მარიონეტების ფაბრიკა. სკოლის მასწავლებლის აღსარება (მეორე ნაწილი)

“ფარული კურიკულუმი” განათლების სისტემის თანმხლები მოვლენაა. ეს არის ცოდნა, ღირებულებები და უნარები, რომლებსაც ბავშვებს გადავცემთ არაპირდაპირი გზით, ჩვენი მაგალითით, სკოლაში დამკვიდრებული რეალური და არა გაცხადებული ღირებულებებით. ფარულ კურიკულუმზე ლაპარაკობს ჯონ გატოც და “საგნებად” მოიხსენიებს ისეთ მოვლენებს, როგორებიცაა უსისტემო სწავლება, დახარისხება, გულგრილობა, ემოციური დამოკიდებულება და ა.შ. (Hidden curriculum – https://en.wikipedia.org/wiki/Hidden_curriculum )

სწორედ ამ კუთხით დაგვანახვებს ის თავის მოღვაწეობას, გვიყვება, რას აკეთებს კლასში არასწორად.

“არსებობს შვიდი “საგანი”, რომლებსაც ყველა სკოლაში ასწავლიან. ეს “საგნები” უფრო მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს ბავშვებზე, ვიდრე წარმოგვიდგენია, ამიტომ საჭიროა, კარგად ვიცოდეთ, რაში მდგომარეობს მათი არსი. საერთოდ არ მინდა ამ საკითხის ირონიზება, მაგრამ სწორედ ამ “საგნებს” ვასწავლი მე სკოლაში და სწორედ ამაში იხდიან მშობლები ფულს. თავად განსაჯეთ:

პირველი, რასაც ბავშვებს ვასწავლი, არის უსისტემობა. ყველაფერი, რასაც ისინი სწავლობენ, კონტექსტის გარეშეა. მე მათ ვასწავლი ბევრ სხვადასხვა რამეს – ვუყვები პლანეტების მოძრაობაზე, დიდ რიცხვებსა და მონობაზე; ვასწავლი ძერწვას, ცეკვას, ტანვარჯიშს, სიმღერას; როგორ მოიქცნენ სტუმრებთან, უცხოებთან, რომლებსაც ალბათ არასოდეს შეხვდებიან, ხანძრის დროს; ვასწავლი კომპიუტერთან ურთიერთობას, ვაჩვევ ტესტების წერას, ვაძლევ ასაკობრივი სეგრეგაციის გამოცდილებას, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო რეალურ ცხოვრებასთან… რა კავშირი აქვს ერთს მეორესთან?

თუ დავაკვირდებით, საუკეთესო სკოლების სასწავლო პროგრამებიც კი ულოგიკოა და ხშირად ეწინააღმდეგება ერთმანეთს. საბედნიეროდ, ბავშვები სიტყვებით ვერ გამოხატავენ იმ დაბნეულობასა და გაღიზიანებას, რომელსაც განიცდიან, როცა მათ ხარისხიანი სწავლების სახელით ურღვევენ მოვლენების ბუნებრივ განვითარებას. სასკოლო სისტემის მიზანია, მოსწავლეს მისცეს ზედაპირული ცოდნა ეკონომიკაში, სოციოლოგიაში, სხვა მეცნიერებებში და არა ხელი შეუწყოს რომელიმე მათგანით გატაცებას. ხარისხიანი განათლება გულისხმობს ღრმა შესწავლას. ბავშვებს სკოლებში აშფოთებთ სიმრავლე უფროსებისა, რომლებიც მარტო, ერთმანეთთან კავშირის გარეშე მუშაობენ და პრეტენზია აქვთ, გადასცენ მათ თავიანთი გამოცდილება, რომელიც ხშირად თვითონაც არ გააჩნიათ.

ადამიანებს შინაარსი აინტერესებთ და არა მხოლოდ ფაქტები. განათლება მათ საშუალებას აძლევს, გადაამუშაონ ინფორმაცია და იპოვონ მასში შინაარსი. ადამიანის სწრაფვა, ყველაფერში ეძებოს შინაარსი, ძნელი შესამჩნევია სასკოლო პროგრამებისა და თვითონ სკოლის, ფაქტებისა და თეორიებისადმი აკვიატებული ლტოლვის მიღმა. მეტადრე – დაწყებით კლასებში, სადაც სასწავლო პროცესი ეფუძნება უვნებელი, მარტივი მოწოდებების – მაგ., “მოდი, გავაკეთოთ ეს”, ან “მოდი, გავაკეთოთ ის” -შესრულებას. ეს მოწოდებები გულისხმობს განსაზღვრულ შინაარსს, ხოლო თვითონ ბავშვები ჯერ ვერ ხვდებიან, რა მცირე კავშირი აქვს ამ თამაშს რეალობასთან. წარმოიდგინეთ ისეთი მოვლენები, როგორებიცაა დაბადება და ადამიანის განვითარება, მზის მოძრაობა აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ, გლეხების, მჭედლების, მეწაღეების საქმიანობა, საშობაო სუფრის სამზადისი – თითოეული მათგანის ესა თუ ის ეტაპი სრულ ჰარმონიაშია დანარჩენ ეტაპებთან, ამართლებს მათ, განაპირობებს კავშირს წარსულთან და განსაზღვრავს მომავალს. სკოლის თანამიმდევრობებში ასეთი ჰარმონია არ არის – არც ერთი გაკვეთილის ჩარჩოებში, არც მთლიანად დღის განრიგში. სასკოლო განაწესი არანორმალურია. შიდა დაკვირვების შემდეგ მიხვდები, რომ მასში არ დევს არავითარი აზრი. იშვიათად თუ რომელიმე მასწავლებელი გაბედავს სკოლის წესების გაკრიტიკებას, რადგან ყველაფერი უნდა იყოს ისე, როგორც იყო მრავალი წლის განმავლობაში.

