ბოლო წლების პედაგოგიური პრაქტიკა აჩვენებს, რომ სულ უფრო იზრდება ბავშვების რაოდენობა, რომლებსაც ნაკლებად აინტერესებთ ცოდნის მიღება, მათ შორის არიან დაწყებითი სკოლის მოსწავლეები. სწავლის უგულებელყოფა გამოიხატება იმით, რომ ბავშვები ივიწყებენ საშინაო დავალების შესრულებას, გაკვეთილებზე არ არიან კონცენტრირებულნი და ფანჯარაში ყურებას, ხატვას ან თანატოლებთან ჩურჩულს ამჯობინებენ. ზოგჯერ ამაში მასწავლებლებს ადანაშაულებენ, მშობლები ცდილობენ მათ გადააბრალონ ბავშვის აკადემიური წარუმატებლობა… რატომ არ სურთ ბავშვებს სწავლა? ამ კითხვაზე პასუხი ხშირად გამოცდილ მასწავლებლებსაც კი არ აქვთ. მიზეზები, რის გამოც ბავშვებს არ სურთ სწავლა, არაერთგვაროვანია.
რა ზემოქმედებს ბავშვზე, რომელიც ცდილობს სწავლისაგან თავის არიდებას?
- ბავშვი ასაკით პატარაა. მშობლები ფიქრობენ, რომ მათი შვილი უკვე მზად არის სკოლისთვის. მაგრამ ბავშვის გამორჩეული გონიერებაც კი არ ნიშნავს იმას, რომ იგი ფსიქოლოგიურად მზად არის სკოლისთვის. სავარაუდოდ, ბავშვი ვერ შეძლებს დაემორჩილოს სასკოლო წესრიგს. მეტიც, მცირე ასაკის ბავშვისთვის გაცილებით რთულია გაკვეთილზე დიდხანს, გაუნძრევლად, ყურადღების გაუფანტავად ჯდომა.
- კონფლიქტები პედაგოგებთან. ხშირად მასწავლებლებიც კი არ ეჭვობენ, რომ კონფლიქტი აქვთ მოსწავლეებთან. მასწავლებელი ამჩნევს, რომ მისმა მოსწავლემ სწავლას მოუკლო, ქცევა შეიცვალა, მაგრამ არ ფიქრობს იმაზე, რომ ეს კონფლიქტური სიტუაციის ბრალია. სინამდვილეში, შეიძლება ბავშვმა მასწავლებლისგან ოდესღაც თავისი მისამართით უსიამოვნო სიტყვები ან შენიშვნა მოისმინა და ჩათვალა, რომ პედაგოგი მის წინააღმდეგ განეწყო. ამან დათრგუნა, შეაშინა, მასწავლებლისადმი ნეგატიური დამოკიდებულება გაუჩინა. როგორც წესი, ბავშვებს არ სურთ მშობლებთან თავიანთ შიშებზე საუბარი. ეს „აკონსერვებს“ არსებულ კონფლიქტს და მასთან დაკავშირებულ სირთულეებს.
- კონფლიქტები მოსწავლეებთან. რაც უფრო ხანგრძლივია ასეთი პრობლემა, მით უფრო რთულია მისი მოგვარება.
- ფიზიკური დეფექტები. მაგალითად, ენის ბორძიკი, კიდურების კანკალი და სხვ. ბავშვი ძნელად ეგუება იმ აზრს, რომ თანატოლებისგან განსხვავებულია. განსაკუთრებით რთულია, როდესაც ფიზიკური ნაკლის გამო ვინმე დასცინის. თავისი პრობლემის მიზეზით ბავშვს არ სურს ყურადღების ცენტრში ყოფნა, დამცირების ატანა და ის სკოლას თავს არიდებს.
- ოჯახური კონფლიქტები. მშობლებსა თუ სხვა ოჯახის წევრებს შორის ჩხუბის გამო ბავშვი იკეტება საკუთარ თავში და კარგავს არა მარტო სწავლის მოტივაციას, არამედ ინტერესს ყველაფრის მიმართ.
- მშობლებისა და ნათესავების მხრიდან ბავშვზე ზეწოლა. მშობლებს ბავშვისგან მეტისმეტი მოლოდინები აქვთ, ატარებენ საუკეთესო სკოლაში, უამრავ წრეზე ისე, რომ ამის შესახებ აზრს არც კი ეკითხებიან. ასეთი მშობლები ბავშვისგან საუკეთესო შედეგებს ითხოვენ, აიძულებენ აკეთოს ის, რასაც მხოლოდ მშობლების შიშით ან ხათრით ასრულებს.
