ადგენენ მიზნებს, გეგმავენ სწავლის პროცესს, იყენებენ სტრატეგიებს და ახდენენ თვითშეფასებას. ანუ დამოუკიდებელი მუშაობის ჩვევა, სწავლისა და სწავლების სტრატეგიების ცოდნა პირდაპირ არის დაკავშირებული წარმატებასთან. ეს მნიშვნელოვანი მოდულია, რომლის განვითარება სწავლების ერთ-ერთი პრიორიტეტია.

როგორ დავეხმაროთ მოზარდს სრულყოფილი და ორგანიზებული დამოუკიდებელი სწავლის პროცესის განვითარებაში?

1. სწავლის რუტინა

მოზარდს სჭირდება სტაბილური გარემო, რომელშიც სწავლა მისი ცხოვრების ბუნებრივ ნაწილად იქცევა:

ა. დრო – ყოველდღე ერთსა და იმავე დროს გამოვყოფთ სამეცადინოდ.

ბ. ფიზიკური სივრცე – მშვიდი, მოწესრიგებული ადგილი განათებით, ნივთებით, რომლებიც ყურადღებას არ უფანტავს.

2. მიზნების დასახვა

სწავლა გაცილებით ეფექტურია, როდესაც დავალებები კონკრეტულ, მიზნობრივად შესასრულებელ ამოცანებად არის დახარისხებული. მნიშვნელოვანია,  ეს ამოცანები სწორად იყოს დალაგებული – მარტივიდან რთულისკენ.

3. ყოველდღიური და ყოველკვირეული გეგმა

დაეხმარეთ მოზარდს კვირის გეგმის შედგენაში. თავდაპირველად ერთად შეადგინეთ, მერე დამოუკიდებლად შეადგენს.

4. ბალანსი

ზედმეტი კონტროლი ამცირებს მოზარდის მოტივაციას და ზრდის დაძაბულობას. ფსიქოლოგიური კვლევები აჩვენებს, რომ ავტონომიის განცდა ზრდის მოტივაციას, ინტერესსა და პასუხისმგებლობას.

5. მასწავლებლობანა

ყველაზე უკეთ ვიცით ის, რისი სხვებისთვის ახსნაც შეგვიძლია, ამიტომ მეგობრებისა და კლასელების ჯგუფური მუშაობა ან შთაბეჭდილებისა და ცოდნის ოჯახის წევრებისთვის გაზიარება უფრო მეტად განამტკიცებს მოზარდის ცოდნას.

6. გადატვირთულობა

შეამოწმეთ, რეალისტურია თუ არა გეგმა, გამოძებნეთ სასწავლო გრაფიკში თავისუფალი დრო, რომ მოზარდმა ამოისუნთოს. რაც მთავარია, არ გამოიყენოთ სწავლა დასჯის ფორმად.

7. გამეორება

პერიოდული გადახედვა განამტკიცებს ცოდნას და ააქტიურებს ინფორმაციას. გამეორების დღეების გრაფიკი შეგიძლიათ ცვალოთ.

წარმოგიდგენთ ერთი კვირის გეგმას დამოუკიდებლად  მეცადინეობის უნარის გასავითარებლად. ეს ცხრილი მოსწავლეს მისცემს საშუალებას, თავად გაანაწილოს სამუშაო, დრო, შესასრულებელი ამოცანების თანმიმდევრობა და არაფერი გამორჩეს.

მოგიყვებით. სამი წლის წინაც ასე იყო. გაზაფხულს ეძინა და ნოემბერი ესიზმრებოდა. ქარი. წვიმა. სიცივე. მე ვიყავი ამ ამინდზე ცუდად. ბევრად ცუდად. ამაზე მითქვამს ხშირად და დაწვრილებით.

არ მეგულება უფრო ძლიერი ქარი, წვიმა და სიცივე, რასაც ფიქრი მაძალებდა.

დილით გამოიდარა. გარეთ. ჩემთან – არა. პირიქით. რაც მზემ გააძევა – ეგ წვიმა, ქარი და სიცივე ჩემსას დაემატა.

რიზეში ქართული ბიბლიოთეკა უნდა გაგვეხსნა. აქვე, თურქეთში. მანქანით მივდიოდით. აკვიატებული შიშები ტრანკვილიზატორების ბურუსში გავაზავე. საშინელი კოქტეილია. თავს ატყუებ. რაღაც ხომ უნდა გადაყლაპო, თუნდაც ტანჯვას გიათკეცებდეს.

„ვერ წავალ“ – ვთქვი მე – „წავიდნენ სხვები“.

„ადექი, წადი“ – ასევე მე ვთქვი. „ვერა. ფეხები მიკანკალებს. ოფლი მახსამს. ლუკმას ვერ ვყლაპავ. წავიქცევი“. – წავიჩურჩულე მე და დავიღრიალე – „აეთრიე! შეასრულე ადამიანად ყოფნის მოვალეობა და მერე საერთოდ წადი. ეს ხომ უკვე გადაწყვიტე“.

