ეროვნული სასწავლო გეგმა მოსწავლის განმსაზღვრელი შეფასების სამ კომპონენტს ითვალისწინებს: მიმდინარე საშინაო დავალება, მიმდინარე საკლასო დავალება და შემაჯამებელი დავალება.
მინდა ჩემი და კვლევის შედეგების ანალიზზე დაყრდნობით, ჩემი კოლეგების და მოსწავლეების აზრი გაგიზიაროთ სწავლა-სწავლების პროცესზე განმსაზღვრელი შეფასების კომპონენტების გავლენის შესახებ.
ზოგადი განათლების რეფორმა და კომპლექსური დავალებებით სწავლების მეთოდი ამყარებს ჩემს მოსაზრებებს განმავითარებელი და განმსაზღვრელი შეფასების კომპონენტების შესახებ. სამიზნე ცნების მიმართებაში, მოსწავლის ხანგრძლივ მეხსიერებაში, მკვიდრი წარმოდგენები რამდენად ჩამოყალიბდა, ვერ გაიზომება და განმსაზღვრელი ქულით ვერ შეფასდება თემის შესწავლის პროცესში მიმდინარე საშინაო/საკლასო დავალების საშუალებით. თემის ფარგლებში დაუფლებული ცოდნის შესაფასებლად, სწავლების დასრულების შემდეგ, უმჯობესია შემაჯამებელი დავალება გამოვიყენოთ.
მოსწავლეთა შეფასების ფორმები, ინსტრუმენტები, მეთოდები და კრიტერიუმები მრავალფეროვანია და დიდი ცოდნა და გამოცდილებაა დაგროვილი ამ მიმართულებით. მე მუდმივად ვზრუნავ პროფესიულ განვითარებაზე, გავლილი მაქვს სტატუსის შესაბამისი სავალდებულო თუ არასავალდებულო ტრენინგები და შემაჯამებელი დავალებების შეფასების ფორმებზე და კრიტერიუმების დახვეწაზე სასკოლო პროექტიც განვახორციელე კოლეგებთან ერთად. მიუხედავად მასწავლებლების მონდომებისა და განათლების სამინისტროს ხელშეწყობისა, მოსწავლეთა შეფასება მაინც დიდ პრობლემად რჩება როგორც მასწავლებლებისთვის, ასევე მოსწავლეებისთვის.
სასწავლო პროცესის მუდმივი მონიტორინგი და მოსწავლეთა შედეგების ანალიზი მეხმარება მიზნების ჩამოყალიბებაში, საჭირო აქტივობების, მეთოდების შერჩევაში და მოსწავლის საჭიროებებზე ორიენტირებული, დიფერენცირებული გაკვეთილების დაგეგმვაში.
განმსაზღვრელი შეფასება არის გარეგანი მოტივაცია, თუმცა ჩემს პადაგოგიურ პრაქტიკაზე დაკვირვებით შემიძლია ვთქვა, რომ ხშირად, შეიძლება ხელისშემშლელი აღმოჩნდეს სწავლა-სწავლების პროცესში. მოსწავლე საკუთარი აზრის გამოთქმას, კითხვის დასმას და პრობლემის გაზიარებას ერიდება დაბალი შეფასების მიღების გამო. ასეთ სასწავლო გარემოში მასწავლებელსაც უჭირს მოსწავლეთა საჭიროებების დადგენა, რაც უარყოფითად აისახება ეროვნული სასწავლო გეგმის/საგნობრივი სტანდარტით გათვალისწინებული შედეგების მიღწევაზე და შეფასების სანდოობაზე.
ჩემი აზრით, ყოველ გაკვეთილზე თემის/საკითხების დამუშავების პროცესში, მოსწავლე არ უნდა ფასდებოდეს განმსაზღვრელი ქულით. პირიქით, სწავლების პროცესში მონიტორინგი და განმავითარებელი კომენტარების გამოყენება იქნება ეფექტიანი. ბოლოს, როცა დასრულდება საკითხის შესწავლა, მხოლოდ მაშინ უნდა მოხდეს განმსაზღვრელი ქულით შეფასება შემაჯამებელი დავალებით. უმჯობესია ქულა აფასებდეს საკითხს ან თემას და არა წიგნის ერთ პარაგრაფს, გამთლიანებულ ცოდნას და არა ფრაგმენტს, ფაზლის ერთი ფრაგმენტი არაფრის მთქმელია, ხოლო გამთლიანებული ფაზლით კი შეიძლება შესანიშნავი სურათი შევქმნათ.
შეფასების კომპონენტების მიმართ ჩემი დიდი ინტერესის გამო დავგეგმე და განვახორციელე მასწავლებელთა და მოსწავლეთა დამოკიდებულებების კვლევა – სწავლა-სწავლების პროცესზე განმსაზღვრელი შეფასების კომპონენტების გამოყენების გავლენის მიმართ.
კვლევამ აჩვენა, რომ მასწავლებლების უმრავლესობა განმსაზღვრელ შეფასებას იყენებს ყოველდღე ან კვირაში ერთხელ მაინც, მასწავლებლების 81% მიიჩნევს შემაჯამებელი დავალების ქულას უფრო სანდოდ და გამჭვირვალედ, ვიდრე მიმდინარე საკლასო ან საშინაო დავალების განმსაზღვრელ შეფასებას. ლოგიკურია, რომ 63,6% -ს აქვს სურვილი მოსწავლეთა განმსაზღვრელი შეფასება მოხდეს მხოლოდ შემაჯამებელი დავალებებით.
