„განსხვავებული არ ნიშნავს ცუდს, უბრალოდ იგივე არ არის“, – ამბობს ფილმის მთავარი გმირი მოზარდებისთვის საყვარელ ერთ-ერთ სერიალში „ენი“. იგი განსხვავებულობას ჯილდოდ მიიჩნევს და არა დისკრიმინაციის საგნად.
ბოლო დროს მეტად აქტუალური და საჭირო ხდება ისეთ თემაზე საუბარი, როგორიცაა, სოციალური და სამოქალაქო კომპეტენცია, რაც თავის მხრივ გულისხმობს კომუნიკაციას, შემოქმედებითობასა და ტოლერანტობას; აგრეთვე – საზოგადოებაში არსებული ფასეულობების, ნორმებისა და წესების ცოდნას, მათ დაცვას. ხელს უწყობს პიროვნული პოტენციალის განახლება-განვითარებას, პასუხისმგებლობის გრძნობის გაღვივებასა და სითამამეს გადაწყვეტილებების მიღებისას.
სამოქალაქო კომპეტენციის ჭრილში შეიძლება განვიხილოთ ისეთი პრობლემური საკითხი, როგორიცაა დისკრიმინაცია.
დისკრიმინაცია ლათინური სიტყვაა და განსხვავებას ნიშნავს, უფრო კონკრეტულად კი ვინმესთვის უპირატესობის მინიჭებას რაიმე ნიშნით ან პირიქით – ადამიანის უფლებების შეზღუდვას სხვადასხვა ნიშნით, მაგალითად, კანის ფერის, ეროვნების, სქესის, რელიგიის, ენის, საცხოვრებელი ადგილის, ასაკისა და სხვა ნიშნით.
ნებისმიერ დასაბუთებას მოკლებული უარყოფითი დამოკიდებულება ადამიანების მიმართ, მათი ფიზიკური და გარეგნული მდგომარეობიდან გამომდინარე დისკრიმინაციად ითვლება.
ქვეყანა ვალდებულია პატივი სცეს თავის ტერიტორიაზე მყოფი ნებისმიერი ადამიანის უფლებებს, მიუხედავად რასისა, კანის ფერისა, სქესისა, ენისა, რელიგიისა, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული ან სოციალური წარმომავლობისა, საკუთრებისა, მოქალაქეობისა.
გაცნობიერებულად თუ გაუცნობიერებლად მსგავს ფაქტებს ხშირად ვაწყდებით ბავშვებშიც. ალბათ არაერთხელ მოგვისმენია ისეთი უხეში გამოთქმები, როგორიცაა, „მსუქანა“, „აყლაყუდა“,„რა გოგოსავით ტირი, ბიჭი არა ხარ?“ , „მე რა ზანგი ვარ?“ „შენ გოგო ხარ და საკლასო ოთახის მოგვა შენ გევალება“ და სხვა. ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ ამ საკითხზე მუშაობა მასწავლებელმა სწავლების პირველივე წლებიდან დაიწყოს, რათა მოხდეს მოსწავლეთა ინფორმირებულობა და რეალურ ცხოვრებაში დისკრიმინაციის ნიშნების ამოცნობა. მოსწავლემ უნდა იცოდეს, რომ ის თავისუფალი ინდივიდია და არასდროს შეეგუოს დისკრიმინაციულ ქმედებას; გაიაზროს, რომ მსგავსი ფაქტის შემთხვევაში ის ემპათიურად განეწყოს დისკრიმინირებული პირის მიმართ და თუ თავად ვერ გაუმკლავდება მას, დახმარებისთვის მიმართოს უფროსს.
ზემოთ თქმული განმარტებები ზრდასრულისთვის მარტივად გასაგებია, თუმცა ეს ყველაფერი 6-7 წლის ბავშვს შეიძლება უბრალო სიტყვების გროვად მოეჩვენოს. როგორ მივიტანოთ სათქმელი სკოლაში ახალშემოსულ მოსწავლეებამდე, ისე, რომ ეს ყველაფერი მათთვის გასაგები და აღქმადი გახდეს? რა სიტყვებით ვესაუბროთ მოსწავლეებს ისე, რომ თავად შეძლონ ამ ყველაფრის ცხოვრებაში გადატანა? ამისთვის შეიძლება მასწავლებელმა სხვადასხვა ტიპის აქტივობა მოიფიქროს, ან სულაც მათ ერთობლიობას კომპლექსური დავალების სახე მისცეს. ამგვარი დავალების მიზანიც ხომ სწორედ ის არის, რომ მოსწავლემ შეძლოს შესწავლილი საკითხის ყოველდღიურ ცხოვრებაში გადატანა.
გთავაზობთ კომპლექსურ დავალებას, რომლის თემაა „ათვალწუნება, განსხვავებულის მიუღებლობა, უფლებების დარღვევა“. კითხვის სწავლების საწყის ეტაპზე სამიზნე ჯგუფი შეიძლება იყოს, როგორც პირველი, ასევე მეორე კლასის მოსწავლეები.
საკითხი: „მხატვარი ჭიაყელა“ („კარგი სკოლის“ საანბანო წიგნი ასო-ბგერა“ჭ“-ზე);
სამიზნე ცნება:
ტექსტი
ქვეცნება – ტექსტის შინაარსობრივი მხარე
- რა არის ავტორის მთავარი სათქმელი?
- რამდენად და როგორ ახასიათებს პერსონაჟს მისი სიტყვები, აზრები, ემოციები, ქმედებები და დამოკიდებულებები?
- როგორ გავუგო უკეთ პერსონაჟს?
- რა მინიშნებებს უნდა დავეყრდნო პერსონაჟის უკეთ გასაგებად?
- როგორ და რატომ შეიცვალა პერსონაჟი თხრობის განვითარებასთან ერთად?
- რომელი წიგნი, მულტფილმი ან ფილმი გამახსენა ამ ტექსტმა? რა მსგავსებაა-განსხვავებაა მათ შორის?
ქვეცნება – გაგების სტრატეგიები
- როგორ შევძლებ ტექსტის უკეთ გაგებას? რა ხერხები დამეხმარება ტექსტის გაგებაში?
ქვეცნება – გაწაფული კითხვა
- როგორ კითხულობს კარგი მკითხველი?
- როგორ გავიწაფო კითხვაში?
- როგორ გამოვხატო პერსონაჟის/მთხრობლის გრძნობები, ემოციები?
- როგორ მოვახდინო მსმენელზე შთაბეჭდილება?
კომპლექსური დავალება
შექმენი დიორამა, გამოძერწე პერსონაჟები, გამომსახველობითი კითხვით გაახმოვანე შენს დიორამაზე შექმნილი ანიმაცია.
მთავარი კითხვა:
„როგორ გამოვძერწო დიორამისთვის პერსონაჟები ისე, რომ მათში ჩანდეს ტექსტისმიერი გარეგნობა და პერსონაჟთა ემოციების გათვალისწინებით ვკითხულობ თუ არა ტექსტს მსმენელისთვის გასაგებად?“
მუშაობის დაწყებამდე:
- დააკვირდი ტექსტში მოცემულ გარემოს, თუ სად ხდება მოქმედება და ისე მოამზადე დიორამა;
- დააკვირდი პერსონაჟებს, მათ აღწერილობას, ნიშან-თვისებებს და გაითვალისწინე ძერწვის პროცესში;
- დააკვირდი პერსონაჟთა განცდებს და გახმოვანებისას შეეცადე, წაიკითხო შესაბამისი ინტონაციით, ემოციითა და ხმიანობით.
ნამუშევარში კარგად უნდა ჩანდეს:
- პერსონაჟის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებები (ტ.1, მკვ. 1, 3).
ნაშრომის პრეზენტაციისას:
- ტექსტი წაიკითხე შეუფერხებლად და უშეცდომოდ (გაწ.კით 1, მკვ. 1);
- დაიცავი სათანაგასაწადო ინტონაცია, პაუზები და მახვილები (ტ. 1, კით 3, მკვ. 1);
- ინტონაციისა და მიმიკა-ჟესტიკულაციის გამოყენებით წარმოაჩინე გრძნობა ან განწყობა, რომლითაც მთხრობელი და პერსონაჟები წარმოთქვამს სიტყვებს, წინადადებებს (ტ. 1, კით 3, მკვ. 1).
