რა განსხვავებაა იგავსა და იგავ-არაკს შორის? ეს ერთი და იმავე ჟანრის ორი სხვადასხვა სახელწოდებაა თუ არსებითად ორი სხვადასხვა ჟანრია? შეგვიძლია თუ არა ეს აღმნიშვნელები გამოვიყენოთ, როგორც სინონიმები?
ამ კითხვებს მოსწავლეები ხშირად გვისვამენ ხოლმე. ჩემი დაკვირვებით, როდესაც პასუხი მექანიკური, მზამზარეული და პირდაპირია, მოსწავლე ისმენს, იაზრებს, მაგრამ მალევე ივიწყებს, ამიტომ თუ რომელიმე ცნების ან ტერმინის ახსნა მინდა, სამუშაოსაც წინასწარ ვგეგმავ იმის გათვალისწინებით, რომ “რაც მოვისმინე – დამავიწყდა, რაც დავინახე – დავიმახსოვრე, რაც გავაკეთე – გავიგე“.
იგავისა და იგავ-არაკის თემის შესატანად წინასწარ ვარჩევ ორ ტექსტს. თითოეული შეიცავს ჟანრის სპეციფიკურ მახასიათებელს. მაგალითად, შეიძლება რომელიმე სახარებისეული იგავის ( დავაკვირდეთ, არასდროს ვიტყვით და დავწერთ სახარებისეული იგავ-არაკი) და სულხან-საბას იგავ-არაკის მომზადება. თუმცა კლასის ინტერესებისა და მზაობის გათვალისწინებით, შესაძლებელია სხვა იგავებისა და იგავ-არაკების შეტანაც.
ამჯერად სანიმუშოდ ერთ აღმოსავლურ იგავს და საბას იგავ-არაკს შემოგთავაზებთ.
ვისია საჩუქარი?
იაპონიაში, ერთ პატარა დასახლებაში, ცხოვრობდა ბრძენი მოხუცი სამურაი. ერთხელ,მოწაფეებით გარშემორტყმული, მშვენიერი ხის ქვეშ მყუდროდ მოკალათებული, საუბრობდა თავის ცხოვრებისეულ გამოცდილებაზე. უცბად მას მიუახლოვდა ახალგაზრდა, ძალიან ღონიერი სამურაი, რომელიც განთქმული იყო სისასტიკით და უხეშობით. ახალგაზრდა სამურაის საყვარელი ხრიკი იყო მოწინააღმდეგის გამოყვანა წყობიდან – იწყებდა მის ლანძღვას, ამცირებდა, წყობიდან გამოიყვანდა, გააგულისებდა და საბრძოლველად გამოიწვევდა. ბრაზისა და წყენისგან გაალმასებულ მოწინააღმდეგეს ახალგაზრდა სამურაი ადვილად ამარცხებდა, რადგან ის შეცდომას შეცდომაზე უშვებდა.
ახალგაზრდა მიუახლოვდა მოხუცს და მის ლანძღვას მიჰყო ხელი. საზარელ სიტყვებს უწოდებდა, იფურთხებოდა, კენჭებსა და ხის რტოებს ისროდა მოხუცის მიმართულებით. მოხუცი კი მშვიდად განაგრძობდა საუბარს თავის მოწაფეებთან, ყურადღებას არ აქცევდა ახაგაზრდა სამურაის და თავისას ჰყვებოდა. ასე გაგრძელდა დღის ბოლომდე. ბოლოს და ბოლოს ახალგაზრდა სამურაის ძალა გამოელია, გასავათებული ჩაიკეცა, ცოტა ხნის შემდეგ კი წამოდგა და შინისკენ გალასლასდა.
გაკვირვებულმა მოწაფეებმა ჰკითხეს მასწავლებელს:
-თქვენ ადვილად შესძლებდით ამ უზრდელის დამარცხებას. რატომ არ გამოიწვიეთ ბრძოლაში? რად არ მოსთხოვეთ პასუხი შეურაცხყოფისთვის?
ბრძენმა სამურაიმ უპასუხა:
-ბუდა ასე ამბობდა: თუ ვინმე მოვა თქვენთან საჩუქრით, თქვენ კი არ მიიღებთ მას, ვის დარჩება ეს საჩუქარი?
-იმას, ვისაც ეკუთვნის, იმას, ვინც ჩუქებას აპირებდა – უპასუხა ერთ-ერთმა მოწაფემ.
-იგივე ეხება შურს, შეურაცხყოფას, ბოღმას, ლანძღვას. თუ თავად არ მიიღებ ამ „ძღვენს“, იმასვე დარჩება, ვინც ამას შენთვის არ „იშურებს“.
ნალბანდი მგელი
ერთი მგელი მოუხდა ვირსა, შეჭმას ლამობდა.
ვირმა უთხრა: ვიცი, შემჭამ, ეს ანდერძი ამისრულე: ქაჩაჩში ლურსმნის ნატეხი დამრჩა და იგი ამოიღეო!
მგელმან პირი მიჰყო, უნდა ამოეღო. ვირმა წიხლი ჰკრა, კბილები ჩაამტვრია მგელსა. ვირი ვეღარ შეჭამა.
მგელმან თქვა: მამაჩემი ხარაზი იყო, მე ნალბანდობას რა მრჯიდაო?
ტექსტების ლექსიკურ და შინაარსობრივ დონეზე დამუშავების შემდეგ საკლასო სამუშაო ისე უნდა წარიმართოს, რომ მოსწავლეებმა თავად აღმოაჩინონ როგორც მსგავსებები, ისე განსხვავებები. იგავისა და იგავ-არაკის ჟანრობრივი სპეციფიკის გათვალისწინებით, სასურველია, დაისვას ამგვარი კითხვები:
რომელი ტექსტის მოქმედი გმირები არიან ცხოველები?
რომელი ტექსტია მეტად სატირული ( ან იუმორისტული და კომიკური)?
რომლის ენა და სტილია სადა, მარტივი, ავტოლოგიური (როდესაც სიტყვები და გამოთქმები გამოიყენება პირდაპირი მნიშვნელობით, მეტაფორისა და სიმბოლიზმის გარეშე)?
რომელი ტექსტია მეტად ფილოსოფიური/ფსიქოლოგიური/რელიგიური ხასიათისა? (ამათგან ყველა ან ერთ-ერთი, თქვენ მიერ შერჩეული ტექსტის მიხედვით).
რომელი ეხება ზნეობრივ თემას მეტად და რომელია გაჯერებული მეტაფორულ-სიმბოლური სახეებით?
რა აერთიანებს ორივე ტექსტს?
მსჯელობისას გამოთქმული მოსაზრებები მოსწავლეებმა წერილობით უნდა მოაწესრიგონ და სამუშაო რვეულებში ჩაინიშნონ განმარტებები.
საბოლოოდ, ჩატარებული სამუშაოს შემდეგ უნდა გამოიკვეთოს, რომ:
იგავ-არაკი არის ეპიკური ჟანრი, რომელიც დამრიგებლური ხასიათისაა და რომლის მთავარი გმირები, მეტწილად, არიან ცხოველები, მცენარეები, საგნები, რომლებშიც ნაგულისხმევია ადამიანი ( გამოყენებულია გაპიროვნება). იგავ-არაკი ალეგორიულია. მეტწილად – იუმორისტული ( სატირული ან კომიკური). არ ახასიათებს მეტაფორული სტილი. ენა სადაა, ავტოლოგიური. პერსონაჟები, ძირითადად, სქემატური და სტერეოტიპულია ( ცბიერი/მსუნაგი მელა, ფიზიკურად ძლიერი, მაგრამ გულუბრყვილო დათვი…). იგავ-არაკებში დამხმარე გმირები ადამიანებიც არიან ხოლმე.
იგავი – ასევე ეპიკური ჟანრია, დიდაქტიკურ-ალეგორიული მცირე ფორმის ტექსტი საყოფაცხოვრებო, ისტორიულ, ფილოსოფიურ, რელიგიურ, ზნეობრივ, ფსიქოლოგიურ თემებზე. იგავ-არაკისგან განსხვავებით გამოირჩევა ფსიქოლოგიზმით, არ გვხვდებიან სტერეოტიპული გმირები, ამბავს სიმბოლური მნიშვნელობა აქვს, გამოყენებულია მეტაფორული აზროვნება. ხასიათდება ამაღლებული განწყობით. იშვიათად გვხვდება იუმორის სახეები ( სატირა, კომიკური ელემენტები…).
ორივე ჟანრის საერთო მახასიათებელია ის, რომ მათ შეგონების ფუნქცია აქვთ. ორივე დიდაქტიკურ-ეთიკურია. როგორც წესი, სრულდება აფორიზმით, რომელსაც მორალსაც უწოდებენ ხოლმე.
