უკუკავშირი საკლასო ოთახში

·შეუძლიათ მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს, გამჭვირვალე გახადონ, რას ელიან გაკვეთილისა და ერთმანეთისგან, რა მიზნისკენ მიისწრაფიან, რის მიღწევა და გაგება სურთ?

·შეუძლიათ მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს, გამჭვირვალე გახადონ პრობლემები და ამით ხელი შეუწყონ დაძაბულობის მოხსნას?

·შეუძლიათ მიზნების, წესებისა და ქცევის ნორმების ერთობლივად შემუშავება?

გამჭვირვალეობის მიღწევის საუკეთესო საშუალებაა სასწავლო პროცესში უკუკავშირის მეთოდის სისტემატური გამოყენება. დღეს ჩვენ მოგაწვდით რეკომენდაციებს იმის თაობაზე, როგორ მოვახდინოთ ამ მეთოდის ინტეგრირება სასწავლო პროცესში.

Øშევქმნათ წარმოდგენა უკუკავშირის მეთოდის მნიშვნელობასა და მის მრავალფუნქციურობაზე

ამ მეთოდით მუშაობას ვიწყებთ იმით, რომ პროცესში ჩართულ ყველა მონაწილეს ვაწვდით ინფორმაციას უკუკავშირის პოტენციალის, ინსტრუმენტებისა და პირობების შესახებ.

ზოგადად აღვწერთ, რას ნიშნავს უკუკავშირი – ეს არის, როდესაც ორი ან რამდენიმე ადამიანი პირდაპირ და ღიად, შესაბამისი მეთოდებით სტრუქტურირებულ საუბრებში შედის, უზიარებს ერთმანეთს საკუთარ დაკვირვებებსა და დამოკიდებულებებს განსაზღვრული სიტუაციებისა და საკითხების მიმართ, რათა ისწავლონ ერთიანი მიდგომა განსაზღვრული თემისადმი.

განურჩევლად იმისა, სად ხდება ამ მეთოდის გამოყენება – მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის, მოსწავლეებს შორის, კოლეგებს შორის თუ მოზრდილთა განათლების ციკლში, თითოეულ პიროვნებასა თუ ჯგუფს იგი სთავაზობს შესაძლებლობას:

·გაეცნოს სხვების თვალთახედვასა და პერსპექტივას;

·გაიფართოოს თვალთახედვა და გაიმდიდროს გამოცდილება;

·უკეთ შეიცნოს საგანი/თემა, სხვადასხვა პერსპექტივიდან დააკვირდეს მას და ინდივიდუალური კრიტერიუმებით შეაფასოს.

მასწავლებელსა და მოსწავლეებს შორის უკუკავშირის კულტურის განვითარება ხელს უწყობს როგორც სასწავლო პროცესის ხარისხის, ასევე თანამშრომლობითი ატმოსფეროს გაუმჯობესებას.

როგორც მასწავლებლებს, ასევე მოსწავლეებს ერთმანეთის უკუკავშირით შეუძლიათ სარგებელი მიიღონ, რადგან:

·მათი ავტოპორტრეტები და თვითშეფასებები უფრო რეალისტური ხდება;

·ისინი გააცნობიერებენ, როდის უწყობს ხელს მათი ქცევა სასწავლო და საგაკვეთილო პროცესს და როდის არა;

·მათ შორის ურთიერთგაგება ღრმავდება და გაუგებრობა ქრება;

·როგორც თითოეული მათგანი, ასევე მთელი სასწავლო პროცესი ხდება უფრო წარმატებული.

ამ მეთოდით მუშაობა ეფექტიანი რომ იყოს, აუცილებელია, ჯგუფში შეიქმნას ურთიერთნდობის ატმოსფერო. ასეთი უსაფრთხო სივრცე შეიძლება უზრუნველვყოთ:

·ნებაყოფლობითობაზე შეთანხმებით;

·გაცემული უკუკავშირის კონფიდენციალობის დაცვით;

·შეთანხმებით, რომ უკუკავშირის შედეგები საერთო მიღწევის შედეგებზე გავლენას არ მოახდენდეს.

