Мимо ристалищ, капищ,
мимо храмов и баров…
იოსიფ ბროდსკი ,,პილიგრიმები“
შესავლის მაგიერ
ოდესღაც, ერთმა დიდმა ქართველმა მწერალმა, მეორე დიდ ქართველზე თქვა, ჩვენში ამისთანა არც დაბადებულა და, მგონი, რომ არც არასდროს დაიბადებაო. იმ დიდმა კაცმა ლამის ათასი წლის წინ თქვა ეგ, ცხრაას რამდენიღაც წლის წინ.
მთარგმნელები ჯადოსნური ხალხია, მათ ალადინის ზღაპარი შეუძლიათ მოიგონონ, უწვერული ჯონ დოს პასოსი იცნონ ტოლედოდან მადრიდისკენ მიმავალ ღამის მატარებელში, ან სამყაროს უკანასკნელ უბრწყინვალეს ეპიკურ პოემას სახელი შეუცვალონ და ისე აჩუქონ ყველას, განურჩევლად ასაკისა, ეროვნებისა, კანის ფერისა.
კარი პირველი
ჯონ დოს პასოსი შეხვედრების კაცი იყო. ტოლედოდან მადრიდისკენ მიმავალ მატარებელში ხოსე რობლესი გაიცნო, ანუ უბრალოდ, პეპე. თვითონ რა გაიცნო, პეპემ გაიცნო. პეპემ დაინახა. მერე ესპანეთიც მოატარა, დონ კიხოტიც წააკითხა და ელ გრეკოც აჩვენა. კორიდაზეც ყავდა. და როცა პასოსმა წიგნების წერა დაიწყო, მერე პეპე თარგმნიდა იმის წიგნებს. სანამ ცოცხალი იყო, თარგმნიდა და უკვირდათ ევროპაში, ვახო, ამ გადამთიელმა ამერიკელმა ასე კარგად როგორ იცის პირველი მსოფლიო ომიო. ვთქვი, პასოსი შეხვედრების კაცი იყო-მეთქი და იტალიის მთისწინეთში ეგრე შემთხვევით გადაეყარა ჰემინგუეისაც. მეგობრობდნენ, სოციალისტობდნენსავით და ესპანეთის სამოქალაქო ომშიც, მგონი, სამივე ერთ დროს წავიდა. მერე საბჭოთა „ბიჭებმა“ მთარგმნელი პეპე დახვრიტეს. სადღაც, რომელიღაც თათბირზე ისეთი რამ მოუსმენია, ისეთი რამ უთარგმნია, ცოცხლად დატოვება აღარ იქნებოდაო და დახვრიტეს. ჰემინგუეიმ, ხეს რომ ჭრიან, ნაფოტები ცვივაო. პასოსმა კიდე დატოვა ესპანეთი თავის ომიანად და მთელი დარჩენილი ცხოვრება ნანობდა საკუთარ მოსოციალისტობასაც და ყველაფერსაც რაც იქ დარჩა. მაშინ გაიყარა ჰემნგუეის და იმის გზები. კაცმა, რომ თქვას, მთარგმნელის „გამო“ გაიყარა.
კარი მეორე
კითხეთ, ვისაც გინდათ, ათას ერთი ღამე ხომ ყველამ იცის, ალადინიც ხომ ყველამ იცის, სინდბად მეზღვაურიც, ალი ბაბაც, თავისი ყაჩაღებიანად. მაგრამ რამდენი გეტყვით, რომ ისინი ანტუან გალანმა გამოიგონა, ბორხესი ამბობდა, დარწმუნებული ვარ, მაგან გამოიგონაო. გალანამდე არც ერთი ამ სამიდან იმ ათასერთღამიანი ჯადოსნურობის ნაწილად არ წერებულა არსად. ეს ის ანტუან გალანია, ფრანგულ სალონებს რომ სტუმრდა ხშირად და განსაკუთრებით იქაურ ქალბატონებს ემუსაიფებოდა, რჩვებსაც იღებდა თურმე, რა არის, შეჰერეზადას ხასიათში რამე არ გამომეპაროსო. ბორხესი წერდა, ლიტერატორები ცდებიან, როცა რომანტიზმის დასაწყისად განმანათლებლობას და საფრანგეთის რევოლუციას ასახელებენ, სინამდვილეში ევროპული რომანტიზმი მაშინ დაიბადა, როცა ვიღაც გადარეულმა ფრანგმა პარიზში ათას შვიდას რომელიღაც ძალიან ადრეულ წელს, გალანის თარგმანი გადაშალა და მიხვდა, ეს რამხელა ყოფილა სამყაროო. უგალანოდ, უანტუანგალანოდ არ იქნებოდა სტივენსონი და ჩესტერტონიც არ იქნებოდა. უსინდბადოდ არ იქნებოდა „განძის კუნძული“, უალიბაბოდ, უალადინოდ – „კაცი, რომელსაც ხუთშაბათი ერქვა“.
