მუსიკა არის პირდაპირი და ძლიერი ემოციური ზემოქმედების ხელოვნება, რომელიც წარმოუდგენელ შესაძლებლობებს ასტიმულირებს ადამიახლის დამატებაანის შემოქმედებითი უნარის განვითარებისთვის, განსაკუთრებით კი -სკოლამდელ ასაკში. მუსიკა ემსახურება ურთიერთგაგებას, აღვიძებს პოზიტიურ გრძნობას. ის თან ახლავს და აყალიბებს ადამიანის პიროვნებას მთელი სიცოცხლის განმავლობაში.
თუმცა მუსიკას არ შეუძლია, ყველა მსმენელზე ერთნაირი ძალით მოახდინოს გავლენა. თითოეული ბავშვი თავისებურად ამჟღავნებს მუსიკისადმი ინტერესს და მისწრაფებას, რაც გამოიხატება იმით, რომ ის უპირატესობას ანიჭებს რომელიმე კონკრეტულ მუსიკალურ ჟანრს, უსმენს საყვარელ ნაწარმოებებს. ბავშვს ვასწავლით წერას, კითხვას, ხატვას… ასევე უნდა ვასწავლოთ მას მუსიკის ყურადღებით მოსმენა, ამოცნობა, შეფასება, ვასწავლოთ ამ ლამაზი, თავისებური ენის გაგება.
ასაკთან ერთად იცვლება და ვითარდება მუსიკალური გემოვნება, ჩნდება მუსიკასთან მუდმივი კომუნიკაციის მოთხოვნილება, მუსიკალური გემოვნება უფრო დახვეწილი და მრავალფეროვანი ხდება.
ჩვილი აღიქვამს დედის მიერ ნამღერ იავნანას. დედის ხმა, იავნანას მელოდია, სამუდამოდ რჩება მის მეხსიერებაში. არც ისე მნიშვნელოვანია, როგორი ხმა და სმენა აქვს დედას – ბავშვისთვის მთავარია დედის ღიღინის მელოდიური არსი. მუსიკალური ბგერები აღიქმება მუცლად ყოფნის პერიოდშიც. ნაყოფს ესმის, როგორ ესაუბრებიან მას, რეაგირებს როგორც ხმამაღალ და უსიამოვნო, ისე მშვიდ და მელოდიურ მუსიკაზე. ამიტომ მომავალმა დედამ ორსულობის პერიოდიდანვე უნდა იფიქროს იმაზე, რა სახის მუსიკას უსმენს და რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს მან მომავალში ბავშვის პიროვნების განვითარებაზე.
რა ასაკიდან შეუძლია ბავშვს მუსიკის მოსმენა?
ცნობილია, რომ სიცოცხლის პირველი 10 დღე ბავშვს ბუნება იცავს. მას ჯერ კიდევ ცუდად ესმის და ხედავს, თუმცა კარგად გრძნობს, სიამოვნებს თბილი სიტყვები, მშვიდი მელოდია. აქედან გამომდინარე, ბავშვს შეუძლია, მუსიკას სიცოცხლის პირველივე დღეებიდან უსმინოს.
ბავშვის ტვინი ყოველდღე იღებს ზღვა ინფორმაციას. მისი ორივე ნახევარსფერო თანაბრად რომ განვითარდეს, აუცილებელია მუსიკის მოსმენა, ვინაიდან სწორედ მელოდიას აღიქვამს ორივე ნახევარსფერო.
რა სახის მუსიკა შეიძლება ისმინოს ბავშვმა?
გვირჩევენ, ახალშობილს მელოდიური და მშვიდი მუსიკა მოვასმენინოთ. ჩვილს შეიძლება მოვასმენინოთ სასიამოვნო კლასიკური მუსიკა (მაგალითად, მოცარტი, ვივალდი). მელოდიური მუსიკის მოსმენისას ბავშვი მაშინვე მშვიდდება და ჩუმდება. თუ მუსიკა მხიარულია, ბავშვის მოძრაობაც უფრო ცოცხალი ხდება, ის იწყებს ღიმილს.