გზა არ მახსოვს. იქ, რიზეში მახსოვს რაღაც წუთები, როგორც დაობებული ფირის გადარჩენილი ფრაგმენტები. მახსოვს, იქაც ვიფიქრე, რომ ძალა არ მეყოფა და მოდი, სასტუმროში დავრჩები და იქაც გაისმა ღრიალი – „არ გაბედო“. მახსოვს, იძულება რომ მომეხმო, თვეობით გაუხსნელი Facebook თვალარიდებით გავხსენი და დავწერე: „ხვალ თურქეთში, ქალაქ რიზეში, ქართული წიგნის კუთხეს გავხსნით“.

ფოტოები ალბათ გადაიღეს. ამბავიც იყო. ცერემონიალი. პარალელური სიხარული ხალხის. მე მაგას ვერ ვხედავდი. ვერ ვგრძნობდი. უბრალოდ ზუსტად ვიცოდი, რომ ამის გაძლება არ იქნება. და ეს ცოდნა სულ ოდნავ, სულ ოდნავ მამშვიდებდა. სიკვდილის არსებობის ცოდნა.

გზა არც მეორე მახსოვს. მახსოვს როგორ დავწექი სახლში, ლოგინში და დაოსებული სხეული რომ გულისცემას უფრო იოლად ამხელდა, იმ გულისცემას ვუსმენდი და მიხაროდა, რომ მე მქონდა გასაღები მისი შეჩერების.

21 მაისს მოხდა ის, რაც შეგატყობინეთ. და რაც არ იცით, მას მერე, არაერთხელ შევეცადე. ისეთი ზაფხული გამოდგა, ჯოჯოხეთში რომ ხალხი ცუდად იქცევა, ალბათ მანდ მოხვედრით აშინებენ.

ახლაც მაისია. ახლაც იმავე ლოგინში ვწევარ. გულისცემა მესმის. ჩემი აღარ. მისი, ვინც გულზე წამოწოლილა და მშვიდად სძინავს. გულისცემა, როგორც ვალდებულება, როგორც საკუთარ თავს რომ მაშინ ვუღრიალე, იმაზე ხმამაღალი ღრიალი. იმაზე მტკიცე. იმაზე ზუსტი. შეიძლება უფრო საკუთარიც.

დანარჩენი კი ისეა, როგორც ტექსტში იქნება. ტექსტში, რომელიც აწი უნდა წავიკითხო და ჯერ არ ვიცი.

…….

არის გმირობები, რომლებიც, რომც არ გამოცადო – გასაგებია. თუნდაც ძალიან შორეული და გზაზე ძნელად შესახვედრი. არის ისეთი, რომელსაც ვერასდროს გაიგებ, რაც უნდა ახლოს იდგეს მასთან, განიცდიდე, მონაწილეობას ცდილობდე და შეხიდებას.

კეკე ნაშუადღევს, ხუთის ნახევრისკენ დაიბადა. მანამდე იყო მარიამის ერთი დღე ამ ლოგინზე და ცხრა თვე სხვაგან. ამ ცხრა თვის ყველა დღე გამოდგა სხვადასხვანაირი, თითქოს მთავარი გმირის ცხოვრებას წინასწარ იმეორებდა – დაბადებამდე. ტკივილით, უძალობით, ცრემლით, ღიმილით, სიხარულით, ძალით.

მე დავესწარი მშობიარობას.

ალბათ, ეს ზმნა ყველაზე ზუსტია, რამდენადაც სიტყვა „დამსწრე“ არის მაინც უთვისებო და ვერთანაგამცდელი. მშობიარის თავთან დგახარ და ხვდები, სინათლის წლის მანძილით შორს ხარ ამ მისტერიასთან – შიშთან, ტანჯვასთან, რომელმაც უნდა შვას მიუწვდომელი და მაინც მოულოდნელი ბედნიერება. მოულოდნელი – ამდენი დღის ფიქრით მაძღარი ლოდინის მიუხედავად.

კი. გმირობაა. კაცობრიობის ნახევრისთვის მუდამ გამოუცდელი გმირობა და მანძილი, რომელსაც ვერასდროს დავფარავთ და ვერასდროს დავეწევით.

სულ უკან მიდევნებული ვიქნებით.

წარმატების შეგრძნება ყველა ბავშვისთვის სასურველია, თუმცა მეცადინეობა ხშირად სტრესული და უსიამოვნო პროცესია. განათლების გზაზე მოსწავლეს ნერვიულობისთვის ბევრი მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს, რომელთა განხილვას მშობლები და მასწავლებლები ხშირად ერთმანეთთან დაპირისპირებამდე მიჰყავს.

