უკუკავშირის მეთოდები(მეორე ნაწილი)

განხილული მეთოდები ადაპტირებულია წიგნიდან: Bastian J., Combe A., Langer R., (2007) Feedback-Methoden, Weinheim und Basel : Beltz

პირველი მეთოდი – კლასის მიმდინარე ევალვაცია/შეფასება უკუკავშირის ჟურნალით

მასწავლებელი თავის ჟურნალში ყოველდღიურად ინიშნავს მოსწავლეთა მხრივ როგორც ვერბალურ, ისე არავერბალურ უკუკავშირს – სიხარულისა თუ უკმაყოფილების რეაქციებს, მღელვარებას ჯგუფში, მოსწავლეთა საუბრების/დისკუსიების მნიშვნელოვან ფრაგმენტებს და სხვ. ეს დოკუმენტაცია გვემსახურება როგორც წყარო შემდგომი საკლასო დისკუსიისა და განხილვისთვის.

მოსწავლეები პერიოდულად (მაგ., არდადეგების წინ, თემის დამუშავების, პროექტზე მუშაობის პროცესში) იძლევიან თავისუფალ უკუკავშირს საკლასო კლიმატზე, სასწავლო წარმატებებსა თუ სირთულეებზე, მასწავლებლის მიდგომებზე, გამოყენებულ სასწავლო მეთოდებზე, მერე კი მასწავლებელთან ერთად აანალიზებენ შედეგებს და ამის საფუძველზე აყალიბებენ შემდგომ სამუშაოს.

სისტემატური აღრიცხვით გვერდითი უკუკავშირებიც კი არ იკარგება და საშუალებას გვაძლევს, თვალი ვადევნოთ, რამდენად გვეხმარება პრობლემების მოგვარებაში მთელი წლის განმავლობაში ანალიზის შედეგების გათვალისწინება.

მასწავლებელმა მოსწავლეებს უნდა აუხსნას, რა მიზანს ემსახურება ჩანიშვნები, რაში და როგორ დაეხმარება იგი მასწავლებელს თუ მოსწავლეებს.

ოთახის სამ ან ოთხ კუთხეში კიდია ფლიფჩარტები, რომლებზეც წერია შეხედულებები განსახილველი საკითხის შესახებ (თითოზე – თითო). მოსწავლეები კითხულობენ მათ და იკავებენ ადგილს რომელიმე ფლიფჩარტთან, ან ფლიფჩარტებს შორის, იმის მიხედვით, რომელ შეხედულებას/შეხედულებებს უფრო ემხრობიან. ერთმანეთთან ახლოს მდგომი მოსწავლეები ქმნიან ჯგუფებს. თითოეული ჯგუფი მართავს დისკუსიას: “რატომ ვდგავარ მე აქ?”. შემდეგ ზედა ფლიფჩარტები იხსნება და ქვედაზე ჩნდება ასევე განსხვავებული შეხედულებები საკითხის სხვა ასპექტის შესახებ. მოსწავლეები აკეთებენ იმავეს, რასაც პირველ წრეზე გააკეთეს. რჩევა მასწავლებელს: სასურველია მაქსიმუმ სამი წრის გაკეთება. ბოლოს იმართება ერთობლივი დისკუსია თემაზე “რა იყო ჩემთვის მნიშვნელოვანი ჯგუფური დისკუსიიდან, რა მომცა მე ამ სამუშაომ”. სასურველია, შემაჯამებელი/ერთობლივი დისკუსიის საკვანძო საკითხები მოდერატორის (მოდერატორი შეიძლება იყოს როგორც მასწავლებელი, ისე მოსწავლეც) მიერ დაფაზე იყოს პროტოკოლირებული, რაც მას შემდეგ დაანახვებს, რატომ არის ესა თუ ის საკითხი მოსწავლეთათვის მისაღები თუ მიუღებელი. შედეგების ანალიზი და მათი გათვალისწინება მასწავლებელს სასწავლო პროცესის დახვეწაში დაეხმარება.

მეთოდი ნათლად წარმოაჩენს ცალკეულ მოსწავლეთა შეხედულებებს საკვანძო საკითხების შესახებ. პროცესი სახალისოდ მიმდინარეობს, რაც ზრდის მოსწავლეთა მოტივაციას. მეთოდი გამოიყენება ცალკეულ თემათა გასაღრმავებლად.

მეთოდი მოსწავლისგან მოითხოვს საკუთარი შეხედულების ქონის, მისი გამოხატვისა და არგუმენტირებულად დასაბუთების უნარს. ის ტექნიკურად არცთუ იოლად შესასრულებელია, ამიტომ მასწავლებლისგან მოითხოვს წინასწარ მომზადებას და ფასილიტაციის დახვეწილ უნარებს. ეს მეთოდი გამოდგება იმისთვის, რომ მოსწავლეებმა “თემა გახსნან და გონება ახალი იდეებისა და შეხედულებებისთვის მოამზადონ”.