პრეზენტაციის შემდეგ:
- აღწერე შენ მიერ გამოძერწილი პერსონაჟები (ტ 1, მკვ. 1);
- ახსენი, რით ჰგავს იგი მოთხრობის პერსონაჟს, რატომ გამოძერწე ასე და არა სხვაგვარად (ტ.1, მკვ. 1, 3);
- აღნიშნე, რის თქმა უნდოდა ავტორს თითოეული პერსონაჟით, რაზე დაგაფიქრა ამ პერსონაჟმა (ტ.1, მკვ. 2, 4);
- რა ხერხი/სტრატეგია გამოიყენე კითხვაში გასაწაფავად (ტ 1, კით.3, მკვ. 2).
მოსწავლეთა ინტერესის გამოწვევისა და მედიაგზავნილის გააზრების მიზნით მასწავლებელმა მოსწავლეებს შეიძლება შესთავაზოს მოკლე ანიმაციური ფილმების ყურება (დანართი 1), სადაც აქცენტი რამდენიმე დისკრიმინაციულ თუ მიზანშეწონილ ქმედებაზე კეთდება. ჩვენების შემდეგ კი აუცილებელია თითოეული ფილმის განხილვა და მინი-დისკუსიის მოწყობა, სადაც მასწავლებელი მოსწავლეების დამხმარე კითხვებით ნათელს მოჰფენს მედიაგზავნილების მთავარ სათქმელს. გარდა ამისა, პედაგოგს ზოგადი წარმოდგენა შეექმნება თითოეულ მოსწავლეზე, რა დამოკიდებულება და შეხედულება აქვთ მათ საკითხის შესახებ.
ტექსტის სხვა ტექსტთან დაკავშირების მიზნით შეიძლება მოსწავლეები გაეცნონ ისეთ ზღაპარს, როგორიცაა ჰანს კრისტიან ანდერსენის „მახინჯი იხვის ჭუკი“, სადაც გზააბნეული იხვის ჭუკი გარკვეული ტიპის დისკრიმინაციას განიცდის მისი განსხვავებული შესახედაობის გამო. ზღაპარში ისეთი საკითხების ძიება, როგორიცაა, პრობლემის აღმოჩენა და მისი გადაჭრის გზები მოსწავლეს დაეხმარება, ტექსტის მთავარი სათქმელის გამოკვეთასა და უკეთ გააზრებაში.
ვიდრე მასწავლებელი მოდელირებული კითხვით „მხატვარი ჭიაყელას“ ძირითადი ტექსტის კითხვას დაიწყებს, მნიშვნელოვანია, მოსწავლემ იცოდეს ბიოლოგიური ფაქტები ჭიამაიას განვითარების შესახებაც. ამისთვის კი შეიძლება აჩვენოთ პატარა დოკუმენტური ვიდეო, სადაც სთხოვთ მოსწავლეებს, დააკვირდნენ, როგორ ვითარდება ჭიამაია და როგორ უჩნდება მას კოპლები ეტაპობრივად.
დამწყებ მკითხველს მნიშვნელოვან დახმარებას გაუწევს მოდელირებული კითხვა მასწავლებლის მიერ დიდი წიგნის გამოყენებით (შეუძლია მასწავლებელს თავად დაამზადოს მარტივად). ტექსტისმიერი სიტყვების უკეთ წასაკითხად და დასასწავლად კი აქვე შეიძლება შესთავაზოთ ბავშვებს ისეთი თამაშები, როგორიცაა, „ბინგო“ და „ვიბსი“ (იხ. სტატია).
