პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

როგორ განვიხილოთ გარემოსდაცვითი საკითხები?

ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტის მეორე პუნქტში, რომლის სახელწოდებაც არის „ბუნებრივი გარემო პირობების შენარჩუნება და დაცვა” აღნიშნულია, რომ “მოზარდმა უნდა იცოდეს, რა ბუნებრივ გარემოში ცხოვრობს, რა ზიანი შეიძლება მიაყენოს გარემოს ადამიანის ამა თუ იმ მოქმედებამ, როგორ შეინარჩუნოს და დაიცვას ბუნებრივი გარემო”.

 დღეს არსებული მდგომარეობიდან გამომდინარე, როდესაც არა მარტო საქართველოში, არამედ მთელ მსოფლიოში სულ უფრო ხშირად ისმის განცხადებები ეკოლოგიური პრობლემებით გამოწვეული საფრთხეებისა და მიღებული შედეგების შესახებ, განსაკუთრებით აქტუალურია გარემოსდაცვითი განათლება და მასთან დაკავშირებული საკითხების განხილვა. სკოლა კი სწორედ ის ადგილია, სადაც მოსწავლემ სიღრმისეულად უნდა გაიაზროს და გაითავისოს, თუ რას ნიშნავს გარემოს დაცვა, რა პოზიტიური თუ ნეგატიური შედეგი შეიძლება მოუტანოს მას თითოეული ადამიანის და, ზოგადად, საზოგადოების დამოკიდებულებამ და ქმედებამ. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, რომელიც პირდაპირ უკავშირდება ადამიანის ჯანმრთელობას, ცოცხალი ორგანიზმების საარსებო პირობების შენარჩუნებას, მის გაუმჯობესებას და ა.შ., მისი სწავლება კომპლექსურ ხასიათს უნდა ატარებდეს. ეს არა მარტო საბუნებისმეტყველო და საზოგადოებრივი მეცნიერებების, არამედ სხვა საგნების სწავლების კომპონენტსაც უნდა შეადგენდეს. მაგალითად, ქართულის მასწავლებელმა შესაძლებელია კონკრეტული მასალის შესწავლისას უბიძგოს მოსწავლებს, აღმოაჩინონ ნაწარმოებში მოცემული გარემოსდაცვითი საკითხები და იმსჯელონ, თუ როგორ ხედავს ავტორი მოცემულ პრობლემას და მოგვარების რა გზებს გვთავაზობს, თავად როგორ გადაწყვეტდნენ ამ პრობლემას, რა ალტერნატივები არსებობს და ა.შ. მათემატიკის მასწავლებელმა შესაძლებელია არსებული მონაცემების საფუძველზე შეადგენინოს ან თავად მისცეს მოსწავლეებს გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული საკითხების შემცველი ამოცანები და ა.შ.


რა არის გარემოსდაცვითი განათლება?

გარემოსდაცვითი განათლება, რომლის მთავარი მიზანიც გარემოსდაცვითი თვალსაზრისით განათლებული საზოგადოების ჩამოყალიბებაა, შეისწავლის და იკვლევს ადამიანის ქმედების ზეგავლენას გარემოს მდგომარეობაზე, გარემოსდაცვით პრობლემებსა და მათი მოგვარების გზებს, ბუნებრივი გარემოს შენარჩუნების, დაცვისა და გაუმჯობესების საშუალებებს.

სტატიაში წარმოდგენილია რამდენიმე ზოგადი ხასიათის რეკომენდაცია და სტრატეგია, რომელთა გათვალისწინებაც ეფექტურ შედეგს იძლევა არა მარტო გარემოსდაცვითი საკითხების შესწავლისას, არამედ სხვა დისციპლინებშიც _ პრობლემური სიტუაციების განხილვისას.


როგორ შევარჩიოთ პრობლემა?