მოსწავლეები და მასწავლებლები ერთობლივად ამუშავებენ ხშირად წამოტივტივებულ, ტიპურ პრობლემას. ეს მეთოდი კარგია ცალკეულ თემათა გაღრმავებული დამუშავებისთვის.

მეთოდის აღწერა:

1. მოსწავლეები მცირე ჯგუფებად იყოფიან და ავსებენ დასამუშავებელ კითხვარს:

. რა არის უშუალოდ პრობლემა?

. რა მიზეზებმა/გარემოებებმა წარმოშვა იგი?

. ასეთი ქცევით ჩვენ კარგი გამოცდილება ვერ შევიძინეთ, ასეთი საქციელი პრობლემას ართულებს.

. ეს არის ჩვენი რჩევა, რაც პრობლემის მოგვარებაში დაგვეხმარება.

2. ჯგუფები ერთმანეთს წარუდგენენ თავიანთ პასუხებს.

3. საერთო დისკუსიის დროს მოსწავლეები მასწავლებელთან ერთად ქმნიან აქტივობათა კატალოგს, რომელშიც აღნუსხულია, ვინ რას აკეთებს პრობლემის მოგვარებაში წვლილის შესატანად.

 

აქტივობათა კატალოგი
რა პრობლემაა	ვინ	ვისთან ერთად	შედეგი	რა ვადაში

1. მოსწავლეები იყოფიან მცირე ჯგუფებად და ამუშავებენ მასწავლებლის მიერ მიწოდებულ, ტიპური გაკვეთილისთვის დამახასიათებელ სიტუაციებს

2. ჯგუფები გაითამაშებენ მათ მიერ დამუშავებულ საგაკვეთილო სიტუაციებს. ყოველი გათამაშების შემდეგ იმართება მოკლე დისკუსია, რომელიც ოთხი ძირითადი კითხვით არის სტრუქტურირებული:

. ამ სიტუაციაში მე ეს მომწონს და ამიტომ მომწონს…

. ამ სიტუაციაში მე ეს არ მომწონს და ამიტომ არ მომწონს…

. ჩვენ ამას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მივაქციოთ…

. პრობლემის მოსაგვარებლად ჩვენ ასე მოვიქცეოდით…

ყველა გამოთქმული შეხედულება ფლიფჩარტზე/დაფაზე დახარისხდება ამ ძირითადი კითხვების მიხედვით.

3. შემაჯამებელი დისკუსიის დროს განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა გამონათქვამებს:

. ჩვენ ამას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მივაქციოთ, რათა გაკვეთილზე კარგად ვიგრძნოთ თავი და ნაყოფიერად ვიმუშაოთ;

. ამისთვის განსახორციებელია შემდეგი აქტივობები, შესამუშავებელია შემდეგი წესები…

ერთობლივი დისკუსიის დროს ხდება შეხედულებათა შეჯერება, რომლებიც შემდეგ ფლიფჩარტზე გადაგვაქვს და საკლასო ოთახში ვკიდებთ. შეიძლება, მოსწავლეთაგან აირჩეს ე.წ. “მსაჯების” ჯგუფი, რომელიც ყურადღებას მიაქცევს, როგორ ასრულებენ დაგეგმილ აქტივობებს და იცავენ შემუშავებულ წესებს.

მეთოდის უპირატესობა:

ამ დროს მოსწავლეები თავად გაითამაშებენ სიტუაციას, მსჯელობენ იმის თაობაზე, რა იგრძნეს, რა იყო მათთვის მისაღები თუ მიუღებელი, განსაკუთრებით პრობლემური. ასეთი მიდგომით მოსწავლეებს საშუალება ეძლევათ, გამოხატონ თავიანთი დამოკიდებულებები, განცდები, ემოციები, რაც ზრდის მეთოდის ეფექტიანობას.

საყურადღებოა:

მნიშვნელოვანია, რომ ყველა მოსწავლე ერთობლივ დისკუსიაში აქტიურად იყოს ჩართული, გონივრულად მიიჩნევდეს განსახორციელებელ აქტივობებებს და მისდევდეს მათ.

მასწავლებელი მოსწავლეებს აჩვენებს საგაკვეთილო სიტუაციების ამსახველ სიმბოლოებით დატვირთულ ნახატებს ან ფოტოებს. თითოეული მოსწავლე ირჩევს ორ სურათს: ერთს ისეთს, რომელიც განსაკუთრებით მოსწონს, ხოლო მეორეს – რომელიც განსაკუთრებით არ მოსწონს. იმართება დისკუსია, რატომ არის თითოეულისთვის ესა თუ ის სურათი მისაღები თუ მიუღებელი. რას და როგორ შეცვლიდნენ მათთვის მიუღებელ სურათზე, მისაღები და მოსაწონი რომ გაეხადათ.

სურათები მოსწავლეთათვის შესანიშნავი სტიმულია, გამოხატონ აზრი და ჩაერთონ მსჯელობაში.

მოსწავლეთა ერთი ჯგუფი ირჩევს თემას, იღრმავებს ცოდნას ამ თემის ირგვლივ, გეგმავს და შემდეგ ატარებს გაკვეთილს (უმჯობესია, მისი ხანგრძლივობა არ აღემატებოდეს 30 წუთს) ამ თემაზე. საჭიროების შემთხვევაში მასწავლებელი ეხმარება მოსწავლეებს მომზადებასა და დაგეგმვაში, თუმცა გაკვეთილის სტრუქტურირებაზე მას უშუალო გავლენა არ აქვს. მოსწავლეები თავად წყვეტენ, რომელი დიდაქტიკური ხერხებით გადასცენ მასალა თანაკლასელებს, კლასის მართვის რა სტილი აირჩიონ. როგორც მასწავლებელი, ისე დანარჩენი თანაკლასელები გამოდიან მოსწავლეების როლში. დასასრულ, თანაკლასელები და მასწავლებელი ჩატარებულ გაკვეთილზე იძლევიან უკუკავშირს. მოსწავლეთა ის ჯგუფი, რომელმაც მოამზადა გაკვეთილი, თავადაც აკეთებს თვითშეფასებას. შემაჯამებელ დისკუსიაში მთელი კლასი მასწავლებელთან ერთად აყალიბებს, რას და როგორ შეცვლიდნენ ჩატარებულ გაკვეთილში.

მეთოდის უპირატესობა ის არის, რომ ამგვარი მიდგომით მოსწავლეები ეჩვევიან ცოდნის დამოუკიდებლად გაღრმავებას, დაგეგმვას, ეფექტურ პრეზენტაციას, გამოიმუშავებენ როგორც თვითშეფასების, ისე ურთიერთშეფასების უნარებს; მასწავლებლის უკუკუკავშირი მოსწავლეებს უკეთ დაანახვებს მის თვალთახედვას, მოსწავლეთა უკუკავშირით კი მასწავლებელი გაიგებს, როგორი გაკვეთილი მოსწონთ მათ, რასაც შემდეგ ორივე მხარე ითვალისწინებს.

ძალთა ველის ანალიზის მეთოდი მოსწავლეებს ეხმარება პრო- და კონტრარგუმენტების ანალიზისას.

მეთოდის აღწერა:

1. მოსწავლეები კონკრეტული თემის შესწავლისას ინდივიდუალურად გამოხატავენ საკუთარ დამოკიდებულებას ხელის შემშლელი და ხელის შემწყობი ფაქტორების მიმართ. მაგალითად

. რა მიწყობს ხელს სწავლაში?

. რა მიშლის ხელს სწავლაში?

. რა მიშლის ხელს გაკვეთილში აქტიურ მონაწილეობაში?

. რა არის საჭირო, გაკვეთილში აქტიური მონაწილეობა რომ მივიღო?

. რისი თქმა შემიძლია კიდევ?

2. შემდეგ მოსწავლეები ერთიანდებიან მცირე ჯგუფებად და ადარებენ ინდივიდუალური მუშაობის შედეგებს. აქ მათ დაეხმარება შემდეგი კითხვები:

. რა არის ჩვენს “ძალთა” შორის საერთო?

. რაშია განსხვავება?

. რა შესაძლებლობებს ვხედავთ სწავლაში სირთულეთა აღმოსაფხვრელად?

3. ჯგუფები აკეთებენ პრეზენტაციებს, აჯგუფებენ სასარგებლო და ხელის შემშლელ ასპექტებს, რომლებიც მასწავლებელს ფლიფჩარტზე გადააქვს.

4. დასასრულ, იმართება საერთო საკლასო დისკუსია, სადაც არკვევენ, როგორ შეიძლება სიტუაციის გაუმჯობესება, რა შეიძლება გაკეთდეს “სასარგებლო ძალების” გასაძლიერებლად და “ხელის შემშლელთა” შესასუსტებლად, რა წვლილი უნდა შეიტანონ ამაში მასწავლებელმა და მოსწავლეებმა.

მოსწავლეები ხედავენ ერთმანეთის არა მხოლოდ სუსტ, არამედ ძლიერ მხარეებსაც.

გასათვალისწინებელია, რომ ეს მეთოდი ბევრ დროს მოითხოვს, მაგრამ მისი დანერგვა უნდავოდ ღირს იმ პრობლემების წარმოსაჩენად, რომლებიც არ არის გამჭვირვალე, მაგრამ რომელთა მოგვარება უმრავლესობის ინტერესებში შედის.

მომდევნო სტატიაში გაგაცნობთ უკუკავშირის მეთოდებს, რომელთა გამოყენება სასარგებლოა სასწავლო პროცესის/თემის დასარულს.