„არასწორი წესები“ ვფიქრობ, უკვე „სწორ წესებად“ იქცა მკითხველებისთვის, რადგან ადვილი მისახვედრია, რომ ეს წესები სრულიად მისაღები და გასათვალისწინებელია. სწორედ ამიტომ, კვლავ განვაგრძობ ამერიკელი ავტორის: Heater Shumaker-ის მოსაზრებების გაცნობას.
Heater Shumaker ცნობილი ამერიკელი ავტორი, სკოლამდელი ასაკის ბავშვთა აღზრდის საკითხების ექსპერტია. მიღებული აქვს ბაკალავრის ხარისხი სოციოლოგიასა და ანთროპოლოგიაში. მაგისტრის ხარისხი დაიცვა მიწათმოქმედების რესურსებში ვისკონსინის უნივერსიტეტში. პროფესიული მოღვაწეობა 1996 წლიდან დაიწყო. წერს სტატიებს რადიოსა და ჟურნალ-გაზეთებისთვის. თანამშრომლობს ისეთ გამოცემებთან, როგორებიცაა: New York Post, Huffington Post, Parenting, Pregnancy და სხვა. ის არის ორი წიგნის ავტორი, რომლებიც, როგორც თავად Heater Shumaker ამბობს, „არასწორ აღზრდას“ ეძღვნება. ამ წესების შემუშავების საფუძველი გახდა მის მშობლიურ ქალაქ კოლუმბუსში (ოჰაიოს შტატი) მოქმედი უნიკალური საბავშვო ბაღის ფილოსოფია, რომელიც თავისუფალ, არასტრუქტურირებულ თამაშებს უწევს პროპაგანდას. ეს წესები ეხება როგორც საბავშვო დაწესებულებებს, ასევე ოჯახებს. თავად ავტორი ამჟამად, მეუღლესთან და ორ ვაჟთან ერთად მიჩიგანში ჩრდილოეთში ცხოვრობს და მოღვაწეობს.
უფროსების აზრით, ჩხუბი, წიხლების ქნევა, კბენა და მსგავსი ქცევები სრულიად დაუშვებელია. დიახ, ეს ასეა – ადასტურებს ამერიკელი ქალბატონი და განაგრძობს: მაგრამ ხანდახან თქვენს შვილებს სჭირდებათ საკუთარი ემოციების გამოხატვა, რაც სამწუხაროა, მაგრამ ფაქტია, რომ შესაძლოა ჩხუბში, რაიმე ნივთების დაზიანებაში, წიხლების ქნევაში გამოიხატოს. უფროსების ამოცანაა, მოძებნონ ისეთი ხერხები, რომ ბავშვების მიერ ნეგატიური ემოციების გამოხატვა შედარებით უსაფრთხო და ნაკლებად დამაზიანებელი იყოს. არსებობენ ბავშვები, რომლებსაც დასამშვიდებლად აუცილებლად სჭირდებათ ფიზიკური ენერგიის გარეთ გამოტანა. ანუ, როდესაც ის გაბრაზებულია, მისთვის ვიღაცის ან რაღაცის დაზიანებაა ერთ-ერთი გამოსავალი და სწორედ ამის გამო უნდა შესთავაზოს უმცროსს უფროსმა რაიმე უსაფრთხო გამოსავალი. მაგალითისთვის „არასწორი წესების“ მიხედვით შესაძლოა პლასტილინის ნივთებისა და რბილი სათამაშოების სროლა, იქვე სადმე ახლოს დაგდებული ბურთისთვის ან ქაღალდის ყუთისთვის მთელი ძალით ფეხის დარტყმა. პატარებს ბალიშების და ფუმფულა ნივთების ცემა-ტყეპაც უყვართ. მოკლედ, ბავშვები საკუთარ ვულკანისებურ ემოციებს აქტიური ქმედებებით გამოხატავენ, რაშიც უფროსებმა ხელი უნდა შეუწყონ.
ოთხი წლის გიორგი გამუდმებით იკბინებოდა, იფურთხებოდა, ჩხუბობდა და წიხლებს იქნევდა. საბავშვო ბაღის აღმზრდელები ცდილობდნენ, დახმარებოდნენ ბავშვს, რომ მას საკუთარი მრისხანების შეკავება ესწავლა. გაგიკვირდებათ და ყველაზე მეტად გიორგის ბაღის ეზოში მდგარი ნაძვის ხის გარშემო სირბილი დაეხმარა. ბავშვი წრეებს ურტყამდა ხეს და ემოციებს აფრქვევდა. როდესაც სიარულისგან დაიღლებოდა, მაშინვე მშვიდდებოდა. საბოლოოდ, გიორგიმ ისწავლა ბრაზთან გამკლავება მანამდე, სანამ ის უკიდურესობამდე გამწვავდებოდა – ბავშვი დამოუკიდებლად იწყებდა ნაძვის ხის გარშემო სიარულს. ოთხი წლის ბიჭუნამ ისეთი გაკვეთილი შეითვისა, რომელიც მას მთელი ცხოვრების განმავლობაში გაჰყვება. მოზარდობაში და შემდგომ ზრდასრულ ცხოვრებაშიც გიორგის ეცოდინება, რომ ბრაზის გამოსახატად საჭიროა ალტერნატიული გზების გამონახვა.