კვლევაში ასევე მიიღო მონაწილეობა განსხვავებული აკადემიური მოსწრების მქონე 49 მოსწავლემ.
გამოკითხულ მოსწავლეთა ნახევარზე მეტმა ყოველთვის, ან ხშირად, იცის შეფასების კრიტერიუმები, რაც მასწავლებლების პროფესიონალიზმსა და განმსაზღვრელი შეფასებისადმი ინტერესსა და სიფრთხილეზე მიუთითებს.
აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეთა უმრავლესობა, ისევე როგორც მასწავლებლების დიდი ნაწილი, შემაჯამებელ დავალებას თვლის სანდოდ, გამჭვირვალედ და ცოდნის ზუსტი შეფასების ინსტრუმენტად.
მოსწავლეთა აზრით ახალი საკითხის/თემის სწავლების პროცესში ყოველდღიური, მიმდინარე განმსაზღვრელი შეფასება მოტივაციას ზრდის, მაგრამ ასევე იწვევს დაბალი შეფასების შიშს, ამიტომ კვლევაში მონაწილეთა უმრავლესობა მიიჩნევს, რომ სწავლების პროცესში უმჯობესია ცოდნის მიღებასა და უნარ-ჩვევების გამომუშავებაზე ორიენტაცია და არა ნიშანზე. კითხვაზე-მხოლოდ შემაჯამებელი ქულების საშუალო არითმეტიკულით სემესტრული შეფასება მიგაჩნიათ თუ არა მართებულად, მოსწავლეთა მხოლოდ 32,7 % უპასუხა დადებითად.
ჩემთვის გასაკვირი აღმოჩნდა კვლევის მიგნება: ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრება გამოიკვეთა. მოსწავლეთა უმრავლესობა შემაჯამებელ დავალებას თვლის სანდოდ და გამჭვირვალედ, ხოლო სწავლის პროცესში გამოყენებული მიმდინარე საშინაო/საკლასო კომპონენტით განმსაზღვრელი შეფასება დაბალი ქულის მიღების შიშს უჩენთ. მსჯელობა, დისკუსიები და კითხვების დასმა თამამად არ შეუძლიათ, მაინც 67,3%- არ სურს თემის/საკითხის დასრულების შემდეგ მხოლოდ შემაჯამებელი კომპონენტით მიღწეული შედეგების გაზომვა.
მოსწავლეებისგან განსხვავებით გამოკითხულ მასწავლებელთა 63,6%-ის სურვილია მხოლოდ თემის /საკითხის დასრულების შემდეგ შემაჯამებელი კომპონენტით გაზომოს მოსწავლის შედეგების დონე. საინტერესოა რატომ? მაინც ნიშანზე მოტივირებული ახალგაზრდობა გვყავს და არა ცოდნაზე? ან უფრო ხშირად ხომ არ უნდა გამოვიყენოთ განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტები, მოსწავლის სწავლების ტიპის, ცოდნის დონის და ინტერესების შესაბამისი დიფერენცირებული სწავლების მეთოდები? ვფიქრობ, მოსწავლეებს უნდა დავანახოთ, რა სიკეთეების მოტანა შეუძლია განმავითარებელ შეფასებას, რომელიც მოსწავლის ძლიერი და სუსტი მხარეების გამოვლენას და მოსწავლეზე ორიენტირებული სასწავლო პროცესის დაგეგმვას ემსახურება.
მოსწავლეებთან დისკუსიაში გამოიკვეთა, რომ მიმდინარე საკლასო/საშინაო დავალებით შემაჯამებელი ქულის ამაღლების იმედი არ უნდათ დაკარგონ.
მასწავლებლები სწავლის მამოტივირებლად თვლიან მომდინარე განმსაზღვრელ შეფასებას და საფრთხეს ხედავენ ამ ძლიერი გარეგანი მოტივაციის არქონაში, შეიძლება მოსწავლემ ყოველდღიურად აღარ იმეცადინოს და ბოლოს დაგროვებული მასალა ერთად ვეღარ აითვისოს და მივიღოთ აკადემიური ჩამორჩენა.
ჩემი დაკვირვებით და მოსწავლეებთან დისკუსიით დავრწმუნდი რომ მოსწავლე შემაჯამებელი დავალებისთვის, ან დამოუკიდებელი წერისთვის განსაკუთრებით ემზადება. თუ მოსწავლეს ეცოდინება, რომ მხოლოდ შემაჯამებელი წერის ქულა განსაზღვრავს მის სემესტრულ შეფასებას და არ ექნება მიმდინარე საკლასო ან მიმდინარე საშინაო დავალებით ქულის ამაღლების საშუალება, მეტი ყურადღებით იქნება გაკვეთილებზე, უკეთ მოემზადება შემაჯამებელი დავალებისთვის, სწავლების პროცესში არ ექნება შიში და დაძაბულობა. ჩემი ღრმა რწმენით, მხოლოდ შემაჯამებელი დავალების კომპონენტით შეფასება მოსწავლეს შეუქმნის უფრო ძლიერ მოტივაციას, განმსაზღვრელი შეფასება კი იქნება ცოდნის შესაბამისი.
