ბუნების ძალით, ბავშვებს ყოველგვარი შესაძლებლობა აქვთ, თავისით მიიღონ ცოდნა.
ჩვენ, მოზრდილებს, გარკვეული პასუხისმგებლობა გვაკისრია ჩვენი შვილებისა და, საზოგადოდ, მსოფლიოს ბავშვების მიმართ. ჩვენ ვაგებთ პასუხს მათთვის უსაფრთხო, ჯანმრთელობისთვის ხელსაყრელი, ურთიერთპატივისცემით განმსჭვალული გარემოს შექმნაზე, რომელშიც ბავშვებს განვითარება შეეძლებათ. ჩვენვე გვეკისრება, უზრუნველვყოთ მათთვის ამ გარემოში ჯანსაღი საკვები, სუფთა ჰაერი, არატოქსიკური ადგილი სათამაშოდ და მრავალი სხვა რამ, რაც ბავშვებს უცხო და სხვადასხვა ასაკის ადამიანებთან თავისუფლად ურთიერთობის საშუალებას მისცემს. დაბოლოს, ჩვენი მოვალეობაა, ვიყოთ ბავშვებისთვის ადამიანური წესიერების მაგალითი. ერთადერთი, რაზეც შეიძლება არ ვიდარდოთ, მათი სწავლებაა.
ნუ ვინერვიულებთ სასწავლო პროგრამებზე, გაკვეთილის გეგმაზე, სწავლისთვის ბავშვების მოტივირებაზე, მათ გამოცდებსა და უამრავ სხვა საკითხზე, რომლებსაც რუბრიკა “პედაგოგიკა”აერთიანებს; მოდი, ეს ენერგია მოვახმაროთ ისეთი გარემოს შექმნას, რომელშიც ბავშვებს თამაშის საშუალება ექნებათ. ბავშვების განათლება ბავშვებისავე პასუხისმგებლობაა და არა ჩვენი. ეს მარტო მათ შეუძლიათ. ისინი სწავლისთვის არიან შექმნილნი. განათლებასთან მიმართებით ჩვენი ამოცანაა, განზე გავდგეთ და ამ მოვლენას მოხდენის საშუალება მივცეთ. რაც უფრო მეტად ვცდილობთ ვაკონტროლოთ განათლების პროცესი, მით უფრო მეტად ვვნებთ მას.
როდესაც ვამბობ, რომ განათლება თავად ბავშვის პასუხისმგებლობაა და ის ბუნებრივადაა შექმნილი ამ პასუხისმგებლობისთვის, არ ველი, რომ ამ აზრს ყველა გაიზიარებს. ჩვენ ისეთ სამყაროში ვცხოვრობთ, სადაც ასეთი აზრების სიცხადისა აღარ სჯერათ. ჩვენ ისეთი მსოფლიოს ნაწილი ვართ, სადაც თითქმის ყველა ბავშვსა თუ მოზარდს სკოლაში გზავნიან. ჩვენ ისეთ გარემოში ვიმყოფებით, სადაც ტერმინ “სკოლას” გარკვეული სტანდარტული შინაარსი აქვს. ჩვენ განათლებას ქულებითა და სასკოლო სისტემაში ერთი დონიდან მეორეზე წარმატებული წინსვლით ვზომავთ. სწავლას კი, ბუნებრივია, ავტომატურად განვიხილავთ მოვლენად, რომელიც სკოლებში სპეციალისტებისა და პედაგოგიკაში განსწავლული ადამიანების მიერ არის შექმნილი, მათ მიერ, ვინც იცის, როგორი ნაბიჯებით “ატარონ” ბავშვები სკოლის სისტემაში და მათი ნედლი პოტენციალი განათლებულ “პროდუქტად” აქციონ.
ამიტომაც ჩემი ამოცანაა, წარმოგიდგინოთ არგუმენტები ჩემი განცხადების დასამოწმებლად.
ჩემ მიერ წარმოდგენილი არგუმენტების მთავარი ხაზი მოდის იმ გარემოდან, სადაც თვალნათლივ შეიძლება დავინახოთ ბავშვების თვითგანათლება და ცოდნის მიღება “სკოლის გავლის” (თარგმანი ინგლისური ტერმინისა “schooling” (“სქულინგ”), ანუ “სკოლის მეშვეობით განათლების მიღება” – ლ.ა) გარეშე. წარმოგიდგენთ სამ ასეთ გარემოს, რომელთა მეშვეობით და რომელთა შესახებაც ვეცდები წარმოვაჩინო ჩემი მოსაზრებები ჩემს ყოველკვირეულ ბლოგში.
1. ცოდნის მიღების, სწავლის უნარი დიდწილად ბავშვის სკოლაში მისვლამდე იჩენს თავს.
ბავშვების თვითგანსწავლის უნარი, რომელიც, თუ, თვალებს გავახელთ, ყველა ჩვენგანისთვის აშკარაა, კარგად ჩანს მათი ცხოვრების პირველი 4-5 წლის განმავლობაში, მანამდე, სანამ საერთოდ ვინმე ეცდება მათთვის რამის სისტემატიზებულად სწავლებას. იფიქრეთ იმაზე, რის სწავლას ახერხებენ ბავშვები ამ პერიოდში. ისინი სწავლობენ სიარულს, სირბილს, ხტუნვას, ცოცვას. ისინი შეისწავლიან თავიანთ ფიზიკურ შესაძლებლობებს, მათ გამოყენებას, მათთვის ხელმისაწვდომ სამყაროში არსებული ნივთებითა და ობიექტებით მანიპულირებას. სწავლობენ მშობლიურ ენას, რაც, დამეთანხმეთ, კოგნიტიურად ერთ-ერთი ურთულესი ამოცანაა, რომელსაც ნებისმიერი ადამიანი ოდესმე ასრულებს. ბავშვები ამ მცირე ასაკშივე ფლობენ საბაზო ფსიქოლოგიას – როგორ ასიამოვნონ სხვას, როგორ გააღიზიანონ, როგორ მიიღონ ის, რის მიღებაც სურთ. ყოველივე ამას ბავშვები ვინმეს მიერ ჩატარებული გაკვეთილების კი არა, თავისუფალი თამაშის, გაუმაძღარი ცნობისმოყვარეობისა და სხვა ადამიანების ქცევაზე დაკვირვების ბუნებრივი ნიჭის წყალობით სწავლობენ. ჩვენ ვერ შევაკავებთ ამ პროცესს, თუ, რა თქმა უნდა, ბავშვები ოთახებში არ გამოვკეტეთ.
2. მონადირე-შემგროვებელთა კულტურაში ბავშვები ყოველგვარი სკოლის გარეშე ხდებოდნენ წარმატებული ზრდასრული ადამიანები.
დედამიწაზე თავისი ისტორიის უდიდესი ნაწილი ადამიანს მცირე, ნომადური (მომთაბარე) ტიპის ჯგუფებში აქვს გატარებული. ჩვენი, ადამიანური ხასიათის ძირითადი თვისებები – თამაშისადმი მიდრეკილება და ხალისიანობა, ცნობისმოყვარეობა და სწავლის წყურვილი, სხვადასხვა ტიპის ბიოლოგიური ადაპტაციები სწორედ ამ ტიპის (მომთაბარე-მონადირული) ცხოვრებისთვის დამახასიათებელი კონტექსტიდან მომდინარეობს. მონადირე-შემგროვებელთა ზოგიერთმა ჯგუფმა დღემდე მოახერხა ამ ტიპის ცხოვრებისა და შესაბამისი კულტურის შენარჩუნება. ანთროპოლოგები, რომლებიც შეისწავლიან ასეთ ჯგუფებს აფრიკაში, აზიაში, ახალ ზელანდიაში, სამხრეთ ამერიკაში და სხვაგან, ერთ საკითხში თანხმდებიან: მიუხედავად ამ კულტურათა გეოგრაფიული განსხვავებებისა, ყველა ჯგუფს ახასიათებს თანამიმდევრული დამოკიდებულება ბავშვების მიმართ. ყველა ამ კულტურაში ბავშვებსა და მოზარდებს სრული უფლება აქვთ, ითამაშონ და ზრდასრულთა ჩაურევლად, თავიანთი ინტერესების მიხედვით იცხოვრონ – აისიდან დაისამდე, გამონაკლისების გარეშე. ამ ხალხის რწმენა, რომელიც ათასწლოვან გამოცდილებას ემყარება, ამბობს, რომ ახალგაზრდები სწავლობენ თამაშით, გარემოს კვლევითა და თავგადასავლებით, მერე კი, როდესაც თავს მზად იგრძნობენ, შეძენილ ცოდნას წარმატებით იყენებენ თავიანთი ჯგუფის კეთილდღეობისთვის. ცხოვრებისეული გამოცდილებით, კვლევითა და თამაშით მონადირე-შემგროვებელთა ბავშვები ითვისებენ უზარმაზარ ცოდნას და უამრავ საჭირო უნარს თავიანთ კულტურაში წარმატებულ ზრდასრულ ადამიანებად ყოფნისთვის.