იმ მომენტში, როდესაც ბავშვები ადრენალინის მოზღვავებას განიცდიან, მათი დამშვიდება ამ დროს ჯერ კიდევ ადრეა. ისეთი პატარა, როგორიც გიორგია, იმდენად ბრაზობს ხოლმე, რომ განსჯის უნარს კარგავს, მით უმეტეს ის ვერ შეძლებს რაიმე კოგნიტიური ქმედების განხორციელებას კონფლიქტის განსამუხტად. ამიტომ, პირველ რიგში, ბავშვისთვის აუცილებელია, მოწოლილ ენერგიას გაუმკლავდეს. გაარიდეთ პატარა იმ ადგილს, რათა მან შეძლოს ხმამაღლა და აქტიურად გამოხატოს ემოცია. არ დაივიწყოთ ოქროს „არასწორი წესი“: დასაშვებია ნებისმიერი რამ, რაც ზიანს არ მიაყენებს ადამიანებსა და კერძო საკუთრებას. ბავშვს შესაძლებლობა უნდა მიეცეს, აქტიურად იმოქმედოს. ფიზიკური დაძაბულობა, დაღლილობა ეხმარება ბავშვს ემოციების დაოკებაში, რაც მათ საშუალებას აძლევს თანდათანობით დამშვიდდნენ. სწორედ, ამის შემდეგ უკვე შეიძლება ბავშვს პრობლემის მოგვარებაზე ვესაუბროთ.
„არასწორ წესებს“ სარგებელი მოაქვს ბავშვისთვის, რადგან ისინი სწავლობენ, რომ:
არ შეიძლება ადამიანების ცემა; შესაძლებელია გაბრაზდე, მაგრამ მრისხანება სხვებისთვის ზიანის მიყენების გარეშე უნდა გამოხატო; არსებობს ხერხები, გამოხატო უარყოფითი დამოკიდებულება ისე, რომ არავინ დააზიანო; როდესაც ძალიან გაბრაზებული ხარ, სურვილი გიჩნდება ვინმე გალახო, მაგრამ შენ უკვე იცი, რომ სხვანაირადაც შეიძლება მრისხანებისგან გათავისუფლება; შენს მშობლებს მუდამ ეყვარები, მიუხედავად შენი სიბრაზეებისა და ქცევებისა; შენი უსაფრთხოების გარანტია შენი მშობლები არიან; შენ შეგიძლია ყოველთვის და ყველაფერში დავეყრდნო მათ; როდესაც თავად ვერ შეძლებ საკუთარი გრძნობების შეკავებას, უფროსები დაგეხმარებიან.
ვფიქრობ, მკითხველი დაინტერესდება ჩემი არგუმენტაციით იმის შესახებ, თუ რატომ არის „არასწორი წესები“ ასეთი საჭირო და ქმედითი – განმარტავს Heater Shumaker და განაგრძობს: ოთხი წლის ასაკში ჩემი ვაჟი ძალიან ხშირად ბრაზობდა და ამ ბრაზს ყველანაირი მეთოდით მკვეთრად გამოხატავდა. ეს პერიოდი დაახლოებით სამი თვის განმავლობაში გრძელდებოდა. ბავშვი ნებისმიერი სერიოზული მიზეზით თუ სრულიად უმნიშვნელო წვრილმანის გამო წყობიდან გამოდიოდა და მაშინვე ხელ-ფეხის ქნევას, კბენას და სხვა მიუღებელ ქცევებს მიმართავდა. ჩემი რეაქცია მყისიერი იყო. „მე შენ ჩემი ცემის უფლებას არ მოგცემ“ – ვეუბნებოდი შვილს და მისი ხელი მტკიცედ მეჭირა საკუთარ ხელში. „ადამიანების ცემა არ შეიძლება. თუ შენ გჭირდება რამეს ხელი დაარტყა, აი აქ არის ტახტი და მას დაარტყი“.
