განმავითარებელი შეფასებისთვის შესაფერისი ადაპტირებული დავალებების ნიმუშები და შეფასების კრიტერიუმები

I ნაწილი

ნებისმიერი შეფასების, მათ შორის, განმავითარებელი შეფასების მიზანია, ნათელი მოჰფინოს იმას, რა ისწავლა მოსწავლემ, როგორ ისწავლა და როგორ იყენებს ნასწავლს. ჩვეულებრივ, საგაკვეთილო საქმიანობაში მასწავლებელი განმავითარებელი შეფასებისათვის აქტიურად ეყრდნობა სახელმძღვანელოში წარმოდგენილ დავალებებს. მაგრამ, თუ დავალებად დიდი მოცულობის ტექსტია და მოსწავლისთვის ძნელია მოცულობითი ინფორმაციის გადამუშავება და ცნებებზე მუშაობაც უჭირს, მაშინ მასწავლებელი მას სთავაზობს ადაპტირებულ ტექსტს და დავალებებს და თან ისე, რომ არ დაზარალდეს მოსწავლის კითხვის, წერის, მოსმენილი ინფორმაციის გაგებისა და გამოყენების უნარები. ამ დროს:

• ტექსტი და დავალების პირობა მარტივი ფრაზების, მოსწავლისთვის ნაცნობი სიტყვებისა და მოკლე წინადადებების სახითაა ჩამოყალიბებული (ტექსტი შემოკლებულია და გამარტივებული);
• მოსწავლეთა ნაწილი მუშაობს ჩვეულებრივ ტექსტზე და დავალებებზე, ნაწილი – განსხვავებულ, ადაპტირებულ ტექსტებსა და დავალებებზე;
• დავალების მიზნები, შეფასების კრიტერიუმები და სააზროვნო უნარები კი ერთი და იგივე რჩება.

მაგრამ ადაპტირებული დავალებების შედგენას განსაკუთრებული ძალისხმევა სჭირდება. ამ დროს ყურადღება ეთმობა ადაპტირებისათვის აუცილებელი ისეთი კომპონენტების გამოყენებას, როგორიცაა: დავალების ფორმა, დავალების მოცულობა, შესრულების ფორმა და შესრულების პირობა.

განმავითარებელი შეფასებისთვის შესაფერისი ადაპტირებული დავალებების ნიმუშები

საფეხური – საბაზო; საგანი – ისტორია; კლასი –VII; თემა: ძველი აღმოსავლეთი

მკვიდრი წარმოდგენები: პირველი სახელმწიფოები დიდი მდინარეების გასწვრივ ჩამოყალიბდა; უძველესი ცივილიზაციების ჩამოყალიბება ძველი აღმოსავლეთის ხალხებს უკავშირდება.

განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტი: „მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარის განსაზღვრის კითხვარი „რა შემიძლია მე?!“ (კრიტერიუმები: მე შემიძლია ვიპოვო… მე შემიძლია განვმარტო… მე შემიძლია განვასხვავო… მე შემიძლია ავხსნა… მე შემიძლია ვიპოვო შესაბამისობა… მე შემიძლია გავაკეთო… მე შემიძლია დავაკავშირო…).

მასწავლებლის მითითებით, გაკვეთილზე მოსწავლე მუშაობს მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ ადაპტირებულ სავარჯიშოებზე, ავსებს „მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარის განსაზღვრის კითხვარს „რა შემიძლია მე?!“, ხოლო მასწავლებელი, მუშაობის პროცესში, მყისიერად აწვდის მოსწავლეს განმავითარებელი ხასიათის უკუკავშირს.

ადაპტირებული დავალების ნიმუში N1

საკითხი: „რატომ გაჩნდა პირველი სახელმწიფოები მდინარის პირას?“

შეფასების ინდიკატორი: მოსწავლე გამოკვეთს ძველი აღმოსავლეთისათვის დამახასიათებელ ნიშნებს; ახდენს მიღებული მასალის ინტერპრეტირებას, მსჯელობს და მასალებს ერთმანეთს ადარებს  (ისტ.საბ.1; 2; 3; 7; 9 )

სააზროვნო უნარების დონე: გაგება/გააზრება; გამოყენება

გაკვეთილის მიმდინარეობა – მოსწავლე, მასწავლებლის მითითებით და ძირითადი საგაკვეთილო აქტივობების პარალელურად, ეტაპობრივად მუშაობს მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ შემდეგ ადაპტირებულ სავარჯიშოებზე:

სავარჯიშო N1: მოცემულ ილუსტრაციებზე დაყრდნობით აღწერე: ა) ძველი აღმოსავლეთის ხალხის სამეურნეო საქმიანობა; ბ) გამოყავი ძველ ეგვიპტესა და შუმერში ცივილიზებული საზოგადოების ჩამოყალიბების ხელშემწყობი პირობები; გ) მოცემულ ილუსტრაციებზე დაყრდნობით იმსჯელე, რატომ უწოდებდნენ ძველ ეგვიპტესა და შუმერს „სამდინარო ცივილიზაციას“?