უკუკავშირის მეთოდით მუშაობის გამოცდილებამ მასწავლებლებს დაანახვა, რომ უკუკავშირის კულტურის დამკვიდრებას სჭირდება დრო, მაგრამ უკუკავშირში ინვესტირებული დრო არ შეიძლება დაკარგულად ჩაითვალოს. პირიქით, ეს არის დროის რაციონალურად გამოყენების საუკეთესო პრაქტიკა.

დასავლური პრაქტიკული გამოცდილება წარმოაჩენს პროექტჯგუფების მნიშვნელობას უკუკავშირის მეთოდის განვითარებისთვის. ამ ჯგუფების მთავარი ამოცანაა, უკუკავშირის ინსტრუმენტები და მეთოდები ერთად განავითარონ, მეთოდის გამოყენების ირგვლივ მიღებული გამოცდილება ერთმანეთს გაუცვალონ, ანალიზი გააკეთონ, ერთად დაამუშაონ პრობლემები, შეაფასონ შედეგები და იმსჯელონ მომდევნო ნაბიჯებზე. შემდეგ ჯგუფი გამოცდილებას უზიარებს სხვა ჯგუფებს და სასკოლო საზოგადოებას. ასეთი მიდგომით უკუკავშირის მეთოდით მუშაობა სულ უფრო იხვეწება და ეფექტიანი ხდება.

უკუკავშირი უფრო მეტია, ვიდრე ტექნიკა. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ მისი სარგებელი და პოზიტიური გავლენა მხოლოდ მეთოდურ სრულყოფაზე კი არ არის დამოკიდებული, არამედ უკუკავშირის პროცესში მონაწილეთა – როგორც მასწავლებლის, ასევე მოსწავლეთა – ქცევაზე.

როგორი ქცევა მიგვიყვანს ეფექტიან უკუკავშირამდე:

·ურთიერთემპათია და ურთიერთნდობა მასწავლებელსა და მოსწავლეებს შორის;

·ინტერესი და პასუხისმგებლობა როგორც საკუთარი, ასევე საერთო საქმიანობისა და წარმატებისადმი.

მეთოდის გამოყენება ეფექტიანი რომ იყოს, უკუკავშირით მუშაობის მეთოდები მასწავლებელმა თავად უნდა განავითაროს, მოახდინოს მათი მოდიფიკაცია და მიუსადაგოს კონკრეტულ კონტექსტს/პირობებს.

გაკვეთილი უნდა განვიხილოთ როგორც კომპლექსური სოციალური პროცესი, რომლის შედეგიანობას მხოლოდ ერთჯერადი ან იშვიათი კვლევით ვერ დავადგენთ. სწორედ უკუკავშირის სისტემატური ჩართვა საგაკვეთილო პროცესში არის საუკეთესო საშუალება იმის დასადგენად, რამდენად მართლდება ჩვენი მოლოდინები, ვითვალისწინებთ თუ არა მოსწავლეთა შესაძლებლობებსა და ინტერესებს, ვიღებთ თუ არა სასურველ შედეგს.

გაკვეთილის დაგეგმვის დროს დავუსვათ თავს კითხვა, ამ გაკვეთილზე სახელდობრ რომელი აქტივობისას გამოვიყენებთ უკუკავშირის მეთოდს. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ უკუკავშირის დაწყება იქ ჯობია, სადაც ჩვენი მიზანი გაუმჯობესება და სადაც მოსწავლეებს მისი შესაძლებლობის თაობაზე სპონტანური რჩევების მოცემა შეუძლიათ; ასევე იქ, სადაც სასურველ შედეგს ველით და გვინდა გავზომოთ, მივიღეთ თუ არა სასურველი შედეგი, ან რა მანძილი გვაშორებს მას.

უკუკავშირით მუშაობის დაგეგმვამ, უპირველეს ყოვლისა, ყველა მონაწილისთვის ცხადი უნდა გახადოს, რას ემსახურება უკუკავშირი, რა ნაბიჯებითა და მეთოდებით უნდა ვიმოქმედოთ.

უკუკავშირის პროცესში მონაწილეებმა უნდა დასვან კითხვა: რა შესაძლო სარგებელს ვპირდებით უკუკავშირის შედეგიდან ჩვენს თავს (როგორც მოსწავლე, როგორც მასწავლებელი, როგორც კლასი, როგორც ჯგუფი)? იმისთვის, რომ შედეგის გაზომვა შეგვეძლოს, დასაწყისშივე საჭიროა წარმატების კრიტერიუმების ფორმულირება.

ჰერმანმა და ჰიოფერმა წარმატების კრიტერიუმები ერთ წინადადებაში ჩამოაყალიბეს: “უკუკავშირი მაშინ არის წარმატებული, როცა შენ თავად გამოსცდი წარმატებას” (Herman, J, Hoefer, C. Evaluation in der Schule – Unterrichtsevaluation. Guetersloh 1999).

აქ რამდენიმე მნიშვნელოვან საკითხზე უნდა გავამახვილოთ ყურადღება: უკუკავშირის სახელდობრ რომელი მეთოდის გამოყენებაა რელევანტური მიზნის მისაღწევად? შეესაბამება თუ არა შერჩეული მეთოდები მოსწავლეთა უნარებსა და ინტერესებს? ვინ და როგორ უნდა გააანალიზოს და შეფასოს უკუკავშირის შედეგები?

მხოლოდ ის უკუკავშირი, რომელსაც კვალდასამჩნევი შედეგები აქვს, აკმაყოფილებს მასში მონაწილე ორივე მხარეს. აუცილებელია, უკუკავშირის გამცემმა გააცნობიეროს, ვისკენ არის მიმართული მის მიერ გაცემული უკუკავშირი, ხოლო მიმღებმა – რა და როგორ გაითვალისწინოს მისდამი მიმართული უკუკავშირისგან. უკუკავშირის დროს შემდეგი პრინციპია მისაღები: პასუხისმგებლობა კონკრეტული და სასარგებლო უკუკავშირისთვის ეკისრება უკუკავშირის გამცემს, ხოლო უკუკავშირთან ურთიერთობის, მისი სარგებლიანობის დანახვისა და გამოყენებისთვის – უკუკავშირის მიმღებს.

იმისთვის, რომ მეთოდით მუშაობა წარმატებული იყოს, აუცილებელია მონაწილეთა ინფორმირება და პროცესში, შეძლებისდაგვარად, ყველა მოსწავლის ჩართვა. როგორ მივაღწიოთ გამჭვირვალობას?

·უკუკავშირის გამოყენებამდე მოსწავლეებს უნდა ავუხსნათ: რა მიზანი აქვს მეთოდს, რა მოაქვს მის გამოყენებას მოსწავლისთვის ან მასწავლებლისთვის, როგორ შეიძლება მისი გამოყენებით როგორც გაკვეთილის, ასევე მთელი სასწავლო პროცესის გაუმჯობესება;

·მეთოდთან მუშაობის პირველივე გამოცდილება მათთან ერთად უნდა განვიხილოთ: რა იყო კარგი და რა – არა? როგორ მივუახლოვდით სასურველ შედეგს? რას შევცვლით მომავალში ამ მეთოდით მუშაობის პროცესში? და ა.შ.

 

ინტერესი მრავალფეროვანი პერსპექტივისადმი

უკუკავშირის ყველა მეთოდის შემთხვევაში განსხვავებული დაკვირვებები და შეფასებები გამოითქმის და განიხილება. უკუკავშირის მიმდინარეობისას მნიშვნელოვანია, მოსმენილ იქნეს ყველა მოსაზრება, ინტერესი. უკუკავშირის წესია: ყველა გამონათქვამი გონივრულია, თუმცა შესაძლოა, მისი გონივრულობა იმთავითვე ვერ გავაცნობიეროთ. ასევე უნდა ვეცადოთ, უკუკავშირით შევაგროვოთ შეძლებისამებრ მეტი განსხვავებული შეხედულება. ამით მიიღწევა სხვადასხვა პერსპექტივის მაქსიმალურად სტრუქტურირებული ვარიანტები. რაც უფრო მეტი პერსპექტივა წარმოჩნდება, მით უფრო მეტია შანსი, აღმოაჩინო სასარგებლო, რაც ადრე დაფარული იყო.