მე ყველაფერს ვასწავლი ფრაგმენტულად, ერთმანეთისგან მოწყვეტით, რაც საპირისპიროა მთლიანისა; ის, რასაც მე ვასწავლი, სატელევიზიო არხების არჩევის პროცესს უფრო ჰგავს, როდესაც პარალელურად აყენებ უამრავ სხვადასხვა არხს, – ვიდრე ერთიან წესრიგს. სამყაროში, სადაც სახლი გადაიქცა მოჩვენებად, იმიტომ რომ ორივე მშობელი მუშაობს, ან ერთ-ერთი მათგანი ზედმეტად ამბიციურია, ანდა სულაც სხვა მიზეზით – ყველა მეტისმეტად დაბნეულია, რომ ნორმალური ოჯახური წესრიგი შეინარჩუნოს. ამ ყველაფერს ემატება სკოლა, რომელიც აჩვევს ბავშვებს, მიიღონ ქაოსი როგორც გარდაუვალი რამ, როგორც თავიანთი ბედისწერა. ეს არის პირველი გაკვეთილი, რასაც მე ვასწავლი.

 

მე ვასწავლი ბავშვებს, რომ ისინი უნდა დარჩნენ იმ კლასში, რომელშიც გაანაწილეს.

არ ვიცი, ვინ ანაწილებს მათ კლასებში, ეს ჩემი საქმე არაა. ისინი თითქოს დანომრილები არიან. თუ რომელიმემ გაძვრომა მოახერხა, მაშინათვე კლასში დააბრუნებენ. მრავალი წლის განმავლობაში მოსწავლეთა კატეგორიზაციის მეთოდები ისე იცვლებოდა, რომ მათთვის მიკრული იარლიყების უკან რეალური ადამიანის გარჩევა გაჭირდა. ადამიანთა კატეგორიზაცია გავრცელებული და მომგებიანი საქმეა, ოღონდ მისი აზრი მე არ მესმის. იმასაც ვერ ვხვდები, რატომ აძლევენ მშობლები სკოლას ამის ნებას.

ასეა თუ ისე, მე, სკოლის მასწავლებელს, ეს არ მეხება. ჩემი ამოცანაა, მოვიქცე ისე, რომ ბავშვებს მოსწონდეთ კლასში იმ ბავშვებთან ერთად ჩაკეტვა, რომლებიც მსგავს იარლიყებს ატარებენ, უკიდურეს შემთხვევაში, მედგრად იტანდნენ ამას. ჩემი ამოცანა შესრულებულად ჩაითვლება, თუ მათ აზრადაც არ მოუვათ, რომ ახლა სხვა კლასში ყოფნა შეუძლიათ, რადგან მე მათ ვასწავლი, შურდეთ მათზე ძლიერი მოსწავლეების და ქედმაღლურად უყურებდნენ სუსტებს. ასეთი დისციპლინის დროს მოსწავლეები თვითონ ახდენენ საკუთარი თავის გრადაციას. ამგვარად მე მათ ვასწავლი, რომ ადამიანები ჯგუფებად უნდა დაყონ. ასეთია ნებისმიერი კონკურენტული გარემოს გაკვეთილი, რომელთა რიცხვსაც, სამწუხაროდ, მიეკუთვნება სკოლა.

მიუხედავად საზოგადოდ მიღებული აზრისა, რომ მოსწავლეთა 99% უნდა დარჩეს იმ ჯგუფში, რომელშიც ისინი უფროსებმა გაანაწილეს, მე მოვუწოდებ მათ, მიაღწიონ სწავლაში უკეთეს შედეგებს და უფრო ძლიერ ჯგუფებში გადავიდნენ. მე ხშირად ვასწავლი, რომ მათი პროფესიული წარმატებები იმაზეა დამოკიდებული, რა ნიშნებს მიიღებენ სკოლაში, თუმცა დარწმუნებული ვარ, ასე არ არის. აშკარად არასოდეს ვიტყუები, მაგრამ გამოცდილებამ დამარწმუნა , რომ გულწრფელობა და სკოლაში სწავლება არსით შეუთავსებელია, რასაც ამტკიცებდა სოკრატე ათასი წლის წინათ.