პრობლემა რომ საინტერესო განსახილველი და შედეგის მომცემი იყოს, მისი შერჩევისას საჭიროა, რამდენიმე დამხმარე კითხვა გამოვიყენოთ:

·პრობლემა დაძლევადია?

პრობლემის შერჩევისას მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს მოსწავლეთა ასაკობრივი და ფსიქოლოგიური თავისებურებები, ინტერესების სფერო, გამოცდილება და უნდა შეარჩიოს ისეთი საკითხი, რომლის დაძლევასაც შეძლებენ ისინი. ასეთ შემთხვევაში მოსწავლეებს ემატებათ საკუთარი თავის რწმენა და უჩნდებათ მოტივაცია, რომ ხელახლა გამოსცადონ საკუთარი შესაძლებლობები მსგავსი დავალებების შესრულებისას.

·პრობლემა დაძლევადია, მაგრამ არ არის მარტივი?

იმ შემთხვევაში, თუ ყველა პრობლემა, რომელთა გადაჭრაც მოსწავლეებს ევალებათ, მარტივი იქნება, მაშინ ისინი ვერ ირწმუნებენ, რომ შეუძლიათ რთული პრობლემების მოგვარებაც. წაახალისეთ ისინი, თქვენთან ერთად სცადონ რთული პრობლემების გადაჭრა, გამოთქვან ვარაუდები და საკუთარი მოსაზრებები თავისუფლად. ასწავლეთ მოსწავლეებს, როგორ დაშალონ ისინი მარტივ, ცალკეულ საკითხებად, როგორ გააკეთონ გამომწვევი მიზეზების ანალიზი, როგორ დაგეგმონ მოგვარების გზები და ა.შ.

პრობლემა რეალურ სიტუაციას ეფუძნება?

მნიშვნელოვანია, რომ განსახილველი პრობლემა, განსაკუთრებით გარემოსდაცვითი საკითხების სწავლებისას, რეალური ცხოვრების მაგალითს ეფუძნებოდეს. ასეთ შემთხვევაში, მასწავლებელმა უნდა უბიძგოს მოსწავლეებს, იმსჯელონ არა მარტო დასმული საკითხის ირგვლივ, არამედ გაიაზრონ საკუთრი როლი და პასუხისმგებლობა პრობლემის მოგვარების პროცესში. პიროვნულ კონტექსტში გააზრებული საკითხი უფრო მეტად ამახსოვრდება და აფიქრებს ადამიანს.

·პრობლემა იძლევა ვიზუალურად გამოხატვის საშუალებას?

დიაგრამების, ცხრილების, რუკებისა და სხვა გრაფიკული ორგანიზატორების საშუალებით პრობლემის გამოსახვა ხელს უწყობს მოსწავლეებს, უკეთესად აღიქვან და გაიაზრონ მათ წინაშე დასმული ამოცანა, ადვილად დაადგინონ პრობლემისა და მისი გამომწვევი მიზეზების ურთიერთდამოკიდებულება, მოაწესრიგონ და დაახარისხონ მიწოდებული ინფორმაცია.

·პრობლემა საინტერესოა და იწვევს დისკუსიას?

შინაგანი მოტივაციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი საკითხის მიმართ ინტერესის აღძვრაა. განსახილველი პრობლემა ისე უნდა იყოს შერჩეული და მიწოდებული, რომ მოსწავლეთა დაინტერესებასა და მსჯელობის სურვილს იწვევდეს. მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეები დისკუსიის წარმართვამდე გაეცნონ საკითხის ირგვლივ სხვადასხვა წყაროდან მოძიებულ ინფორმაციას (მაგ.: მეცნიერთა მოსაზრებები, კვლევების შედეგები, არსებული ფაქტები და ა.შ.), იმსჯელონ არგუმენტირებულად და გამოთქმულ მოსაზრებებსა და არსებულ ფაქტებზე დაყრდნობით შეიმუშაონ პრობლემის გადაჭრის რელევანტური გზები.

