(მეორე ნაწილი – ლატვიის რესპუბლიკის გამოცდილება)
ვისთვისაა განკუთვნილი წიგნები ?
დაწყებითი კლასების სახელმძღვანელოების ხარისხი (ძირითადად მათემატიკასა და მშობლიურ ენაში) ამავე კლასების მასწავლებლებთან ერთად განიხილებოდა,
რათაცხადი გამხდარიყო სათანადო დონის იყო თუ არა ისინი და პასუხობენ თუ არა მოსწავლეთა მოთხოვნებს. მთავარი კრიტერიუმი მდგომარებდა შემდეგში: ხელს უწყობდა თუ არა სახელმძღვანელოები ემუშავათ მოსწავლეებს დამოუკიდებლად და აქტიურად
ჩართულიყვნენ სასწავლო პროცესში. პედაგოგთა აზრი წიგნების შესახებ სამ ჯგუფად დაიყო.
1.
მაღალი ხარისხის წიგნები.
შემუშავებულია მოსწავლეთა მოთხოვნების
გათვალისწინებით და მათ არჩევნის მნიშვნელოვან
თავისუფლებას სთავაზობს. ისინი მოსწავლეებისადმი უამრავ კითხვას შეიცავს იმაში დასარწმუნებლად, გაიგეს თუ არა იდეა და სწორად ამოხსნეს თუ არა ამოცანა (განსაკუთრებით საშინაო დავალებები), შეიძლება თუ არა მისი ერთი ან რამდენიმე ხერხით ამოხსნა.მაგ. პირველი კლასის წიგნის ერთ–ერთი სავარჯიშო მოსწავლეს სურათების ლოგიკური თანმიმდევრობით
დალაგებას სთავაზობს, მაგრამ მისი ამოხსნა მინიმუმ ორი ხერხით შეიძლება და მოსწავლეებმა ეს უნდა განიხილონ. მეოთხე კლასის სავარჯიშო შეიცავს დახმარებას – გამოიყენოს
ინტერნეტი; გაკვეთილების შემდეგ ბავშვები მას განიხილავენ და თითოეული გამოთქვამს თავის აზრს. მოსწავლეებს სთავაზობენ, მაგ. მშობლებთან საუბარს და რაიმე შემთხვევაზე ისტორიის დაწერას, რომელმაც შეცვალა
მათი ოჯახის ან რომელიმე ადამიანის ცხოვრება.
ისინი უნდა მოემზადონ ამ საკითხზე დისკუსიისთვის.
პედაგოგები მაღალ შეფასებას აძლევენ ასეთ წიგნებს, აღნიშნავენ, რომ ბავშვებს მოსწონთ ისინი და წარმატებებსაც აღწევენ. ასეთი წიგნების მთავარი მახასიათებელი ისაა, რომ ის მოსწავლეს სწავლისას აძლევს
თავისუფლებას, მათ ეძლევათ არჩევნის და გადაწყვეტილების მიღების
საშუალება; წიგნები გამოიყენება სხვა დამატებით წყაროებთან ერთად, რომელიც მოიცავს სავარჯიშოებს კლასგარეშე ცხოვრებიდან.
დაწყებითი კლასის პედაგოგები მიიჩნევენ,
რომ კარგი წიგნები ეფექტური სასწავლო პროცესის ორგანიზების დამხმარე საშუალებაა.
სამწუხაროდ, ჯერჯერობით არ არის ასეთი ხარისხის წიგნების სათანადო რაოდენობა, ამას გარდა, ასეთი წიგნების გამოცემა ბევრ დროს და თანხას
მოითხოვს. ამიტომ ჯერ კიდევ გამოიყენება სხვა დონის წიგნები. მწვავე პრობლემას
წარმოადგენს სამუშაო რვეულების საკითხიც. სავარჯიშოების უმეტესობა არ შეესაბამება ახალი პროგრამების და ეფექტური სწავლების იდეას. მაგრამ მასწავლებლებს, რომლებიც მშობლების მხრიდან ზეწოლასაც განიცდიან, მოსწავლეებისთვის ყველა დავალების შესრულება სამუშაო რვეულებში უხდებათ.
ეს იმის მაგალითია, რომ ახლებურად მუშაობის პირობებში, წრე ისევ იკვრება და მუშაობის ნოვატორული მეთოდები სირთულედ გადაიქცევა იმ მასწავლებლებისთვის, რომლებიც ისწრაფვიან გააზრებული, მოქნილი
და ახალი პედაგოგიური პარადიგმის დანერგვისკენ.
