სკოლაში, სადაც ახლა ვასწავლი, ერთი წლის წინ მეთერთმეტე კლასთან შემცვლელ მასწავლებლად მომიწია შესვლა. პირველი გაკვეთილისთვის კითხვარი შევადგინე. მაინტერესებდა, მოზარდები რას უყურებდნენ, რას უსმენდნენ, რას კითხულობდნენ. მოსწავლეები მეკითხებოდნენ, რატომ მსურდა მათთვის სწვლება, მართლა მასწავლებელი ვიყავი თუ არა. ძალიან ვღელავდი, რადგან მოზარდების ნდობის მოპოვება ადვილი არ არის. კითხვარის შევსებას ზედაპირული დამოკიდებულებით შეხვდნენ, თუმცა გულისხმიერად მოეკიდნენ. სახლში დაბრუნებული საგულდაგულოდ ვეძებდი მითითებულ ფილმებს, მულტფილმებს, მუსიკოსებს. კითხვარის თითოეული გრაფა განმავითარებელი კომენტარებით ავაჭრელე. რამდენიმემ დაწერა, რომ ნიკოლას ჯაარს, ელექტრონული მუსიკის ერთ-ერთ თანამედროვე წარმომადგენელს, უსმენდა. ძალიან გამიხარდა, რადგან ნიკოლას ჯაარს დიდი ხანია ვუსმენ და ჩემს ცხოვრებაში მნიშველოვანი ადგილიც უკავია. 2015 წელს მის შესახებ ინფორმაციის ძიებისას ამოვიკითხე, რომ ბრაუნის უნივერსიტეტში შედარებით ლიტერატურათმცოდნეობის ფაკულტეტზე სწავლობდა. მაშინ აღმოვაჩინე, რომ საკუთარი ინიციატივით სერგო ფარაჯანოვის ფილმისთვის „ბროწეულის ფერი“ ალტერნატიული მუსიკა შეუქმნია. ასე რომ, „ბროწეულის ფერი“ ნიკოლას ჯაარმა, წარმოშობით ჩილელმა მუსიკოსმა, აღმომაჩენინა.
მეთერთმეტეკლასელებს რამდენიმე გაკვეთილი ჩავუტარე. ბოლო გაკვეთილისთვის გადავწყვიტე, ნიკოლას ჯაარის ელექტრონული მუსიკით მათთვის სერგო ფარაჯანოვი და საიათნოვა გამეცნო.
სამი ადამიანის შემოქმედებითი დრო და სივრცე ვარდისფერი სკოლის მზით გაჩახჩახებულ ოთახში გადაიკვეთა. გაკვეთილი სასწავლო წლის მიწურულს დაემთხვა და მხოლოდ რამდენიმე მოსწავლე ესწრებოდა, თუმცა, მგონია, რომ ჩემთვის დაუვიწყარი ემოციები მათთვისაც იმავე ენერგეტიკის მატარებელი აღმოჩნდა. გაკვეთილი საიათნოვას ლექსის „შუაღამის ვარსკვლავივით“ წაკითხვით დავასრულეთ.
ნიკოლას ჯაარი ნიუ-იორკში ცხოვრობს. პირველი ალბომი 2011 წელს გამოუშვა, 2015 წელს კი – მეორე ალბომი, სახელად „ბროწეულები“. ნიკოლას ჯაარი საქართველოში სამჯერ იყო და ქართველ მსმენელს მისი ცოცხლად მოსმენის შესაძლებლობა ჰქონდა.
XXI საუკუნითა და ნიუ-იორკიდან დავიწყოთ. არ ვიცი, როგორ და რატომ დაინტერესდა ახალგაზრდა ნიკოლასი სერგო ფარაჯანოვის ფილმით „ბროწეულის ფერი“. ვფიქრობ, მისი ლიტერატურისადმი დამოკიდებულება იყო მთავარი მიზეზი. საგულდაგულოდ გავეცანი მის ინტერვიუებს, განსაკუთრებით მაინტერესებდა, რას ფიქრობდა ლიტერატურის შესახებ. ერთ-ერთ ინტერვიუში ის წერს, რომ შედარებით ლიტერატურათმცოდნეობაზე შთაგონების მისაღებად სწავლობს, რომ ლიტერატურული თეორიები არის ფილოსოფია, ცხოვრების გზა, ადამიანების ფიქრების კითხვის შესაძლებლობა. მუსიკოსის აზრით, ლიტერატურა და მუსიკა ერთად უფრო მეტია, ვიდრე – ცალ-ცალკე.
