არაქართულენოვანი მოსწავლეები, რომელებიც ფლობენ სახელმწიფო ენას და გაბმულ მეტყველებაში იშვიათად ან საერთოდ არ უშვებენ შეცდომას, მათ მაინც უჭირთ ბგერების სწორი აღქმა, წარმოთქმა და წერითი დავალებების შესრულება. საქმე ისაა, რომ ქართულ ენაში არის სპეციფიკური ბგერები, რომლებიც უცხო ენაში არ გვხვდება და არაქართველი მოსწავლისთვის ერთი ჟღერადობით აღიქმება, ამასთანავე მათი ყელის საარტიკულაციო აპარატისთვისაც რთულად წარმოსათქმელია.
მაგალითად სიტყვა კარადა – აზერბაიჯანელმა მოსწავლემ შესაძლებელია გაიაზროს, როგორც გ-არდა, პეპელა – ფ-ეფელად, ტრაქტორი –დ-რაქდორი – თ-რაქთორი. და ა.შ. შესაბამისად, ქართული, როგორც მეორე ენის პედაგოგი ვალდებულია მოსწავლეს შესთავაზოს წერითი უნარ-ჩვევების გასაუმჯობესებელი აქტივობები, რომელიც ნათლად იქნება გაწერილი გაკვეთილის გეგმაში.
გაბმული მეტყველების დროს, როდესაც მოსწავლე საუბრობს მისთვის არამშობლიურ ენაზე და უშვებს ბგერით შეცდომებს კონტექსტიდან გამომდინარე შინაარსი (მსმენელისთვის, ამ შემთხვევაში პედაგოგისთვის) მეტ-ნაკლებად გასაგებია, ხოლო, როდესაც საშინაო, საკლასო დავალებას კითხულობს პედაგოგი ხშირად მოსწავლის ნაწერი (სწორედ ბგერათა აღრევის შედეგად) რთულად გასაშიფრია.
ქ-უდი -> კ-უდი ტ-აფა -> დ-აფა
ჩ-ირი -> ჭ-ირი გ-ირი -> კ-ირი დ-ირე -> ტ-ირე
აღნიშნული ბგერების აღრევის შედეგად აზრის არასწორი გაგება ხდება. მაგალითად: ა) ნახატზე მე ვხედავ კ-უდს. ბ) ნახატზე მე ვხედავ ქ-უდს.
ჩვენ გარშემო ცხოვრობენ ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლები, ისინი ამთავრებენ სომხურ, აზერბაიჯანულ ან რუსულ სკოლებს და საერთო ჯამში მაინც უჭირთ სახელმწიფო ენაზე გამართულად მართლწერა.
საქმე ისაა, რომ არაქართველისთვის, თუნდაც მას ქართული სკოლა ჰქონდეს დამთავრებული და ქართული ითვლებოდეს მისთვის, როგორც მშობლიური ენა (მაგ: კასპის რაიონის მკვიდრი მოსახლეობა, სადაც ქართულენოვანი სკოლებია) – უმეტეს შემთხვევაში, ბგერათა აღრევის მხრივ ეჭვგარეშედ ექმნებათ პრობლემა. სწორედ ამიტომ მოსწავლეებს უჭირთ წერითი დავალებების შესრულება… (სახელმწიფო თუ სხვ. გამოცდებზე, ოლიმპიადებზე (წერით ნაწილში) მათი ქულათა მაჩვენებელი დაბალია).
პრობლემად შეგვიძლია მივიჩნიოთ უმეტესი არაქართველი აბიტურიენტის თავშეკავება პირველი კურსის მისაღებ გამოცდაზე. ისინი არ / ვერ რისკავენ და თავს იკავებენ და არჩევანს მოსამზადებელ კურსზე აკეთებენ. (მათ უმეტესობას დიდ თავსატეხად მიაჩნიათ ქართული ენის გამოცდაზე – ესესა თუ ტექსტის ანალიზის წერა, ასევე აბზაცის რედაქტირებაც).
დავსვათ პრობლემატური კითხვები:
- რატომ უნდა წერდეს, მეტყველებდეს გამართული ქართულით აზერბაიჯანელი ან და სომეხი მოსწავლე, როცა მისთვის ქართული არამშობლიური ენაა?
- ვინაიდან შეძლოს ინტეგრაცია მისივე სამშობლოში, არეალში სადაც მულტიკულტურული გარემოა, ცხოვრობს ქართველი, სომეხი, რუსი თუ სხვ;
- იყოს პროდუქტიული, შეძლოს თვითდამკვიდრება და ჰქონდეს შემეცნების შესაძლებლობა;
- სახელმწიფო ენაზე შეძლოს საკუთარი სიტყვის აზრის დაფიქსირება;
- სახელმწიფო ენაზე შეძლოს ფაქტის ანალიზი, კრიტიკა, სინთეზი თუ შეფასება;
- იყოს აქტიური და ჩართული სოციალურ ქსელში, ბლოგსა თუ სხვ. მასმედიურ საშუალებაში;
- რა შეიძლება გამოიწვიოს (მსგავსი მუსიკალური ჟღერადობის) ბგერათა აღრევამ და რა საფრთხე შეიძლება მოუტანოს მოსწავლეს (მასწავლებლის მხრიდან) ფაქტის უგულებელყოფამ ან / და არასწორმა მეთოდოგოლიამ?
