გახსოვთ, ერთხელ ვამპირებზე დავწერე. სინამდვილეში ნიორზე მსურდა მომეთხრო და მისაბმელ ამბად ამაზე კარგს, რას ვიპოვიდი https://mastsavlebeli.ge/?p=23771
ახლა იმავე თემას კვლავ მინდა მივუბრუნდე. ნიორს კი არა, ვამპირებს. ოღონდ ისე, რომ ქიმიაც არ დავივიწყოთ და მცირე რამ ტყუილ-მართალ ფოლკლორშერეული ამბიდანაც მოვყვეთ.
მაშ ასე…
1892 წელს, ამერიკის ჩრდილო-აღმოსავლეთით ერთ პატარა ქალაქში უცნაური და უსიამოვნო ამბავი მოხდა. იქ ცხოვრობდა ბრაუნების ოჯახი, რომლის ყველა წევრი ტუბერკულოზით გარდაიცვალა. ეს დაავადება იმ ხანად ამერიკაში მოდებული ყოფილა. პირველი მერი-ოჯახის დედა წავიდა, შემდეგ უფროსი ქალიშვილი ოლეფი, რამდენიმე წლის შემდეგ კი უმცროსი გოგონა მერდი გარდაიცვალა. დარჩა ყველაზე უმცროსი ვაჟი სახელად ედვინი, რომელსაც ასევე ტუბერკულოზი ჰქონდა და დღითიდღე უფრო სუსტდებოდა და უძლურდებოდა. მეზობლებმა დაასკვნეს, რომ მისი ახალგარდაცვლილი და მერდი, ღამღამობით საფლავიდან დგებოდა და ძმას სისხლს წოვდა. სწორედ ამით ახსნეს მისი ავადმყოფობა და არა იმ ბაქტერიით, რომელიც ჯერ კიდევ ათი წლის წინ იქნა აღმოჩენილი გერმანელი ექიმი რობერტ კოხის მიერ.
თანაქალაქელების ზეწოლის შედეგად, ოჯახის მამა ჯორჯი დათანხმდა ოჯახის წევრების ექსჰუმაციას. პროცესს უამრავი უსაქმური ესწრებოდა, იქ იყო ადგილობრივი ექიმი და ჟურნალისტები. სწორად მათი წყალობით შემორჩა გაზეთის ფურცლებს ამ ამბის დეტალები. წინა წლების მიცვალებულთა სხეულები ფაქტობრივად მთლიანად გახრწნილიყო. აი, მერდის რაც შეეხება, მისი სხეული მთლიანად ხელუხლებლად შენახულიყო. თმებიც კი ადგილზე გახლდათ. ამ ამბის ახსნა ძალიან იოლად შეიძლებოდა. ჯერ ერთი, სიკვდილიდან მხოლოდ ოთხი კვირა იყო გასული. გარდა ამისა, ძალიან მკაცრი ზამთარი მდგარა და იმის ნაცვლად, რომ დაეკრძალათ, რაღაც გამოქვაბულის მსგავს სკლერში დაუსვენებიათ, სანამ ნიადაგი მოლღვება აქ იყოსო. ჰოდა, სიცივემ სხეული კარგად შეინახა. ქალაქის მცხოვრებლებმა კი სხვა იფიქრეს. მათ დაასკვნეს, რომ მერდი სიკვდილის შემდეგ ვამპირად გადაიქცა და ღამ-ღამობით ძმის სისხლს წოვდა. ეს აზრი იმანაც გაამყარა, რომ ადგილობრივმა ექიმმა გოგონას სხეულში ჯერ კიდევ თხევადი სისხლის კვალი იპოვა. საბრალო გოგოს გული ამოგლიჯეს, დააქუცმაცეს , რაღაც მცენარეების ფესვებთან ერთად მოადუღეს და უმცროს ძმას დაალევინეს, გადარჩენის მიზნით. ბიჭი რამდენიმე თვეში მაინც გარდაიცვალა. დიახ, ტუპერკულოზს იმ დროს ვერ კურნავდნენ.
ეს ამბავი გაზეთებმა გააშუქეს. ერთი გაზეთი მწერალ ბრემ სტოკერის ხელში აღმოჩნდა. მან კი მერდი ბრაუნის სევდიანი ამბავი თავისი წიგნის „დრაკულას“ ინსპირაციად გამოიყენა. ამ ამბამდე დაახლოებით თორმეტი სხვა ისტორია იყო, როდესაც მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულს ამერიკაში ვამპირების სჯეროდათ, მიწიდან იღებდნენ ეჭვმიტანილ მიცვალებულებს და ან გულს აცლიდნენ, ან ძვლებს უმტვრევდნენ, რომ საფლავიდან ვეღარ ამოსულიყვნენ. ზოგიერთს კი, საკონტროლოდ, საფლავზე დიდ ლოდებს ადებდნენ. ეს არის პერიოდი, როცა ელექტრონათურა და კინო გამოგონილია და ცივილიზაციის გზას ადგას ხალხი და ის, ის არის ტელეგრაფის გაყვანას აღარაფერი უკლია.
ტრადიციული ევროპული ვამპირის სახე ასწლეულები იხვეწებოდა და რამდენიმე კულტურის და ფოლკლორის შერწყმით ჩამოყალიბდა. ძალიან ბევრი ქვეყნის ფოლკლორში ადამიანებს სწამდათ ბოროტი სულების და ე.წ. მშიერი მიცვალებულების, რომლებიც სხვა ცოცხლების სისხლს სვამდნენ. გარდა ამისა, ადამიანებს ეშინოდათ, რომ ისინი შეიძლება ცოცხლად დაემარხათ. დიახ, სიკვდილის დადგენის ფრიად საეჭვო მეთოდები გახლდათ შემორჩენილი იმ საეჭვო პერიოდში. ედგარ პო თავის მოთხრობებში იყენებს კიდეც ამ ისტორიებს, რომ მავანმა საფლავში გაიღვიძა და…
ალბათ ამიტომ, დამკრძალავი ბიუროები ე.წ. უსაფრთხო კუბოებს ამზადებდნენ, სადაც ნახვრეტები იყო ჰაერისთვის და თოკმობმული ზარი. შიგნით თუ გაეღვიძებოდა ადამიანს, საშველად, რომ მოეხმო, ვინმეს თუ გააგებინებდა ზარის წკრიალს. ასეთი ამბები გაზეთებშიც იწერებოდა. ჰოდა, შიშს ხომ დიდი თვალები აქვს. ნაწილს ეშინოდა, რომ ცოცხლად დამარხავდნენ, სხვას კი იმის ეშინოდა, რომ გარდაცვლილი ხალხი, სანახევროდ ცოცხლები რჩებოდნენ და ვამპირად გარდაიქმნებოდნენ. ამ შიშს დაუსრულებელი ეპიდემიები და უამრავი ადამიანის ნაადრევი სიკვდილიც კარგ ნიადაგს უქმნიდა.
მეთვრამეტე საუკუნის დასაწყისში ავსტრიამ თურქეთს სლავებით დასახლებული ევროპის მიწები წაართვა. დღეს ეს მიწები უნგრეთ, სერბეთს, რუმინეთს ეკუთვნის. ავსტრიის ხელმძღვანელობამ შენიშნა, რომ ახლად დაპყრობილი ქვეყნების ხალხი საფლავებიდან მიცვალებულებს თხრიდნენ და ათას სულელურ რიტუალს ასრულებდნენ. ამბობდნენ, ვამპირებს ვებრძვითო. ისტორიულ წყაროებში წერია, რომ სიტყვა ვამპირს უფრო სერბული ძირი აქვს, თუმცა, ზუსტად საიდან წამოვიდა სიტყვა, არავინ იცის. არსებობს წყაროები, სადაც საწყისად ძველ თურქულ ენას ასახელებენ, ასევე არის ვერსია, სადაც გერმანული ენა სახელდება. ასეა თუ ისე, ამ ტერიტორიებზე ვამპირიზმის შიშის ნამდვილი ეპიდემია გავრცელდა.
საქმე იქამდე მივიდა, რომ იმპერატორმა მარია ტერეზამ თავისი პირადი ექიმი ჰერარდ ვან სვიტენი მიავლინა ამბის გასარკვევად, მკვდრები მართლაც ვამპირები ხდებოდნენ, თუ არა. ეს ექიმი განათლებული კაცი ყოფილა და იმპერატორს მოახსენა, არავითარი ვამპირი არ არსებობს, ყველაფერი ცრუ რწმენის ბრალიაო. რის შემდეგაც გამოიცა ბრძანება, რომელიც საფლავის და მიცვალებულის ამოთხრას და შეურაცხყოფას კრძალავდა. თუმცა, დააგვიანდათ, ტრანსილვანია და მისი მიმდებარე ადგილები მთელს ევროპაში ვამპირების ბუდედ აღიქმებოდა.
შუა საუკუნეებში ფიქრობდნენ, რომ ვამპირებად კი არ ხდებოდნენ, არამედ იბადებოდნენ. დიახ, ასეთ ადამიანებს გარკვეული ანატომიური დეფექტები შეიძლება ჰქონოდათ. ასევე, თვითმკვლელები, ბოროტი და უხეში ადამიანები ვამპირებად გადაქცევის კანდიდატები იყვნენ. უკვე მერე გავრცელდა მოსაზრება, რომ გარდაცვლილებს შიოდათ და ამიტომ სვამდნენ სისხლს. თან ამ ამბავს ოჯახის წევრებისგან და მეგობრებისგან იწყებდნენ. ინფექციების გავრცელებაც ხომ ასე იწყება, სეზონურ გრიპს ჯერ ოჯახის წევრს გადადებ, შემდეგ მეზობელს და უკვე შემდეგ შემთხვევით გამვლელს.
ევროპის რამდენიმე სამედიცინო სახლი ვამპირიზმს პორფირიას უკავშირებდა. თუმცა, ეს იშვიათი გენეტიკური დაავადებაა და არა ინფექციური. თუმცა, ამ ვერსიასაც არსებობის უფლება აქვს. სწორედ ამ დაავადების მატარებელ ადამიანებს ეშინიათ სინათლის და უცნაურადაც გამოიყურებიან.
რა არის პორფირინი? პიროლის ოთხი ბირთვისგან შემდგარ მაკროციკლურ ნაერთს პორფინს უწოდებენ. პორფირინები სისხლში შემავალი ჰემოგლობინის ჰემინური ჯგუფის შემადგენელი ნაწილია. შარდში პორფირინების რაოდენობის მომატებას პორფირინურიას ან, უბრალოდ პორფირიას უწოდებენ. ანუ, ამ დროს ზომაზე მეტი რაოდენობის ჰემოგლობინი იშლება და ადამიანს სისხლნაკლებობა აღენიშნება. არჩევენ პირველად, ანუ თანდაყოლილ და მეორეულ, ანუ შეძენილ პორფირიას.
პირველადი პორფირიების მიზეზია ჰემის ბიოსინთეზში მონაწილე ამა თუ იმ ფერმენტის სინთეზის გენეტიკური დეფექტი. პირველადი პორფირიების უმრავლესობისთვის დამახასიათებელია აუტოაომურდომინანტური ტიპის მემკვიდრეობა.