შესაძლოა, მკითხველი ფიქრობს, რომ: „თუ მეც ასევე უფლებას მივცემ ჩემს შვილს მრისხანების მომენტში, მაგალითად, სავარძელს ურტყას ხელები, ამით უფრო მეტად ხომ არ გავაღვივებ მასში ბრაზს? ჩვენ ხომ არ გვინდა, უფრო მეტად გავაუარესოთ სიტუაცია და წავახალისოთ ძალადობა?“
ამერიკელი ავტორი ურჩევს მშობლებს, განიხილონ მსგავსი სიტუაციები ერთგვარად, როგორც „ორთქლის გამოშვება“. დაფიქრდით, მაშინ, როდესაც თქვენს შვილს სთავაზობთ, ხელები სავარძელს ურტყას, ყოველი დარტყმის შემდეგ, მისი ემოციები თანდათან სუსტდება და მისი ფიზიკური ენერგიაც მცირდება. ფსიქოლოგები თვლიან, რომ პატარა ბავშვებისთვის ფიზიკური აქტივობა საუკეთესო ხერხია ნეგატიური ემოციებისგან გასათავისუფლებლად. ზოგიერთ ბავშვთა ფსიქოლოგს კაბინეტში სპეციალური ბალიშებიც კი აქვს, რომლებსაც პატარები სიბრაზის აფეთქებისას მუშტებს ურტყამენ. უფროსებიც ხომ გარკვეული ფიზიკური აქტივობებით ცდილობენ სტრესისგან გათავისუფლებას? ისინი დარბიან, ხისტ, უხეშ თამაშებს თამაშობენ და ამით დაგროვილი ნეგატიური ენერგიის განმუხტვას ახდნენ. რა თქმა უნდა, გაბრაზებული უფროსები, საკუთარ დაძაბულობას სიტყვების მეშვეობითაც არანაკლები ინტენსივობით გამოხატავენ. პატარები, სხეულს უფრო მეტი მოქნილობით იყენებენ, რადგან მათთვის მეტყველება ჯერ მხოლოდ დამხმარე ინსტრუმენტია. თანდათან ასაკთან ერთად ბავშვები სწავლობენ საკუთარი ბრაზის სხვადასხვა ხერხით გამოხატვას. მათ შორის ხატვით, საუბრით.
განრისხებული ბავშვი ზოგჯერ, ველურ ცხოველს ემსგავსება. მისი მრისხანება შიშისმომგვრელია უფროსებისთვის, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება თავის მოტყუება. ამ დროს ბავშვი თავად არის შეშინებული და სწორედ ამიტომ ხდება უკონტროლო. ის ცდილობს, უფროსებს შეტყობინება გაუგზავნოს: „მე ვერ ვმართავ საკუთარ თავს! მეშინია!“ როდესაც პატარა ვიყავი თავად ვაწყობდი ხმამაღალ სკანდალებს – იხსენებს ავტორი – „ვტიროდი, ვყვიროდი, იატაკზე ვგორაობდი, ფეხებს ვიქნევდი და ხან რას ვურტყამდი და ხან რას. ეს ისტერიკები საკმაოდ დიდხანს გრძელდებოდა და ამიტომ კარგად მახსოვს. ამ ყველაფრის მიზეზი რაიმეს მიღება არ იყო, მე უბრალოდ დაბნეული და შეშინებული ვიყავი. ემოციები ისე მაწვებოდა, რომ თავდაპირველი საბაბი სრულიად აღარ მახსენდებოდა. მხოლოდ ის მინდოდა ვიღაც ჩარეულიყო, სიტუაციაზე კონტროლი დაემყარებინა, დავეცავი და საკუთარი თავისგან გადავერჩინე“. მშობლები მზად უნდა იყვნენ, რომ შვილების „გადასარჩენად“ ბავშვი ფიზიკურად შეაკავონ, რათა მან ვინმე ან რამე არ დააზიანონ. ისევ ჩემს გამოცდილებას გაგიზიარებთ: „ჩემს შვილებთან მრავალი ფიზიკური მეთოდის გამოყენება დამჭირვებია. მათთვის ხელებიც გამიკავებია და ეს ყველაფერი უცხო ხალხის თანდასწრებითაც მომხდარა. სამწუხაროდ, ეკლესიაში კვირის მესაზეც კი იყო ასეთი შემთხვევა.
ზოგ შემთხვევაში უკეთესი იქნება თუ ბავშვს ისეთ ადგილას გავიყვანთ, სადაც ის შეძლებს საკუთარი ემოციის განმუხტვას თავისუფლად და უსაფრთხოდ. მას შემდეგ, რაც ბავშვი დამშვიდდება, მშობლებმა ყურადღება უნდა მიაქციონ მის შიშებსა და ემოციებს.
„არასწორი წესების“ მიხედვით, გაფრთხილება მშობლებს: მხარი დაუჭირეთ, გაამხნევეთ შვილები. ასწავლეთ მათ, რომ არ უნდა ეშინოდეთ საკუთარი ემოციების. თქვენს შვილებს ეჭვი არ უნდა ეპარებოდეთ, რომ მშობლები მუდამ გვერდით იქნებიან და მათ უზრუნველყოფენ უსაფრთხოებას.
სტატია მოამზადა:
ქეთევან კობალაძემ