 

უკუკავშირი არ უნდა გადავტვირთოთ ბევრი კითხვით, მაგრამ დასმული კითხვა უნდა იყოს ღია, ხოლო პასუხი აღწერდეს თითოეული მონაწილის გამოცდილებასა და დაკვირვებას, აფასებდეს სხვადასხვა კუთხით და გვთავაზობდეს მისეულ ხედვას, გამოსავალს, მაგ., რა არის შენთვის მისაღები ამ სიტუაციაში? რა იყო შენთვის მოსაწონი და რა – არა? რა დაგეხმარა ყველაზე მეტად და რამ შეგიშალა ხელი? რა იქნებოდა იდეალური ამ შემთხვევაში? და ა.შ.

უკუკავშირის შედეგების ერთობლივი შეფასება

მნიშვნელოვანია, რომ უკუკავშირის შედეგების გაანალიზებასა და შეფასებაში ჩართული იყოს ყველა პირი. ასეთი მიდგომა ზრდის მოსწავლეთა ჩართულობას და პასუხისმგებლობის გრძნობას. მხოლოდ ამგვარად მიღებული შედეგები შეიძლება იქცეს გაკვეთილის განვითარების საწინდრად.

უკუკავშირის მონაცემების შეკრებისას უნდა ვეცადოთ, მოვახდინოთ პერსპექტივათა მაქსიმალური რაოდენობის ვარიანტის ინიცირება, ანალიზისას კი მაქსიმალურად თანხვედრილი აზრების იდენტიფიცირება.

თანხვედრის საძებნელად გვთავაზობენ შემდეგ ნაბიჯებს: (Bastian J., Combe A., Langer R., Feedbeck-Methoden, Beltz Verlag – Weinheim und Basel 2007):

·კიდევ ერთხელ მოვახდინეთ ყველა უკუკავშირის ფორმულირება სრულად, წარმოვადგინოთ იგი წერილობით და თვალსაჩინო გავხადოთ ყველა მოსწავლისთვის;

·მოსწავლეებთან ერთად ვეძებოთ მსგავსი იდეები, აზრები, და დავაჯგუფოთ ისინი კატეგორიებად;

·უკვე დაჯგუფებულ კატეგორიებს შორის ვეძებოთ მსგავსება;

·ბოლოს, როგორც შედეგი, მოვახდინოთ რამდენიმე საკვანძო გამონათქვამის ფორმულირება და თუ გვინდა შევამოწმოთ, რამდენად ზუსტად თანხვდება ესა თუ ის საკვანძო გამონათქვამი უკუკავშირს, შევადაროთ ის იმ თავდაპირველ გამონათქვამებს/აზრებს, რომლებიც ჩვენ მნიშვნელოვნად მივიჩნიეთ.

დაკვირვებიდან შეფასებამდე: კრიტერიუმების შემუშავება

შეფასება წარმოადგენს არა მარტო დაკვირვებათა სისტემატიზებას, არამედ გამოცდილებათა შეფასებასაც განსაზღვრულ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით. მაგ., თუ უკუკავშირს ჯგუფური მუშაობის ხარისხის შესაფასებლად ვიყენებთ, წინასწარ უნდა შევიმუშაოთ კრიტერიუმები კარგი ან ცუდი ჯგუფური მუშაობის შესაფასებლად.

მომდევნო სტატიაში განვიხილავთ უკუკავშირის რამდენიმე კონკრეტულ მეთოდს და მოგაწვდით რჩევებს მათი ადეკვატური გამოყენების თაობაზე.