სიცოცხლის პირველ დღეებში ბავშვი რაც უფრო მშვიდ და მელოდიურ მუსიკას მოისმენს, უფრო მეტად გაწონასწორებული იქნება მომავალში.
როდესაც პატარას მუსიკას ვურჩევთ, უარი უნდა ვთქვათ ისეთ მელოდიაზე, სადაც ისმის დასარტყამი ინსტრუმენტების ხმა, ვინაიდან შესაძლოა, ბავშვი უფრო გაჭირვეულდეს.
ბავშვები, რომლებიც ხშირად უსმენენ მუსიკას, უფრო სწრაფად ვითარდებიან. მუსიკა უნდა იყოს მრავალფეროვანი – კლასიკური, საესტრადო, ჯაზი, ფოლკლორი… მრავალფეროვანი მუსიკის მოსმენისას ბავშვი სრულყოფილად ვითარდება და აღიქვამს ცხოვრების მრავალფეროვნებას.
3-4 წლიდან ბავშვმა უნდა უყუროს მუსიკალურ ზღაპრებს, მულტფილმებს, რომლებშიც მღერიან და უკრავენ მუსიკალურ ინსტრუმენტებზე. მთელ სამყაროს ბავშვი შეიცნობს ზღაპრების, მულტიპლიკაციური პერსონაჟების მეშვეობით. მაგალითად, მულტფილმი „მე წვიმად მოვალ“ ასწავლის მას მეგობრობას. ბავშვები სიამოვნებით იმეორებენ სიმღერა „ცისარტყელებს“.
6-7 წლის ბავშვებს ძალიან მოსწონთ სასწავლო მულტფილმი „ვინ შეჭამა ვენახი“, რომლის ტექსტსაც ადვილად იმახსოვრებენ.
მნიშვნელოვანია სიმღერები სიკეთეზე, რომლებიც საინტერესო ზღაპართან არის შერწყმული.
ზოგადი მუსიკალური განათლება უნდა აკმაყოფილებდეს ძირითად მოთხოვნებს: იყოს უნივერსალური, სწვდებოდეს ყველა ბავშვს და ჰარმონიულად ავითარებდეს მისი პიროვნების ყველა ასპექტს. მუსიკა ბავშვს უბიძგებს, იზრუნოს სხვაზე ისევე, როგორც საკუთარ თავზე. მუსიკასთან კომუნიკაციით ბავშვი სრულყოფილად ვითარდება, ამყარებს ჰარმონიულ ურთიერთობებს.
სიმღერის პროცესში არა მხოლოდ მუსიკალური სმენა ვითარდება, არამედ სასიმღერო ხმაც. მუსიკალურ-რიტმული მოძრაობები იწვევს მოძრაობათა სწორ კოორდინაციას, ავითარებს მათ მოქნილობას და პლასტიკურობას. ბავშვს შეუძლია იგრძნოს მუსიკალური ნაწარმოების ხასიათი, განწყობა, გამოხატოს ემოციური დამოკიდებულება. ბავშვებს ასევე შეუძლიათ მოუსმინონ, შეადარონ, შეაფასონ სხვადასხვა მუსიკალური ნაწარმოები. სიმღერა ავითარებს სასიმღერო აპარატს, აძლიერებს ხმის იოგებს, აუმჯობესებს ბავშვის მეტყველებას (ლოგოპედ-თერაპევტები მეტყველების დარღვევის კორექციისას სიმღერას იყენებენ). სიმღერა არეგულირებს და აღრმავებს ბავშვის სუნთქვას.
