ენის ძირითადი ფუნქცია ურთიერთგაგებინების ფუნქციაა… თუმცა ამავე ენის მეშვეობით სულ უფრო ნაკლებად ესმით ადამიანებს ერთმანეთის. არა და, უკეთესი საშუალება არ არსებობს. პრიორიტეტი მაინც ენას აქვს და ექნება. განსაკუთრებით როდესაც საქმე ეხება სწავლების პროცესს, როდესაც გაგებინება აზრის გადაცემის მთავარი პირობაა. აზრის გადაცემის სხვა სემიოტიკური სისტემებიც არსებობს, მაგრამ აუდიტორიაში (კლასში) აზრთა ურთიერთგაცვლის მთავარ ფორმად მაინც ლინგვისტური (ენობრივი) ფორმა რჩება. სხვა ფორმები, როგორიცაა: ვიზუალური და აუდიო დამხმარე სემიოტიკური საშუალებებია, სწავლებაში ძალიან მნიშვნელოვანი, მაგრამ არა ძირითადი.
როგორც მკვლევრები ამბობენ, თანამედროვე სამყარო უფრო მეტად გახდა ვიზუალური აღქმის… რადგან დრო აჩქარდა, ახალი ტექნოლოგიები შემოიჭრა ჩვენს ცხოვრებაში და ადამიანი გამუდმებით „გადარბენაზეა”… ამიტომ ურჩევნია „დაინახოს”, ვიდრე „წაიკითხოს”. ამ მოვლენას კარგად შევამოწმებთ სოციალურ ქსელებში. ვიზუალური ნიშნები სწრაფ აღქმასთან არის დაკავშირებული. ჩვენ შეგვიძლია ერთი „შეხედვით”, მაგალითად, ფოტოს მეშვეობით, გავიგოთ მთელი ამბავი და „დროს არ ვკარგავთ” წავიკითხოთ (ან მოვისმინოთ) ინფორმაცია. „სელფების” სიხშირეც სწორედ ამასთან დაკავშირებული პროცესია. ადამიანი სიტყვების ნაცვლად გამოიხატება ვიზუალურად. ამის საშუალებას სოციალური ქსელები იძლევა, მაგრამ ჩვეულებრივად ცხოვრებაში და ურთიერთობებში ენის გარეშე „ენობრივი ადამიანი” ვერ იქნება. ენა – ეს არის ჩვენი საზღვარიც და უსაზღვროების წყაროც. ამიტომ მართალია ჰაიდეგერი, როდესაც მეტაფორულად ენას წარმოადგენს, როგორც „ყოფიერების სახლს” და სინამდვილის სტრუქტურირების მთავარ საშუალებას.
ახალგაზრდებიც უფრო მეტად უყურებენ ფილმებს და თამაშობენ თამაშებს, ვიდრე კითხულობენ. ეს არის საუკუნის მოცემულობა და ამ პირობებს ჩვენ ვერ გავექცევით.
ვხედავ… მესმის… ვგრძნობ…
ფსიქოლოგები აღქმის მიხედვით ადამიანებს ჰყოფენ: ვიზუალებად, აუდიალებად და კინესთეტიკებად.
ვიზუალები „ხედავენ”, აუდიალებს – „ესმით” და კინესთეტიკები „გრძნობენ”. მაგრამ ასეთ შემთხვევაშიც ენა უნივრესალურია. მეტყველების დიაგნოსტირებით შესაძლებელია დავადგინოთ, აღქმისა და აზროვნების რომელ ტიპს განეკუთვნება ადამიანი. ანუ ეს ყველაფერი მაინც ენით და ენაში გამოიხატება. წარმოიდგინეთ, რომ ენა არის მასალა, რომლისგანაც „ხატავ”, ქმნი მუსიკას და მოქმედებ შეგრძნებებზე….
თუ გინდათ, გაარკვიოთ აღქმისა და აზროვნების რომელ ტიპს განეკუთვნებიან თქვენი სტუდენტები (მოსწავლეები), მოაყოლეთ მათ ერთი და იგივე ამბავი და კარგად მოუსმინეთ და დააკვირდით ლექსიკას, რომელსაც ისინი გამოიყენებენ თხრობისას.
ვიზუალი – ამბავს გადმოსცემს სიტყვებით, რომელიც ხედვასთან არის დაკავშირებული, ის სურათებად ხედავს ამბავს და თხრობაში ხშირად მიმართავს ზმნას „ვხედავ”. მისი საყვარელი ფრაზებია: „არ მინახავს ეს”, „შევნიშნე, რომ განსაკუთრებულია”, „ეს ნათელს ჰფენს საქმეს”; ნახატები, ხატოვანი აღწერა, ფოტოგრაფია უფრო მნიშვნელოვანია აღქმის ამ ტიპისთვის, ვიდრე სიტყვები; ისინი უეცრად ამჩნევენ იმას, რისი დანახვაც შესაძლებელია: ფერი, ფორმა, ხაზი, ჰარმონია და უწესრიგობა.
აუდიალისთვის – მთავარი არის რიტმი, ჰარმონიულობა, ჟღერადობა და უპირატესობა აქვს ზმნას „მესმის”. დამახასიათებელი ფრაზები: „ვერ ვიგებ, რას მეუბნები”, „ვერ ვიტან ხმამაღალ მელოდიას”, „რა წყნარად საუბრობ”… ამ ტიპისთვის მნიშვნელოვანია ყველაფერი, რაც აკუსტიკურია: ხმა სიტყვა, მუსიკა, ხმაურის ეფექტები;
კინესთეტი – ამბავს გადმოსცემს ემოციებით, მისთვის მთავარი შეგრძნებებია და საყვარელი ზმნა _ „ვგრძნობ”. დამახასიათებელი ფრაზები: არ შემიძლია ამის გაგება, ვგრძნობ სიხარულს, აუტანელი ატმოსფეროა, შენმა სიტყვებმა შემძრა…. დიალოგისას კინესთეტიკებს აინტერესებთ ადამიანის შინაგანი შეგრძნებები;
მაგალითად, რითი ხვდება ადამიანი, რომ ვიღაცას უყვარს?
