დისტანციური სწავლება ჩვენი ყოველდღიურობაა. მეც ვფიქრობ, რომ პირისპირ სწავლება უკეთესია, თუმცა ზოგიერთი საგნის სპეციფიკისა და საჯარო სკოლების რესურსებზე ნაკლები ხელმისაწვდომობის გამო დისტანციურ სწავლებას გარკვეული უპირატესობები აქვს. ეს ეხება რესურსებს. გაცილებით მარტივია სიმულაციების გამოყენება Teams-პლატფორმაზე ჩატარებული გაკვეთილების დროს, ვიდრე პირისპირ სწავლებისას. აქ ჩნდება მეორე დაბრკოლება, ინტერნეტ-სივრცე სავსეა რესურსებით, თუმცა უცხო ენაზეა და მასწავლებლებისთვის ნაკლებად ხელმისაწვდომია. საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლებაში ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს სიმულაციებს, რომლითაც მოსწავლეებს წარმოდგენა ექმნებათ პროცესზე, რომელიც რეალურ დროში რთულად დასაკვირვებელია.
გიზიარებთ ჩემს გამოცდილებას რამდენიმე რესურსთან დაკავშირებით, რომლებიც ეხება ეკოლოგიისა და ბიომრავალფეროვნების საკითხებს და ძალიან ეფექტური აღმოჩნდა მეცხრე და მეთერთმეტე კლასის მოსწავლეებთან მუშაობის დროს. რესურსის გამოყენება შესაძლებელია ფიზიკის გაკვეთილთან ინტეგრირებისას, როცა მუშავდება ენერგიის მუდმივობის კანონი.
სიმულაცია 1: https://bit.ly/3cv1PSq კვებითი ჯაჭვი და ქსელი
ეკოსისტემა არის რთული და ძალიან ფაქიზი კომპლექსი ცოცხალი და არაცოცხალი კომპონენტებისა. ერთი სახეობის დამატება ან გადაშენება მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს სხვა სახეობების შემდგომ ცხოვრებაზე. სიმულაციაში შეგიძლია თავად ააწყო საკუთარი ეკოსისტემა და გამოიკვლიო სახეობების ურთიერთდამოკიდებულება.
სიმულაცია აღწერს კვებით ჯაჭვსა და კვებით ქსელს. მოსწავლე დააკვირდება, როგორ იცვლება კვებითი ჯაჭვის თითოეულ რგოლში ინდივიდების რაოდენობა. ქვედა ნაწილში წარმოდგენილი დიაგრამა იხაზება განსხვავებული ფერის მრუდებით. თითოეული ფერის მრუდი შეესაბამება კონკრეტული სახის ინდივიდებს. მოსწავლეები ინსტრუქციის მიხედვით იმუშავებენ სიმულაციაში და შეავსებენ სამუშაო ფურცელს N 1.
ინსტრუქცია: მუშაობის დაწყებამდე და მონაცემების შერჩევამდე სიმულაცია ასე გამოიყურება (სურ. 1):
თუ აირჩევთ Food Web-ს (სურ.2), მოინიშნება ერთი კონკრეტული კვებითი ჯაჭვი. Run ღილაკზე დაწკაპებით დაიწყება მრუდების ხაზვა. მწვანე ფერით აღნიშნულია მცენარე, ნარინჯისფრით – ბალახისმჭამელი, ცისფრით კი ნაირმჭამელი ინდივიდი.
სურათზე (სურ 3) წარმოდგენილია ნაწილობრივ შევსებული სქემა. ყავისფერ ფონზე დაწკაპებით ჩამოიშლება სამი სახის მცენარე, სურვილის მიხედვით შეარჩევთ მხოლოდ ერთს ან ნებისმიერ ორ ან სამივე ვარიანტს.
საკვების ასარჩევად ჩამოშლით (სურ. 4) სურათზე მოცემულ ველს და აირჩევთ მცენარეს ან ცხოველს, იმის მიხედვით, თუ კვებითი ქსელის რომელ რგოლს ირჩევთ. შესაძლებელია რომ ერთ სახეობას შეურჩიოთ სხვადასხვა საკვები. ყურადღებაა გასამახვილებელი იმაზე, რომ მოსწავლემ გაითვალისწინოს რომელია მცენარიჭამია, რომელი ხორციჭამია და რომელი ნაირმჭამელი ორგანიზმი.
უკვე აიწყო კვებითი ქსელი და სიმულაციის ჩასართავად აწკაპებ Run-ზე (სურ. 5).
მას შემდე, რაც დააწკაპებთ Run ღილაკს (სურ. 6), დაიწყება მრუდების ხაზვა. მოსწავლე დააკვირდება კვებითი ქსელის შემადგენელი ინდივიდების რაოდენობის ცვლილებას. თუ მასწავლებელს სურს, მოსწავლეს აჩვენოს, რომ რაც უფრო მეტი სახის საკვებით იკვებება ინდივიდი, მას გადარჩენის უფრო მეტი შანსი აქვს, ამისთვის კვებითი ქსელის აწყობისას ერთ შემთხვევაში სთხოვეთ რგოლების რაოდენობა ცვალოს და თავად გააკეთოს დასკვნა.
სიმულაცია 2 – https://bit.ly/2L81Yjy ინსტრუქცია
ბმულის გახსნისას გაიხსნება გვერდი, რომელიც ასე გამოიყურება (სურ. 7).
მწვანე ბურთულის გადაადგილებით შეძლებთ მცენარის რაოდენობის შეცვლას, ლურჯი ბურთულის გადაადგილებით შეიცვლება ლურჯი ინდივიდების რაოდენობა, ნაცრისფერი ბურთულით კი – ნაცრისფერი ორგანიზმების რიცხვი. სიმულაციის ჩასართავად დააწკაპეთ Run Simulation-ს.
სიმულაცია გამოსახავს ეკოსისტემაში კონკურენციას. ლურჯ და ნაცრისფერ ორგანიზმებს სჭირდებათ ერთი საკვები. ამიტომ ერთმანეთის კონკურენტებს წარმოადგენენ.
სიმულაციის დაწყების შემდეგ დაახლოებით ასეთ სურათს მიიღებთ (სურ. 8) სურათზე მარჯვენა ზედა კუთხეში წარმოდგენილია გრაფიკი, სადაც გამოსახულია ინდივიდების რაოდენობა თაობების განმავლობაში
დანართი 1-ში წარმოდგენილია ენერგიის, რიცხვთა და ბიომასის პირამიდებთან დაკავშირებულ სიმულაციაში მუშაობის ინსტრუქციები.
დამხმარე საკითხავი მასალა შეგიძლიათ იხილოთ ბმულებზე:
კვებითი ჯაჭვები და ქსელები – https://bit.ly/3r4LD14;
ენერგიის ნაკადი – https://bit.ly/3r6hMW1;
პროდუცენტები – https://bit.ly/3o3o2vQ;
კონსუმენტები და რედუცენტები – https://bit.ly/3KLamzz.
