გახსოვთ როდის გაიგეთ, რომ არსებობდა საშინელება სახელად ფაშიზმი, რომელმაც ათასობით ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა ჩვენს დაბადებამდე რამდენიმე ათწლეულის წინ? მე მახსოვს პატარა წიგნიდან უწყინარი სათაურით “ანა ფრანკის დღიური”. მაშინაც ისეთი ცხელი ზაფხული იყო, როგორც წელს, როცა ჩემზე რამდენიმე წლით უფროსი გოგოს ნაწერები ჩამივარდა ხელში. სიცხეზე მეტად ის შიში მაწუხებდა, რომლის ქვეშაც ანა თავის ამბებს ჰყვებოდა. ის ბრძოლისუნარიანობა და სიცოცხლის სიყვარული მაოცებდა, რომელიც ფაქტობრივად განწირულ ადამიანს ჰქონდა.
ის თუ გახსოვთ, როდის გააცნობიერეთ, საბჭოთა კავშირი ბოროტების იმპერია რომ იყო? მე ძალიან პატარა ვიყავი, ბაბუა მიყვებოდა ხოლმე ამბავს, როგორ დახვრიტეს მამამისი მაშინ, როცა მეცხრე კლასში იყო, როგორ მოუწია სკოლის მიტოვება, სწავლაზე უარის თქმა და მრავალშვილიანი დედის დასახმარებლად რკინიგზის მუშად მუშაობის დაწყება ექიმობაზე მეოცნებე წარჩინებულ მოსწავლეს. მერე დედამ ამიხსნა, რომ არა მხოლოდ ბაბუამისი, არამედ ასეთი ათასობით ადამიანი შეიწირა 37-38-მა წლებმა.
ცოტა მოგვიანებით იმასაც მივხვდი, რომ საბჭოთა კავშირი და რეპრესიები ჩვენი ჩრდილოელი მეზობლის გამო დატრიალებული ერთადერთი ტრაგედია არ იყო და ის მის შექმნამდე და მისი დაშლის შემდეგაც მხოლოდ უბედურების მომტანი იყო ჩვენი ქვეყნისთვის. სხვა ვერაფრით აიხსნება გიორგიევსკის ტრაქტატიდან დღემდე სხვადასხვა ადგილას დატოვებული რუსული ჩექმისა და ტანკის კვალი.
ამავეს ვფიქრობდი, როცა ვკითხულობდი რუსების მიერ უღელში შებმული ქალების ამბებს და მაშინაც, როცა ასევე ცხელ აგვისტოში რამდენიმე წლის წინ ცეცხლში გახვეულ გორში გავიარე.
მიუხედავად იმისა, რომ რასიზმსა და ფაშიზმს დღემდე გამართლებას ვერ ვუძებნი, ვთვლი, რომ ჩემი დამოკიდებულება რუსეთის იმპერიის მიმართ ლეგიტიმურია ჩვენს ქვეყანაში გაბმული მავთულხლართებისა და იმ მოვლენების ფონზე, რაც ყოველდღიურად ვითარდება მაგალითად უკრაინაში. მაგრამ ახლა იმაზე არ ვწერ, რა ზიანს აყენებს რუსეთის პოლიტიკა მსოფლიოს და არც იმაზე, საბჭოთა რეჟიმს მეტი ემსხვერპლა თუ ფაშისტურ გერმანიას, ახლა სხვადასხვა რეჟიმების მსხვერპლების მიმართ დამოკიდებულებაზე ვწერ.
ზაფხულში რამდენიმე დღით ქვიშხეთში ვიყავით დასასვენებლად. ერთ-ერთ წინა წერილში ვწერდი კიდეც, აქ სიზარმაცე კარგად დამკვიდრებული პერსონაჟია–მეთქი. ქვიშხეთი ერთი ჩვეულებრივი სოფელია, განსაკუთრებული ჰაერით და სოფლის თავში “მწერლებით”. ასე ეძახიან ადგილობრივები ადგილს, სადაც საბჭოთა კავშირის დროიდან მწერალთა სახლის ანგარიშზე არსებული კოტეჯები დგას. ამბობენ, აქედან აიყვანეს მიხეილ ჯავახიშვილი 1937 წელსო. ამავე ეზოშია სახლი, სადაც დიმიტრი ყიფიანმა საქართველოში ცხოვრების ბოლო წლები გაატარა და სადაც ახლა მუზეუმია განთავსებული.