ვიზუალი (ხედვითი აღქმა) _ იმით, თუ როგორ უყურებენ მას;
აუდიალი (სმენითი აღქმა) _ იმით, თუ რას და როგორ ეუბნებიან მას;
კინესთეტი (შეხებით აღქმა) _ იმით, თუ როგორ ეხებიან;
ჰკითხეთ ადამიანს, სად გაატარებდა შვებულებას სიამოვნებით?
ვიზუალის პასუხი: ლურჯი ზღვა, ყვითელი ქვიშა, კაშკაშა მზე, სარკმლიდან მთიანი პეიზაჟი, გარუჯული გოგო-ბიჭები ზღვაზე….
აუდიალის პასუხი: ტალღების ხმა, დილის სიჩუმე, თოლიების ჭყივილი, ენერგიული მუსიკა, ქარის ხმა…
კინესთეტის პასუხი: თბილი შხეფები, ზღვის სუნი, ცხელი ქვიშა, რელაქსაცია…
მსგავსი სვარჯიშო-დავალებებით ადვილად განსაზღვრავთ მოსწავლეთა აღქმის ტიპებს.
„ყველაფერი თქვენს ხელშია”
რაკი ვიცით, რომ მსმენელები შეიძლება იყვნენ განსხვავებული აღქმის, აზროვნებისა და შემეცნების ადამიანები, მასწავლებლის მეტყველება ყოველთვის გათვლილი უნდა იყოს ყველა კატეგორიაზე და, ამავე დროს, ის უნდა შეეცადოს, რომ აზროვნების ყველა არხი გაუხსნას მოსწავლეებს, რათა მათ უკეთ ესმოდეთ საკუთარი თავის, ერთამენთის და ამ გზით აღმოაჩინონ საკუთარი უნარებიც, რისი მეშვეობითაც უკეთესად ორიენტირდებიან მომავალში პროფესიაზე. განსხვავებული პროფესიები ხომ განსხვავებულ უნარებს მოითხოვს…
ადამიანი, ისევე როგორც ენა (ანდა, პირიქით) მულტისემიოტიკური არსებაა, თუმცა მას უფრო მეტად აღქმის, აზროვნებისა და შემეცნების ერთი რომელიმე ფორმა აქვს განვითარებული.
ვფიქრობ, რომ თავიდანვე აღზრდისა და განათლების სისტემაში ჩადებული უნდა იყოს, რომ ბავშვი მრავალმხრივ განვითარდეს და უპირატესი ამ შემთხვევაშიც შეიძლება იყოს ერთი რომელიმე ფორმა, მაშინ ის ამ მიმართულებით უკეთ შეძლებს შემოქმედებით რეალიზაციას.
საუკეთესო სავარჯიშო ამ მიმართულებით არის მეტაფორული ამბების, ზღაპრების, იგავების თხრობა ადეული ასაკის ბავშვებისთვის. ასეთი მეტაფორული ამბები შეიცავს აზროვნებისა და შემეცნების სამივე ფორმას. გამოკითხვისას შესაბამისი კითხვებით აქცენტები უნდა გაკეთდეს ამ ფორმებზე. ასეთი მეთოდით შეძლებთ განუვითაროთ ბავშვებს განსხვავებული უნარები.
მეტაფორული ამბები ერთნაირად მოქმედებს თავის ტვინის მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროზე, ამიტომ ხშირად მოუყევით. სასურველია, ამ ნიშნით შერჩეული ტექსტები შევიდეს სასკოლო სახელმძღვანელოებშიც.
ფსიქიკის სიღმისეულ სტრუქტურებზე მოქმედებს ამგვარი ამბავი-მეტაფორები:
ეს ამბავი მოხდა დიდი ხნის წინ ერთ ქალაქში, რომლშიც ცხოვრობდა ბრძენი. მისი სიბრძნის შესახებ შორს იყო ხმა გავარდნილი. მაგრამ ქალაქში ცხოვრობდა ერთი კაცი, რომელსაც გულზე არ ეხატებოდა ბრძენი და გადაწყვიტა, ისეთი კითხვა მოეფიქრებინა, რომელზეც ვერ უპასუხებდა. კაცი წავიდა მინდორში, დაიჭირა პეპელა და მუჭში მოიმწყვდია. იფიქრა, წავალ ახლა და ვკითხავ ბრძენს: მუჭში რომ პეპელა მყავს, ცოცხალია თუ მკვდარიო? თუ მეტყვის, რომ ცოცხალია, ხელისგულებს მოვუჭერ პეპელას და მკვდარს ვაჩვენებ და თუ მეტყვის, რომ მკვდარია, გავხსნი მუჭს და გამოვაფრენ პეპელასო. მაშინ გაიგებს ყველა, ვინ არის ჩვენ შორის უფრო ბრძენიო.
წავიდა კაცი მუჭში პეპლით ბრძენთან და ეკითხება: მუჭში რომ პეპელა მყავს, ცოცხალია თუ მკვდარიო? მაშინ ბრძენმა, რომელიც ნამდვილად ჭკვიანი ადამიანი იყო, უპასუხა: „ყველაფერი შენს ხელშიაო”.
მოკლედ, მასწავლებლებო, „ყველაფერი თქვენს ხელშია” და იმოქმედეთ….
