პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

მნემოტექნიკის  ელემენტების გამოყენება ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების  გაკვეთილებზე

მახსოვრობის  პრობლემა  უძველესი დროიდან იყო აქტუალური, მაგრამ ის  განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გახდა კომპიუტერული ტექნოლოგიების ეპოქაში, როდესაც ადამიანის ცხოვრებაში ინფორმაციის უსაზღვრო ნაკადი შემოვიდა. საკითხმა უდიდესი მნიშვნელობა შეიძინა მოსწავლეებისთვისაც, რადგან მათ განსაკუთრებით მოეთხოვებათ აქტიური გონებრივი მოღვაწეობა, ამიტომ სასკოლო ცხოვრებაში  მოსწავლის მახსოვრობის პრობლემის გამოკვეთა დღეს არავისთვისაა უცხო და მოულოდნელი. მასალის დამახსოვრებისა და გამტკიცებისთვის მოსწავლეები   ტექსტებს ზეპირად იმახსოვრებენ,  მაგრამ შეგვიძლია მოსწავლეებს დამახსოვრების  სხვადასხვა მეთოდი  შევთავაზოთ და  სწავლა შედარებით მარტივ და საინტერესო  პროცესად გადაიქცევა.

პედაგოგიკის მეცნიერებაში ბევრი კვლევა გვხვდება მახსოვრობის პრობლემებსა  და მის ურიერთკავშირზე ასაკობრივ თავისებურებებთან (ლ. ვიგოცკი), მაგრამ  ამ საკითხზე არანაკლებ გვიფიქრია მოქმედ მასწავლებლებსაც. განსაკუთრებით ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების პედაგოგებს,  რადგან საგნობრივი სპეციფიკიდან გამომდინარე მოსწავლეებს ხშირად უწევთ რთული  ტერმინებისა და განსაზღვრებების დასწავლა. ამიტომ  ეს საკითხი მუდმივად ყურადღების ცენტრშია.

კვლევების მიხედვით, რაიმე მასალა დამახსოვრების მიზნით ოთხჯერ მაინც უნდა გავიმეოროთ: პირველად – გავიმეორეოთ დამახსოვრებისთანავე;  მეორედ – 20-30 წთ-ის შემდეგ; მესამედ – ერთი დღის შემდეგ; მეოთხედ- ორი-სამი კვირის შემდეგ  (ამასთანავე, ეფექტისთვის, განმეორებას აქტიური ხასიათი უნდა ჰქონდეს, ვიდრე პასიური კითხვის ან თუნდაც გადახედვის და გადაკითხვის დროს ხდება). თუმცა პედაგოგიკის მეცნიერები გვირჩევენ, მახსოვრობის გაუმჯობესებისათვის ფართოდ ჩავრთოთ  სწავლებაში მნემოტექნიკის ელემენტები, რომელიც ხელს უწყობს სიტყვების, რიცხვების და დიდი მოცულობის ინფორმაციის დამახსოვრებას. მნემოტექნიკა სავარჯიშოების კიდევ უფრო ფართო  სპექტრს გვთავაზობს, რადგან   იგი  სხვადასხვა მიდგომებისა და სისტემის ნაზავია, რომელიც  მიმართულია მეხსიერებაში ინფორმაციის  შენახვასა  და გარდაქმნაზე. მნემოტექნიკა – ეს  „დამახსოვრების ხელოვნება“, იმ  წესებისა და ხერხების ერთობლიობაა, რომლებიც გამოგონილია საჭირო ცნობების დახსომების გასაადვილებლად ხელოვნური ასოციაციების შექმნის გზით.

მნემონიკას  ერთობ ინდივიდუალური ხასიათი გააჩნია: ზოგი უკეთესად იმახსოვრებს  ციფრებს, ზოგიც – ხატოვან გამოთქმებს, მაგრამ ზოგადად, მნემოტექნიკის „საიდუმლო“ ძალიან მარტივია: ადამიანი თავის წარმოსახვაში გააერთიანებს რამდენიმე ვიზუალურ  სახეს. ტვინი აფიქსირებს ამ ურთიერთკავშირს, და შემდეგ, ერთ-ერთის გახსენების შედეგად ის ადრე დამახსოვრებულ სახეებს აღიდგენს.  კავშირის განსამტკიცებლად მნიშნელოვანია, რომ:

ა) ვიპოვოთ ასეთი სიტყვა;

ბ) გავაძლიეროთ ის  ვიზუალური სურათით, წარმოსახვით;

გ) გავაკეთოთ ახსნა-განმარტება – რატომ გაკეთდა ასე, რატომ მოგივიდათ თავში ამგვარი აზრი.

