დისლექსია  ბავშვებში

სწავლების დაწყებით საფეხურზე განმსაზღვრელი შეფასება აღარ გამოიყენება და ეს დიდი სიკეთეა. რამდენი ბავშვი ვიცით, რომელმაც კითხვა ძალიან გვიან ისწავლა მისივე გაწეული დიდი შრომის ხარჯზე, რომ მისთვის არ დაეცინათ. დღესაც განმსაზღვრელი შეფასება რომ ყოფილიყო, იქნებ ეს ბავშვები იმავე კლასში დაეტოვებინათ და ბევრჯერ გაევლოთ ერთი და იგივე სასწავლო მასალა კვლავაც წარუმატებლად.

კლასში აღარ ტოვებენ, მაგრამ არც ახლა არიან უკეთეს დღეში ის ბავშვები, რომლებსაც ბგერების გადაბმულად ამოცნობა ეძნელებათ და ჯერ არ გაწაფულან კითხვაში. მათ მასწავლებლები ურჩევენ ან აიძულებენ, რომ სხვა სკოლაში გადავიდნენ. ახალ სკოლაშიც უჭირთ ამ წარუმატებელ ბავშვებს თავის დამკვიდრება, როგორც მოსწავლეების, ისე მასწავლებლების თვალში და დამოგზაურობენ ასე სკოლიდან სკოლაში, სანამ ცხრა კლასის დამთავრების შემდეგ საერთოდ სკოლის გარეთ არ აღმოჩნდებიან.

მასწავლებლები და განათლების სპეციალისტები მსჯელობენ იმაზე, რომ ყველა ვერ ისწავლის და საჭიროა მკაცრი შეფასება, რათა მოსწავლე მიხვდეს, რომ სწავლების საბაზო საფეხურის გავლის შემდეგ  მას არაფერი ესაქმება სკოლაში და სჯობს პროფესიულ სასწავლებელში წავიდეს.

ამ მოსწავლეების დანაშაული კი ისაა, რომ მათ თავის დროზე არ ასწავლეს კითხვა. მხოლოდ ფსიქოლოგებმა იციან, რა დიდი ნიჭი იმალება მათში. ისინი ხომ დისლექსიის მქონე პატარა ადამიანები არიან. დისლექსია არის სწავლების ისეთი დარღვევა, როდესაც გაძნელებულია კითხვის, მართლწერის და დამარცვლის უნარი.

ოციოდე წლის წინ ცოტამ თუ იცოდა, რა იყო დისლექსია. დღეს ყველას გაგვიგია ეს სიტყვა, მაგრამ ბევრ ჩვენგანს თავისებური წარმოდგენა აქვს მასზე და ისეთ ბავშვს შეიძლება მოარგონ ეს სახელი, ვისაც არ ეხება. იმათ კი, ვისაც დისლექსია აწუხებს, ზოგი მასწავლებელი მიიჩნევს უგონო, უნიჭო, სწავლის უნარმოკლებულ ბავშვებად.

დისლექსიის დროს ბავშვს კითხვა ძალიან ეძნელება, რადგან ვერ ამჩნევს ასოების თანმიმდევრობას. მაგალითად, თუ უნდა წაიკითხოს სიტყვა „სპაგეტი“, შეიძლება ასოები აერიოს ერთმანეთში, როცა ამ სიტყვას უყურებს და წარმოთქვას „პასგეტი“. წერის დროს კი ერთმანეთში ურევს ასოებს „წ“ და“შ“ ან „მ“ და“ნ“.

ინგლისური ენის შესწავლა კიდევ უფრო უძნელდებათ. ერთმანეთში ურევენ „b” და “d”-ს, “p” და “q”-ს. უფრო დიდ სირთულეს წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ ერთი და იგივე ხმოვანი სხვადასხვა სიტყვაში სხვადასხვანაირად გამოითქმის. მაგალითად ასო „i”  სიტყვებში  “grid” , “white” და “right” მხოლოდ პირველ სიტყვაში გამოითქმის „ი“-დ, სხვა შემთხვევაში მისი გამოთქმა არის „აი“.

სამწუხაროდ, ინგლისური ენის მასწავლებლებმა შეიძლება თქვან, რომ ბავშვს  „ინგლისური ენის სწავლის ნიჭი“ არ გააჩნია და ის „ვერასდროს“ ისწავლის ინგლისურს. საქმე კი ისაა, რომ მასწავლებელს არ გააჩნია ინკლუზიური სწავლების უნარი. ასეთ მოსწავლესთან უნდა იმუშაოს ფსიქოლოგმა, მასწავლებელს კი დასჭირდება თვითგანვითარებაზე ზრუნვა, რომ მოიძიოს ის ლიტერატურა, რომლის საშუალებითაც შეძლებს მოსწავლის დახმარებას. სკოლისთვის საჭიროა იმ ლიტერატურის ქონა, რომელიც მასწავლებელს დაეხმარება მსგავსი დარღვევის მქონე ბავშვის სწორად მეცადინეობაში. ერთ-ერთი სასარგებლო ბმული, როგორ ვასწავლოთ დისლექსიის მქონე ბავშვებს ინგლისური ენა არის

https://www.youtube.com/watch?v=-CpZAH6elIc

განარჩევენ დისლექსიის ოთხ ფორმას: ფონოლოგიური დისლექსია, ორთოგრაფიული დისლექსია, დისკალკულია (ეძნელებათ მათემატიკური ნიშნების ამოცნობა) და დისგრაფია (უჭირთ ასოების მოხაზვა).