კარი მესამე
ედუარდ ფეარფაქსზე ვიკიპედიაშიც კი ერთი აბზაცი წერია, ნახეთ სხვა გვერდები, სხვა ხალხის, თანამედროვეებისაც და ძველებისაც, ინგლისელებისაც და ჩინელებისაც, გენერლებისაც და მწერლებისაც. ბუკერიანებისაც და უბუკეროებისაც, პულიცერიანებისაც და უპულიცეროებისაც, სერვანტესიანებისაც და უსერვანტესოებისაც, ბესტსელერიანებისაც და უბესტსელეროებისაც, იმათზე წერია, ო, რამდენი წერია, ედუარდ ფეარფაქსზე არა. ,,გათავისუფლებული იერუსალიმის“ მთარგმნელზე, „გოტფრიდ ბულონელი“ რომ დაარქვა პოემას და აგერ უკვე 416 წლის წინ აჩუქა მთელ მსოფლიოს, იტალიის იქით მსოფლიოს. იტყვიან, არც არაფერია ეტყობა მაგ კაცში განსაკუთრებულიო, აბა, ვისზე მოახდინა გავლენაო, აბა, სადაო. გოეთე კმარა? მილტონი? და ინგლისური ენა? მე წამიკითხავს, როგორ ამტკიცებდნენ ინგლისელი პროფესორები, თანამედროვე ინგლისური ენის ჩამოყალიბებაში ფეარფაქსს და შექსპირს მთავარი როლები ეკუთვნითო. ჰე, ჰე, ორნი, ინგლისური ენის ლაერტი და ჰამლეტი. ჰო, ლაერტი და ჰამლეტი. ზუტად ამ თანამიმდევრობით.
ბოლოსიტყვის მაგიერ
ვინ არის ქართული თარგმანის მინჩხი, პეტრიწი, იაკობ ხუცესი, შოთა ან ვაჟა ან გალაკტიონი. ვინ არიან ისინი, რა ერქვათ, სად დაიარებოდნენ, როგორ იცხოვრეს. ჩვენ მხოლოდ ზოგიერთზე ვიცით, მხოლოდ იმათზე, ვინც არა მხოლოდ თარგმანით გამოირჩა. ვინ თარგმნა ქართულად მეფე ართურის ამბები, სიმღერა როლანდზე, პო, მელვილი, მილტონი, დიკენსი, გაგრძელება უსასრულოდ შეიძლება, უსაზღვროდ. მთარგმნელობა უმადური საქმეა და, ალბათ, ყველაზე პოეტური საქმეც, თუ ბორხესს დავუჯერებთ, რასაკვირველია. ბორხესი ხომ ამბობდა, რომ მხოლოდ დავიწყებაა ჭეშმარიტი პოეზია. მთარგმნელები დავიწყების ხალხია, მკითხველები ივიწყებენ იმათ სახელებს, ივიწყებენ კი არა, არც იმახსოვრებენ თითქმის არასდროს, თვალსაც იშვიათად წაკრავენ და არც ახსენებენ, კითხეთ ვისაც გინდათ, საკუთარ თავსაც კითხეთ, ფრანგსაც, მექსიკელსაც, ბერძენსაც. ვინ თარგმნა…
სულ ტყუილია ამჟამინდელი ფორიაქი, სადაც არ უნდა დავკრძალოთ, მთაწმინდაზე თუ სხვაგან სადმე, ჩვენ, ქართველები აუცილებლად დავივიწყებთ ბაჩანა ბრეგვაძეს. ბარათაშვილი ამბობს, ეს ბუნებრივიაო. დიდ ხალხს, განსაკუთრებულად დიდებს, ხსენება არ ჭირდებათ, მერე რა, რომ ,,უსახელოდ“ მიდიან, იმათ მაგივრად საქმეები ლაპარაკობენო. მე თუ მკითხავს ვინმე, რა მოუხდება ყველაზე მეტად ბაჩანა ბრეგვაძის სიკვდილსო? ვეტყვი, დუმილი-მეთქი. დუმილი, რადგან ბაჩანა ბრეგვაძე ახდენილი ოცნებით მიიცვალა, არც საწუხარია არაფერი, გარდა ადამინური ტკივილისა. ბაჩანა ბრეგვაძე სიცოცხლეშივე იქცა საკუთარ წიგნებად და იმიტომ. და თუ ბორხესი და, სხვათა შორის, კორტასარიც მართლები არიან, მხოლოდ ის შეიძლება იშვას ხელახლა, რაც უკვე დავიწყებულია, რაზეც და ვისზეც ენა დუმს.
ხშირად, მოისმენთ, ჩვენი სამშობლო ღვთისმშობლის წილხვედრი ქვეყანააო. გაგიკვირდეთ ეგებ, მაგრამ ქართული ლიტერატურა ამტკიცებს, რომ თუ რამეა ამ ქვეყანაში ღვთისმშობლის წილხვედრი, პირველ რიგში, სწორედაც ქართული თარგმანია. გიორგი მთაწმინდელი წერდა, ექვთიმე ათონელის მსგავსი ქართველი არც დაბადებულა აქამდე და მგონი, არც მომავალში დაიბადებაო. წერდა იმიტომ, რომ მისივე ცნობით, არაფერი არ გამოვიდოდა ექვთიმესგან, ამ ყრმობიდანვე დედისძმათა გამოისობით გაბერძნებული ბიჭისაგან, ავადმყოფობისას მარიამი რომ არ გამოცხადებოდა და უკვე მოწიფული ყმაწვილისვის ენა ქართულად არ ამოედგმევინებინაო. თუ გიორგი მთაწმინდელს მივენდობით, გამოდის, ღვთისმშობლის „ღიმილით“, ღვთისმშობლის სიტყვით დაწყებულა ქართული თარგმანი და ყველას, ვისაც ოდესმე კალამი დაუძრავს ამ საქმისთვის, ეგებ თავისდა უნებურადაც საღვთისმშობლო გზაზე უვლია. ბაჩანა ბრეგვაძეც ამ გზაზე მავალი კაცი იყო, ამ გზის მგზავრი. ,,ღვთისმშობლის ღიმილის“ პილიგრიმი. ნუ შეგაშინებთ მისი დავიწყება, ნუ შეგაშინებთ, რადგან თუ ბორხესი და, სხვათა შორის, კორტასარიც მართლები არიან…