ფსიქოლოგთა მოსაზრებით, სკოლაში სტრესის გამომწვევი შეიძლება გახდეს მოუწესრიგებელი სასწავლო გარემო, შეუსაბამო დავალებები, უინტერესო მასალა, ერთფეროვანი რესურსი, სწავლების გაუგებარი მეთოდები, რუტინა, რომელში ჩართვაც არც მთლად სასიამოვნოა, შიში – პედაგოგის, კლასელების ან წარუმატებლობის მიმართ, გადაჭარბებული მოლოდინი საკუთარი თავის მიმართ, სტატუსი, რომელიც ბავშვმა მუდმივად უნდა გაამართლოს. ხოლო სახლში სტრესს შესაძლოა, იწვევდეს ბევრი დავალება, სკოლის გარდა, სხვა წრეები და აქტივობები, თავისუფალი დროის არქონა, რუტინის ხშირი ცვლილება ან არარსებობა, მოუწესრიგებელი, არასტრუქტურირებული გარემო, გადაჭარბებული მოლოდინი და მოთხოვნები ბავშვის მიმართ და სხვა.

როგორც ვხედავთ, სტრესის მიზეზები შეიძლება იყოს ოჯახშიც და სკოლაშიც. თითოეული ბავშვის შემთხვევა ინდივიდუალური შესწავლის საგანია, მიზეზებიც სხვა დანარჩენი შემთხვევებისგან დამოუკიდებლად უნდა დადგინდეს. სახელმძღვანელო „მშობელთა ჩართულობა სკოლაში“ დეტალურად მოგვითხრობს სწავლასთან დაკავშირებული სტრესის და მისი მართვის სადავეების შესახებ. წიგნში მოსწავლეთა მშობლებისთვის უმნიშვნელოვანესი ინფორმაცია მოკლედ და გასაგებად არის გადმოცემული, რაც ზრდასრულებს კრიზისულ სიტუაციაში მყოფი ბავშვების დახმარებას გაუადვილებს.

სტრესის დაძლევაზე მუშაობის დაწყებამდე, მშობელმა და პედაგოგმა პირველ რიგში მისი ნიშნების ამოცნობა უნდა შეძლონ. სიმპტომების ჩამონათვალი დიდია, თუმცა როგორც სპეციალისტები განმარტავენ, აუცილებელი არ არის, რომ ყველა ერთდროულად ვლინდებოდეს.

სიმპტომი 1. სკოლისთვის ან მეცადინეობისთვის მუდმივად თავის არიდება – პერიოდულად ყველა ბავშვი იმიზეზებს სხვადასხვა რამეს დავალებების თავიდან ასარიდებლად. თუმცა, როცა ბავშვი გვანიშნებს, რომ მისთვის ძალიან რთული და უკიდურესად უსიამოვნოა მეცადინეობა, როცა მუდმივად, ყოველდღიურად, ნებისმიერი ტიპის დავალების შესრულება ბავშვისთვის იმდენად უსიამოვნოა, სულ ცდილობს მიზეზების გამოძებნას მათთვის თავის ასარიდებლად – ეს არასდროს უნდა დაგვრჩეს ყურადღების მიღმა.

სიმპტომი 2. ხასიათის ცვლილებები – დათრგუნულობა, აგრესია, გაღიზიანებადობა – ხშირად, ბავშვი დილიდანვე გაღიზიანებული იღვიძებს, თავადაც არ იცის – რატომ. უმიზეზოდ ავლენს ბრაზს, აგრესიას. მუდამ დაძაბულია და მზადაა კონფლიქტისთვის. მშობლები აღნიშნავენ, რომ მას მიზეზი არ სჭირდება იმისთვის, რომ აფეთქდეს. ამგვარი ემოციური გამოვლინებები აუცილებლად საყურადღებოა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ აქამდე ბავშვს მსგავსი ემოციები არ ახასიათებდა.

 სიმპტომი 3. ქცევის სირთულეები – ოპოზიციური ან დაუმორჩილებელი ქცევა. ამ დროს ბავშვი უარს ამბობს წესების დაცვაზე, არ რეაგირებს აკრძალვასა და მითითებებზე, იქცევა მიცემული ინსტრუქციის საპირისპიროდ. აქვე ხაზი უნდა გავუსვათ იმას, რომ ამგვარი ქცევა სწავლასთან მიმართებით იწყება, თუმცა დროთა განმავლობაში სხვა ყოველდღიურ სიტუაციებზეც ვრცელდება.

სიმპტომი 4. გადაღლილობა, უენერგიობა – როცა ბავშვი დილიდანვე გამოფიტული იღვიძებს, აქვს ძილიანობა, იმის მიუხედავად, რომ შესაძლოა ძილის რეჟიმი არ იყოს შეცვლილი. შენელებულია მოქმედებებში, მისთვის სასიამოვნო აქტივობების მიმართაც კი ნაკლებ ინტერესსა და ენთუზიაზმს იჩენს.

სიმპტომი 5. ოჯახის წევრებისგან ან მეგობრებისგან იზოლირება, სხვებთან ურთიერთობის სურვილის დაკარგვა – როცა ბავშვი უმეტესად თავის ოთახში ან ცალკე სივრცეში ამჯობინებს ყოფნას. დისკომფორტი ექმნება სხვებთან საუბარში, შეკითხვებზე პასუხიც კი მისთვის შემაწუხებელია. ცდილობს განმარტოებას, მარტო დარჩენას. უარს ამბობს აქამდე საყვარელ ადამიანებთან, მათ შორის თანატოლებთან ერთად დროის გატარებაზე.