გთავაზობთ ნიკოლას ჯაარის ალბომიდან “ბროწეულის ფერი“ ერთ-ერთ მონაკვეთს:
მეთერთმეტეკლასელების გაკვეთილზე დავბრუნდეთ. ისინი ნიკოლას ჯაარს უსმენენ. ვინც არ იცნობს, მასაც მოსწონს ამბავი ჩილელი ბიჭისა, რომელმაც ალტერნატიული მუსიკის სამყაროში თავი გამორჩეული ინდივიდუალიზმით დაიმკვიდრა. მოზარდების სამყაროს დახშული კარი ნელ-ნელა იღება. თანამოაზრეობის განცდა ნამდვილად მომხიბვლელია. ახლა დროა სერგო ფარაჯანოვზე და მედიის განსხვავებულ ფორმაზე – კინოზე ვისაუბროთ.
სერგო ფარაჯანოვმა „ბროწეულის ფერი“ 1968 წელს გადაიღო. ფილმი საიათნოვას ბიოგრაფიას გვაცნობს. სომეხი აშუღი პოეტის როლს სოფიკო ჭიაურელი თამაშობს. „ბროწეულის ფერი“ შედევრად აღიარეს ფედერიკო ფელინიმ, ჟან-ლუკ გოდარმა და მიქელანჯელო ანტონიონიმ.
ლანა ღოღობერიძე ავტობიოგრაფიულ წიგნში „რაც მაგონდება და როგორც მაგონდება“ სერგო ფარაჯანოვის ფილმების „დავიწყებულ წინაპართა აჩრდილებისა“ და „ბროწეულის ფერის“ შესახებ წერს: „[ფილმებს] არავითარი პოლიტიკური მესიჯი არ ჰქონდა, მაგრამ ისეთი გამოსხივება იყო სილამაზისადმი მიდრეკილი თავისუფლების სულისა, რომ უკვე ამით კატეგორიულად უარყოფდა ტოტალიტარული რეჟიმის თვით არსებობის ფაქტს“.
ერთი თავისუფალი სული მეორე თავისუფალი სულის შესახებ კინოს ენით გვიყვება. ფონად საიათნოვას პოეზია ისმის. თავისუფალი სულის აღზრდა კი მასწავლებლისთვის უმთავრესი მიზანია. მშვენიერების დანახვასა და აღქმასაც სწავლება სჭირდება. შესაბამისად, ჩემი მიზანი იყო XXI საუკუნის მოზარდებისთვის, რომლებსაც განსხვავებული ინტერესები აქვთ, მიმეწოდებინა ინფორმაცია ლიტერატურის, კინოს, პოეზიის, საინტერესო ადამიანების შესახებ და ამისთვის ნიკოლას ჯაარის ალტერნატიული მუსიკა გასაღებივით აღმოჩნდა.
გაკვეთილზე ვაჩვენე კადრები სერგო ფარაჯანოვის ფილმიდან „ბროწეულის ფერი“ და ნიკოლას ჯაარის ამ თემაზე შექმნილ მუსიკასაც მოვუსმინეთ. სერგო ფარაჯანოვის შესახებაც ვისაუბრეთ.
ლანა ღოღობერიძე იხსენებს: „ის [სერგო] ქმნიდა მშვენიერებას ყველგან – გადაღების მოედანზე, ციხეში, ყოველდღიურ ცხოვრებაში. მისი ბინა მამადავითზე – ეს იყო სილამაზის უცნაური ოაზისი იმ რაღაც უშნო დასახლებაში, ერთმანეთის მიკრული პატარა-პატარა სახლების გარემოცვაში; ერთი პატარა, ბნელი ოთახი, ისეთივე უსახური, როგორიც ყველა სხვა მის ირგვლივ, მაგრამ ნიჭით დაღდასმული, ანუ შიგნიდან გამონათებული საკვირველი კოლაჟებით, თოჯინებით, კოსტიუმების ესკიზებით, ავტოპორტრეტებით… ყველაფერი ბევრი, მოჭარბებული, ფერადი, აჭრელებული, არა ე.წ. კარგი გემოვნების, არამედ ზღვარს გადასული ფანტაზიის ნაყოფი“.
გაკვეთილის ბოლოს საიათნოვას დროში გადავინაცვლეთ – თბილისში, ერეკლე მეორის საზანდართან. საიათნოვა (არუთინ საიათიანი) ლექსებს სამ ენაზე წერდა – ქართულ, სომხურ და თურქულ ენებზე. თავის ლექსებს მღეროდა და ერეკლე მეფესთან მეგობრობდა. როგორც ხდება ხოლმე, სამეფო კარზე ჭორები აუგორებიათ და მეფისა და პოეტის მეგობრობაც მოუშლიათ. საიათნოვა ბერად აღკვეცილა და აღა-მაჰმად-ხანის შემოსევისას დაღუპულა. სომეხი პოეტი თბილისში, სურბ გევორქის ეკლესიაშია დაკრძალული.
