ვიდრე ბავშვს სიზარმაცეს უსაყვედურებდეთ, დაფიქრდით, თავად თუ შეუქმენით ყველა პირობა კარგი სწავლისთვის. აქ საუბარია არა ცალკე კაბინეტის მოწყობაზე, არამედ სათანადო ემოციურ ფონზე. თუ ბავშვს უყვირეთ (თუნდაც სამართლიანად), ამის შემდეგ მისგან ინტელექტუალურ გმირობას ნუღარ ელით. შეშფოთებულ და ანერვიულებულ მოსწავლეს ხშირად მარტივი მასალის ათვისებაც კი უჭირს.
მოსწავლეები, რომლებიც ცუდად სწავლობენ, შეიძლება სამ ჯგუფად დავყოთ:
1. მოსწავლეები, რომელთაც სურთ, მაგრამ არ შეუძლიათ კარგად სწავლა;
2. მოსწავლეები, რომელთაც კარგად სწავლა არც სურთ და არც შეუძლიათ;
3. მოსწავლეები, რომელთაც შეეძლოთ კარგად სწავლა, მაგრამ არ სურთ.
რატომ არ სურთ ან არ შეუძლიათ ბავშვებს სწავლა, ამის შესახებ ქვემოთ ვისაუბრებთ. აქ ბევრი რამ არის დამოკიდებული მშობლებსა და მასწავლებლებზე.
რატომ უჭირს ბავშვს სწავლა
1. ბავშვს შესაძლოა ფსიქიკური განვითარების კუთხით ჰქონდეს დაბრკოლება და ინტელექტუალურად არასაკმარისად იყოს განვითარებული. შესაძლოა, ცალკეული ფსიქიკური პროცესები არ იყოს მომწიფებული ნორმალური ფუნქციობისთვის, მაგალითად, ყურადღების უნარი; ბავშვს უჭირდეს კონცენტრირება და გამუდმებით ეფანტებოდეს ყურადღება დავალების შესრულებისას;
2. ბავშვს არ გააჩნდეს მოსმენის კულტურა და ინსტრუქციის შესრულების უნარი, არ შეეძლოს დავალების ბოლომდე მიყვანა, შედეგის შემოწმება, დროის განაწილება;
3. სწრაფად ეღლებოდეს ნერვული სისტემა, დაბალი ჰქონდეს გონებრივი შრომისუნარიანობა;
3. ჰქონდეს რიგიდული ფსიქიკა ანუ ნელა იღებდეს და ამუშავებდეს ინფორმაციას, უჭირდეს ერთი ტიპის საქმიანობიდან მეორეზე გადართვა, მუშაობდეს ნელა.
5. დარღვეული ჰქონდეს მეტყველება – არ შეეძლოს აზრის მკაფიოდ გამოთქმა, უჭირდეს სხვისი მეტყველების შინაარსის აღქმა, უკიდებდეს ენას (ენაბლუობა, ენაბორძიკობა);
6. ჰქონდეს სპეციფიკური დარღვევები, მაგალითად, დისლექსია – ასეთ ბავშვს უჭირს კითხვის სწავლა. დისკალკულია – ძნელად სწავლობს ანგარიშს, დისგრაფია – უჭირს წერის ათვისება;
8.დარღვეული ჰქონდეს მხედველობა ან სმენა;
9. სათანადოდ ჰქონდეს განვითარებული ინფორმაციის მიღების მხოლოდ ერთი არხი (მაგ., მხედველობითი ან სმენითი), მაშინ როდესაც სასკოლო სწავლის პროცესი ძირითადად სმენით აღქმას – სმენით მიღებული ინფორმაციის დამახსოვრებას ეფუძნება;
10. აწუხებდეს ორგანიზმის საერთო სისუსტე, ხშირად ცივდებოდეს, ჰქონდეს ქრონიკული დაავადება.
ეს პირველადი მიზეზებია და არ არის დამოკიდებული ბავშვის პიროვნებასა თუ იმ ოჯახურ გარემოზე, რომელშიც იგი იზრდება. აღნიშული გადხრების განეიტრალება შესაძლებელია მკურნალობით ან სპეციალური განმავითარებელი სავარჯიშოებით, ასევე – სპეციფიკური სასწავლო პროგრამით, რომელიც ამგვარი ბავშვების შესაძლებლობებზეა ორიენტირებული.