სიმპტომი 6. ძილის ან კვების ჩვევების ცვლილება – ჩვევა შეიძლება შეიცვალოს ორივე მხრივ. ერთი მხრივ, ბავშვს ეძინოს მეტი, ან ჭამდეს მეტს, მუდმივად ითხოვდეს საკვებს. მეორე მხრივ კი, უძილობა, მადის დაკარგვა იჩენდეს თავს.

 სიმპტომი 7. ყურადღების კონცენტრაციის, მეხსიერების სირთულეები – როგორც წესი, თან ახლავს ბავშვის გადაღლასა და გამოფიტვას. ბავშვს უჭირს ყურადღების მიმართვა ნებისმიერ რამეზე, ვერ იწყებს, ვერ ერთვება აქტივობაში, ვერ ასრულებს დაწყებულს. დეზორგანიზებული, ქაოსური და დეზორიენტირებული, გულმავიწყი და დაბნეულია.

სიმპტომი 8. ათვისების სირთულეები, როცა ბავშვს იმაზე მეტი დრო სჭირდება მასალის გასაგებად და ასათვისებლად, ვიდრე აქამდე სჭირდებოდა.

ფსიქოლოგის დასკვნით, მნიშვნელოვანია:

• ბავშვთან იმაზე საუბარი, რა უქმნის დისკომფორტს და გამოსავლის ერთობლივად ძიება.
• ემოციური მხარდაჭერა – როცა ბავშვს რთულ მომენტში შეუძლია მიმართოს მშობლებს, იქნება ეს სწავლასთან, მეგობრებთან თუ ნებისმიერ სხვა რამესთან დაკავშირებული სირთულეები.
• ბავშვის დღის რუტინის მოწესრიგება – ძილის, კვების დროები. ამავე დროს, მეცადინეობისა და თავისუფალი თამაშის დრო. ბავშვს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ყოველდღიურად თავისუფალი დრო, როცა მხოლოდ იმას აკეთებს, რაც მოსწონს, რითაც ერთობა.
• მოთხოვნები ბავშვის მიმართ ყოველწლიურად იზრდება, მასალის მოცულობა იმატებს, რთულდება. მნიშვნელოვანია ბავშვს ჰქონდეს განცდა, რომ მხოლოდ მას არ უწევს ამ სირთულეებთან გამკლავება და ეს მისი თანატოლებისთვისაც არანაკლებ რთულია. ბავშვს უნდა ჰქონდეს იმის განცდაც რომ მარტო არ უწევს ამ ცვლილებებთან გამკლავება – მშობლებისა და პედაგოგების სახით მას უნდა ჰყავდეს დამხმარეები და მხარდამჭერები.
• ბავშვს უნდა ვასწავლოთ დახმარების თხოვნა. მას არ უნდა ჰქონდეს განცდა, რომ ყველა სირთულეს თავად უნდა გაუმკლავდეს და დახმარების თხოვნა სისუსტის, უმეცრების მაჩვენებელია.
• მეგობრებთან ურთიერთობა – სკოლაში სწავლის ერთ-ერთი ყველაზე სასიამოვნო ნაწილი ბავშვებისთვის მეგობრებთან გართობა და ურთიერთობაა. აუცილებელია ბავშვს მიეცეს თანატოლებთან ურთიერთობის საშუალება მისთვის სასიამოვნო აქტივობებით დაკავებისთვის.
• გვესმოდეს და თანავუგრძნოთ ბავშვებს – ხშირად მშობლები მიიჩნევენ, რომ რაკი ბავშვი ლეპტოპთან თამაშით არ იღლება, არც სწავლით უნდა დაიღალოს. რაც სრულიად ირაციონალური დაშვებაა.

სწავლა აუცილებელია, თუმცა მშობლებსა და მასწავლებლებს უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვის ცხოვრება მხოლოდ სწავლა არ არის. მას აუცილებლად უნდა ეძლეოდეს თავისუფალი დრო გართობისა და დასვენებისთვის, რომელსაც ის თავად განკარგავს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• სახელმძღვანელო „მშობელთა ჩართულობა სკოლაში“ https://mshobeltaskola.ge/wp-content/uploads/2025/02/A5_P4E_WEB.pdf;

სწავლასთან დაკავშირებული სტრესის შესახებ ქვეთავი შეიქმნა ფსიქო-დიაგნოსტისა და ფსიქო-კონსულტანტის, ზანდა ჩეჩელაშვილის ავტორობით.