აი, ამ დიმიტრი ყიფიანის სახლი დგას შუაგული ქართლის ერთ პატარა სოფელში, დანგრევის პირას მისული, მოუვლელი, უკაცრიელი. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა მცხოვრები ან დამსვენებელი, ზაფხულის საღამოებს სწორედ ამ სახლის ეზოში ატარებს, არავინ ინტერესდება სახლის ბედით, არავის ეხამუშება მოუვლელი რელიქვიები, არავინ ინტერესდება მუზეუმში დაცული ნივთებით და ამბებით.
ერთი ეგაა, მოზარდები აწერენ ხოლმე თავიანთ სახელებს დანგრეულ კედლებს.
სწორედ ასეთი სახლების დანგრეული კედლები, სათანადოდ შეუსწავლელი გმირები და ისტორიის გაკვეთილების იგნორირებაა ის, რაც ალბათ უფრო განვითარებული სამყაროსგან განგვასხვავებს. სხვადასხვა რეჟიმების მსხვერპლების ცხოვრების არცოდნა და დაუფასებლობა გვიშლის ხელს, გავიაზროთ ამ რეჟიმების სიმძიმე, შავს შავი დავარქვათ, თეთრს – თეთრი. სწორედ ამიტომ არსებობს ალბათ ჩვენში კიდევ ხალხი, რომლებიც თვლიან, რომ მაგალითად სტალინი კარგი კაცი იყო, რომ ჩვენ უნდა ვიამაყოთ მისი ქართველობით, შევინარჩუნთ მისი ძეგლები. ალბათ, სწორედ ამიტომ გვგონია, რომ მტერთან შეიძლება თბილად ლაპარაკი და ა.შ.
ჩვენზე განვითარებული სამყარო დიდი ხნის წინ მიხვდა, რომ უკეთესი მომავლისთვის აუცილებელია წარსულის სათანადოდ გააზრება, შესაბამისი დასკვნების გამოტანა, შეცდომების აღიარება, გმირების დაფასება და ბოროტების დაგმობა. სწორედ ამიტომ არსებობს, მაგალითად, ფაშიზმის მსხვერპლთა მემორიალები, რეჟიმის მსხვერპლების კარგად მოვლილი მუზეუმები და ამიტომ დადის იქ ყოველდღიურად ათასობით ადამიანი. ისევ ანა ფრანკს რომ დავუბრუნდეთ, რომელიც ალბათ ყველაზე პოპულარული 15 წლის გოგონაა და რომლის ამბავსაც ერთნაირი ინტერესითა და თანაგრძნობით კითხულობენ მსოფლიოს სხვადასხვა წერტილში, მის თავშესაფარს, სადაც დღიური იწერებოდა, ყოველდღიურად ათასობით ადამიანი სტუმრობს.
შთამბეჭდავია არა მხოლოდ ამსტერდამში არსებული მუზეუმი, არამედ მისი ოფიციალური ვებგვერდიც, სადაც ბევრ სხვა რამესთან ერთად შეგიძლია დაინახო კონტრასტი ანასდროინდელ და ახლანდელ ამსტერდამს შორის, 3დ ფორმატში დაათვალიერო სახლის თითოეული ოთახი, გაიცნო მის დღიურში ხსენებული ყველა ადამიანი. მოკლედ, ნამდვილი საგანძურია.
ამის შემდეგ ორმაგად მძიმეა იმის გააზრება, როგორ ვიქცევით ჩვენ, როგორია სხვადასხვა რეჟიმების მიერ დახოცილი ადამიანების მემორიალური ადგილები?