სავარჯიშო N2: მოცემულ სქემაზე წელიწადის დროებს მიუწერე სახელები; წელიწადის დროებს მიუსადაგე ძველი აღმოსავლეთის ხალხის სამეურნეო საქმიანობასთან დაკავშირებული ცნებები: ხვნა, თესვა, მოსავლის აღება, ნილოსის ადიდება, მშრალი სეზონი, წვიმიანი სეზონი.

სავარჯიშო N3: ახსენი ლოგიკური კავშირები ქვემოთ მოცემული ჯაჭვის რგოლებს შორის ისე, რომ გამოიყენო შემდეგი ცნებები და ტერმინები: სარწყავი მიწა, უდაბნო, შლამი, ნილოსი, ტიგროსი, ევფრატი, ვაკე, შუმერი, ეგვიპტე, სოციალური ფენა, მოხელე, მეთემეები, მეფე-ფარაონი, მთავარი მოხელე, მონები. მიღებული დასკვნები ჩაწერეთ შესაბამის უჯრაში.

მოსწავლე მოცემულ მასალებზე დაყრდნობით პოულობს ლოგიკურ კავშირებს ცალკეულ ცნებებს შორის; განსაზღვრავს ძველი აღმოსავლეთის ხალხის სამეურნეო საქმიანობას და აღწერს მას; გამოთქვამს მოსაზრებას, რა კავშირია განვითარებულ მეურნეობასა და სახელმწიფოს ძლიერებას შორის; აკეთებს ლოგიკურ დასკვნას, რატომ გაჩნდა პირველი სახელმწიფოები მდინარის პირას“.

გაკვეთილის დასასრულ მოსწავლე ავსებს მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარის განსაზღვრის კითხვარს „რა შემიძლია მე?!“ და მასწავლებლისგან შესაბამის უკუკავშირს იღებს.

ადაპტირებული დავალების ნიმუში N2

საკითხი: „როგორ იმართებოდა სახელმწიფო?“

შეფასების კრიტერიუმი: მოსწავლე გამოკვეთს ძველი აღმოსავლეთისათვის დამახასიათებელ ნიშნებს; ახდენს მიღებული მასალის ინტერპრეტაციას, მსჯელობს, აანალიზებს და ადარებს ინფორმაციებს (ისტ.საბ.1; 2; 3; 7; 9 )

სააზროვნო უნარების დონე: გაგება/გააზრება; გამოყენება; ანალიზი

გაკვეთილის მიმდინარეობა – მოსწავლე, მასწავლებლის მითითებით, ძირითადი საგაკვეთილო აქტივობების პარალელურად, ეტაპობრივად მუშაობს მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ ადაპტირებულ სქემაზე – „პირამიდული ეგვიპტე“ – და პასუხებს დაიტანს შესაბამის ადგილზე:

დავალების თითოეული ეტაპი შეასრულე ცალ-ცალკე: 1.  ვიზუალური მასალის მიხედვით აღწერე ძველი ეგვიპტის თითოეული სოციალური ფენის საქმიანობა; 2.  რამდენ ფენად იყოფოდა იმდროინდელი საზოგადოება? 3.  სახელმძღვანელოს ტექსტში იპოვე თითოეული მათგანის შესაფერისი სახელწოდება; 4.  სახელმძღვანელოს ტექსტში იპოვე მინიშნება, რას ნიშნავს ტერმინი „ნომი“? 5.  შენი აზრით, როგორ და ვისი დახმარებით უნდა ემართა ფარაონს ეგვიპტე? სახელმძღვანელოს ტექსტში იპოვე შესაბამისი მინიშნება. 6.  რა იყო საჭირო სახელმწიფოს სამართავად? პასუხები: ——————————-

მოსწავლე მუშაობს სქემაზე, აანალიზებს მას, ადარებს ერთმანეთს სქემისა და სახელმძღვანელოს ტექსტისგან მიღებულ ინფორმაციას და პასუხობს კითხვებს.

