სასწავლო პროცესში კოგნიტური სქემების ჩართვა ხელს უწყობს მოსწავლის კრიტიკული, შემოქმედებითი და რეფლექსიური აზროვნების განვითარებას. მოსწავლე ნასწავლ მასალას კი არ იზეპირებს, არამედ იაზრებს. კოგნიტური დიაგრამების გამოყენებამ მნიშვნელოვნად შეცვალა პედაგოგის როლი და ფუნქცია, რადგან ხელს უწყობს მოსწავლეთა დამოუკიდებლობის ზრდას, ეხმარება მას ინფორმაციის აღქმასა და დეტალების ვიზუალურად დანახვაში, რაც ხდის მას უფრო გამჭრიახს და აქტიურს. კოგნიტური დიაგრამების საშუალებით მოსწავლე:
- ანაწევრებს მოცემულ ინფორმაციას;
- ორგანიზებას უკეთებს ინფორმაციას;
- შეიცნობს მთელისა და დეტალების ურთიერთმიმართებას;
- ეჩვევა კრიტიკულ აზროვნებას;
- სწავლობს დამოუკიდებლად მუშაობას.
დიაგრამა : ვიცი, მინდა ვიცოდე, რა გავიგე –თუკი მასწავლებლის მიზანია, მაქსიმალურად მიიპყროს მოსწავლის ყურადღება და დააფიქროს ისინი ამა თუ იმ საკითხზე, მასწავლებელი მოსწავლეს სტრუქტურულ და საფეხურობრივ მიდგომას სთავაზობს. ეს მეთოდი ყურადღების კონცეტრირებას უწყობს ხელს, ააქტიურებს მოსწავლის წინა ცოდნას, ეხმარება მასალის მთლიანობაში გააზრებაში, უვითარებს კრიტიკულ აზროვნებას, კითხვების დასმის უნარ-ჩვევას. ეხმარება გაიაზროს, რა არის მნიშვნელოვანი მოცემულ მასალაში, მიუთითებს, რა ისწავლა ამ მასალის დამუშავებით, უმაღლებს მოტივაციას. მასწავლებელი ავალებს თითოეულ მოსწავლეს, ინფორმაციის გაცნობამდე შეავსოს პირველი და მეორე გრაფა, ინფორმაციის გაცნობის შემდეგ კი მესამე.
(დიაგრამა1)
|
ვიცი
|
მინდა ვიცოდე |
რა გავიგე |
მინდა გამოცდილება გაგიზიაროთ, გაგაცნოთ „ვიცი, მინდა ვიცოდე, რა გავიგე“ დიაგრამის გამოყენების მაგალითი ჩემი პრაქტიკიდან:
აქტივობის მიზანი: განვუმტკიცოთ არქიტექტურული ნაგებობის გაგების, გაცნობის უნარი; მოსწავლეს გავუღრმავოთ კონკრეტული ისტორიული ეპოქის თავისებურებებზე მსჯელობის უნარი და დამატებითი ინფორმაციის დამოუკიდებლად მოძიების უნარ-ჩვევა.
ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული მისაღწევი შედეგი:
ს.გ. VIII.7. ამოიცნო ხელოვნების ნიმუშის ეპოქალური ნიშნები;
ს.გ. VIII.8. ასახელებს კონკრეტული კულტურის რამდენიმე მახასიათებელს, რომლებიც ასახულია ნამუშევარში (სამოსი, არქიტექტურა, ჭურჭელი, ავეჯი და სხვ.);
ს.გ. VIII.11. მოსწავლე მიაკუთვნებს ხელოვნების ნიმუშს კონკრეტულ ეპოქასა თუ კულტურას და ასაბუთებს თავის მოსაზრებას;
მოსწავლის დავალება N1-რა იცით გოთური სტილის არქიტექტურის შესახებ და რა გინდათ იცოდეთ? შეავსეთ სქემის „ვიცი, მინდა ვიცოდე, რა გავიგე“ 1 და მე-2 გრაფა.