3. .ბავშვები წარმატებულ ზრდასრულ ადამიანებად ყალიბდებიან ჩვენი ცივილიზაციის ზოგიერთ “არატრადიციულ /არასკოლურ” სკოლაშიც, საყოველთაოდ მიღებულ საგანმანათლებლო სკოლებში სწავლის გარეშე.
წლების განმავლობაში ვსწავლობდი და ვაკვირდებოდი ბავშვებსა და მოზარდებს სადბერი ველის სკოლაში (ფრამნიგემი, მასაჩუსეტსი, აშშ). ეს სკოლა 40 წლის წინ დააარსა იმ ხალხმა, რომელთა წარმოდგენებიც სწავლასა და განათლებაზე შესამჩნევად ემთხვეოდა მონადირე-შემგროვებელთა შეხედულებებს. ეს სკოლა განკუთვნილია ბავშვებისათვის 4 წლის ასაკიდან “ჰაი-სქულამდე” და არაფრით ჰგავს ტიპურ სკოლებს. ეს დემოკრატიული სკოლაა, სადაც ბავშვებსა და მოზრდილებს ერთნაირი ძალაუფლება აქვთ და სადაც მოსწავლეები მთლიანად საკუთარი აქტივობების მეშვეობით სწავლობენ ყველაფერს. ეს სკოლა, უმთავრესად, წარმოადგენს დაცულ, უსაფრთხო გარემოს, რომელშიც ბავშვებს შეუძლიათ ითამაშონ, იკვლიონ, აიღონ პასუხისმგებლობა და თავისუფლად იურთიერთონ ნებისმიერი ასაკის ბავშვებთან. აქ არ არის ტესტები, არც ოქროს ვარსკვლავები და მსგავსი ჯილდოები, არ არსებობს ჩათვლა და არჩათვლა, არც საგნები თუ საშინაო დავალებები. ამ სკოლაში არავის აძალებენ სწავლას, არც საჩუქრით “თაფლავენ”, რათა დავალება შეასრულებინონ. აქ არ ესინიათ, რომ სკოლის პერსონალს პასუხს მოსთხოვენ ბავშვების მოსწრების გამო. უკვე ასობით ბავშვმა დაამთავრა ეს სკოლა და, არა, ისინი მონადირეები და შემგროვებლები არ გამხდარან – ისინი გახდნენ ხელოსნები, მსახიობები, მზარეულები, ექიმები, ინჟინრები, იურისტები, მუსიკოსები, მეცნიერები, სოციალური მუშაკები თუ კომპიუტერული სოფტის დიზაინერები. სადბერის სკოლის კურსდამთავრებულებს შეხვდებით სხვადასხვა პროფესიაში და სამუშაოზე, რომლებიც დაფასებულია ჩვენი კულტურის მიერ.
მოამზადა ლევან ალფაიძემ