- სახელმწიფო ენის შესწავლისადმი დემოტივაცია;
- ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაციის კომპლექსი;
- ფსიქლოგიური ტრამვა – ბულინგი;
შენიშვნა: (მოსწავლე შეიძლება გახდეს დაცინვის მხსვერპლიც, რაც შესაძლოა მტკინვეულად აისახოს მის ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე).
როგორ გადავჭრათ პრობლემა?!
უნდა გამოვიყენოთ სხვადასხვა აქტუალური დავალებები. უმეტესი მათგანის შექმნა მოსწავლეებთან ერთად თავადაც შეგვიძლია.
მოსასმენი (აუდიო-რგოლებით) დავადგენთ:
- მათთვის არამშობლიური – რომელი ბგერების აღქმა-პერცეფციის პრობლემა აქვთ მოსწავლეებს ყველაზე მეტად;
- მსგავსი მუსიკის მქონე ბგერათა აღრევის პროცენტულობას;
- გავარკვევთ – რთული (ერთ ან ორხმოვნიანი) სიტყვების მოსმენის შემდეგ წარმოთქმის სიზუსტეს;
- 3 – 5 სიტყვიანი თავსატეხის 5 – 7 მოსმენის შემდგომ გამეორების სიზუსტეს;
ამ ყოველივეს შემდეგ უნდა მოსწავლეებს უნდა შევთავაზოთ აქტიური კითხვის აქტივობა/აქტივობები: – ნაცნობი ლექსიკისგან შემდგარი ტექსტის, ასევე ნაკლებად ნაცნობი და ბოლოს ყველა უცნობი სიტყვისგან შედგენილი ტექსტის შექმნა – კითხვა – წარმოთქმა – წერა.
ბოლოს, ფონეტიკური სავარჯიშოები/დავალებები, კერძოდ:
- სწორი სიტყვის ამოცნობას. (ტესტირება, რომელიც მოიცავს ხშირად გამოყენებად 50 სიტყვას);
- კარნახს;
- საშუალო სირთულის ტესტს – (ორთოგრაფიული შეცდომების გასწორებას);
- აუდიო-ტექსტის მოსმენას;
- წინადადების, თავსატეხის გამეორებას;
- ლაპარაკს.
- თავდაპირველად მოსწავლეებს უნდა შევთავაზოთ მათ შესაძლებლობებზე გათვლილი სავარჯიშოები, (აქტივობები), რომელთაც ადვილად გაართმევენ თავს… ამ ყოველივეთი შეიძენენ გაბედულობას, აიმაღლებენ მოტივაციას და განიმტკიცებენ თვითშეფასებას.
- უნდა დავსახოთ შესაბამისი სტრატეგიები, რითაც გადავჭრით ფონეტიკური ხასიათის პრობლემებს. მოსწავლეებს ინტენსიურად უნდა ვაკითხოთ დამატებითი საკითხავი ლიტერატურა, მოვასმენინოთ მათთვის საინტერესო ვიდეო-რგოლი (წინასწარ ჩვენ მიერ ჩაწერილი ან ინტერნეტიდან მოძიებული), გავამეორებინოთ სხვადასხვა ფონემა, ენის გასატეხი, კერძოდ მრავალთანხმოვნიანი სიტყვები: ფრცქვნა, ბჭე, ზღმარტლი, ბრდღვნა, ფრთოსანი და ა.შ
- მოსწავლეებს დავეხმაროთ, რათა შეძლონ აღქმა მსგავსი ჟერადობის ბგერების, მათი სწორი წარმოთქმა და მართლწერა, მივცეთ პოზიტიური უკუკავშირი, შევქმნათ ჰარმონიულ გარემო, რათა ვაგრძნობინოთ თუ როგორი დადებითი მოლოდინი გვაქვს მათ მიმართ, რაც დამეხმარება მათ დასახული მიზნის მიღწევაში.
მსგავსი პრობლემის გადაჭრისთვის პედაგოგებს შემიძლია მივცე შემდეგი რეკომენდაციები:
- გაზომონ პრობლემა, აირჩიონ ფოკუს ჯგუფი;
- დაგეგმონ მოსწავლეთა შესაძლებლობაზე მორგებული აქტივობები.
- მოიძიონ სათანადო ლიტერატურა;
- იმუშაონ მოსწავლეებთან შეთანხმებულად, რათა ინტერესითა და მოტივაციით იყოს ჩართული თითოეული მათგანი.