მეთოდის   თანახმად   დამახსოვრებისთვის  აუცილებელია,  მოსწავლემ შეძლოს შემდეგი სააზროვნო ოპერაციების შესრულება: საკითხის გააზრება;   დაინტერესება; საყრდენი სიტყვის მოძიება;  სიტყვებს  შორის  მსგავსების გამოვლენა; დროდადრო  დამახსოვრება; მიზნის დასახვა (“სერიოზულად და ხანგრძლივად“);  შინაარსი;  შთაბეჭდილება; კონტექსტი; მოცულობა;  განმეორება; „საწყისის და დასასრულის“  პოვნა; დაჯგუფება, კლასიფიცირება; ასოციაცია; სქემატიზაცია; მასალის სტრუქტურირება   და ა.შ.

განვიხილოთ მნემოტექნიკის  რამდენიმე დავალება, რომელიც მოსწავლეს დაეხმარება,  ადვილად აითვისოს ინფორმაცია ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების გაკვეთილზე. მაგალითად,

I სქემატიზაცია:

ა) მასწავლებლის  კარნახის  მიხედვით  (ყოველ 10-15 წმ.) დაიმახსოვრეთ  თარიღები,  დასრულების შემდეგ კი ისინი ისე უნდა ჩამოწეროთ, როგორი  თანმიმდევრობითაც იყო ნაკარნახევი;

ბ) შედეგების შემოწმება: მასწავლებლის მითითებით, ერთ-ერთი მოსწავლე ჩამოთვლის დამახსოვრებულ სიტყვებს,  სხვები კი ამოწმებენ.

 

II –  სიტყვებს  შორის  მსგავსების გამოვლენა:

ცნებების დამახსოვრებისთვის იპოვეთ მსგავსება სიტყვებს შორის –

  • ისტორიული ტერმინი „სამოქალაქო ომი“ – ანუ ესაა ომი ერთი ქვეყნის მოქალაქეებს შორის;

·         ოქროს  ურდოს  დედაქალაქი  სარაი – გაავლეთ პარალელი  მონღოლების ცხოვრების  წესსა  და  მშენებლობას შორის (მომთაბარე ცხოვრების წესიდან გამომდინარე  მონღოლები არ აგებდნენ მონუმენტურ  ნაგებობებს. ყველაზე უკეთესად  მათ  გამოსდიოდათ სარაი /(სარაი (რუს.) – არასაცხოვრებელი შენობა სამეურნეო საქმიანობისთვის);

  • ტერმინი „ბენილუქსი“= ბელგია+ნიდერლანდია+ლუქსემბურგი;
  • და ა.შ.

III –  დამახსოვრება საყრდენი სიტყვის გამოყენებით:

მაგალითად, არგონავტები  მიცურავდნენ   ხომალდ „არგოთი“, დააკავშირეთ მასთან სიტყვები „კოსმონავტი“  და  „ასტრონავტი“:  ძველად  ადამიანები მოგზაურობისთვის იყენებდნენ ხომალდს,  არგონავტები მიცურავდნენ ხომალდით „არგო“,  კოსმონავტიც  და ასტრონავტიც  კოსმოსურ  „ხომალდში“  იმყოფება, კოსმოსში „დაცურავს“(სურ.1):

fi1

  1. IV) ასოციაცია:

 ა) თავისუფალი  ასოციაცია: სწავლის დაწყებით საფეხურზე  ახალი  ცნება „რეფორმის“ ახსნისთვის  შესაძლებელია გამოვიყენოთ  რამდენიმე მოქმედება:

  1. დაფაზე დავწეროთ სიტყვა „რეფორმა“;
  2. შეკითხვა მოსწავლეებს: ვინ იცის, რას აღნიშნავს ეს სიტყვა?

– ცხადია, ბავშვების უმეტესობამ არ იცის სიტყვის მნიშვნელობა.

  1. თქვენთვის ნაცნობ რომელ სიტყვას გაგონებთ ის?

– ძალიან კარგი, თქვენ შესძელით და იპოვეთ ის სიტყვა, რომელიც ნაცნობია თქვენთვის – „ფორმა“;

  1. თქვენი აზრით, ყველა საგანს გააჩნია „ფორმა“?