კიდევ რა უშლის ხელს სწავლას?
1. მღელვარების მაღალი ხარისხი. ბავშვს ეშინია, რომ კარგად ვერ ისწავლის და მართლაც ვერ სწავლობს კარგად; ეშინია შეცდომის, რის გამოც მოსდის ბევრი შეცდომა; ეშინია თანაკლასელების მხრიდან დაცინვის და, საზოგადოდ, იმისა, რომ მშობლების იმედს ვერ გაამართლებს.
2. ინფანტილიზმი, უმწიფრობა. ბავშვისთვის პირველ ადგილზეა თამაშთან დაკავშირებული ინტერესები, ცოტა უფრო მოზრდილ ასაკში კი – პასუხისმგებლობის გრძნობის უქონლობა.
3. სასწავლო პროგრამის შეუთავსებლობა ბავშვის შესაძლებლობებსა და მიდრეკილებებთან. პროგრამა ან მეტისმეტად რთულია, ან მეტისმეტად ადვილი. ორივე შემთხვევაში ის ბავშვისთვის უინტერესოა.
4. მშობლების ზედმეტი მომთხოვნელობა – ამან შესაძლოა ბავშვის საპირისპირო რეაქცია გამოიწვიოს.
5. კონფლიქტი მოსწავლეებსადა მასწავლებლებთან.
უნდა ითქვას ისიც, რომ სწავლაში ჩამორჩებიან ნორმალური შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეებიც. ხშირად ისინი სწორედ ამგვარად გამოხატავენ ქვეცნობიერ პროტესტს მშობლების იმედისა და მოლოდინის მიმართ. იმისთვის, რომ ბავშვი ზრდასრული ადამიანი გახდეს, საჭიროა მშობლისგან დამოუკიდებლობა და საკუთარი ინდივიდუალობის გაცნობიერება (ამის შესახებ ვრცლად იხილეთ ჩვენს ვებგვერდზე გამოქვეყნებული შემდეგი პუბლიკაცია: თალ ბენ-შახარი. სასარგებლოა თუ არა ბავშვის კონტროლი. 10 თებერვალი, 2014 https://mastsavlebeli.ge/?action=page&p_id=19&id=477 ). თუ მშობლები განსაკუთრებული სიმძაფრით რეაგირებენ შვილის ნიშნებზე, ბავშვი გრძნობს, რომ მისი პირადი სამყაროს საზღვრები უფროსებისთვის არ არის ხელშეუხებელი. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მას არ ენდობიან.
ამრიგად, როდესაც ბავშვი არ ცდილობს, თავისი მიღწევებით მშობლების სიამაყე დააკმაყოფილოს, ის ამ დროს ერთგვარ დამოუკიდებლობას გრძნობს მშობლებისგან. დამოუკიდებლობის წყურვილი და საკუთარი თავის თვითმყოფად პიროვნებად განცდის სურვილი ზოგჯერ აიძულებს ბავშვს, არ ისწავლოს კარგად. ამ დროს არავითარი ზეწოლა და სასჯელის ზომა არ მოქმედებს – ბავშვი აცხადებს: „დედას და მამას შეუძლიათ, ამიკრძალონ ტელევიზორის ყურება ან კომპიუტერთან ჯდომა, შეუძლიათ, არ მომცენ ჯიბის ფული, მაგრამ ჩემს ცუდ ნიშნებს ვერსად გაექცევიან”.
ნათელია, რომ ბავშვებში სწავლის სურვილის უქონლობა ურთულესი პრობლემაა. მისი მოგვარება შეუძლებელია მშობლის მხრივ ზეწოლის გაძლიერებით ან შესუსტებით. თუ ზეწოლა გაძლიერდა, ძლიერდება ბავშვის წინააღმდეგობაც და პირიქით – სრული უყურადღებობა ბავშვს უსუსტებს საკუთარი თავის ნდობას და ისიც სწავლას მიუშვებს. ბავშვმა უნდა იგრძნოს, რომ ის, როგორც პიროვნება, მშობლებისგან დამოუკიდებლად არსებობს და რომ თავად აკისრია პასუხისმგებლობა საკუთარ წარმატებასა თუ წარუმატებლობაზე. ამ დროს მასში საკუთარ ქცევაზე პასუხისმგებლობის გრძნობაც იზრდება.
მოამზადა დავით თინიკაშვილმა