ტექსტი ასევე მოიცავს რამდენიმე სიტყვას, რომლებიც მოსწავლეებისთვის შეიძლება გარკვეული ტიპის დამატებით განმარტებას საჭიროებდეს. სწორედ ასეთი ლექსიკური ერთეულების გასააზრებლად შესთავაზეთ მათ, სიტყვების სკივრიდან შეარჩიონ ერთ-ერთი და შეავსონ „სიტყვის პირამიდა“ (დანართი 2).
ვიდრე მოსწავლე დამოუკიდებლად წაიკითხავს, შეიძლება ტექსტი ინტერმედიაფაილის სახით მისცეთ, რომლის მრავალჯერ მოსმენის შესაძლებლობა ექნება. ეს ხელს შეუწყობს მასალის ვიზუალურად და სმენითად აღქმას, რაც გარკვეულწილად მოსწავლეს გაუადვილებს დამოუკიდებლად კითხვის პროცესსაც.
იმისთვის, რომ მოსწავლემ შეძლოს თითოეულ პერსონაჟზე და მათ ნიშან-თვისებაზე დაკვირვება, აუცილებელია პერსონაჟების გამოკვეთა. ამისთვის კი ვთავაზობთ აქტივობას „გამოიცანი და დაწერე სახელები“. აქვე ვთხოვთ, დაფიქრდნენ, კიდევ ხომ არ ხვდებათ ტექსტში რომელიმე მოლაპარაკე პერსონაჟი, რომელიც დიორამის გასათამაშებლად დასჭირდებათ? თუ – კი, დახატონ და დაწერონ მისი სახელი (მაგ. ჭიამაია, რომელსაც კოპლები არ აქვს) (დანართი 3).
ამის შემდეგ კი შეგიძლიათ მოსწავლეებს სთხოვოთ, გამოძერწონ თითოეული პერსონაჟი ისე, რომ გაითვალისწინონ მათი გარეგნული მახასიათებლები. ასაკობრივი თავისებურებებიდან გამომდინარე, რადგან მათ ხელის ნატიფი მოტორიკა ჯერ კიდევ არ აქვთ საკმარისად განვითარებული, შესაძლებელია, შევთავაზოთ ძერწვის მაგალითები ვიდეოგაკვეთილის სახით (ბმულს აქ ან სხვა ბმულს).
სამოქმედო გარემოსა და პერსონაჟთა განცდების უკეთ გასააზრებლად სასურველია, მოსწავლეები ვამუშაოთ ისეთ აქტივობაზე, როგორიცაა „5 კითხვა“ (დანართი 4 )
მოლაპარაკე პერსონაჟთა დასახელებისა და მათი გამოძერწვის შემდეგ დგება საჭიროება, რომ ტექსტი რამდენიმე მნიშვნელოვან ეპიზოდად დავყოთ და შემდეგ უკვე კადრად ვაქციოთ. კიდევ ერთხელ წავაკითხოთ მოსწავლეებს თითოეული ეპიზოდი და დავეხმაროთ საკვანძო სათაურების მოფიქრებაში. სათაურები ჩავწეროთ გეგმის სახით, რაც შემდეგ დაეხმარება მათ ნაძერწი მასალის საჭიროებისამებრ განლაგებაში.
აქვე მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებელმა კიდევ ერთხელ დამხმარე კითხვების საშუალებით მოსწავლეებს შესთავაზოს „მხატვარი ჭიაყელას“ შედარებითი ანალიზი სხვა ტექსტთან თუ მედიაგზავნილთან შეპირისპირებით.
- რა მსგავსებაა მოცემულ მასალებს შორის?
- რომელიმე პერსონაჟი ხომ არ ჰგავს ერთმანეთს?
- როგორ მოგვარდა პრობლემები აღნიშნულ მასალებში?
- თქვენ ხომ არ გქონიათ მსგავსი შემთხვევა?