მოსწავლეები ეცნობიან ინფორმაციას გოთური სტილის არქიტეტურის შესახებ:
| გოთური არქიტექტურა
გოთური სტილის ჩამოყალიბების პროცესი, მე-12 საუკუნის ბოლოდან დაწყებული შუა საუკუნეების საფრანგეთის კულტურისა და ხელოვნების აყვავების ხანაა. მე-13 საუკუნეში, დიდი კათედრალების ხანაში საფრანგეთი ევროპის უმდიდრესი და უმნიშვნელოვანესი ქვეყანა იყო , პარიზის უნივერსიტეტიც მთელი დასავლეთის ინტელექტუალური ცენტრი გახდა. გოთიკური არქიტექტურა ახალი ტექნიკური აღმოჩენებით გამოირჩევა, მაგ. ევროპაში მე 11-12 საუკუნეებში გავრცელებულ რომანული სტილის ნაგებობებში მასიური კედელი იგებოდა იმ მიზნით , რომ დაეჭირა ჭერი და კარგი საყრდენი ყოფილიყო. გოთიკამ დაამტკიცა, რომ შესაძლებელია უფრო მაღალი შენობების აგება ბევრად თხელი კედლებით და ნაკლებად მასიური საყრდენებით. გოთიკური ტაძრის კონსტრუქციისთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა ნახევარწრიული რომანული თაღების და კამარების შეცვლას ისრული თაღ – კამარებით, რამაც დიდად შეანელა კამარების განბჯენის ძალა. ისრული თაღი გოთიკის განსაკუთრებულ ნიშნად ითვლება და მეტი სიმაღლის ეფექტს ტოვებს, ვიდრე მრგვალი რომანული თაღები. იგი ასევე ძალიან მყარია და ამავე დროს ძალიან მოქნილი, რადგან ეწყობა სხვადასხვა გრადუსის დაქანებას. გოთიკის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიღწევა იყო ის, რომ ნაგებობის სიმძიმე და ქვის წყობის სიმტკიცე გარკვეულ წერტილებზე იყო კონცენტრირებული და თუ ეს წერტილები სწორად იყო შერჩეული, სტრუქტურის სხვა ნაწილებს აღარ სჭირდებოდა განსაკუთრებული საყრდენი. ამ გამოგონებას შენობის მასათა საგრძნობი შემსუბუქება მოყვა. ტაძრის კონსტრუქციის ცენტრს ნახევარსვეტების კონისაგან შედგენილი ბოძები, მათზე დაყრდნობილი შეისრული თაღები და დიაგონალურად ურთიერთგადამკვეთი ნერვიუერები შეადგენდნენ. გოთიკური სტილის შემდგომი დახვეწა ე.წ. არკბუტანებში გამოიხატა. ეს არის შენობის გარე კედელზე მიშენებული ნახევარრკალის ფორმის ქვის თაღი, რომელიც კამარის გამბრჯენ ძალებს გადასცემს გარე კედელზე მიშენებულ ბურჯებს- კონტრფორსებს ( რომლებიც გარე ნავებს ამაგრებს). არკბუტანის დამსახურება მდგომარეობს იმაში რომ ტაძრის მთავარი ნავი ამაღლდა, ხოლო სარკმელი გაიზარდა. ხშირად არკბუტანების დასაყრდენ წერტილებში კონტრფორსებზე აგებდნენ კონუსისებურ სვეტებს, რომლებსაც პინაკლები ეწოდებოდა. ამით ყურადღების გამახვილება ვერტიკალური კონტურების სიმკვეთრეზე ხდებოდა. ამ ელემენტებში გოთიკური არქიტექტურის ყველაზე წარმტაცი თავისებურება გამოიხატებოდა. გომბრიხი თავის წიგნში „ხელოვნების ამბავი“ გოთური არქიტექტურის შესახებ წერდა, რომ ხუროთმოძღვართა იდეა ეკლესიის იმგვარად აგება გახდა, როგორც ჩვენს დროში სათბურებს აშენებენ , მაგრამ მათ არც ფოლადის ჩარჩოები ჰქონდათ და არც რკინის ძელები, ყველაფერი ქვის იყო და მათი შეერთება საგანგებო გაანგარიშებას მოითხოვდა, სწორი გათვლის შედეგად კი აგებდნენ ქვისა და მინის ვიტრაჟებით შემკულ შენობებს, რომლის მსგავსი დედამიწის ზურგზე მანამდე არ არსებულა. გომბრიხის აზრით გოთიკური ეკლესია თითქოს ქვის ამ გარციოზულ სტრუქტურებს შორის არის შეკიდული და ზუსტად ისე ზიდავს მის სიმძიმეს, როგორც მსუბუქი სხივებით შემტკიცული ველოსიპედის ბორბალი. ორივე შემთხვევაში სიმძიმე თანაბრად ნაწილდება, რაც