კლასიკური მუსიკის გავლენა ბავშვის განვითარებაზე
უფროსების მოსაზრებები ორად იყოფა. ერთნი ამბობენ, რომ პატარა ბავშვებისთვის კლასიკური მუსიკა მეტისმეტად რთულია, მეორენი კი ამტკიცებენ, რომ სწორედ კლასიკა აყალიბებს ესთეტიკურ გემოვნებას. თუმცა ბავშვებს არ აინტერესებთ, რას ფიქრობენ უფროსები – ყველას ინტუიციურად იზიდავს ესა თუ ის მუსიკალური ნაწარმოები. მაგალითად, ბევრი ბავშვი მშვიდად იძინებს, როდესაც მოცარტის, ვივალდის მუსიკას ისმენს.
მეცნიერულად დადასტურებულია კლასიკური მუსიკის დადებითი გავლენა. ამბობენ, რომ კლასიკური ნაწარმოების მოსმენისას აკუსტიკური ტალღების კონკრეტული სიხშირე გავლენას ახდენს ბავშვის ემოციაზე და ხელს უწყობს ტვინის აქტივობის განვითარებას. მაგალითად, მოცარტის მუსიკა ხელს უწყობს აღქმას და ასტიმულირებს მეხსიერებას, აქედან გამომდინარე მისი ნაწარმოებები შეიძლება მოვასმენინოთ შემეცნებით თამაშებს შორის.
კლასიკური ნაწარმოებების დახმარებით ბავშვის ემოციური მდგომარეობის გამოსწორებაც კი შეიძლება. მაგალითად, დასამშვიდებლად მას შეიძლება ბრამსის, შუბერტის ნაწარმოებები მოვასმენინოთ, ხოლო განწყობის ასამაღლებლად – ჩაიკოვსკისა. გასააქტიურებლად კარგია ლისტის, მოცარტის ნაწარმოებების მოსმენა, შფოთვის შემცირება კი შტრაუსის, შოპენის ნაწარმოებებს შეუძლია.
სასურველია,, ყოველდღიურად მოვასმენინოთ ბავშვს სხვადასხვა ნაწარმოები და დავაკვირდეთ, როგორ რეაგირებს ის.
ბავშვის მუსიკალური განვითარება განსაკუთრებით აქტიურია არდადეგების დროს. გართობა სკოლამდელი აღზრდის, განვითარებისა და პიროვნების ჩამოყალიბების მნიშვნელოვანი საშუალებაა, რომელიც ხელს უწყობს ბავშვის პოზიტიური თვისებების გამოვლენას, ზრდის მის ინტერესს გარე სამყაროს მიმართ, ხელს უწყობს ხალისიანი ატმოსფეროს შექმნას, ემოციების ჩამოყალიბებას, ავითარებს ურთიერთთანამშრომლობის გამოცდილებას. გასართობი აქტივობები ამდიდრებს ბავშვის ცხოვრებას, ხელს უწყობს მის უფრო სრულყოფილ და ჰარმონიულ განვითარებას.
მუსიკა პირდაპირ გავლენას ახდენს ბავშვის გრძნობებზე, აყალიბებს მის მორალურ ხასიათს. ემოციური საგანმანათლებლო შინაარსის სხვადასხვა მუსიკალური ნაწარმოების გაცნობისას ჩვენ ხელს ვუწყობთ ბავშვებში თანაგრძნობის უნარის განვითარებას. მშობლიური მიწის შესახებ სიმღერა სამშობლოს სიყვარულის გაღვივებას უწყობს ხელს. სხვადასხვა ერის ცეკვები და სიმღერები აღვიძებს ინტერესს მათი ადათ-წესების მიმართ.
მუსიკის გაკვეთილები გავლენას ახდენს სკოლამდელი აღზრდის ზოგად კულტურაზე. სხვადასხვა ღონისძიების, აქტივობის (სიმღერა, მუსიკის მოსმენა, მუსიკალურ ინსტრუმენტებზე დაკვრა და ა.შ.) მონაცვლეობა მოითხოვს ყურადღებას, სწრაფ რეაქციას, ორგანიზებულობას და დიდ ძალისხმევას.