 – „დიახ, ყველას თავისი ფორმა აქვს“;

  1. აქვს თუ არა, მაგალითად, ფორმა საჰაერო ბუშტს?

– დიახ, აქვს;

  1. მაშინ მე ამ ბუშტზე დავწერ სიტყვა „ფორმას“, და სიტყვის რომელი ნაწილი დაგვრჩა გაურკვეველი? ესაა „რე“ (ფორმა);
  2. გაგონებთ რამეს ნაწილაკი „რე“? მაგალითად, „რევოლვერს“?

-დიახ;

  1. შეიძლება თუ არა რევოლვერიდან გასროლა?

-დიახ;

  1. და თუ ვესვრით საჰაერო ბუშტს, რა მოუვა მას? მოდით შევამოწმოთ. აქ კი ბავშვებში ჩაერთვება არამარტო მხედველობითი, არამედ ემოციური მახსოვრობაც და

– ბურთი გაიხევა;

  1. რა მოუვიდა ბურთის ფორმას?

– ის ფორმას შეიცვლის;

  1. ჩვენ მივედით იმ დასკვნამდე, რომ ეს უნდა იყოს ის სიტყვა, რომელიც აღნიშნავს რაიმე ცვლილებას: რეფორმა -ცვლილება.
  2. ახლა ვნახოთ რას გვეუბნება სახელმღვანელო?

– იმავეს, ჩვენი აზრი დამტკიცდა.

  1. სიტყვის დამახსოვრების მთავარი პრინციპია კავშირის ძიება, ახალი სიტყვა უნდა „მივაბათ, დავაკავშიროთ“ უკვე ცნობილ სიტყვასთან.
  2. დამახსოვრებისთვის ამჯერად  ჩვენ გამოვიყენეთ ფანტაზია და ნახატი.

ბ) ასოციაცია – ფანტაზია, ნახატი:  

ნახატი და ფანტაზია გვეხმარება დავიმახსოვროთ არამარტო ცალკეული ისტორიული პიროვნებები და  მოვლენები, არამედ ისტორიული ანდა საზოგადოებრივი ტერმინები. მაგალითად, განვიხილოთ  სიტყვა „პროგრესი“ :

  1. დავწეროთ დაფაზე სიტყვა „პროგრესი“
  2. რაიმე მისანიშნებელი სიტყვა აქ არ გვაქვს. გამოსავალი ფანტაზიაა, ან რაიმე ნახატი.  პირველი  ასო-ბგერა „პ“ დავწეროთ  გამოცალკავებით, დიდი შრიფტით;
  3.   დავაკვირდეთ ხელის მოძრაობას, საიდან საით, რა მიმართულებით ვწერთ სიტყვას?
  • ქვემოდან ზევით.
  • fi2
  1. შეკითხვა მოსწავლეებს: რას გაგონებთ ეს სიტყვა?

      – ზემოთ სვლას.

  1. ანუ  შეიძლება ითქვას  რომ  ის ჰგავს უფრო დაბალი საფეხურებიდან უფრო მაღალ საფეხურზე ასვლას? წინსვლას?

        – დიახ.

  1. დავწეროთ ნახატის გვერდით ჩენი ვარაუდი, შემდეგ კი შევუდაროთ სახელმძღვანელოს განმარტებას –fi3

 –  პროგრესი (ლათ. progressus, მოძრაობა წინ, წარმატება) —

განვითარება, წინსვლა; განვითარების უფრო დაბალი საფეხურებიდან უფრო

მაღალ საფეხურებზე ასვლა.

  1. რა საერთოა ამ ორ განმარტებას შორის?

        -იგივე, ჩვენი აზრი დამტკიცდა;

  1. დამახსოვრებისთვის ჩვენ გამოვიყენეთ ფანტაზია და ნახატი.

Vმნემოტექნიკა შეიძლება გამოვიყენოთ ისტორიული თარიღების დამახსოვრებისთვისაც, რომლითაც საკმაოდ გადატვირთულია სახელმძღვანელოები.

  1. მაგალითად, რომის დაარსების  წელი შემდეგნაირად შეიძლება დავიმახსოვროთ:

ა)  უპირველესად მოვიგონოთ  მარტივი ახსნა-განმარტება დროის ხაზის შესახებ. შემდეგ  ვივარაუდოთ, რომ თქვენ იმყოფებით „ძველი“ და „ახალი“ წელთაღრიცხვების მიჯნაზე (მაგალითად, მარჯვენა ხელი –  ეს ახალი ერაა, მარცხენა ხელი – ძველი ერა, ჩვენს დრომდე არსებული წლები, „მინუსი“, „უარყოფითი“  რიცხვები);

ბ)  რომი დაარსდა ძვ.წ. 753 წელს,  ესაა  თუ  ბოლოდან  დავწერთ  რიცხვებს  (თავიდან ნულამდე თითო წლის გამოკლებით) მათი  თანმიმდევრობა ასეთი იქნება – х9х7х5х3х1х0х – შუა რიცხვი  არის  რომის დაარსების წელი.

  1. მონღოლები საქართველოში ბატონობდნენ 1235 წლიდან დაახლოებით 1335 წლამდე,  თითქმის 100 წელი და ა.შ.

VI –„ჭის“ პრინციპი დაფუძნებულია საუკუნეების ურთიერთპროექციაზე: დამახსოვრებისთვის სასარგებლოა დავიმახსოვროთ ბოლო ორი ციფრი. მაგალითად, ა) „ხრუჩოვი გადააყენეს 1964 წელს, შექსპირის 40 წლისთავზე“ –  ცხადია, შექსპირს არანაირი  როლი ხრუჩოვის ბიოგრაფიაში არ შეუსრულებია, მაგრამ დამთხვევა საინტერესოა („ჭა“ –  1564-1964);

ბ)1225 წელს მოხდა გარნისის ბრძოლა, 1625 წელს მოხდა მარტყოფისა და მარაბდის ბრძოლები, ანუ დაახლოებით  400 წლის შემდეგ და ა.შ.

VII  დამახსოვრება  რიგობითი ნომრის მიხედვით:

მეფეთა სახელების და შესაბამისი ეპოქების დამახსოვრებისათვის ეფექტურია მათი დამახსოვრება  რიგობითი ნომრის მიხედვით: მაგალითად,

 

 

დავით IV გიორგი V ვახტანგ VI გიორგი VII გიორგი VIII დავით IX დავით

X

გიორგი XI გიორგი XII
XI-XII სს. XIII-XIV სს. XVIII სს. XV  ს-ის ბოლოს და XVI ს-ის დამდეგს XV ს. შუა ხანები XIV -XVსს. შუა წწ. XVI ს-ის დამდეგი XVIII სს. XVIII სს.

VIII- უკეთესად გვამახსოვრდება ასევე ის ფრაზები, რომელიც რიცხვით ინფორმაციას   შეიცავენ.

 მაგალითად: „მსოფლიოს 7  საოცრება“, „ძველი რომის 7 ბორცვი“, „300 არაგველი“, „300 სპარტელი“, „9 ძმა ხერხეულიძე“, „12 მოციქული“, 8 მსოფლიო საეკლესიო კრება და ა.შ.

IX ინტელექტ-სქემების აგება:

 სწავლის ზედა საფეხურზე მოსწავლეები ადგენენ ინტელექტ-სქემებსაც (მენტალურ რუკებს, ასოციაციებს), რომელთაც ასევე მნემოტექნიკა უდევთ საფუძვლად. ის მოსახერხებელია მიზნის განსაზღვრისა და ინფორმაციის სტრუქტურირებისათვის. მისი აგებისათვის ფურცლის ცენტრში ვათავსებთ ნახატს ან სიმბოლო-ცნებას წარწერით (მაგ. სახელმძღვანელოს სახელწოდება). შემდეგ ცენტრალური ობიექტიდან ფურცლის ბოლოებისკენ ავაგებთ ჯაჭვს იმ ცნება-სიმბოლოთი, რომელიც ასახავს შესასწავლი  მასალის სტრუქტურას. ასეთი პრინციპით აგებულ „ტექსტს“ ტვინი უკეთ იმახსოვრებს, ვიდრე მომქანცველ ინფორმაციას, მოსწავლეებს კი მდიდარი ფანტაზიის წყალობით  სრულიადაც არ უჭირთ ასოციაციური კავშირების დამყარება.

fi4

მნემოტექნიკის გამოყენებით ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების გაკვეთილები გაცილებით საინტერესო და შემოქმედებითი  ხასიათისაა და  ხელს უწყობს მოსწავლეთა შემეცნებითი საქმიანობის განვითარებას.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი