ჯონ ჰოლტის ინოვაციურ წიგნში “How Children Fail” (პირველი გამოცემა – 1964, შემდეგი გამოცემები – 1982, 1995, გაიყიდა მილიონზე მეტი ეგზემპლარი, ლ. ა.) ავტორი სკოლაში და თამაშის დროს ბავშვებზე დაკვირვებით ასახელებს იმ მიზეზებს, რომლებიც წინასწარ განსაზღვრავს ახალგაზრდების წარუმატებლობას და რომლებიც ტრადიციული საგანმანათლებლო სისტემისგან მომდინარეობს.
ჰოლტი ამტკიცებს, რომ ბავშვები უპირველესად იმიტომ განიცდიან მარცხს, რომ ეშინიათ, სწყინდებათ და იბნევიან. ეს სამი მოზეზი, მცდარ სასწავლო სტრატეგიებსა და სკოლის გარემოსთან ერთად, რომელიც დაშორებულია რეალობასა და “რეალურ სწავლებას”, გვაძლევს სასკოლო სისტემას, რომელიც კლავს სწავლისადმი ბავშვის თანდაყოლილ სურვილს.
ჰოლტის წიგნის ერთ-ერთი კომენტატორი, ბავშვთა განათლების სპეციალისტი, ფანდ-რეიზერი და მოხალისე, ამერიკელი ალექს მაკნეილი (Alex McNeil), აღნიშნავს, რომ ჯონ ჰოლტის წიგნი, რომელიც ავტორის ხანგრძლივი სამასწავლებლო კარიერის დროინდელ ჩანაწერებსა და კვლევას ემყარება, წარმოადგენს თანამედროვე საგანმანათლებლო სისტემის კრიტიკულ ანალიზს. ჰოლტის თანახმად, – წერს მაკნეილი, – სისტემა მოსწავლეებს უბრალოდ ცუდ სამსახურს უწევს, იგი ართმევს ბავშვებს ბუნებრივ გონიერებასა და ცნობისმოყვარეობას. სისტემა ზედმეტად არის დამოკიდებული სტანდარტიზაციაზე და სრულიად დაცლილია იმ პრაქტიკისგან, რომელიც ადამიანს აღმოჩენისა და კვლევისადმი სწრაფვას უნდა შთააგონებდეს.
ქვემოთ მოყვანილია ჯონ ჰოლტის დასკვნების შეჯამება:
1. შიში და წარუმატებლობა: სკოლები ხელს უწყობენ შიშის ატმოსფეროს დამკვიდრებას – წარუმატებლობის შიში, დამცირების შიში, დაწუნების შიში ყველაზე უარყოფითად მოქმედებს მოსწავლის ინტელექტუალური ზრდის უნარზე. გარე მოტივაციები, ნიშნები თუ ოქროს ვარსკვლავები, აძლიერებს ბავშვის შიშს გამოცდის წარუმატებელი ჩაბარებისა და კიცხვისადმი. მოსწავლე, ნაცვლად გაკვეთილის შინაარსისა, დამცირებისთვის თავის არიდებას სწავლობს. შიშის ეს ატმოსფერო მხოლოდ სწავლის სიყვარულსა და ბუნებრივ ცნობისმოყვარეობას კი არ თრგუნავს, არამედ ნამდვილი სწავლის გაღვივებისთვის აუცილებელი რისკების შიშსაც უნერგავს ბავშვს.
2. მოსაწყენი შინაარსი: მოსაწყენობა მეორე დაბრკოლებაა, რომელიც თრგუნავს როგორც სწავლისადმი თანდაყოლილ მოტივაციას, ისე სწავლის სიყვარულს. სკოლაში შესვლამდე ბავშვები თავისუფლად გრძნობენ თავს და იკვლევენ თუ აღმოაჩენენ იმას, რაც აინტერესებთ, მაგრამ როგორც კი ბავშვი თანამედროვე სასკოლო სისტემის ნაწილად იქცევა, ორივე, ინსტიტუტი და მშობლები, გაუცნობიერებლად საბოტაჟს უწევენ მის განათლებას.
სკოლები ბავშვებისგან ითხოვენ მოსაწყენი, განმეორებადი დავალებების შესრულებას, რომლებიც მხოლოდ შეზღუდულ მოთხოვნებს უყენებს ბავშვთა მრავალფეროვან შესაძლებლობებს, და ეს მოთხოვნები ყოველთვის როდი შეესაბამება ცალკეული ბავშვების ინტერესებსა თუ საჭიროებებს.
სკოლები, ნაცვლად იმისა, რომ განუვითარონ მოსწავლეებს სწავლისადმი ბავშვებისთვის დამახასიათებელი სიყვარული, რაც მათი ინდივიდუალური ნიჭისა და უნარების გაძლიერებას მოემსახურებოდა, აძლევენ მათ უნიფორმულ, ე.წ. “Cookie-cutter” (ამერიკ. ინგლისურში: ორიგინალობის ან განსხვავებულობის ნაკლებობა, ლ.ა.) განათლებას, რომლებიც ბავშვებს “ლამაზი და საძაგელი ჯილდოებისთვის” ერთმანეთთან შეჯიბრებას აიძულებს.
ბავშვების სისტემასთან ადაპტირების ნაცვლად, რაც სწავლას მათთვის პირქუშ და მტკივნეულ ამოცანად აქცევს, ჰოლტი მხარს უჭერს ისეთი პირობების შექმნას, სადაც ბავშვები ისწავლიან ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობისა და ინტერესების შესაბამისად, შიშისა და დანაშაულის გრძნობის გარეშე.
3. იმედგაცრუება: სკოლაში შესვლის შემდეგ ბავშვები ხშირად აღმოაჩენენ, რომ მათ ისეთ რამეს ასწავლიან, რაც ეწინააღმდეგება ადრე მშობლებისგან ან სხვა უფროსებისგან ნასწავლს. უფრო მეტიც – უფროსები სკოლაში მათ ისე არ ექცევიან, როგორ ქცევასაც შინ, თავისიანებისგან იყვნენ ჩვეულნი.
ბავშვის შეცბუნება კიდევ უფრო მწვავდება, როდესაც იგი იგებს, რომ ცნობისმოყვარეობა, რომელიც, როგორც მან ოჯახიდან იცის, დადებითი და საქებარი თვისებაა, სკოლაში შესაძლოა მასწავლებლებისა თუ თანაკლასელების მხრივ დაცინვისა და აბუჩად აგდების მიზეზად იქცეს. ჰოლტმა დაკვირვების შედეგად გამოარკვია, რომ ბავშვების უმეტესობა დაცინვის თავიდან ასაცილებლად 10 წლის ასაკისათვის წყვეტს კითხვების დასმას.
4. ნამდვილი სწავლა: ჰოლტის აზრით, “ნამდვილი სწავლა” სულაც არ ნიშნავს წერა-კითხვასა და არითმეტიკის საბაზო ცოდნაში დახელოვნებას. იგი უფრო მაშინ ვლინდება, როდესაც ბავშვს ხელს უწყობენ თავისი ინდივიდუალური ტალანტისა და უნარების განვითარებაში. ყველა ექსპერტს განსხვავებული მოსაზრება აქვს იმის შესახებ, რა უნდა შედიოდეს სასწავლო პროგრამაში. გარდა ამისა, საგნების უმეტესობას, რომელთაც სკოლაში ასწავლიან ბავშვებს, ყავლი გასდის იმ დროისთვის, როდესაც ბავშვს ამ ცოდნის რეალურ ცხოვრებაში გამოყენება დასჭირდება. ეს ამყარებს ჰოლტის მტკიცებას, რომ არ არსებობს ინფორმაციის ერთეული სახეობა, რომლიც ყოველმა ბავშმა უნდა ისწავლოს.
ავტორის ციტატა: “იმის სასწავლად რაც ბავშვებს სურთ ან სჭირდებათ, საუკეთესო ადგილი ის არის, სადაც სულ ცოტა ხნის წინ თითქმის ყველა ბავშვი სწავლობდა: თვით სამყარო”.
5. სტრატეგიები: სწავლის დღევანდელი სტრატეგიები ბავშვებში დამცირების შიშის კულტივირებას უწყობს ხელს და მათ ზიანს უფრო აყენებს, ვიდრე მათ საჭიროებათა დაკმაყოფილებას ემსახურება. ეს შიში მოსწავლეებს აიძულებს, გამოიმუშაონ შეგუების სხვადასხვაგვარი სტრატეგია და თადაცვის მექანიზმი – ბუტბუტი, თავის მოჩვენება, თითქოს არ ესმით, ზედმეტი ენთუზიაზმის გამოჩენა, რათა არ გაიძახონ და სხვა, რაც უფროსების მოთხოვნებისთვის თავის ასარიდებლად ან თანაკლასელების მხრივ დამცირების თავიდან ასაცილებლად გამოიყენება.
ჰოლტი ასკვნის, რომ მათ შორის, რაც იცის ბავშვმა და რაც გვგონია იცის, დიდი სხვაობაა. გაკვეთილის შინაარსის ნაცვლად ბავშვები იმას სწავლობენ, როგორ მოიქცნენ, როგორ გადარჩნენ ან შეცვალონ მასწავლებლის შეკითხვა, რათა მდგომარეობას მინიმალური დანაკარგით ან დამცირებით დააღწიონ თავი. თითქმის ყველაფერი, რასაც სკოლებში ვაკეთებთ, იქით არის მიმართული, რომ ბავშვები შეკითხვაზე იყვნენ კონცენტრირებულნი და არა პრობლემის გადაწყვეტაზე, ეს კი, თავის მხრივ, უნებლიეთ იწვევს იმას, რომ მათ აკლდებათ უნარები, რომლებიც “რეალურ სამყაროში” ცხოვრების დროს გამოადგებოდათ.
“ბავშვებს დაბადების დღიდან 3 წლამდე სწავლის, მიხვედრისა და შემოქმედების უზარმაზარი უნარი აქვთ”. უფროსები თავიანთი საქციელით ან ბავშვების საქციელის გადამეტებული დიქტატით ანგრევენ მათი ინტელექტუალური და შემოქმედებითი შესაძლებლობების უდიდეს ნაწილს. ბავშვის ამ უნარებს უმეტესად შეშინებით ვანადგურებთ. შეშინებით ან მათი მცდარობის ჩვენებით.
ჰოლტის გამოკვლევა დღევანდელი საგანმანათლებლო სისტემის შესახებ წარმოადგენს კრიტიკულ და შორსმჭვრეტელურ ნაშრომს, რომელიც გვაიძულებს, უფრო ახლოდან შევხედოთ იმ გაკვეთილებს, რომლებსაც უნებლიეთ გადავცემთ ჩვენს ახალგაზრდებს.
კომენტარის ავტორი: კა იინგ ჩუ (Kah Ying Choo)
Holt, J. How Children Fail – Classics in Child Development (September 1995) Perseus Pr; ISBN: 0201484021
თარგმანი და კომენტარები ლევან ალფაიძისა