სეპარაციის შედეგია ის, რომ ყოველი ბავშვი პირამიდაში იკავებს განსაზღვრულ ადგილს და იქიდან მხოლოდ შემთხვევით თუ ამოვარდება. სხვაგვარად ის იქვე დარჩება, სადაც გაანაწილეს.

მესამე, რასაც მოსწავლეებს ვასწავლი, საქმისადმი გულგრილი დამოკიდებულებაა. ფაქტობრივად, მე ვასწავლი მათ, არაფერი აკეთონ მთელი გულით და ამას საკმაოდ დახვეწილად ვაკეთებ. მე ვითხოვ, ისინი ბოლომდე დაიხარჯონ ჩემს გაკვეთილზე, მოუთმენლობისგან ადგილზე იხტუნონ და შეეჯიბრონ ერთმანეთს ჩემი ყურადღების მოპოვებაში. ამის შემხედვარე, გულს უხარია. ეს ჩემზეც კი ახდენს შთაბეჭდილებას. როდესაც მოწოდების სიმაღლეზე ვარ, არაჩვეულებრივად ვაღწევ ენთუზიაზმის გამოვლენას. მაგრამ, როგორც კი სკოლის ზარი დაირეკება, მე ვითხოვ, შეწყვიტონ ყველაფერი, რასაც ვაკეთებდით და სასწრაფოდ შემდეგ გაკვეთილზე გაიქცნენ. ისინი უნდა ჩაირთონ და გამოირთონ, როგორც ელექტრონული მოწყობილობები. რაც არ უნდა მნიშვნელოვანი იყოს პროცესი, რომელიც გაკვეთილზე ხდება, ზარი ყველაფერზე მნიშვნელოვანია. შედეგად, ისინი არასოდეს არაფერს შეიმეცნებენ ბოლომდე. ჭეშმარიტად, სკოლის ზარი ასწავლის, რომ არც ერთი საქმე არ ღირს იმად, ბოლომდე მიიყვანო. მაშ, რატომღა ვინერვიულოთ რამეზე? სკოლის ზარი წლების განმავლობაში აჩვევს ყველას, ძლიერთა გარდა, რომ ამქვეყნად არაფერია განრიგზე უფრო მნიშვნელოვანი. ზარი სასკოლო დროის ფარული ლოგიკის გამომხატველია. მისი ძალაუფლება სასტიკია. ზარი ანადგურებს წარსულსა და მომავალს, ისევე, როგორც რუკაზეა ერთნაირი ყველა მდინარე და მთა, თუმცა სინამდვილეში ისინი საერთოდ არ ჰგვანან ერთმანეთს. ზარი ყოველ წამოწყებას გულგრილობით ავსებს.

 

ვარსკვლავების, წითელი ხაზების, ღიმილების, მოწყენილი სახეების, პრიზებისა და სასჯელების საშუალებით მე ვაჩვევ ბავშვებს, თავიანთი ნება ჩემს ბრძანებას დაუმორჩილონ. სკოლაში ბავშვებს გასაჩივრება არ შეუძლიათ, რადგან ნამდვილი უფლებები აქ არ არსებობს. არც სიტყვის თავისუფლებაა სკოლაში ადმინისტრაციის ნებართვის გარეშე. როგორც მასწავლებელი, მე ვიჭრები უამრავი პირადი გადაწყვეტილების სფეროში, ვეხმარები მათ, ვინც, ჩემი აზრით, ამის ღირსია და ვადებ დისციპლინარულ სასჯელს მათ, ვინც თავისი საქციელით ძირს უთხრის ჩემს ძალაუფლებას. ბავშვები და მოზარდები გამუდმებით იჩენენ ინიციატივას, მაგრამ მე სწრაფად ვუსწორდები მათ. ინდივიდუალურობის გამოვლენა ეწინააღმდეგება დახარისხების პრინციპს და ამიტომ ნებისმიერი კლასიფიკაციური სისტემისთვის წყევლასავითაა. გავრცელებული სიტუაცია: ბავშვი გთხოვს გაკვეთილიდან გათავისუფლებას ტუალეტში გასასვლელად ან უბრალოდ წყლის დასალევად. ვიცი, რომ არც ერთი უნდა და არც მეორე, მაგრამ ვაძლევ საშუალებას, “მომატყუოს”, რადგან ამ შემთხვევაში ის დამოკიდებული ხდება ჩემს კეთილგანწყობაზე – უბრალოდ კი არ აკეთებს ამას, არამედ აკეთებს ჩემი ნებართვით. ხანდახან ბავშვები სხვისი ბრძანების გარეშე გამოხატავენ ბრაზს ან სიხარულს, მაგრამ მასწავლებელი მათ ხშირად ვერ მისცემს ამის უფლებას. ამ უფლებას ის მხოლოდ ზოგიერთს აძლევს, ისიც – გამონაკლისის სახით, და თუ მოწაფე ცუდად მოიქცა, მალევე წაართმევს”.