იმისდა მიხედვით, თუ რომელ ორგანოსა ან უჯრედებშია მოშლილი ჰემის ბიოსინთეზი, პორფირიები იყოფა: ერითროპოეტიკურ (სინთეზი ბლოკირებულია ძვლის ტვინში), ჰეპატიკური (სინთეზი ბლოკირებულია ღვიძლში) და შერეულ, ანუ ერითროჰეპატიკურ პორფირიებად.
ძალიან საინტერესოა პირველადი პორფირიის ისეთი სახე, როგორიცაა კანის მოგვიანებითი პორფირია. ის ამავდროულად შეიძლება შეძენილიც იყოს ღვიძლის ალკოჰოლური დაზიანების გამო. ჰეპატიკური პორფირიაა. მისი მიზეზია ღვიძლის უჯრედებში უროპორფირინოგენდეკარბოქსილაზას გენეტიკური ან შეძენილი დეფიციტი. წამყვანი სიმპტომია კანის ფოტომგრძნობელობის მომატება, რაც ფოტოდერმატოზის განვითარებას იწვევს. ასეთი ადამიანების შარდი მოწითალო-მოვარდისფრო შეფერილობისაა, რადგან დიდი რაოდენობით შეიცავენ უროპორფირინოგენ III-ს და I-ს, რომლებიც ჰაერზე იჟანგებიან და მოწითალო ფერს იღებენ.
შეძენილ, ანუ მეორეულ პორფირიას ინტოქსიკაციური პორფირია მიეკუთვნება. იგი ვლინდება სხვადასხვა პრეპარატის დიდი რაოდენობით მიღების შემთხვევაში, რის გამოც ღვიძლის ფერმენტები ითრგუნება და პორფირინების ჭარბი რაოდენობა გროვდება. იგივე შეიძლება განვითარდეს ტყვიით, მერკურით და სხვა მძიმე ლითონებით მოწამვლისას.
სხვა ვერსია ზემოთ ნახსენებ ტუბერკულოზს ემხრობოდა. დაავადებული ადამიანები დღითი დღე სუსტდებოდნენ, ღამე ჰალუცინაციები ჰქონდათ, სისხლს ახველებდნენ და… მიამსგავსეს ვამპირებს.
საერთოდაც, გადამდებ დაავადებებს და ვამპირიზმს ერთმანეთს უკავშირებდნენ. მაგ. ალბერ კამიუს „ჭირი“ ერთი დიდი მეტაფორაა, საზოგადოებაში მორალური გახრწნის ინფექციასავით გავრცელების შესახებ.
მეთვრამეტე საუკუნეში ევროპას ცოფის ეპიდემიამ გადაუარა. ამან ვამპირიზმის ლეგენდაზეც იქონია გავლენა, რადგან: ვამპირიზმი კბენით გადადის, დაკბენილებს ეშინიათ წყლის, ეშინიათ სინათლის. მათი საქციელი კი არაადეკვატურია. ფაქტობრივად, ცოფის სიმპტომები ჩამოვთვალე. ამავე პერიოდიდან ვამპირიზმის ლეგენდებს მაქციობაც ემატება და პირველ რიგში, ღამურებად გადაქცევის უნარს იძენენ, მერე მგლებად და ძაღლებადაც შეუძლიათ გარდაქმნა. ანუ, იმ ცხოველებად, რომლებიც ცოფის ძირითადი გამავრცელებლები იყვნენ.
ადრე არ ვიცი და დღეს ვამპირები ნამდვილად არსებობენ, ენერგეტიკული ვამპირები, რომლებიც თქვენი ენერგიის მითვისებით ხარობენ. ჰოდა, სოციალურ ქსელებში უხერხული კომენტარების ავტორებს, ტრანსპორტსა და ქუჩაში ჭკუის მოქილიკე დამრიგებლებს, ჩასაფრებულებს ნუ აჰყვებით, ამით მათ ენერგეტიკულ ვამპირიზმს გააძლიერებთ და მათგან განაწყენებული თავადაც ვამპირად არ იქცეთ.