ამრიგად, მუსიკალური აქტივობა ქმნის პირობებს ბავშვის პიროვნული და მორალური თვისებების ფორმირებისთვის, აყალიბებს მომავალი ადამიანის ზოგადი კულტურის საფუძვლებს. მუსიკის აღქმა მჭიდრო კავშირშია სხვადასხვა ემოციურ პროცესთან, რაც ნიშნავს, რომ ის მოითხოვს ყურადღებას, დაკვირვებას.
საგანმანათლებლო სკოლის დაწყებით საფეხურზე ბავშვები ერთმანეთს ადარებენ მსგავს და განსხვავებულ ბგერებს, ეცნობიან მათ გამომსახველ საშუალებებს, სწავლობენ ნაწარმოებების სტრუქტურის გაგებას. მასწავლებლის კითხვებზე პასუხის გაცემისას ბავშვი განსაზღვრავს პიესის ზოგად ხასიათს შედარებისა და განზოგადების გზით.
ბავშვი სწავლობს მუსიკის ყველაზე დახვეწილი ცვლილებების მოსმენას, ფერების სხვადასხვაობისა და განწყობის აღქმას და დროთა განმავლობაში ის ისწავლის ამ ცვილილების აღქმას ადამიანებთან საუბრისას, მაგალითად, შეამჩნევს უმნიშვნელო ცვლილებას მშობლების ინტონაციაში, ან ამოიცნობს მასწავლებელის ხმაში უკმაყოფილებას.
ბავშვი მუსიკის საშუალებით სწავლობს ხალხთან კომუნიკაციას, გრძნობს მოსაუბრის გუნება-განწყობას, მის ემოციურ მდგომარეობას.
როგორ მოქმედებს მუსიკა ბავშვის პიროვნების განვითარებაზე?
- ხელს უწყობს მუსიკალური გემოვნების ჩამოყალიბებას;
- ეხმარება ემოციურ რეაგირებაში;
- რიტმული სავარჯიშოები მუსიკის თანხლებით აუმჯობესებს მოძრაობის კოორდინაციას, ბავშვის აღნაგობას, მოძრაობისა და სიარულის სიცხადეს;
- სიმღერა მუსიკის თანხლებით აძლიერებს ხმის იოგებს, აყალიბებს მეტყველებას, აძლიერებს სუნთქვას;
- მუსიკალურ ინსტრუმენტებზე დაკვრა, სიმღერა, ცეკვა ავითარებს ყურადღებას, სწრაფ რეაქციას;
- მუსიკალური ზღაპრები ამდიდრებს წარმოსახვას;
- ადვილად აღგზნებადი ბავშვისთვის რეკომენდებულია მშვიდი მუსიკის მოსმენა შინაგანი სამყაროს ბალანსისთვის;
- მუსიკის გაკვეთილები ამაღლებს განწყობას;
- მუსიკა ბავშვს დისციპლინირებულ და პასუხისმგებლობიან პიროვნებად აყალიბებს.
მუსიკალური განათლება მნიშვნელოვანია ბავშვის ესთეტიკური და მორალური ფორმირებისა და პიროვნების ჩამოყალიბებისთვის. მუსიკის მეშვეობით ბავშვები უერთდებიან კულტურულ ცხოვრებას, ეცნობიან მნიშვნელოვან სოციალურ მოვლენებს. მუსიკის აღქმის პროცესში ბავშვებს უვითარდებათ შემეცნებითი ინტერესი, ესთეტიკური გემოვნება.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- გაბუნია, ნამორაძე, ბაგრატიონი. „ბავშვის ანატომია, ფიზიოლოგია და ჰიგიენა“
- ანა ყარაულაშვილი. ასაკისა და განვითარების შესაბამისი პოზიტიური ინტერაქცია (6-10 წლის ასაკობრივი ჯგუფი)
- ლორა ბერკი. „ბავშვის განვითარება“
- რუსუდან თაყაიშვილი. ,,მუსიკის როლი საინფორმაციო კულტურის ჩამოყალიბებაში“
- https://befriend.mes.gov.ge/article/?id=29