ერთ-ერთი თეორიის თანახმად, დისლექსია განპირობებულია ინფორმაციის გადამუშავების სიჩქარის დარღვევებით. როდესაც შეისწავლეს კითხვის სიჩქარე ჩვეულებრივ და დისლექსიის მქონე მოსწავლეებში მეორედან მეშვიდე კლასის ჩათვლით აღმოჩნდა, რომ ჩვეულებრივი მოსწავლეები წუთში კითხულობენ 90-დან 150 სიტყვამდე კლასების შესაბამისად, დისლექსიის მქონენი კი 40-დან 85 სიტყვამდე.

მეორე თეორია ფონოლოგიურ ცნობიერებას გულისხმობს. ბავშვები ვერ ამჩნევენ, რომ სიტყვებს შორის არის ადგილი, რომ სიტყვები მარცვლებისგან შედგება. ამ შემთხვევაში მიმართავენ სიტყვების სიქვენსირებას, ანუ სიტყვების დამარცვლას, წინადადების დაყოფას სიტყვებად და ა.შ.

ყველაზე გავრცელებული თეორია არის ენის ორთოგრაფია. ბავშვები ვერ ამჩნევენ, როგორაა ასო და ბგერა შერწყმული ერთმანეთთან. ორთოგრაფიის განვითარებაში იგულისხმება ის, რომ ინგლისური სიტყვები grin, white და right ყველა შეიცავს ასო-ბგერა „ი“-ს, მაგრამ მხოლოდ პირველ შემთხვევაში იკითხება მხოლოდ ასე, დანარჩენ ორ შემთხვევაში ის გამოითქმის როგორც „აი“. ბავშვს უნდა განუვითარონ ორთოგრაფიული ცოდნა, ასწავლონ სიტყვების კოდის ამოხსნა, უნდა  შეაძლებინონ მოსწავლეს იმის ამოცნობა, რომელ სიტყვაში (მაგალითად: find, slight, glide, rice, climb, wind, fog, rope, float, long, roast, none, cloth, move, road ) როგორ გამოითქმის ხმოვანი.

ფსიქოლოგების აზრით, მასწავლებლის ყოველი მცდელობა, რომელიც მიმართულია ასეთი ბავშვებისთვის კითხვის სწავლებაზე, უკვე დახმარებაა. ბავშვმა უნდა ისწავლოს ბგერების იზოლაცია, ასოების შესაბამება მათ გამოთქმასთან, მეხსიერებაში შენახული სიტყვების გახსენება (რაც ასევე სირთულეს წარმოადგენს ამ ბავშვებისთვის).

დისლექსიის დადგენის შემდეგ ცხოვრება კიდევ უფრო მშვენიერია. მარკ ტვენი, ლეონარდო და ვინჩი, აინშტაინი, პიკასო, ტომ კრუზი – ყველა მათგანი დისლექსიის მქონე იყო. თანაც, დღეს ტექნიკა ისეა განვითარებული, რომ ვერც იგრძნობენ, დისლექსია თუ აწუხებთ: კომპიუტერები ამოწმებს მართლწერას, არსებობს „წამკითხველი კალამი“, რომელიც იმ სიტყვებს გამოთქვამს, რაც ფურცელზე წერია, თუ მას ტექსტზე გადაატარებენ.

დისლექსიის მქონე ბავშვებს სჭირდებათ სისტემატური დახმარება მეცადინეობის დროს. ინტენსიური დახმარების პირობებში თვრამეტი თვეა საჭირო, რომ ბავშვმა დაძლიოს კითხვის სირთულეები. რაც უფრო დროულად აღმოვუჩენთ მოსწავლეს დახმარებას, მით მაღალი იქნება მისი მიღწევები მომავალში. ბავშვს სჭირდება როგორც მასწავლებლის, ასევე მშობლის და ფსიქოლოგის თანადგომა.