ნდობის როლი და მნიშვნელობა ადამიანთა ურთიერთობაში შეუფასებელია. უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს ის ბავშვთან ურთიერთობისას. ნდობა და სიყვარული ბავშვს კომფორტის, უსაფრთხოებისა და დაცულობის განცდას უჩენს. სითბოთი და სიყვარულით გარემოცული პატარა საკუთარი შესაძლებლობების რწმენას იძენს, მშვიდად იზრდება და ვითარდება, შეიმეცნებს სამყაროს. როცა ვხედავთ ბავშვის ნათელ მზერას, მის სიხარულით გამოწვეულ გულწრფელ ღიმილს, კარგად ვგრძნობთ, თუ როგორ გვენდობა ის ჩვენ. მაგრამ, რა ხდება, როცა ბავშვის მზერაში სინათლე ქრება, ღიმილი სულ უფრო და უფრო იშვიათად ჩნდება მის სახეზე. უფროსებისა და ცხოვრებისადმი ნდობით სავსე ბავშვი მოულოდნელად ხდება პირქუში, უკმაყოფილო, აგრესიული, რაც ბუნებრივია, ჩვენში ერთგვარ დაბნეულობას, ბრაზსა და განაწყენებას იწვევს. ბედნიერება თითქოს სადღაც ქრება. განაჩენს ჰგავს იმის გაცნობიერება, რომ ბავშვი აღარ გვენდობა. ნდობის დაკარგვა შფოთვის, წუხილის, გაუგებრობის, მომავალში კი უძილო ღამეების, ჩხუბის, კონფლიქტების, კომუნიკაციის დარღვევის მნიშვნელოვან წინაპირობად შეიძლება იქცეს. ყოველივე აღნიშნული კი სერიოზულად დააზარალებს ბავშვთან ჩვენს ურთიერთობას. სამწუხაროდ, ჩვენ არ ვაფასებთ იმას, რაც გვაქვს და, როცა ვკარგავთ, მოვთქვამთ და ვტირით. გავითვალისწინოთ, რომ ნდობის დაკარგვა ძალიან ადვილია, მაგრამ მისი აღდგენა კი – უკიდურესად რთული.

ალბათ, საინტერესო იქნება იმის გაანალიზება, რა იწვევს ნდობის დაკარგვას და რა შეიძლება გავაკეთოთ იმისათვის, რომ მისი შენარჩუნება მოვახერხოთ.

 ნდობის დაკარგვის ხელშემწყობი ფაქტორები:

• აღზრდის ავტორიტარული სტილი. როდესაც საქმე ეხება აღზრდის მეთოდს, რომელიც ბავშვთან მიმართებაში ბრძანებებს გულისხმობს, ბავშვთან ნდობით განმსჭვალულ ურთიერთობებზე შეიძლება მხოლოდ ვიოცნებოთ. ბრძანებების გაცემით და ამ ბრძანებების სიტყვაშეუბრუნებლად, მკაცრად დაცვის მოთხოვნით ჩვენ უარვყოფთ ბავშვის განცდების მნიშვნელობას, მარტივად რომ ვთქვათ, ჩვენ ამ განცდებს ვაუფასურებთ. ისეთი ფრაზები, როგორიცაა: „შენ ბევრი რამ გინდა, მაგრამ ეს არაფერს ნიშნავს“, ან „მე ვის ვუთხარი, მოდი აქ!“, – ნათლად გვიჩვენებს აღზრდის ზემოაღნიშნული სტრატეგიის შინაარსს. არანაირ ნდობაზე არ შეიძლება საუბარი, როდესაც ერთი ადამიანი საკუთარ განცდებს, აზრებსა და გრძნობებს სხვის გრძნობებზე და განცდებზე მნიშვნელოვნად მიიჩნევს. ოჯახები, სადაც აღზრდის ავტორიტარული სტილი გამოიყენება, როგორც წესი, ბავშვები ან ეგუებიან იმ ფაქტს, რომ ყველაფერი გადაწყვეტილია და მათზე უკვე აღარაფერია დამოკიდებული, ან აპროტესტებენ და ამბოხს აწყობენ, რაც, თავის მხრივ, სერიოზულად აზიანებს ბავშვთან ურთიერთობას. თუ პატარა სიტყვაშეუბრუნებლად ემორჩილება ბრძანებებს და დისკომფორტს არ განიცდის, ის იზრდება ისეთ პიროვნებად, რომელსაც არ შეუძლია გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღება და საკუთარი აზრიც კი არ გააჩნია. ამბოხისას კი ბავშვი წყვეტს მშობლების მორჩილებას, რომლებიც მასზე მბრძანებლობენ, რაც საბოლოოდ ნდობის დაკარგვასა და ურთიერთობების დაზიანებას იწვევს. მათი აღდგენის ალბათობა კი საკმაოდ მცირეა;
• ხშირად მშობლები მიიჩნევენ, რომ ბავშვი მათი საკუთრებაა და როგორც სურთ, ისე მოექცევიან. ასეთ მიდგომას ასევე მივყავართ ნდობის დაკარგვამდე. ბავშვი ენდობა იმას, ვინც უსმენს. თუ მუდმივად ვუყვირით ბავშვს და ვმბრძანებლობთ მასზე, არ ვაძლევთ საშუალებას, გამოთქვას საკუთარი აზრი და გააკეთოს რაიმე ისე, როგორც თავად თვლის საჭიროდ, ცხადი ხდება, რომ ჩვენ მას არ ვენდობით. ეს კი, თავის მხრივ, ბავშვსაც უკარგავს ნდობას ჩვენ მიმართ;
• ბავშვის ნდობას ვკარგავთ მაშინაც, როცა ჩვენ არ გვჯერა მისი და არასაკმარისად ვაფასებთ მის შესაძლებლობებს;
• თუ ჩვენ არ გვჯერა სიკეთის, ჩვენი სასოწარკვეთილება და ნეგატივი გადაეცემა ბავშვს ცხოვრებით უკმაყოფილების, ადამიანებისა და ზოგადად ცხოვრებისადმი უნდობლობის სახით. ძნელია ცხოვრება, როდესაც ირგვლივ ყველაფერი ნაცრისფერი, უღიმღამო და მოსაწყენია, როდესაც ვერავის ვენდობით, არავინაა სანდო;
• გულწრფელობის ნაკლებობა უფროსებში ასევე შეიძლება ბავშვის ნდობის დაკარგვის მიზეზი გახდეს. თუ ჩვენ არ ვართ გულწრფელები, პირველ რიგში, საკუთარ თავთან, არ ვაღიარებთ საკუთარ შეცდომებს, საკუთარ ნაკლოვანებებს, ბავშვები ამ ყველაფერს ხედავენ და ჩვენგან სწავლობენ სიმართლის დამალვას. როცა ჩვენ არ ვართ გულწრფელი ადამიანებთან ურთიერთობაში – ვუღიმით შეხვედრის, საუბრის დროს, განშორების ან ტელეფონის გათიშვის შემდეგ კი ვიცვლით ტონს და განვიკითხავთ მას, ბავშვი წყვეტს ჩვენს ნდობას და შედეგად შეიძლება საერთოდ დავკარგოთ ის;
• ბავშვის ნდობის დაკარგვის მიზეზი შეიძლება გახდეს მისი შედარება სხვა ბავშვებთან. ეს ერთგვარი ღალატია ჩვენი მხრიდან, რადგან ჩვენ არ გვინდა მივიღოთ ბავშვი ისეთი, როგორიც არის. ბავშვისთვის ამის გაცნობიერება ძალიან სამწუხარო და გულსატკენია.

რეკომენდაციები – როგორ შევინარჩუნოთ ბავშვის ნდობა, როგორ ავაწყოთ ჩვენი ურთიერთობა მასთან ისე, რომ ის არ დავკარგოთ:

• მივიღოთ ბავშვი ისეთი, როგორიც არის. პატივი ვცეთ მას და მის პირად სივრცეს; მოვერიდოთ ბავშვისა და მისი გრძნობების განსჯას; „მივცეთ უფლება“ ჰქონდეს საკუთარი აზრები, შეხედულებები, ემოციები, სურვილები. ბრძანებების გაცემა ბევრად უფრო ადვილია, ვიდრე ახსნა, განხილვა, კომპრომისების ძიება და საზღვრების დაცვა. თუ ჩვენ ბავშვთან ურთიერთობას დავიწყებთ როგორც პიროვნებასთან, რომელსაც აქვს საკუთარი აზრები, საკუთარი სურვილები, ვისწავლით გადაწყვეტილების ერთად მიღებას, კომპრომისების ძიებას და ერთმანეთისათვის დათმობას, გაცილებით მეტი ნდობა იქნება ჩვენ შორის, ვიდრე იმ შემთხვევაში, როცა რაიმე მოქმედების სასარგებლოდ ჩვენი მთავარი არგუმენტია – „მე ასე ვთქვი“!;
• ბავშვს მოთხოვნები წავუყენოთ მისი ასაკისა და შესაძლებლობების შესაბამისად. არ იქნება სამართლიანი მოვთხოვოთ ბავშვს იმაზე მეტი, რის მიღწევაც მას შეუძლია. ბავშვები იმედგაცრუებას და წუხილს განიცდიან, როცა მათ სთავაზობენ მათთვის დაუძლეველ დავალებებს, რომლებიც მათ შესაძლებლობებს აღემატება. ისინი სტრესულ მდგომარეობაში ვარდებიან, შეიძლება დაეწყოთ თავის ტკივილები, გაღიზიანება. ბავშვისთვის ძნელია ისეთ ადამიანებთან ურთიერთობა, რომლებიც მისგან იმაზე მეტს მოითხოვენ, რის გაკეთებაც მას შეუძლია. მხარი დავუჭიროთ ბავშვს წარმატებებში და ვიყოთ მის გვერდით წარუმატებლობის შემთხვევაში;
• ვიყოთ გულწრფელი საკუთარი თავისა და გარშემომყოფების მიმართ – ასეთ დროს ჩვენ უკეთესად ვიგრძნობთ თავს, ბავშვს კი უფრო მეტი ნდობა ექნება ჩვენ მიმართ;
• ვიყოთ ერთგული ბავშვის მიმართ, ყურადღება გამოვიჩინოთ, დავინტერესდეთ მისი ცხოვრებით, მონაწილეობა მივიღოთ მის ცხოვრებაში, მოვუსმინოთ, გავუგოთ, მხარი დავუჭიროთ. თუ ბავშვები ახერხებენ უფროსის ხელმძღვანელობით რაღაცის გაკეთებას, მათ უჩნდებათ ნდობა უფროსების მიმართ, მათი ცხოვრებისეული გამოცდილების მიმართ. ისინი დარწმუნებული იქნებიან, რომ უფროსები მათ არ მიატოვებენ, ყოველთვის დაეხმარებიან და მხარს დაუჭერენ;
• დავუკმაყოფილოთ ბავშვს ურთიერთობის მოთხოვნილება. ბავშვთან ურთიერთობის მზაობა კიდევ ერთი გზაა მისი ნდობის მოსაპოვებლად. ბავშვი თავს დაცულად და უსაფრთხოდ გრძნობს, როცა იცის, რომ ყოველთვის შეუძლია, მიმართოს გვერდით მყოფ უფროსებს ნებისმიერი შეკითხვით, საკუთარი განცდების, გრძნობების, ემოციების გასაზიარებლად და შიშის, შფოთვის დასაძლევად. მნიშვნელოვანია, ბავშვმა იგრძნოს, რომ მის გვერდით არის ადამიანი, ვისაც შეუძლია დაეყრდნოს, რომ საჭირო მომენტში მასთან ახლოს იქნება ადამიანი, რომელსაც შეეძლება ნებისმიერი ინფორმაციის გაგება და მიღება, დახმარება რჩევების მიცემით, მხარდაჭერით;
• ვიყოთ ბავშვისთვის „პროგნოზირებადი“. ადამიანის „პროგნოზირებადობა“, ანუ მისი უნარი, მოიქცეს ისე, როგორც ამას მისგან მოელიან, უკვე თავისთავად ნდობას იწვევს. თუ ბავშვმა იცის, როგორი რეაქცია ექნებათ მასთან ურთიერთობაში მყოფ უფროსებს კონკრეტულ სიტუაციაში, მას შეუძლია წინასწარ განსაზღვროს თავისი სხვადასხვა ქმედების შესაძლო შედეგი და შესაბამისად შეცვალოს საკუთარი ქცევა. და, პირიქით, როდესაც ბავშვს არ შეუძლია წინასწარ განჭვრიტოს თავისი ქცევის შედეგი, საფრთხის ქვეშ დგება არა მხოლოდ მისი ნდობა უფროსების მიმართ, არამედ მისი ფსიქიკური ჯანმრთელობაც;
• შევეცადოთ ყოველთვის შევასრულოთ ჩვენი დაპირება. ნდობის მოპოვების გზაზე უფრო დიდი დაბრკოლება არ არსებობს, ვიდრე დაპირების დარღვევაა. გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვისთვის ძალიან რთულია დარღვეულ დაპირებასთან დაკავშირებული ახსნა-განმარტებების გაგება და მიღება, რაც არ უნდა ობიექტური იყოს ისინი;
• ნუ განვსჯით და ვუსაყვედურებთ ბავშვს უცხო ადამიანების თანდასწრებით. პატივი ვცეთ მის გრძნობებს. წინააღმდეგ შემთხვევაში ბავშვის ნდობას ჩვენ მიმართ სერიოზული საფრთხის წინაშე დავაყენებთ.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ნდობა ისეთი რამეა, რაც ნებისმიერ ფასად უნდა შევინარჩუნოთ. მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვს სიყვარული და ნდობა ჩავუნერგოთ მანამ, სანამ ის ჯერ კიდევ ძალიან პატარაა. თუმცა, არასოდეს არის გვიან ბავშვის გულის მოგების გზას დავადგეთ. ამისკენ მიმართული ძალისხმევა დაგვეხმარება განვითარებისა და ქცევის შესაძლო პრობლემების თავიდან აცილებაში და სასიკეთო გავლენას მოახდენს ბავშვის პიროვნებაზე. გავითვალისწინოთ, რომ, თუ ბავშვი გვიზიარებს თავის განცდებს, მოგვმართავს რჩევისთვის, შეგვიძლია მშვიდად ვიყოთ, რადგან ის ჩვენ გვენდობა.

სკანდინავიის ქვეყნები, მოსწავლეებში, დიდ ინტერესს იწვევს. ამის მიზეზია ქვეყნების საუკეთესო რეიტინგები, წარმატებები ეკონომიკაში, განათლებასა თუ სხვა მიმართულებით. ხუთივე ქვეყანა, მიუხედავად მკაცრი კლიმატური პირობებისა ბედნიერების ინდექსში მოწინავე ადგილებს არ თმობენ. გამოირჩევიან სოციალური დაცვის მაღალი გარანტიებით. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, მოზარდები ხშირად სვამენ კითხვას – რაშია მათი (სკანდინავიის ქვეყნების) ქვეყნის წარმატების საიდუმლო? რა განაპირობებს მას: საერთო წარსული? გეოგრაფიული მდებარეობა? კულტურული მახასიათებლები? საქმისადმი დამოკიდებულება? თუ სხვა რამ.

სწორედ ამ და სხვა კითხვებზე პასუხების ძიებას დავუთმეთ გეოგრაფიაში პროექტი აღმოვაჩინოთ სკანდინავია.

პროექტის დასაწყისში გამოვყავით ხუთი ძირითადი მიმართულება, რომელზეც გუნდები მუშაობის პროცესში გაამახვილებდნენ ყურადღებას. ესენი იყო:

• ქვეყნის ისტორია, წარსული და ზოგადი ინფორმაცია;
• ქვეყნის პოლიტიკური და ტერიტორიული მოწყობა;
• განათლების სისტემა და მისი თავისებურებები;
• ეკონომიკური მდგომარეობა, ქვეყნის რეიტინგი საერთაშორისო ინდექსებში (მშპ, ჰუმანური განვითარების, პრესის თავისუფლების, ბედნიერების…);
• ქვეყნის კულტურული მახასიათებლები და ტრადიციები.

კლასი დაიყო ხუთ ჯგუფად. თითო გუნდს შემთხვევითობის პრინციპით შეხვდა ერთი ქვეყანა. სამუშაოდ განისაზღვრა ორი კვირა, შუალედური შეხვედრის ჩათვლით. სამუშაოს პირობაში პრეზენტაციის მომზადებასთან ერთად, გავითვალისწინეთ ვიდეოსა და სტატიის მომზადება გამოყენებული ლიტერატურის ჩამონათვალით.

ჯგუფის წევრებმა დაიწყეს ქვეყნების სიღრმისეული შესწავლა. მუშაობის პროცესში შეეხნენ ისეთ საკითხებს, როგორებიცაა: ვიკინგები და მათი გავლენა სკანდინავიის თანამედროვე ქვეყნებზე, ჩრდილოეთ პოლუსი, სახელმწიფოს მართვა-გამგეობა და ტერიტორიული მოწყობა, მონარქია და მათი ძალაუფლება, სოციალურ-ეკონომიკური ასპექტები, ცნობილი სკანდინავიური კომპანიები, სპორტი, კულტურა და ა.შ.

განსაკუთრებული ყურადღება განათლების სისტემების თავისებურებებმა გამოიწვია. პრეზენტაციებისა და რეფლექსიის დროს, მოსწავლეებმა დასვეს არაერთი კრიტიკული კითხვა, შეადარეს და ისაუბრეს იმ ძირეულ განსხვავებებზე, რომლებიც აქვთ სკანდინავიის ქვეყნებს ქართულთან მიმართებით.

განათლების სისტემის შემდეგ, ინტერესი ეკონომიკურმა პარამეტრებმა გამოიწვია. საშუალო ხელფასი, პენსია, სოციალური დაცვის გარანტიები აღფრთოვანების საგანი გახდა.

პრეზენტაციების შემდეგ გადავედით რეფლექსიის ეტაპზე, სადაც მოსწავლეები კიდევ ერთხელ დაფიქრდნენ იმაზე, თუ რა ცოდნა, გამოცდილება და უნარები შეიძინეს სამუშაო პროცესში. რეფლექსიის ეტაპზე უპასუხეს ხუთ კითხვასა და შეასრულეს აქტივობა „სამი კუთხე“.

რეფლექსიის კითხვები

• რა იყო თქვენთვის ყველაზე საინტერესო აღმოჩენა ამ ქვეყნის შესახებ?
• როგორი ტიპის ინფორმაციის მოძიება გაგიჭირდათ ყველაზე მეტად და რატომ?

• რა კავშირებს ხედავთ თქვენ მიერ შესწავლილ ქვეყანასა და საქართველოს შორის?
• რა მსგავსებები და განსხვავებები შენიშნეთ სკანდინავიის რეგიონისა და ევროპის სხვა ქვეყნებს შორის?
• რა არის ის მთავარი ფაქტორი/ფაქტორები, რამაც განაპირობა ამ ქვეყნის (რომელზეც იმუშავეთ) წარმატება?

„სამი კუთხე“

1. რა ვისწავლეთ? – ჩამოწერეთ ფაქტები, რომლებიც ისწავლეთ ან დაგამახსოვრდათ;
2. გაგვიკვირდა… – ჩამოწერეთ თქვენი აღმოჩენები;
3. კითხვები გვაქვს – დასვით პასუხგაუცემელი კითხვები.

ასეთი კომპლექსური მიდგომა ხელს უწყობს ქვეყნების/რეგიონის 360 გრადუსით შესწავლას, ეხმარება მოსწავლეს ინფორმაციის მოძიების, დახარისხება-თავმოყრის უნარების განვითარებაში; უვითარდება კრიტიკული, შემოქმედებითი და სინთეზური აზროვნება; ისინი ისიგრძეგანებენ, თავიანთი, როგორც მოქალაქის პასუხისმგებლობასა და მნიშვნელობას სახელმწიფოსთან მიმართებით.

მოსწავლეების მიერ მომზადებული პრეზენტაციები:

ისლანდია

ნორვეგია

დანია

შვედეთი

ფინეთი