რა ფაქტორები მოქმედებს სწავლის ინტერესზე
- შესასწავლი საგნების მიმართ ინტერესი. ხშირად ბავშვებს გარკვეული საგნების მიმართ ინტერესი მხოლოდ იმიტომ უქრება, რომ მათთვის ისინი მოსაწყენი ჩანს. ბავშვს უნდა დავეხმაროთ იმის გაცნობიერებაში, რომ გაკვეთილებზე მათთვის სასარგებლო ინფორმაციას უზიარებენ, ამიტომაც არის მნიშვნელოვანი სწავლა. არსებობს რთული დისციპლინები. ამ შემთხვევაში უნდა მოვიძიოთ განსხვავებული მოტივაცია. ბევრი რამ დამოკიდებულია მასწავლებელზე, რომელსაც შეუძლია უბრალოდ ახსნას რთული რაღაცები და ამით გაამარტივოს სწავლების პროცესი.
- საგნების შესწავლის გზა. დაწყებითის მოსწავლეებს გაცილებით ადვილია ვასწავლოთ აქტიური მეთოდების, თამაშების მეშვეობით. პედაგოგმა ყურადღება უნდა მიაქციოს სწავლების იმ ხერხებს, რომლებიც აღძრავს ბავშვის ინტერესს, ეს გზა შეიძლება იყოს შემოქმედებითი.
- ინფორმაციის აღქმა. ზოგიერთი ბავშვი ინფორმაციას უკეთესად აღიქვამს მხედველობით, ზოგი – სმენით, სხვები – გამოსახულებით. ბავშვების სწავლების ეფექტიანობა დამოკიდებულია ინფორმაციის აღქმის ტიპებზე. მშობლებს შეუძლიათ თვითონ აირჩიონ გზები ბავშვის სწავლებისთვის.
- მასწავლებლის ინტერესი. როდესაც მასწავლებელი მოსწავლეებს დააინტერესებს პირადი მაგალითით, საკუთარი საგნის მიმართ პოზიტიურ დამოკიდებულებას აჩვენებს, მაშინ მოსწავლეებსაც უღვივდებათ ინტერესი. თუ მათ ეცოდინებათ, რომ მასწავლებელი საინტერესო ფორმით უხსნის ახალ გაკვეთილს, სიხარულით დაელოდებიან მის დაწყებას.
მოტივიციის სახეები
წარმატებული სწავლისთვის მოტივაცია ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პირობაა. მოსწავლეებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია შემდეგი მოტივაცია: შემეცნებითი, ანუ უფრო მეტი სურვილით გახდე ერუდიტი; კომუნიკაციური – საურთიერთობო წრის გაფართოება ახალი ნაცნობების და ინტელექტუალური დონის გაუმჯობესების გზით; ემოციური; თვითგანვითარება – შესაძლებლობებისა და ნიჭის გამჟღავნებით; მოსწავლის პოზიცია;
მიღწევები; წახალისება, დასჯა.
გარდა ამისა, ის იყოფა გარე (სოციალური) და შიდა (შემეცნებითი) მოტივაციად. გარე მოტივაციის მაგალითი: „ჩვენ უნდა ჩავაბაროთ გამოცდა ისე, რომ მშობლები არ გაგვიწყრნენ“. შინაგანი მოტივაცია: „მე თვითნონ მომწონს ლიტერატურის გაკვეთილები. ამიტომ ნებისმიერ თავისუფალ დროს ვკითხულობ, რათა ახალი შევიმეცნო“.
რა თქმა უნდა, მხოლოდ თქვენ ირჩევთ, როგორ გაზარდოთ შვილი, მაგრამ ამ არჩევანზე იქნება დამოკიდებული როგორი გაიზრდება. ზოგჯერ მშობელი ვერ აცნობიერებს თუ რა შეცდომებს უშვებს შვილის მოტივირების პროცესში. ყველაზე ხშირი შეცდომები ასეთია:
- თქვენი შვილის დაბალი თვითშეფასება, მისი პროგრამირება წარუმატებლობის მიმართულებით. თუკი ბავშვს გამუდმებით ეტყვით, რომ არაფერი გამოსდის და „მენაგვე გამოვა“, მისი თვითშფასება დაიკლებს და შეიძლება ბავშვმა განვითარების იმედი დაკარგოს.
- ტყუილი და დაშინება. თუ ასეთ მეთოდებს იყენებთ, თქვენსა და თქვენს შვილს შორის კავშირი და ნდობა დაიკარგება.
3.ზედმეტად მაღალი მოთხოვნები, ბავშვის შესაძლებლობების გაუთვალისწინებლობა. მშობელს შეუძლია იფიქროს, რომ ბავშვი ზარმაცია ან სპეციალურად არ სწავლობს, სინამდვილეში კი საამისოდ სულ სხვა მიზეზები არსებობდეს (გონებრივი განვითარების თავისებურებები, ავადმყოფობა, დაღლილობა).