შემავსებელი მასების კვლავ და კვლავ შემცირების შესაძლებლობას იძლევა, ოღონდ ისე რომ მთელის სიმტკიცე არ შეილახოს. ისევე როგორც დასავლეთ ევროპის სხვა ქვეყნებში, ფრანგულმა ხუროთმოძღვრებამ, არქიტექტურამ განვლო: ადრეული, მომწიფებული ანუ მაღალი და გვიანდელი გოთიკის ეტაპები. საფრანგეთის ადრეული გოთიკა მოიცავს მე-12 ს-ის უკანასკნელ მესამედს და მე-13 საუკუნის პირველ მეოთხედს; მომწიფებული გოთიკის ძეგლები იქმნებოდნენ 20-იანი წლებიდან მე-13 საუკუნის ბოლომდე. გვიანდელი გოთიკა მოიცავს მე-14-15 საუკუნეებს, მაგრამ მისი ზოგიერთი ნიშან-თვისება, არქიტექტურული დეკორის სინატიფე და დახვეწილობა იჩენდა თავს უკვე მე-13 საუკუნის ბოლო დროინდელ ძეგლებში. ზოგჯერ მე-15 ს-ის გოთიკურ ხელოვნებას გამოყოფენ ე.წ. „აალებადი“ გოთიკის განსაკუთრებულ პერიოდად. |
ინფორმაციის გაცნობის შემდეგ მოსწავლეებს ვთხოვ, დაასრულონ: „ვიცი, მინდა ვიცოდე, რა გავიგე“ დიაგრამის შევსება.
შედარების დროს, ძირითადად, ორი ტიპის გრაფიკული სქემა გამოიყენება: ვენის დიაგრამა და შედარების მატრიცა. მსგავსებისა და განსხვავების აღმოჩენა შედარების დროს ხდება. შედარება წარმოადგენს საგნებს ან იდეებს შორის მსგავსებისა და განსხვავების იდენტიფიკაციის პროცესს. „ვენის დიაგრამა“ შედარებითი ანალიზის საშუალებას იძლევა და ძალიან ეფექტურია სხვადასხვა ეპოქის ხელოვნების ნიმუშების შედარებისას. შედგება ორი ან მეტი რგოლისაგან. ვენის დიაგრამა შემდეგნაირად უნდა შეივსოს: ორი წრის გადაკვეთაში მსგავსებათა ჩამონათვალია მოცემული. განსხვავებები კი წარმოდგენილია წრეების იმ ნაწილებზე, რომლებიც არ იკვეთება. მოსწავლეები ვენის დიაგრამის გამოყენებით ხელოვნების ორი ნიმუშის შედარებისას კარგად დაინახავენ, თუ როგორ ჰგავს ან განსხვავდება ნიმუშები კონკრეტული მახასიათებლის მიხედვით. ამის საილუსტრაციოდ მინდა წარმოგიდგინოთ მოსწავლისათვის მისაცემი დავალების ნიმუში:
მოსწავლის დავალება N2 -შეადარეთ ერთმანეთს გოთური კათედრალების ინტერიერები, განსაზღვრეთ, რა მსგავსება და განსხვავებაა მათ შორის. (შესადარებლად გამოიყენეთ „ვენის დიაგრამა“)
აქტივობის მიზანი: მოსწავლეს გამოვუმუშავოთ არქიტეტურული ნაგებობის ინტერიერის შედარებითი ანალიზის უნარი
ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული მისაღწევი შედეგი:
ს.გ. VIII.7. ამოიცნო ხელოვნების ნიმუშის ეპოქალური ნიშნები;
ს.გ.VIII.8. ადარებს ერთმანეთს სხვადასხვა კულტურის ხელოვნების ნიმუშებს:
ს.გ.VIII.10. ადარებს ერთმანეთს ერთი კულტურის ცნობილ ძეგლებს.
ს.გ.VIII.11. მოსწავლე მიაკუთვნებს ხელოვნების ნიმუშს კონკრეტულ ეპოქასა თუ კულტურას და ასაბუთებს თავის მოსაზრებას;
| 1. რეიმსის ტაძრის ინტერიერი | 2. კიოლნის ტაძრის ინტერიერი |
(დიაგრამა 2)
დეტალური მიდგომის დროს შედარების მატრიცა უფრო გამოიყენება, ვიდრე ვენის დიაგრამა. მსგავსებისა და განსხვავების აღმოჩენა მნიშვნელოვანია კლასიფიკაციის დროსაც, რადგან გარკვეული ელემენტების კლასიფიკაცია სწორედ მსგავსებისა და განსხვავების იდენტიფიკაციით იწყება. კლასიფიკაცია გულისხმობს ელემენტების ჯგუფებად დაყოფას, მათ შორის მსგავსების საფუძველზე. კლასიფიკაციისას მთავარია იმ წესების იდენტიფიკაცია, რომელიც კლასსა და კატეგორიაში კუთვნილებას განსაზღვრავს. ქვემოთ მოცემული დავალების ნიმუში, „შედარების მატრიცის“ პრაქტიკულ გამოყენებას ასახავს.