თუ დავაგვიანებთ ბავშვის დახმარებას, შეგვრჩება დაბალი თვითშეფასების მქონე ფრუსტრირებული მოსწავლე, რომელმაც დაკარგა სწავლის მოტივაცია. ბავშვი ხდება გულჩათხრობილი. ერიდება თვალებით კონტაქტს, არ გადის კლასიდან. მეორე შემთხვევაში მოსწავლე შეიძლება კლასის კლოუნად იქცეს. ბავშვებს უნდათ თანაკლასელებთან მეგობრობა, მათ წრეში ჩართვა. ამისთვის ისღა დარჩენიათ, რომ სასაცილოდ აიგდონ სხვაც და საკუთარი თავიც. ზრდასთან ერთად იმატებს მათი შფოთვა, შეიძლება გახდნენ ბრაზიანები, რადგან ძალიან ცუდად იგრძნობენ თავს ისეთ გარემოში, სადაც მათთან შედარებით მათ გარშემო ყველა უფრო წარმატებული იქნება. მათ ყველაზე მეტად სჭირდებათ სითბო მოსწავლეების და მასწავლებლების მხრიდან, რომ გარიყულად არ იგრძნონ თავი.

არ არსებობს მონაცემები იმის შესახებ, თუ რამდენად აღმატებულნი და წარმატებულნი არიან დისლექსიის მქონე ადამიანები სამსახურში, მაგრამ ცნობილია, რომ მრავალი მათგანი ხელოვნების სფეროში მოღვაწეობს. ისინი არიან მსახიობები, არქიტექტორები, ინჟინრები. მათი საერთო უნარი არის ჰოლისტური აზროვნება, მაშინ, როცა ასე ძალიან უჭირთ თანმიმდევრულობა. ბევრს მიაჩნია, რომ სამსახიობო კარიერის არჩევა კითხვის უცოდინრობამ აიძულათ. სინამდვილეში, ისინი მართლაც სხვებზე ნიჭიერი არიან.

დისლექსია მემკვიდრული დაავადებაა, რომელიც მშობლიდან შვილს გადაეცემა. ფიქრობენ, რომ ევოლუციური თვალსაზრისით, ეს საკმაოდ ძლიერი გენია, სხვა შემთხვევაში, ის დღემდე არ მოაღწევდა. მოსახლეობის 10%-ს აქვს დისლექსია და მათი უმეტესობა ბიჭია.

 როგორც აღვნიშნეთ, მათი უპირატესობა არის ის, რომ ისინი ჰოლისტურად აზროვნებენ და ხედავენ. მათ ახასიათებთ მხედველობის არეში ბევრი ნივთის შემჩნევა. რადგან მოძრავი სხეულის  დისკრიმინაცია უჭირთ, შეიძლება ვერ განასხვაონ ვეფხვი უახლოვდებათ თუ ძაღლი, რაზეც მათი მეგობრებიც ხუმრობენ ხოლმე და იხსენებენ, როგორ ვერ არჩევენ ერთმანეთისგან შორს მყოფ მეგობრებს.

ისინი შესაძლოა იყვნენ კარგი მათემატიკოსებიც. ისეთ წყობას ამჩნევენ რიცხვებში, რაც შეიძლება სხვა მათემატიკოსებმა ვერ შენიშნონ. ამიტომაც იყო აინშტაინი ასეთი განსაკუთრებული.

 განსაკუთრებულად გარკად ხატავენ სამგანზომილებიან ფიგურებს, თანაც ხატავენ ისე, როგორც ეს არის სინამდვილეში. აი რატომაა ბევრი მათგანი არქიტექტორი. მაგალითად, სიბრტყეზე უნდა დაიგეგმოს სამგანზომილებიანი შენობის აშენება. ჩვეულებრივ ადამიანს უჭირს ამ სამგანზომილებიანი, ჯერ არსებული შენობის წარმოდგენა, რაც დისლექსიის მქონეებისთვის სირთულეს არ წარმოადგენს. ცნობილი არქიტექტორი – რიჩარდ როჯერსი სიამოვნებით ასაქმებს დისლექსიის მქონე არქიტექტორებსა და მხაზველებს, რადგან საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით, კარგად იცის მათი შემოქმედებითი და გამომგონებლური ნიჭის ფასი.

შემოქმედებითობის ნეირობიოლოგიური სუბსტრატი თავის ტვინის მარცხენა ნახევარსფეროს შუბლის წილის ქერქია. ეს უბანი დისლექსიის მქონე ადამიანებს უფრო განვითარებული აქვთ და დიდი ზომითაც გამოირჩევა მარჯვენა ნახევარსფეროსთან შედარებით. თუმცა, არ არსებობს ცალსახა პასუხი შეკითხვაზე: დისლექსია ტვინის დაზიანების შედეგია თუ განსხვავებული სტრუქტურის ბრალი?

დისლექსიის მქონე ბავშვებს აღმოჩენა სჭირდებათ. თუ ისინი გადაურჩებიან სკოლის მკაცრ კანონებს და დაძლევენ კითხვის სირთულეებს, ათჯერ უკეთეს შედეგს მოუტანენ გარშემომყოფებს, ვიდრე მათი ამხანაგები.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• ლინდსეი პეერი – დისლექსიის ემოციური ასპექტი;
• ჯონ შტეინი – დისლექსიის ნიჭი.