- მაღალი აკადემიური მოსწრების სანაცვლოდ საჩუქრები. ამ მეთოდს უამრავი ნაკლი აქვს. ბავშვს სწრაფად უვითარდება საჩუქრებზე დამოკიდებულება. მომავალში კარგი სწავლის სანაცვლოდ მან შიძლება მოითხოვოს ანაზღაურება ან თქვენი თხოვნები მხოლოდ მაშინ შეასრულოს, როდესაც თქვენგან რამეს მიიღებს.
- წარმატებით მოტივაცია. ხშირად მშობლები არწმუნებენ ბავშვს, რომ ყველა მისი ქმედება მიზნად უნდა ისახავდეს წარმატებას და მაღალ სტატუსს საზოგადოებაში. მომავალში ასეთი ბავშვები იზრდებიან ადამიანებად, რომლებიც ყველაფერს აკეთებენ წარმატებისა და ფულის გამო და არა იმიტომ, რომ მათ მიიღონ დადებითი ემოციები ან დაირაზმონ საყვარელი ადამიანების დასახმარებლად.
- ზედმეტი დატვირთვა სხვადასხვა წრეში. თანამედროვე მშობლები ბავშვებს საკმაოდ მჭიდროდ უგეგმავენ გრაფიკს, რათა მათ ყოველი დღე სარგებლოდ გაატარონ. ბავშვთა ბავშვის ფსიქიკამ ამგვარ დატვირთვას შეიძლება ვერ გაუძლოს.
როგორ გავზარდოთ სწავლის მიმართ მოტივაცია
- ასწავლეთ ბავშვს თამაშის გზით. თამაში უნიკალური პედაგოგიური იარაღია. თუ ბავშვს არ სურს ისწავლოს ტრადიციული მეთოდით, შეგიძლიათ მოიგონოთ თამაში, რომელიც საშუალებას მოგცემთ შეასრულოთ თქვენი ამოცანა.
ეს შეიძლება იყოს ინტელექტუალური სავარჯიშო თამაშები, სასწავლო თამაშები, შჯიბრზე დაფუძნებული თამაში-ტრენინგები. მოწინააღმდეგე გუნდთან შედარება მოსწავლეებს უკეთ აჩვენებს თავიანთ ხარვეზებს, რაც ხელს უწყობს მათ შემეცნებით საქმიანობას.
თამაშის ფორმა არ გულისხმობს მოსწავლის სტანდარულად შეფასებას. ასე რომ, თქვენ შეიძლება გამოიწვიოთ სწავლაში ჩამორჩენილ ბავშვთა ინტერესიც.
- ბავშვის მხარდაჭერა მის ინტერესებში. დაეხმარეთ ბავშვებს თავიანთი ფარული ნიჭის აღმოჩენასა ან არსებულის განვითარებაში. დაე, თვითონ აირჩიონ ის, რაც აინტერესებთ.
- მცირე და არა დიდი ჯილდოები. წაახალისეთ თქვენი შვილი, შეუქეთ შედეგი, მაგრამ არ დაუფასოთ წარმატება ნაღდი ფულით და ძვირადღირებული საჩუქრებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დრო მოვა, როდესაც ბავშვი მოისურვებს უფრო ძვირად მოგყიდოთ თავისი წარმატება.
- დაინტერესდით რა ისწავლა ბავშვმა სკოლაში. აჩვენეთ, როგორ უნდა გამოიყენოს ეს ცოდნა, ერთად განიხილოს მისი მონათხრობი. გახსოვდეთ, რომ ნებისმიერი შეფასება/ნიშანი სუბიექტურია, ეს არ არის თქვენი შვილის ცოდნის ერთადერთი მაჩვენებელი, ეს არის მხოლოდ პედაგოგების შეფასება. ბავშვი არ არის ვალდებული მაინცდამაინც წარმატებული იყოს. მას აქვს უფლება მიიღოს ცუდი ნიშნები. გამოუცხადეთ მხარდაჭერა და არასოდეს გალანძღოთ. პირველ რიგში, უნდა იყოთ მისი მეგობარი და პარტნიორი.
- სტრესის მინიმიზაცია. მოუყევით ბავშვებს, როგორ გადაიტანეთ თქვენი თქვენი სირთულეები სკოლაში, როგორ გაართვით თავი რთულ ამოცანებს. მოუყევით რას მიაღწიეთ ამ გზის შემდეგ. ერთად ისაუბერეთ წარუმატებლობასა და შიშზე.
ბავშვმა ყოველთვის უნდა იცოდეს, რომ მას მოუსმენენ. აუხსენით, რომ სტრესი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია და დროთა განმავლობაში ბავშვმა უნდა ისწავლოს მასთან გამკლავება.