მოსწავლეებს მოსწონთ და საკმაოდ საინტერესოდ მსჯელობენ მინი-ქეისებზეც, სადაც აღნიშნული პრობლემური საკითხია წამოჭრილი და მათი მხრიდან საჭიროებს გადაჭრას. ამისთვის შეგვიძლია შევთავაზოთ სხვადასხვა სიტუაციური ანალიზი:
სიტუაცია 1: დაჩი და ერეკლე ეზოში კალათბურთს თამაშობენ. აქვე ახლოს მყოფ ნიასაც მოუნდა თამაში და ბიჭებში გაერია. „მეც მინდა თამაში“ – ამბობს ნია. დაჩი გაკვირვებული მიუტრიალდა და ეუბნება: „ნია, გოგოები კალათბურთს არ თამაშობენ“.
სადისკუსიო კითხვა: შეაფასებდით თუ არა ამ ფაქტს დისკრიმინაციად?
სიტუაცია 2: ნია მეტროთი მგზავრობს, გვერდით ფერადკანიანი გოგონა მიუჯდა. ნიას წინ ხანშიშესული ქალი ზის, რომელიც ანიშნებს, რომ გადაჯდეს. ნია დგება და გვერდით მჯდომი გოგონასგან მოშორებით ჯდება.
სადისკუსიო კითხვა: სწორად მოიქცა თუ არა ნია?
სიტუაცია 3: მასწავლებელმა კლასი ექსკურსიაზე წაიყვანა. ერთ-ერთი სანახაობა მართლმადიდებლური ტაძარია, სადაც მთელი კლასი წირვას უნდა დაესწროს. ტაძარში შესვლაზე უარს ამბობს აჰმედი, რომელიც სხვა რელიგიის წარმომადგენელია. ამის გამო ნია და დაჩი აჰმედს დასცინიან.
სადისკუსიო კითხვა: სწორად ექცევიან თუ არა აჰმედს კლასელები?
ამგვარი განხილვის საფუძველზე მოსწავლეები მარტივად შეძლებენ საანალიზო სქემის შევსებას (დანართი 5)
ბოლოს კი შეიძლება კიდევ ერთხელ განვუმარტოთ მოსწავლეებს ის ნაბიჯები, რომლებიც მათ კომპლექსური დავალების საბოლოო პროდუქტის შექმნაში დაეხმარება.
I ნაბიჯი: ააწყვე დიორამა.
- აიღე პატარა მუყაოს ყუთი და გამოაკარი შიგ ფერადი ფურცლები იმგვარად, რომ მიიღოთ ის გარემო, სადაც ჭიამაიები იმყოფებიან;
- შენი გამოძერწილი პერსონაჟები მოათავსე შენ მიერ გაფორმებულ ყუთში (დიორამა).
II ნაბიჯი: წაიკითხე ტექსტი გამართულად. კითხვისას გაითვალისწინე კრიტერიუმები (დანართი 6).
დავალების წარდგენის შემდეგ შეგიძლიათ, მოსწავლეებს სთხოვოთ თვითშეფასების სქემის შევსება, რაც მათ კიდევ ერთხელ დააფიქრებს დავალების შესრულების პროცესში წარმოქმნილ პრობლემებზე, გადაჭრის გზებზე, საჭიროებებსა და გამოყენებულ საკუთარ შესაძლებლობებზე (დანართი 7).
არ ვიცი – როგორ, მაგრამ მსგავსი დავალებებითა და აქტივობებით იქნებ შევძლოთ და დავაფიქროთ ჩვენი პატარა ადამიანები, რომ – განსხვავებული არ ნიშნავს ცუდს, უბრალოდ იგივე არ არის.
დანართი 1. ანიმაციური ფილმები
https://www.youtube.com/watch?v=qlKpaiHtUao – მეგობრები
https://www.youtube.com/watch?v=Dk2IkWkjFyo -გართობა
https://www.youtube.com/watch?v=a9CZL58m3yc -რაგბი
https://www.youtube.com/watch?v=O1y1MYXHZ6g კალათბურთი
https://www.youtube.com/watch?v=KVmpx-bt_jY
დანართი 2. სიტყვის პირამიდა
დანართი 3. გამიცანი, დაწერე, დახატე
დანართი 4. 5 კითხვა
დანართი 5. პრობლემის სქემა
დანართი 6. გაწაფული კითხვის შეფასების რუბრიკა
დანართი 7. თვითშეფასების კითხვარი