·არსებობს პრობლემის შესახებ ინფორმაცია სხვადასხვა ფორმატში?

საკითხის გააზრებას ასევე ხელს უწყობს ინფორმაციის სხვადასხვა ფორმატით მიწოდება. ტექსტური, ვიდეო, აუდიო თუ ელექტრონული მასალის ერთობლიობა მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, უკეთესად ჩაწვდნენ პრობლემის არსს.

პრობლემის განხილვის სტრატეგიები

განსახილველი პრობლემის შერჩევის შემდეგ ბუნებრივად ჩნდება შეკითხვა: როგორ განვიხილოთ საკითხი? რომელი გზა იქნება უფრო ეფექტური სასურველი შედეგის მისაღწევად?

მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეები ფლობდნენ პრობლემის გადაჭრის სხვადასხვა სტარტეგიას და, სიტუაციიდან გამომდინარე, შეეძლოთ მათი ადეკვატურად გამოყენება.

ქვემოთ მოყვანილია რამდენიმე სტრატეგიის მაგალითი, რომლებიც მიესადაგება როგორც გარემოსდაცვითი განათლების საკითხების შესწავლას, ასევე გამოდგება სხვა დისციპლინებშიც.

1.პრობლემა – გავლენა – მიზეზი – გადაჭრის გზა

ეს სტრატეგია მოსწავლისგან მოითხოვს პრობლემის შესახებ ინფორმაციის მიღებისას შემდეგი მიმართულებით დაფიქრებას (იხ. ცხრილი 1):

პრობლემა

გავლენა

მიზეზი

გადაწყვეტა

(რა პრობლემას

ხედავთ?)

(რაზე ან ვისზე ახდენა გავლენას?)

(რა არის მისი გამომწვევი მიზეზები?)

(როგორ შეიძლება მოგვარდეს?)

ცხრილი 1.

“პრობლემა” – ამ გრაფის შესავსებად მოსწავლეებს სთხოვეთ, ინფორმაციის მიღებისთანავე მოინიშნონ ის პრობლემები, რომლებსაც მნიშვნელოვნად თვლიან და შეავსონ ცხრილისპირველი გრაფა.

“გავლენა” – ეს გრაფა პასუხობს კითხვაზე, თუ რა გავლენას ახდენს მოცემული პრობლემა გარემოზე, პირადად მასზე, სხვა ცოცხალ ორგანიზმებზე და ა.შ. შესაძლებელია დასახელდეს გავლენის მასშტაბები ან სხვა მონაცემები, რაც უკეთესად წარმოაჩენს პრობლემას.

“მიზეზი” – აღნიშნული გრაფის შესავსებად მოსწავლეებს დასჭირდებათ პრობლემის გამომწვევი ძირითადი მიზეზების დასახელება და იმის დასაბუთება, თუ რატომ თვლიან ასე.

“გადაწყვეტა” – პრობლემის მოგვარების გზებისთვის განკუთვნილი გრაფაა. სთხოვეთ მოსწავლეებს, დაფიქრდნენ და დაწერონ ის კონკრეტული ნაბიჯები, რომლებიც ეფექტური იქნება მოცემული საკითხის გადასაჭრელად.

მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები დაასრულებენ ცხრილის შევსებას, წარმოადგენენ საკუთარ ნამუშევრებს და დაიწყებენ არგუმენტირებულ მსჯელობას თითოეულ გრაფაში წარმოდგენილი ინფორმაციების შესახებ, მაგ.: რატომ არის ეს პრობლემა მნიშვნელოვანი? რამდენად მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მოცემული პრობლემა ბუნებრივ გარემოზე? პრობლემის გადაჭრის რა ალტერნატიული გზები არსებობს? და ა.შ.


1.