მოსწავლის N3 დავალების ნიმუში:
შეადრეთ ერთმანეთს სამი გოთური კათედრალის ფასადი. განსაზღვრეთ რა მსგავსება და განსხვავებაა მათ შორის. (შესადარებლად გამოიყენეთ „შედარების მატრიცა“)
აქტივობის მიზანი: მოსწავლეს გამოვუმუშავოთ არქიტეტურული ნაგებობის ექსტერიერის შედარებითი ანალიზის უნარი
ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული მისაღწევი შედეგი:
ს.გ. VIII.7. ამოიცნო ხელოვნების ნიმუშის ეპოქალურ ნიშნებს;
ს.გ.VIII.8. ადარებს ერთმანეთს სხვადასხვა კულტურის ხელოვნების ნიმუშებს:
ს.გ.VIII.10. ადარებს ერთმანეთს ერთი კულტურის ცნობილ ძეგლებს.
ს.გ.VIII.11. მოსწავლე მიაკუთვნებს ხელოვნების ნიმუშს კონკრეტულ ეპოქასა თუ კულტურას და ასაბუთებს თავის მოსაზრებას;
| N1 რეიმსის ტაძარი | N2 შარტრის ტაძარი | N3 კიოლნის ტაძარი |
(დიაგრამა 3)
| შედარების მატრიცა | ||||
| მახასიათებლები | შესადარებელი ნიმუშები | |||
| N-1 რეიმსის ტაძარი.ფასადი | N-2 შარტრის ტაძარი. ფასადი | N-3 კიოლნის ტაძარი. ფასადი | ||
|
|
|
მსგავსება | ||
|
|
განსხვავება | |||
|
|
|
მსგავსება | ||
| განსხვავება | ||||
|
|
|
მსგავსება | ||
|
|
განსხვავება | |||
|
|
|
მსგავსება | ||
|
|
განსხვავება | |||
მოსწავლემ წარმოდგენილი ხელოვნების ნიმუშების საფუძველზე უნდა მოახდინოს სამივე ნიმუშის მთავარი არქიტექტურული დეტალების, მახასითებლების კლასიფიკაცია, მაგ: შპილი, თაღი, პორტალი, ვარდული სარკმელი და. ა. შ შემდეგ კი დაადგინოს მსგავსება განსხვავება თითოეული ნიმუშის მიხედვით.
ბოლოს, დასკვნის სახით, მინდა აღვნიშნო, რომ კოგნიტური დიაგრამების გამოყენებით პედაგოგი ხელს უწყობს მოსწავლის მეტაკოგნიტური უნარების განვითარებას, ეხმარება მას არსებითი და მეორეხარისხოვანი ინფორმაციის გამიჯვნაში, მნიშვნელოვანი ინფორმაციის დამახსოვრებაში; მოვლენებსა და ფაქტებს შორის ურთიერთკავშირის დანახვაში; მოსწავლე ეჩვევა კრიტიკულ აზროვნებას, სწავლობს დამოუკიდებლად მუშაობას, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს მოსწავლეთა აკადემიურ პროგრესს, ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული შედეგების მიღწევას.
სსიპ საჩხერის მუნიციპალიტეტის სოფელ ჯალაურთის საჯარო სკოლის სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების წამყვანი მასწავლებელი: რევაზ ცარციძე
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ეროვნული სასწავლო გეგმა 2011-2016 (მოქმედი რედაქცია)
- კლდიაშვილი ა. ღაღანიძე ნ. ჯაყელი თ. (2012 წ) ხელოვნება VIII კლასი. გამომცემლობა „კლიო“.
- ბუწაშვილი.თ; დალაქიშვილი.ნ; თოფაძე.ქ; პაჭკორია.თ; ტყემალაძე.რ (2011წ) სწავლება და შეფასება . მასწავლებლთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი.
- გომბრიხი.ე.ჰ. (2012 წ). ხელოვნების ამბავი. შპს „ლოგოს პრესი“