გაკვეთილისთვის მისი ლექსი „შუაღამის ვარსკვლავივით“ შევარჩიე. თაბახის ფურცლებზე ამოვბეჭდე და მეორე გვერდზე დავურთე სურათებად გაცოცხლებული სიტყვები – სანთური, ქამანჩი, ჯეირანი, ჯადვარი, ყალამი, ჯიხვი, ჯეირანი.
ლექსის მთავარი მოტივი მიუწვდომელი სიყვარულია. ლირიკული პერსონაჟის დამოკიდებულება საყვარელი ადამიანისადმი ერთდროულად აგავსებთ სევდითა და მშვენიერებით. თუ პოეტის ანასადმი იდუმალი სიყვარულის შესახებ წაგიკითხავთ, ლექსის ლირიკული გმირის ხმა საიათნოვას ხმასთან გაიგივდება.
ლექსის სურათ-ხატებად გაცოცხლება მძაფრი, დინამიკური განცდებით გავსებს. პოეტს ცაზე აკიაფებული შუაღამის ვარსკვლავი აგონებს საყვარელ ადამიანს, რომელიც ელვის უსწრაფესად იცვლის სახეს და მთელი სამყარო სატრფოს არსებით არის ავსებული – ვარდი, ყანა, ხორბლის თავთავი, მთა, სანთური, ქამანჩი, მერე წარმოსახვა კიდევ უფრო მძაფრდება და სიყვარული ჯეირნად მოგვევლინება. ბოლო სტრიქონები ესთეტიკურ ტკბობასთან ერთად ფილოსოფიურ აზრს იძენს – ის, ვინც უყვარს, ყველგან მყოფი და სევდით ამვსებია:
„ჯიხვისავით თოვლიან მთას შაიცვლი,
ღრუბელსავით სავსე წვიმას ჩაიცლი,
ჯეირნივით მინდორში არ მაიცლი,
ერთ წუთაზედ ათას ფერად გაიცვლი
ვინც რომ გნახამს, ნაღველი ხარ, ვაში ხარ!“
ბოლო დროს სოციალურ ქსელში გამართულ დისკუსიას გავიხსენებ. წერდნენ, როგორი მნიშვნელოვანია, მოზარდებს ვასწავლოთ ცალმხრივი სიყვარულის დროს ემოციების მართვა და ჩვენგან საკუთარი ნებით წასული ადამიანის მშვიდად გაშვება. ვფიქრობ, საიათნოვას ლექსი „შუაღამის ვარსკვლავივით“ შეგვიძლია საილუსტრაციოდ გამოვიყენოთ. ლექსის მიხედვით, ცხადია, რომ ლირიკული პერსონაჟის სიყვარული მასთან არ არის, თუმცა, ამ ლექსის მთავარი ღირებულება და მშვენიერება სწორედ პოეტის საყვარელი ადამიანისადმი გამჟღავნებულ დამოკიდებულებაშია.
ერთი გაკვეთილისთვის საკმაოდ მსუყე მასალა დაგვიგროვდა. რადგან ერთად ყოფნისთვის სხვა დრო აღარ გვექნებოდა, ნიკოლას ჯაარი, სერგო ფარაჯანოვი, საიათნოვა გავიცანით, მოვუსმინეთ მუსიკას, წავიკითხეთ ლექსი, დავაკვირდით სიტყვებს, ვიმოგზაურეთ დროსა და სივრცეში, ერთი მედიიდან – მეორეში.
სამივე ხელოვანის შემოქმედებას აერთიანებს ფიქრი მშვენიერებაზე, სამყაროზე, სიყვარულზე, ქმედებაზე. წარმოვიდგინოთ საიათნოვა, რომელიც ფანდურზე, სანთურზე ან ქამანჩაზე უკრავს და თან თავის ლექსებს მთელი არსებით მღერის. სერგო ფარაჯანოვმა შესაძლებლობა მოგვცა წარმოსახვის გაცოცხლების და XVIII საუკუნის მისტიციზმი სიურეალისტურ, გაჩერებულ კადრებად ასახა, ნიკოლას ჯაარმა კი ელექტრონული მუსიკით საიათნოვას ცხოვრების, ლექსების მისტიციზმი კიდევ უფრო მძაფრად წარმოაჩინა. თბილისი გახდა მულტიკულტურული გადაკვეთის ადგილი და ამ სამი ხელოვანის დამოკიდებულებების გასააზრებლად მოსწავლეებთან ერთად ვაჟას წერილის „კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი“ წაკითხვა მომდევნო ნაბიჯი იქნებოდა.
ასე რომ, მაძიებლობა და მრავალფეროვანი აქტივობების მოფიქრება გრძელდება ერთი მთავარი მიზნით – მოზარდების სამყაროს მყარ დასაყრდენად ვაქციოთ ლიტერატურა და ხელოვნება.