2.
სასწავლო წიგნები,
რომლებიც იმ გათვლითაა შემუშავებული, რომ მოსწავლეებს, მეოთხე კლასშიც კი, მათი გამოყენება მხოლოდ მასწავლებლის დახმარებით შეუძლიათ.
ასეთი წიგნების კლასში გამოყენების დროს, მათთან ერთად აუცილებელია დამატებითი მასალის გამოყენება სასურველი ეფექტის მისაღებად და სწავლების ხარისხის გასაუმჯობესებლად. მასწავლებლის დახმარება გარდაუვალი პირობაა ასეთი წიგნებით სარგებლობის პროცესში, რომელიც სიტუაციას ძველ პარადიგმასთან აბრუნებს.
ასეთ სახელმძღვანელოებში ამოცანებს, როგორც წესი, ერთადერთი სწორი პასუხი აქვთ.
ისინი არ ავითარებენ სააზროვნო და წარმოსახვით
უნარებს, დისკუსიის უნარ–ჩვევას ან არგუმენტების
საშუალებით საკუთარი პოზიციის დაცვას. ბავშვებისთვის ასეთი სახელმძღვანელოები მოსაწყენი და უინტერესოა. ეს წიგნები შეესაბამება ოფიციალურ სტანდარტებს, მაგრამ მათი ნაკლი ისაა,
რომ გამორიცხავენ არჩევანის საშუალებას და არ პასუხობენ მოსწავლეთა მოთხოვნებს, მათ სურვილებს.
ინდივიდუალური სწავლება მთლიანად პედაგოგზე, მათ გამოცდილებაზე და პროფესიულ
აზროვნებაზეა დამოკიდებული. ასეთ წიგნებში აქცენტი შინაარსზე, თემების მრავალფეროვნებაზე და არა უნარ–ჩვევებისა და კომპეტენციის განვითარებაზე კეთდება.
3. სახელმძღვანელოები და სასწავლო რესურსები, რომლებიც პედაგოგთა
აზრით, დაუმუშავებელი და უხარისხოა; ისინი მუდმივად
არ გამოიყენება, მაგრამ გამოიყენება
გაკვეთილზე დამატებით მასალად.
მასწავლებლებმა ასეთი წიგნები ასე დაახასიათეს
„წაიკითხე და გაიმეორე”. მოსწავლეებმა ისურვეს, რომ მასში მეტი ილუსტრაციები
ყოფილიყო; რომ ჰქონოდათ ამოცანის მათებურადამოხსნის
საშუალება. ამას გარდა, მათ უნდათ თანამედროვე, საინტერესო ტექსტები და ა.შ. ზოგიერთი ტექსტი ბავშვებმა
ჩათვალეს, რომ უაზრო
და „ზედმეტად ბავშვური” იყო.
ჩვენი ვასწავლით
„ინტერნეტის თაობას”
დაწყებითი სკოლის მოსწავლეებისთვის ცოდნის
მიღების ძირითად წყაროს ინტერნეტი,
კომპიუტერული მასალები და კომპიუტერული თამაშები წარმოადგენს. უფრო ღრმა შესწავლის შედეგად ასეთი საინტერესო დასკვნა გავაკეთეთ: მოსწავლეები ინტერნეტს თამაშისთვის იყენებენ; ამის შემდეგ – სოციალურ ქსელებში თანატოლებთან კონტაქტისთვის შედიან და მხოლოდ ამის შემდეგ გამოიყენებენ მასსასწავლო მასალის მოსაძიებლად.
პედაგოგები გვიდასტურებენ, რომ მოსწავლეთა უმრავლესობას
უკვე მესამე კლასში შეგვიძლია „ინტერნეტის ბავშვები” ვუწოდოთ: სწავლისგან თავისუფალ
დროს ისინი ურთიერთობებს, გართობას, უსისტემო
მოკლე ტექსტების კითხვასდა სხვადასხვა ვიდეოების ყურებას უთმობენ, რომელსაც შემთხვევით აწყდებიან. უკვე ადრეულ ასაკში ბავშვებს ემჩნევათ, რომ სწავლების ტრადიციული პროცესი, რომელიც ახლაც პრაქტიკაშია, მოძველდა. ბავშვებს იზიდავს საიტების
თვალიერების პროცესი, მულტიმედიის საშუალებით დავალებების შესრულება – ინტეგრირებული სწავლების მეთოდი და მრავალ სფეროში ცოდნის მიღება. ეს ისაა, რისთვისაც მოსწავლეები მზად არიან. სხვადასხვა სკოლებში სიტუაცია
განსხვავებულია, მაგ. სოფლის სკოლებში მათ ინტერნეტთან ურთიერთობისთვის ამდენი დრო არ
აქვთ. პედაგოგების და ტექნიკური სპეციალისტების
უახლოეს მიზნებს განმავითარებელი ამოცანებით ელექტრონული პლატფორმის
შექმნა წარმოადგენს, რასაც დიდი დრო და ფული სჭირდება.
