სოციალური სწავლის თეორიის თანახმად,
სწავლა სოციალურ კონტექსტში პროდუქტიული და ეფექტურია, ხოლო სწავლის ორი ძირითადი მედიუმი
დაკვირვება და მოდელირებაა. სწორედ სოციალური სწავლის თეორიამ ჩაუყარა საფუძველი თანამშრომლობითი
სწავლის (კოლაბორაციული სწავლის) მიდგომას, რომლის ფარგლებშიც ადამიანები თანამშრომლობენ
და იზიარებენ პასუხისმგებლობას საერთო მიზნის მისაღწევად.
თანამშრომლობითი სწავლის მიდგომის
საფუძველს ინდივიდებს შორის თანამშრომლობით სწავლის შესაძლებლობა წარმოადგენს, თუმცა
კოლაბორაციული სწავლა ჯგუფების ან ინსტიტუციების დონეზეც შეიძლება ეფექტური იყოს. საგანმანათლებლო
ინსტიტუციებს შორის თანამშრომლობით სწავლისა და განვითარების შესაძლებლობები მართლაც
მასშტაბური იქნებოდა, რომ არა ისეთი სისტემური ფაქტორები, როგორიცაა კონკურენცია და რესურსების ნაკლებობა.
სკოლებს შორის კონკურენცია ფინანსური რესურსების მოპოვებისა
და ინდივიდუალური მიღწევების დემონსტრირების საჭიროებითაა განპირობებული. სკოლებს,
ერთი მხრივ, საერთო მიზნები და ამოცანები აქვთ ეროვნული სასწავლო გეგმის, მასწავლებელთა
კვალიფიკაციის ამაღლების, აკრედიტაციის და სხვა კომპონენტებში, რაც მათი მჭიდრო თანამშრომლობის
საფუძველი შეიძლება იყოს. თუმცა, მეორე მხრივ, სკოლებს შორის კონკურენცია მათ დამოუკიდებლად
მუშაობას განაპირობებს. მიუხედავად იმისა, რომ კონკურენცია არსებითად გამორიცხავს კოლაბორაციას
საერთო მიზნების მისაღწევად, უნდა აღინიშნოს, რომ თანამშრომლობა მაინც შესაძლებელია
სხვადასხვა ფორმით, განსაკუთრებით მაშინ, თუ შემუშავდება კოლაბორაციის წამახალისებელი
სახელმწიფო პოლიტიკა და პროგრამები.
სკოლების თანამშრომლობის მაგალითების
კვლევებმა (Creative
Partnerships A New Direction Discover, 1 Bridge Terrace, Stratford, London E15
4BG)ცხადყო, რომ თანამშრომლობა გაცილებით პროდუქტიულია სწავლა-სწავლების გაუმჯობესებისთვის,
ვიდრე კონკურენცია. თუმცა თანამშრომლობა მარტივი პროცესი არაა და ისეთ თანამდევ პროცესებს
მოიცავს, როგორიცაა მიზნებისა და ამოცანების ერთობლივად ჩამოყალიბება, ანგარიშვალდებულების
გაზიარება, მიზანდასახულობა, კომპრომისული გადაწყვეტილებები, აქტიური კომუნიკაცია,
ნდობა და ძალაუფლების/მოვალეობების განაწილება. თანამშრომლობა, ცხადია, ასევე, ითხოვს
გარკვეული რესურსების გამოყოფას _ როგორც
ადამიანური, ისე დროითი და მატერიალური რესურსების.
ინგლისის
გამოცდილების მოკლე მიმოხილვა
სკოლებს შორის თანამშრომლობის და
ქსელური მუშაობის ყველაზე დიდი პრაქტიკა ინგლისში არსებობს. აკადემიზაციის პროცესის
ფარგლებში, რაც სკოლებში სწავლა-სწავლების, მენეჯმენტისა და ადმინისტრაციის, სკოლის
ცხოვრებაში თემის ჩართულობის გაუმჯობესებას ისახავდა მიზნად, ერთ-ერთი ამოცანა სკოლებს
შორის კოლაბორაციის დანერგვა იყო. ინგლისში სკოლის აკადემიზაციის წარმატების ერთ-ერთი
კრიტერიუმი ლიდერობის დემონსტრირება გახდა. სკოლები კი ამ კომპონენტში დადებითად ვერ
შეფასდებოდნენ, თუ არ წარმოადგენდნენ სისტემური გაუმჯობესების მტკიცებულებას, სხვა
სკოლასთან თანამშრომლობით რაიმე პროცესის გაუმჯობესების, ან სხვა სკოლის გაუმჯობესებაზე
ზრუნვის მაგალითებს.
აკადემიზაციის ინიციატივამ საფუძველი
ჩაუყარა სკოლების თანამშრომლობას, ურთიერთმხადაჭერას და განათლების საერთო ხარისხის
ამაღლებას ქვეყანაში. პოლიტიკის შემუშავებასთან ერთად, შეიქმნა შესაბამისი სტრუქტურები
და წამახალისებელი პროგრამები, მათ შორის “ლიდერთა წამახალისებელი გრანტების” ფონდი,
რომელიც კოლაბორაციული პროექტებისთვის გრანტებს გასცემდა; პროგრამა “ქალაქების მიღწევები”(Excellence in Cities), რომლის
ფარგლებშიც შემუშავდა და დაინერგა მენტორობის პრაქტიკა; “ქსელური სწავლის საზოგადოება
(NLCs)”, რომელიც
მასწავლებელთა პროფესიულ განვითარებასა და მოსწავლეთა შედეგების ანალიზსა და გაუმჯობესებაზე
იყო ორიენტირებული. მსგავს პრინციპებს ემყარებოდა “ასოცირებული სკოლების ქსელიც” (ASN), რომლის ფარგლებშიც ქსელში
გაერთიანებული სკოლების თანამშრომლები წყვილდებოდნენ, ერთობლივად განსაზღვრავდნენ მიმდინარე
სასწავლო საჭიროებებს და მიზნებს და ახორციელებდნენ თანამშრომლობის სამოქმედო გეგმას.
სკოლების თანამშრომლობა ორმხრივი
პროცესია, სადაც ყველა ჩართული სკოლა იღებს სარგებელს, თუ თანამშრომლობის მიზნები და
პრინციპები სწორადაა შერჩეული და შეთანხმებული. ეს გეგმა შესაძლოა სხვადასხვა სამიზნე
ჯგუფზე იყოს ფოკუსირებული, იმის მიხედვით, თუ რა საჭიროებები არსებობს და რა რესურსებია
ხელმისაწვდომი სკოლების კოლაბორაციულ ქსელში. მოცემულ სტატიაში კოლაბორაციის ოთხ ძირითად
სამიზნე ორიენტირზე ვისაუბრებთ. ესენია: მოსწავლეები, მასწავლებლები, რესურსები/შესაძლებლობები
და ადმინისტრაცია/მენეჯმენტი.
მოსწავლე
მოსწავლეებზე ორიენტირებული თანამშრომლობა
სკოლებს შორის როგორც ფორმალური განათლების, ისე არაფორმალური განათლების კონტექსტში
შეიძლება განხორციელდეს. აკადემიური მიზნით შეიძლება დაიგეგმოს გაცვლითი ვიზიტები და პროექტებზე დაფუძნებული სწავლა. ისეთი ინიციატივები,
როგორიცაა საზაფხულო სკოლები, ბანაკები ან მოსწავლეთა კონკურსები ხელს უწყობს როგორც აკადემიური მიზნების მიღწევას,
ისე მოსწავლეებში მნიშვნელოვანი უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბებას.
·
გაცვლითი
ვიზიტები – ვიზიტის ხანგრძლივობა სკოლების შეთანხმებაზეა დამოკიდებული,
ის ერთი დღიდან ერთ სემესტრამდე შეიძლება გაგრძელდეს. გაცვლის უმთავრესი მიზნებია:
დაკვირვება, გამოცდილების გაზიარება და აკადემიურ კონტექსტში გრძელვადიანი კონტაქტების
დამყარება მოსწავლეებს შორის.
·
პროექტებზე
დაფუძნებული სწავლა – განსაკუთრებით ხელსაყრელია ტერიტორიულად ახლომდებარე
სკოლებისთვის. დავალებები შეიძლება იყოს მოკლევადიანი ან გრძელვადიანი. დავალების ეფექტური
ფორმები შეიძლება იყოს: ერთობლივი და შედარებითი კვლევები, ერთობლივი პრეზენტაციები,
ერთობლივი ვიზიტები მუზეუმებში, არქეოლოგიური გათხრების ადგილებში, ლაბორატორიებში,
საჯარო ინსტიტუციებში, პროფესიულ კოლეჯებში, სამეცნიერო დაწესებულებებში და ა.შ.
·
საზაფხულო
სკოლა/ბანაკი – საზაფხულო სკოლისა თუ ბანაკის სამიზნე ჯგუფისა და
კურიკულუმის შერჩევა სკოლების პრეროგატივაა. საზაფხულო სკოლა ან ბანაკი საუკეთესო საშუალებაა
იმისათვის, რომ დამატებითი მხარდაჭერა აღმოუჩინოს სკოლამ სოციალურად დაუცველ, უნარშეზღუდულ
ან სპეციალური საჭიროებების მქონე მოსწავლეებს როგორც სპეციალიზებული აქტივობების განხორციელებით,
ისე საერთო საზაფხულო სკოლებსა თუ ბანაკებში მათი ინტეგრირებით.
·
მოსწავლეთა
კონკურსები – თანამშრომლობის ამ კატეგორიაში სკოლებს განსაკუთრებულად მრავალფეროვანი
არჩევანი და შემოქმედებითი მიდგომების გამოყენების თავისუფლება აქვთ. კონკურსები შეიძლება
იყოს საგნობრივი და კურიკულუმზე დაფუძნებული, ან სასწავლო გეგმის გარეთ სხვა უნარ-ჩვევების
გამოვლენა-გაუმჯობესებაზე ორიენტირებული, მაგალითად: ფოტოგრაფიული, დრამატურგიული,
სარეჟისორო, სახვითი ხელოვნების, ეკოლოგიური ცნობადობის, გამომგონებლობის, ჟურნალისტიკური,
სამეწარმეო უნარ-ჩვევების ხელშემწყობი და ა.შ.
·
ორგანიზებული
სოციალური აქტივობები – გასართობი და სოციალური აქტივობების ერთობლივად
განხორციელების პროცესში უმნიშვნელოვანესია ის, რომ მოსწავლეები განივითარებენ ისეთ
უნარ-ჩვევებს, როგორიცაა ღონისძიების იდეის და განრიგის შემუშავება, დაგეგმვა და კოორდინაცია,
როლების და პასუხისმგებლობების განაწილება, რესურსების შეფასება და მოზიდვა, ბიუჯეტის
შედგენა, ანგარიშგება, ღონისძიების ფასილიტაცია და ა.შ.
მასწავლებელი
მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების
შესაძლებლობების გაზრდა ყველაზე განვითარებული ქვეყნებისთვისაც კი პრიორიტეტულად რჩება.
პირველ ეტაპზე მეტად მნიშვნელოვანია სკოლებისა და მასწავლებლების ინიციატივა, შიდა
რესურსებით შექმნან მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების შესაძლებლობები. თანამშრომლობის
ყველაზე გავრცელებული მიმართულებებია:
·
კურიკულუმის ერთობლივად შედგენა თემატური ჯგუფებში;
·
გაკვეთილის ერთობლივად დაგეგმვა, იქნება ეს ღია გაკვეთილები
თუ ჩვეულებრივი გაკვეთილები გარკვეული პერიოდულობით;
·
ურთიერთდაკვირვება და შეფასება, რომელიც შესაძლოა განხორციელდეს
ერთჯერადი ვიზიტის ფარგლებში, ან იყოს გრძელვადიანი, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში,
თუ კურიკულუმის ეფექტურობისა და მოსწავლეთა მიღწევების გაზომვა-შეფასებასაც გულისხმობს;
·
ელექტრონული
ან ხელნაკეთი მასალების გაზიარება;
·
მაძიებელ მასწავლებელთა
გადამზადება/მენტორთა ინსტიტუტი – წინა-სამსახურეობრივი ტრენინგის პროგრამის განხორციელება
მაძიებელ მასწავლებელთათვის, რაც მოიცავს მენტორ მასწავლებლებთან ერთად წყვილში გაკვეთილების
დაგეგმვას და სწავლებას, ურთიერთშეფასებას, მეთოდოლოგიურ განხილვებს და სიახლეების
ერთობლივად დანერგვას;
·
მასწავლებელთა
დაჯილდოების ღონისძიებები – დაჯილდოების ინიციატივა შესაძლოა რეგიონში რამდენიმე სკოლას
შორის განხორციელდეს, რაც ყოველწლიური ნომინაციების შემუშავებას, ნომინანტების დასახელების,
შერჩევის კრიტერიუმების და წესების დადგენას მოითხოვს. მასწავლებელთა დაბალი ანაზღაურების
პირობებში, წლიური დაჯილდოების ღონისძიება მათი მოტივაციის გაზრდასა და სიახლეების
დანერგვის სურვილს შეუწყობს ხელს.
რესურსები
და შესაძლებლობები
რესურსების ეფექტურად გამოყენება,
გაზიარება ან გამრავალფეროვნება, ზოგდად, რესურსების ნაკლებობის პირობებში, სკოლებისთვის
ერთ-ერთი უპირველესი მიზანია. კოლაბორაციის ამ ფორმატში, პირველ ყოვლისა, საჭიროა თანამშრომლობით
ქსელში გაერთიანებული სკოლების რესურსების მოკვლევა და აღრიცხვა, მონაცემთა ბაზის შექმნა
და შემდეგ მათი სარგებლობის და/ან გამრავალფეროვნების ერთობლივი გეგმის შედგენა. ურთიერთგაზიარებისთვის
შემდეგი რესურსები შეიძლება განიხილონ სკოლებმა: ბიბლიოთეკა, ელექტრონული რესურსების
ბაზები, სპორტული დარბაზი და ინვენტარი, კლასგარეშე სასწავლო პროგრამები, მუსიკისა
და ხელოვნების წრეები, სამეცნიერო ლაბორატორიები, საგამოფენო დარბაზები, ინვენტარი
სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე ბავშვებისთვის, ელექტრონული რესურსების
ბაზები, პარტნიორი და დონორი ორგანიზაციების მონაცემთა ბაზები და ა.შ.
ასევე, ერთობლივად შეიძლება დაიგეგმოს
ცნობილი ადამიანების ვიზიტები/პრეზენტაციები, საკვირაო სკოლები და ონლაინ ფორუმები.
ადმინისტრაცია/მენეჯმენტი
მენეჯმენტის დონეზე, განსაკუთრებით
სკოლებს შორის კონკურენციის პირობებში, განსაკუთრებით საინტერესოა ქსელური კონკურენციის
შექმნის შესაძლებლობა. რა იგულისხმება ქსელურ კონკურენციაში? თუ, პირობითად, სკოლებს
სამ კატეგორიად დავყოფთ, სადაც პირველ კატეგორიაში გაერთიანდება მაღალეფექტური, ხოლო
მესამე კატეგორიაში – დაბალეფექტური სკოლები, ლოგიკური იქნება, თუ ვიტყვით, რომ მეორე
და მესამე, ან პირველ და მეორე კატეგორიის სკოლებს შორის უფრო მაღალია კონკურენცია,
ვიდრე პირველსა და მესამე კატეგორიის სკოლებს შორის. ამდენად, მცირედი წამახალისებელი
ინტერვენციების გამოყენებით, ერთ-ერთი შესაძლო სქემაა პირველი კატეგორიის სკოლის რესურსის
გამოყენება მესამე კატეგორიის სკოლების მეორე დონეზე გადასაყვანად.
თანამშრომლობის კიდევ ერთი სქემა
შეიძლება იყოს მესამე კატეგორიის რამდენიმე სკოლის გაერთიანება და ერთობლივი სტრატეგიის
შემუშავება მეორე კატეგორიამდე მისაღწევად.
თანამშრომლობის ღირებული და საჭირო
ფორმა შეიძლება იყოს უფლებების ადვოკატირება ადგილობრივი და ეროვნული პოლიტიკის შექმნის
პროცესში, ისევე, როგორც რეფორმების ერთობლივად განხორციელება. სკოლების ადმინისტრაციებს
შორის თანამშრომლობის ფოკუსი ასევე შეიძლება იყოს სოციალური ქსელების გამოყენება კოლაბორაციის
გასაუმჯობესებლად და პროფესიული და უმაღლესი განათლების საკითხებთან დაკავშირებით კონსულტაციების
გაწევა.
დასკვნითი
კომენტარები
იმისათვის, რომ სკოლებმა ეფექტურად
ითანამშრომლონ, კიდევ რამდენიმე პროცედურული საკითხის გათვალისწინებაა მნიშვნელოვანი.
აუცილებელია:
·
თანამშრომლობის დეტალურად გაწერილი გეგმის შედგენა,
რომელიც წინასწარ შეთანხმებულ მიზნებსა და ღირებულებებს დაეფუძნება;
·
თანამშრომლობის ქსელში ჩართულ სკოლებს შორის კომუნიკაციის
სტანდარტების შემუშავება;
·
თითოეული ჩართული მხარის თანაბარი პასუხისმგებლობა
და მონაწილეობა;
·
თანამშრომლობის
შედეგების შეფასების გეგმის შემუშავება;
·
წარმატების
კრიტერიუმების დადგენა თანამშრომლობის დაგეგმვის ეტაპზე.
თანამშრომლობის
გეგმის შაბლონი
[1]
|
სკოლების |
წელი |
|||||
|
მიზნები: |
||||||
|
შედეგები: |
||||||
|
დავალება |
თარიღი |
აქტივობის |
აქტივობის |
საჭირო |
რისკები |
შეფასების |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
დასასრულს უნდა აღინიშნოს, რომ თანამშრომლობა
მხოლოდ მაშინ არის ეფექტური, თუ სკოლებს და ბენეფიციარების ჯგუფებს აქვთ საკმარისი
მოტივაცია და დამატებითი ფუნქციების შესრულების შესაძლებლობა. კვლევებმა აჩვენა, რომ
თანამშრომლობის შედეგები გაცილებით მაღალია იმ სკოლებში, სადაც თანამშრომლობის ინიციატივა
სკოლისგან (შესაბამისი ბენეფიციარი ჯგუფებისგან) მოდის, და არ არის განპირობებული გარე
ზეწოლით.
[1]
adaptirebulia Semdegi wyaros mixedviT: School, Family and Community Networks:
Your Handbook for Action, 3rd Ed. Epstein and
Associates, Hawker Brownlow, 2010.