პრობლემა – ფაქტორები – რისკები – გადაწყვეტა

აღნიშნული სტრატეგიის გამოყენებისას მოსწავლეებს ევალებათ ინფორმაციის შემდეგი პარამეტრების მიხედვით დახარისხება (იხ. ცხრილი 2):

პრობლემა

ფაქტორები

რისკები

გადაწყვეტა

(რაში მდგომარეობს პრობლემა?)

(რა ფაქტორები უშლის ხელს მის მოგვარებას?)

(რა მოხდება, თუ პრობლემა ვერ მოგვარდება?)

(როგორ შეიძლება მოგვარდეს ის?)

ცხრილი 2.

პირველი გრაფაში _ “პრობლემა” _ აღწერეთ პრობლემა და დაასახელეთ მისი გამომწვევი მიზეზები.

მეორე გრაფაში – “ფაქტორები” _ ჩამოთვალეთ ყველა ის ხელისშემშლელი ფაქტორი, რაც, თქვენი აზრით, ხელს უშლის პრობლემის მოგვარებას.

მესამე გრაფაში – “რისკები” _ დაწერეთ ის მოსალოდნელი შედეგები, რისკები და საფრთხეები, რაც შეიძლება პრობლემის მოუგვარებლობას მოჰყვეს შედეგად.

მეოთხე გრაფაში – “გადაწყვეტა” _ დაწერეთ პრობლემის მოგვარების კონკრეტული ნაბიჯები.


2.

პრობლემა – საქმიანობა – შედეგი _ რესურსი

აღნიშნული სტრატეგია, გარდა საგაკვეთილო პროცესში საკითხის განხილვისა, ეფექტურია ისეთი პრობლემების გადასაწყვეტად, რომლებიც ადგილობრივ გარემოში რეალურად არსებობს და მათი მოგვარება მოსწავლეთა ძალისხმევითაც არის შესაძლებელი (იხ. ცხრილი 3):

პრობლემა

საქმიანობა

შედეგი

რესურსი

(რაში მდგომარეობს პრობლემა?)

რის გაკეთებას შევძლებდი?

რას მივიღებ შედეგად?

რა დრო და რესურსი დამჭირდება?

ცხრილი 3.

მეორე და მესამე ცხრილის პირველი გრაფა _ “პრობლემა” _ ერთი და იმავე დანიშნულებას ატარებს.

მეორე გრაფაში – “საქმიანობა” – ჩამოთვალეთ ყველა ის აქტივობა, რის გაკეთებასაც თავად შეძლებთ პრობლემის მოსაგვარებლად.

მესამე გრაფაში – “შედეგი” _ დაწერეთ ის მოსალოდნელი შედეგები, რასაც, თქვენი აზრით, პრობლემის მოგვარების შემდეგ მიიღებთ.

მეოთხე გრაფაში – “რესურსები” – უპასუხეთ შემდეგ კითხვებს და ჩაწერეთ აღნიშნულ გარფაში: რა დროში შეძლებთ პრობლემის მოგვარებას? რა რესურსი დაგჭირდებათ? ვისი დახმარება იქნება საჭირო?

პირველი სტრატეგიის მსგავსად, მეორე და მესამე ცხრილების შევსების შემდეგაც მოსწავლეები მართავენ დისკუსიას და იხილავენ თითეულ გრაფაში მოცემული ინფორმაციის რელევანტურობას, ეფექტურობას და ა.შ.

სასწავლო პროცესში პრობლემების გადაჭრაზე ორიენტირებული დავალებები მოსწავლეებს უვითრებს უნარებს, რომლებიც არა მარტო სასკოლო საგნებში წარმატების მისაღწევად, არამედ მთელი სიცოცხლის მანძილზე გამოადგებათ. პრობლემის განსაზღვრის, მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დადგენის, პრობლემის გადაწყვეტის გზების ძიების, რისკების გამოკვეთის და ა.შ. უნარები, საბოოლო ჯამში, აყალიბებს პროაქტიურ, კრიტიკულ აზროვნებას.

 


კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი