ახალი წაკითხული მქონდა იურგენ ტორვალდის „კრიმინალისტიკის ასი წელი“, ანდრაშ ბერკეშის „ნიმფიანი ბეჭედი“ და კიდევ ერთი ნათხოვარი, მოცვეთილყდიანი წიგნი, რომლის ავტორსა და სათაურსაც ვერ ვიხსენებ – მზვერავების სახიფათო საქმიანობაზე იყო, მათ ზეადამიანურ გამძლეობაზე. სკოლისთვის იჯარით გადაცემულ ვაშლის ბაღში წაგვიყვანეს და გაშიშვლებულ, გაშავებულ ხეებთან დაგვაყენეს – ამიერიდან მათზე მზრუნველობა ჩვენ, მეცხრეკლსელებს გვევალებოდა. საგანსაც ვსწავლობდით, მეხილეობა ერქვა. და ზამთრის იმ ქარიან დღეს მ.მ. რომ გაჯიუტებულიყო და არ დამხმარებოდა, ჩემი ხისთვის მიწა რომ არ შემოებარა, კიდევ ერთხელ დამრევდა ხელს ყველაფრისგან გაქცევის სურვილი – რაც თავის სხვა მხარეს შებრუნებას მაიძულებდა, ნელ-ნელა მამძიმებდა და მახრჩობდა.
მ.მ.-მ ბარი ხეზე მიაყუდა. დასასვენებლად ჩამოჯდა. იქვე, ცივ მიწაზე.
ვუთხარი, თეატრის მსახიობობა გადავიფიქრე, გულმა უფრო დიდი საქმისკენ გამიწია-მეთქი. წაკითხულ წიგნებზე მოვუყევი, „ინტელიჯენს სერვისის“ საქმიანობაზე, მზვერავების, ჯაშუშების წარმოუდგენელი საფრთხეებით სავსე ცხოვრებაზე. გარდასახვის ხელოვნება იქ ფასდებოდა, თუ ფასდებოდა. და დარწმუნებული ვიყავი, რომ ყველაზე რთული დავალებების შესრულებასაც კი შევძლებდი, ბოლომდე სამშობლოს ერთგული ვიქნებოდი (რომელი სამშობლოს – დიდი ბრიტანეთის? ფიქრებში, ძილის წინ გაწელილ წუთებში სწორედ ბრიტანელების სიმშვიდესა და უსაფრთხოებაზე ვზრუნავდი), წამებას, შიმშილს, წყურვილს გავუძლებდი…
– ვიცი, არ გჯერა, მაგრამ ძალიან ბევრის ატანა შემიძლია, – ვთქვი და შევხედე.
ჩამუქებული სახე ჰქონდა, უკმაყოფილო.
– კაგებეშნიკობა გინდა, გოგო? – მკითხა ბოლოს.
*
წლების შემდეგ, დიდი უშუქობის ხანაში, როცა რუსულ არხზე დევიდ ლინჩის „ტვინ პიქსს“ ვუყურებდი, მეგობარს ხელს არ ვუშვებდი – შეიძლებოდა შუქი ნებისმიერ წუთს ჩამქრალიყო და სერიალიც ყველაზე საშიშ ადგილას გაწყვეტილიყო. მაშინ უკვე ვიცოდი, რომ მშიშარაც ვიყავი და სიბნელეში შვიდთავიანი ურჩხულების დამნახავიც. „ბუები არ არიან ისინი, რადაც ჩანან“, – მეორდება და მეორდება ამ ფილმში. თითქოს არსებითი გამხდარა, რომ ეს მუდმივად გვახსოვდეს, რომ ფეხქვეშ მიწის გამოცლას ყოველ წუთს ველოდეთ.
*
„1945 წელს ჩვენი მშობლები ქვეყნიდან გაემგზავრნენ და ჩვენი თავი იმ ორ კაცს ჩააბარეს, ვინ შეიძლებოდა სულაც ბოროტმოქმედები ყოფილიყვნენ“, – ასე იწყება ბუკერის პრემიის ლაურეატის, მაიკლ ონდააჩის ბოლო რომანი „Warlight“, რომლის სათაურიც ქართულად მეტად პოეტურად თარგმნეს: „ომის წილი სინთლე“. და-ძმას, 14 წლის ნათანიელსა და 16-ს მიტანებულ რეიჩელს ზაფხულის ერთ დილას მშობლები გაუმხელენ, რომ სამუშაოდ ძალიან შორს, სინგაპურში მიდიან, მათ კი ლონდონში ტოვებენ – ცხადია, უმეთვალყურეოდ არა. ეს უცნაური ადამიანები შვილებს სანდოდ დასახულ, თუმცა კი და-ძმისთვის თითქმის უცნობ კაცებს ჩააბარებენ. და რას საქმიანობენ ეს კაცები? რის გადაფარვას ცდილობენ სიტყვებით, ქმედებებით? რამდენად შეიძლებოდა მათი ნდობა, ვისი თითოეული გადაწყვეტილება, თითოეული გაქრობა თუ გამოჩენაც იდუმალებითაა მოცული? კითხვების ძაფი აქ არ წყდება, უფრო დიდი გამოცანისკენ მიდის: ვინ არიან, ბოლოს და ბოლოს, ნათანიელისა და რეიჩელის მშობლები? მართლაც სინგაპურში არიან თუ სადმე სხვაგან? და რა საქმის ერთგულებამ აიძულათ, რომ შვილები უცხო ხალხთან ამდენი ხნით დაეტოვებინათ?
„ომის წილი სინათლე“ საიდუმლოებით, ძნელად პასუხგასაცემი კითხვებით სავსე წიგნია, სადაც ყველა და ყველაფერი გადასხვანაირებული სახით მოჩანს. ხანძარი ბეიკერ-სტრიტზე, საფოლკის სოფლის სახლები, ხამანწკების საჭერი ნავი, ბიბისის რადიოს შაბათის გადაცემა… არაფერია ის, რადაც ჩანს და ამის შესახებ მუდმივად გვაფრთხილებენ, სხვადასხვაგვარად მიგვანიშნებენ.
„ახლა, წლების შემდეგ, როცა ეს ყველაფერი ფურცელზე გადმომაქვს, ისეთი განცდა მეუფლება, თითქოს სანთლის შუქზე ვწერ, თითქოს ქაღალდისა და ფანქრიანი ხელის გარდა, სხვა ყველაფერი ბნელშია დარჩენილი და საერთოდ ვერ ვხედავ“, – ეს ნათანიელის სიტყვებია, იმ აწმყოში აღმოჩენილის, რომელში თავის დასანახადაც წარსულის სურათის აღდგენა, მთავარ კითხვებზე ახალი პასუხების პოვნა დასჭირვებია. პატარა ბიჭი აღარ არის და ხვდება, რომ სიმართლის ბოლომდე გარკვევა, მკაფიო სურათის დანახვა ვერ მოხერხდება. რაღაც სამუდამოდ გაუჩინარდა. რომელიღაც კვალი სასოწარმკვეთად ჩაიკარგა დავიწყებულ წვრილმანებში, სახეშეცვლილი მოგონებების ქარვისფერ შუქში.
*
წლების წინ, ზამთრის იმ გაცრიატებულ დღეს, ვფიქრობდი, რომ მ.მ.-ს იმედი გავუცრუე, წიგნების კითხვით შეპყრობილ, მეოცნებე კლასელზე შექმნილი წარმოდგენა გავუცამტვერე. კმაყოფილიც ვიყავი – ისეთი არა ვარ, როგორადაც ვეჩვენებოდი-მეთქი.