გაკვეთილის დასასრულ მოსწავლე ავსებს „მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარის განსაზღვრის კითხვარს „რა შემიძლია მე?!“ და იღებს მასწავლებლისგან შესაბამის უკუკავშირს.

ადაპტირებული დავალების ნიმუში N3

საკითხი – „როგორ გახდა აქემენიანთა სპარსეთი სახელმწიფოების და ხალხების დაპყრობის, ადმინისტრაციული, სახელმწიფო მმართველობის, სამხედრო და რელიგიური რეფორმების გატარების შედეგად ძველი აღმოსავლეთის პირველი სახმელეთო იმპერია“

მოსწავლემ უნდა შეძლოს: ისტ. საბ. 2;4;7; 9; 11

სააზროვნო უნარების დონე: გაგება, გააზრება, გამოყენება

გაკვეთილის მიმდინარეობა – მოსწავლე, მასწავლებლის მითითებით და ძირითადი საგაკვეთილო აქტივობების პარალელურად, ეტაპობრივად მუშაობს მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ ადაპტირებულ ტექსტზე „დარიოს I-ის რეფორმები“ – და ასრულებს რუკასთან დაკავშირებულ დავალებებს:

დავალება:

1. წაიკითხე ქვემოთ მოყვანილი ტექსტი დარიოს I-ის რეფორმის შესახებ;

ა) ამოიწერე ტექსტიდან დარიოს I-ის დროინდელი საგადასახადო სისტემის თავისებურებები (არანაკლებ ოთხი ნიშანი);

ბ) განსაზღვრე: რატომ განახორციელა დარიოს I-მა ფულადი რეფორმა? შენი აზრით, რატომ დააკისრა გადასახადი დარიოს I-მა შემოერთებულ, დაპყრობილ მიწებზე არსებულ ტაძრებს? დარიოს I-მა გაატარა სახელმწიფო მმართველობის რეფორმაც. შენი აზრით, რა კავშირი უნდა არსებობდეს დარიოსის საგადასახადო სისტემის რეფორმასა და სახელმწიფო მმართველობის რეფორმას შორის? დარიოს I-მა გაატარა სამხედრო რეფორმაც. როგორ ფიქრობ, რატომ დაჭირდებოდა დარიოსს სამხედრო რეფორმის გატარება საგადასახადო რეფორმის პარალელურად? „იმპერიული ხელისუფლებისათვის“ დამახასიათებელ რომელ ნიშანს ხედავ დარიოსის რეფორმაში?

2. დააკვირდი რუკას „ძველი სპარსეთის (აქემენიანთა) სახელმწიფო“ და გაასიტყვე ის;
3. შენი აზრით, რა მოვალეობა ექნებოდა ცალკეული მხარეების მმართველ სატრაპებს?
4. უკვე არსებული ცოდნისა და რუკის გამოყენებით განსაზღვრე, რატომ უწოდებდნენ აქემენიანთა სპარსეთს „პირველ სახმელეთო იმპერიას?“

მოსწავლე:

• გასაზღვრავს დარიოს I-ის საგადასახადო სისტემის პირველ, მეორე, მესამე და მეოთხე თავისებურებას, ფულად/საგადასახადო რეფორმის მიზანს და პასუხებს ჩაწერს შესაბამის უჯრაში;
• გამოთქვამს მოსაზრებას, რატომ დააკისრებდა გადასახადს დარიოს I შემოერთებულ, დაპყრობილ მიწებზე არსებულ ტაძრებს და რატომ დასჭირდებოდა სპარსეთის მეფეს სამხედრო რეფორმის გატარება;
• პოულობს ლოგიკურ კავშირს დარიოს I-ის საგადასახადო სისტემის რეფორმასა და სახელმწიფო მმართველობის რეფორმას შორის;
• იყენებს რუკაზე არსებულ ინფორმაციას და პასუხობს კითხვას – რა მოვალეობები ექნებოდათ სატრაპებს და რატომ იყო აქემენიანთა სპარსეთი „პირველი სახმელეთო იმპერია“.

გაკვეთილის დასასრულ მოსწავლე ავსებს „მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარის განსაზღვრის კითხვარს – „რა შემიძლია მე?!“ და მასწავლებლისგან იღებს შესაბამის უკუკავშირს.

დავალებების ადაპტირება ხელს უწყობს გაკვეთილზე მოსწავლეების პროდუქტიულობას, ჩართულობას, სწავლის შედეგების მიღწევას, რეალურად ორიენტირებულია მოსწავლეთა ზრდა-განვითარებაზე და წარმატებით გამოიყენება საგაკვეთილო პრაქტიკაში.