ახლაც წერენ ლექსებს?                                                                                                                         

როცა ჩემმა ლამაზმა, ჭკვიანმა და ინტერესიანმა უფროსკლასელმა მოსწავლემ ეს კითხვა დამისვა, სიტყვები პირდაპირ გულში მომხვდა, ერთბაშად ცა თავზე ჩამომექცა და ფეხქვეშ მიწა გამომეცალა, გულმა რეჩხი მიყო და ზედ მოუშორებელი ლოდიც დამაწვა, ფერი დავკარგე და სევდამ შემომიტია… ადვილია, ფრაზეოლოგიზმებით აღწერო მდგომარეობა, როცა საკუთარი სიტყვების პოვნა გიჭირს. ერთბაშად ვიგრძენი სინანული და უცებ დავადანაშაულე ყველა, ვინც კი მომაგონდა – საკუთარი თავი, სხვები, ოჯახი, სამეგობრო, სკოლა, განათლების სისტემა, სამინისტრო, სახელმწიფო, სამყაროს წესრიგი, ვარსკვლავები  – ბრალი დავდე, რომ ჩვენი ძვირფასი, სათაყვანებელი, პატივცემული, „ხელის-ხელ საგოგმანები“, ჩვენი გადამრჩენელი თუ გადარჩენილი, საუკუნეებგამოვლილი თანამედროვე ქართული ლექსი თურმე უცნობი რჩება მთავარი გულშემატკივრის, მაცოცხლებლის, სიცოცხლის მიმნიჭებლის – ახალი თაობისთვის. მათთვის, ვისაც პატარა კრებულები თავთან უნდა ეწყოთ, ლექსებთან ერთად იძინებდნენ, მასში საკუთარი განცდების, ტკივილების ანარეკლს პოულობდნენ, მის გამო ტიროდნენ და იცინოდნენ. ვისთვისაც ეს  ტაეპები უნდა იყოს ერთგვარი შვება, ფანტაზიის წყარო, ეგზისტენციალური ლაბირინთის გამოსასვლელიც და ფილოსოფიის  საფუძვლებიც.

ვხვდები, ძალიან ბევრი მოვითხოვე, მაგრამ სახლში მიმავალიც სულ ამაზე ვფიქრობდი. იქნებ, ყველაფერი იმის ბრალია, რომ ჯერ კიდევ სათანადოდ ვერ შევაყვარეთ ჩვენს მოსწავლეებს ჩვენი მთავარი ლექსი – „ვეფხისტყაოსანი“. თვალწინ ვუფრიალებთ კომენტარებსა და განმარტებებს, პერიფრაზებსა და სამახსოვრო სტროფებს, მაგრამ ვერ ვყვებით, ვერ ვიღებთ ფილმებს, ანიმაციებს, ვერ ვთამაშობთ, ვერ ვტკბებით, ვერ ვარგებთ თანამედროვეობას, ვერ ვუახლოვდებით!

თანამედროვე ქართული ლექსი ყველაზე მეტად იმიტომ მომწონს, რომ ახლოს მიდის ჩვენი დროის ადამიანთან, განცდილი და ხელშესახებია, მარადიული ღირებულებებით, თუმცა აქტუალური პრობლემებითა და სახეცვლილი მეტაფორებით.

საღამოს, როცა გაკვეთილზე წასაკითხი ლექსების სიას ვადგენდი, ერთ-ერთი პირველი ზვიად რატიანის ლექსი ჩავინიშნე:

„შენც რას გაჯიუტდი, ღმერთო? დამსვი, მაწერინე.

და ბოლოს, როცა არაფერი გამომივა,

ადექი და მაშინ დამცინე. ახლა ხომ ისეც ცუდადა ვარ.

ისეთს რას გთხოვ? ფულს ხომ არ გთხოვ –

ფიფქებსა და წვიმის წვეთებს გამოატანო.

გაჩენილი მუქთა ფული მეც კი არ  მინდა…

დავწერ, როგორი ცუდი ვარ და თვითონვე ვხვდები.

ხოლო იმაზე, ალაგ-ალაგ კარგიც რომ ვარ

და ვერ ვხვდები, არაფერს დავწერ.

გინდაც ვხვდებოდე, სიტყვას გაძლევ, არაფერს დავწერ.

არავისთან წამომცდება, რომ შენ მინახავ….“

უცნაურია, როცა ღმერთი ისე ახლოა, თითქოს, გვერდით გეჯდეს, ისე ესაუბრებოდე, როგორც თანატოლს, მაგრამ მაინც ტკივილამდე გრძნობდე მის ყოვლისშემძლეობას და მზრუნველობას. ალბათ, ღმერთის, სამყაროს, შემოქმედებითი პროცესის ამგვარი აღქმა აღმოჩენა იქნება მოზარდისთვის.

შემდეგ შოთა იათაშვილის ლექსს მივადექი, რომელიც მეგობრობის განსხვავებულ  „მოდელს“ გვთავაზობს:

„…გამომშვიდობებისას

მომუჭულ მუშტებს ვშლით და

ხელისგულებით ფანჯრის მინას ვაწვებით

საკუთარი სივრცეებიდან….

მეგობარი იღიმება და

ამ ღიმილით მანიშნებს, რომ

არ მოითხოვს ამაზე მეტს ჩემგან,

მაგრამ არც ამაზე ნაკლებს დათანხმდებოდა.“

ეს ლექსი უამრავ სალაპარაკოს აჩენს – ვინ არის ნამდვილი მეგობარი? როგორია ის? რას ვითხოვ მე მისგან და რას მოითხოვს ის სანაცვლოდ? როგორი მეგობარი ვარ მე? სინამდვილეში რა არის მეგობრობა?

ეკა ქევანიშვილის ლექსმა „ღარიბების ტრანსპორტი არსად ჩერდება“ გამახსენა, რომ ჩვენი სოციალური ყოფა უკვე პოეზიის განუყოფელი ნაწილია და საინტერესოა, თვალი ვადევნოთ ლექსებად გარდაქმნილ ჩვენს ყოველდღიურობას,  ჩვეულებრივ ამბებს, თითქოს უმნიშვნელო დეტალებს, დაკვირვებებს – ცხოვრებას:

„8 ნომერი ავტობუსი იყო საშინლად აყროლებული
და ასეთივე იყო იმ დღეს ნომერი სამოცდაათიც –
სიყვარულის დამთავრების მეორედღისნაირი.

არც უსაფრთხოების სარკმელი გაიღო, ვიღაც კაცი რომ ცუდად გახდა.
ჩვენ ის ტურტლიან იატაკზე დავაწვინეთ და მოვასულიერეთ.
მთავრობა – გავლანძღეთ.
მე ჩემი თავიც მივაყოლე,
ავტობუსით მგზავრობა რომ გადავწყვიტე……

ვფიქრობდი ასეთ სისულელეებზე ავტობუსში,
რომელიც მირახრახებდა ღარიბი ქვეყნის უღიმღამო ქუჩებში.
სადაც ისეთი მოწყენილი ხალხი იჯდა,
როგორიც ასი წლის ბებიაჩემია,
ავადმყოფი შვილის საწოლთან მიმჯდარი.

ისხდნენ ადამიანები
უხერხულად დაწყობილი ხელებით მუხლებზე,
ითვლიდნენ ხურდებს და არსად მიდიოდნენ.“

და თუ ლექსის ჩამთავრების შემდეგ ყელში ბურთი მოგვებჯინება, ესეც ჩვენი ცხოვრების ნაწილია.

დიანა ანფიმიადის ზოგიერთი ლექსი კი ჩემთვის სიმღერასავით ჟღერს. მიუხედავად განსხვავებული სტრუქტურისა, ალბათ, საუკუნეების წინაც ასე გაიჟღერებდა, მკითხველს მეტაფორებით დააბნევდა და პოეზიის მაგიურ ძალას აგრძნობინებდა:

„არავის ველი…

საბნად ვიფარებ თბილ ქუთუთოებს –

არარსებული მხეცის ტყავებს,

და ჩემი ყურის ნიჟარები

დუმილის ზღვასთან ფრთხილად დავაწყვე,

არავის ველი.

მე ხომ ნივთებიც არ მეკუთვნიან,

მხოლოდ გამლღვალ კონტურებს ვხედავ,

არავის ველი. არავის ველი…“

ვიფიქრე, მოსწავლეებს მოეწონებოდათ ერთი განსაკუთრებული შემთხვევაც – ქართველი პოეტის, ირაკლი კაკაბაძის (იაკი კაბეს) მიერ დაწერილი იაპონური ტანკები, რომლებიც, მიუხედავად იაპონური სტრუქტურისა და ელფერისა, ხშირად მაინც ძალიან ნაცნობი და ეროვნულია. თანაც კარგი მაგალითია იმისა, როგორ უნდა აქციო ლექსად ერთი ფრაზა:

„როგორ ურცხვად გატყუებდი,

ყოველ ღამე,

ძვირფასო დედა –

ვითომ მეძინა,

რომ მიკოცნიდი შუბლსა და ხელებს …“

„ბუხრის კვამლივით ხართ

სამშობლოს თავზე

ჯიუტო მოხუცებო,

ვინც სოფლად დარჩით …“

„დილით ავდექი ძალიან ადრე,

გამოვაღე ყველა ფანჯარა,

მზეს შევეგებე და მხოლოდ ერთი ლოცვა ვთქვი გულში –

ჩემი სამშობლო, ჩემი სამშობლო, ჩემი სამშობლო …“

ყველაზე მეტად ბესიკ ხარანაული ლექსების შერჩევა გამიჭირდა. არ ვიცოდი, რომელი მოახდენდა უფრო დიდ შთაბეჭდილებას, რომელი აღძრავდა მეტ ფიქრს ან საკუთარ თავთან დარჩენილს, რომელი ათქმევინებდა საიდუმლოს. ამიტომ რამდენიმე ნაწყვეტი შევარჩიე, რომლებშიც საკუთარი თავის ძიებას, ამაოების განცდას, უსამართლობასა და სინანულს ავტორი, პოეტი, ლირიკული გმირი თუ უბრალოდ ადამიანი, ღმერთთან მიჰყავს. თანაც აქ, ახლა, ჩვენს დროში, საქართველოში, თბილისში, კონკრეტულად კი, მეტროში:

„ათასგან ვიყავ,

ცხენი ათას ღობეს მივაბი,

დავტოვე ყველგან

ჩემეული თითო ნიღაბი

ზოგან ვაჟკაცის, ზოგან ლოთის

და ზოგან ლაჩრის,

ხოლო მე თვითონ

ყველასათვის უცნობი დავრჩი…“

„რაც კი ვიცხოვრე, იმდენ ხანს რომ მგლებში მეცხოვრა,
ხომ ძმად ჩამთვლიდნენ,
ხომ აღარასდროს მიმტყუნებდნენ, არ გამწირავდნენ.“

„თბილისში, დღეს, ახლა, ამწამიერსო,
ბრბოში, ქუჩაში, მეტროში, რას ვნახავ მე მშვენიერსო,
რაღაცა სახე დავლანდე, ვამსგავსე მე შენმიერსო,
საქართველოში, თბილისში, დღეს, ახლა, ამწამიერსო,
უბედურება რომ კონავს, ყველას, მაძღარს და მშიერსო,
საქართველოში, თბილისში, დღეს, ახლა, ამწამიერსო,
რაღაცა სახე დავლანდე, ვამსგავსე მე შენმიერსო,
და სუნთქვამ ამოიყოლა, ნუთუ შენ აქ ხარ, იესო.“

ალბათ, სწორად მოვიქეცი, რომ მეორე დღეს ასეთი გაკვეთილი ჩავატარე. ვსაუბრობდით, განვიხილავდით, ვკამათობდით, ვღელავდით… კიდევ არაერთი ძვირფასი სახელი და ლექსი მახსენდებოდა და მთავარი კითხვა აღარ მაშფოთებდა.