მრავალი წლის განმავლობაში ბავშვებს უყვარდათ ზღაპრების მოსმენა, მშობლებთან საუბარი კეთილსა და ბოროტზე, კარგსა და ცუდზე.
ახლა ეს პერიოდი სკოლამდელი პერიოდის რამდენიმე წლით შემოიფარგლება,
ისიც მაშინ, როცა მათთვის სცალიათ. ბავშვები იზრდებიან, რეგულარულად უყურებენ ტელევიზორს და სურათებს ინტერნეტიდან, და მასწავლებლებმა და მშობლებმა ხელი უნდა შეუწყონ მათთვის იმავე ფასეულობების განვითარებას ახალი საინფორმაციო საშუალებების დახმარებით, მაგ. მულტფილმებით,
თამაშებით და თანამედროვე წიგნებით. როდესაც ბავშვებს ეკითხებიან ფასეულობებზე იმ მულტფილმების მაგალითზე, რომელშიც დიდი რაოდენობით ძალადობაა, ისინი პასუხობენ: “ეს მხოლოდ კომპიუტერული
თამაშია, ეს ხომ სინამდვილეში არ ხდება”. ძალიან მნიშვნელოვანია ახალი ინფორმაციული
ველის პოტენციალის დანახვა და არა კომპიუტერული თამაშების და სატელევიზიო გადაცემების მთლიანად უარყოფა.
მოხდა რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცვლილება, რომელიც მოითხოვს საპასუხო რეაქციას როგორც მასწავლებლის, ისე საერთოდ უფროსებისგან.
·
ბავშვებს უვითარდებათ ინფორმაციის ვიზუალური აღქმის უნარი, ისინი გრძელი ტექსტების კითხვას სურათების
და სქემატური გამოსახულებების ყურებას ამჯობინებენ. მოსწავლეები დიდხანს ვერ აჩერებენ თავიანთ ყურადღებას იმაზე, რაც არაა მათთვის მიმზიდველი და საინტერესო. სწრაფად კარგავენ ინტერესს,
როდესაც დიდი დროის განმავლობაში მსმენელის მდგომარეობაში არიან ან აზრს ვერ მიჰყვებიან.
·
ზოგიერთი ტრადიციული
უნარი, როგორიცაა მხედველობით–მოტორული კოორდინაცია,
კონცენტრაცია, მიზნისკენ სწრაფვა, მოთმინება
და ა.შ. ვითარდება ინტერნეტში თამაშის და მუშაობის პროცესში. მასწავლებლის როლი მდგომარეობს იმაში, რომ დაეხმაროს ბავშვს განსხვავებული სახის სავარჯიშოების კომბინაციის ბალანსის პოვნაში, ასევე მიხვდეს, რომელი უნარი განუვითარდათ, რომ ისინი სხვადასხვა სიტუაციაში, მაგ. სკოლის დავალებების შესრულებისას გამოიყენონ.
·
იზრდება ინტერნეტით ურთიერთობის სიხშირე და ბავშვები
ადრეულ ასაკში ითვისებენ უცხო ენებს, განსაკუთრებით ინგლისურს. ასეთი ურთიერთობა მასწავლებლებისა და მშობლებისთვის ართულებს თვალის
მიდევნების პროცესს – რას კითხულობს ის, რა არის მისი საუბრის თემები და რა ფასეულობები აქვს მის გარემოცვას. აუცილებელია შეიქმნას ნდობის ატმოსფერო, რაც ძალიან ეფექტური
საშუალებაა, ვიდრე დასჯა და აკრძალვა. მათი თავისუფლების გამძაფრებული მოთხოვნა მოუწოდებს მათ აირჩიონ სწავლისადმი ინდივიდუალური
მიდგომა, ამ პროცესში ეძებონ პერსონალიზაციის საშუალებები.
დაწყებითი კლასების მოსწავლეებს დაუსვეს კითხვა:
„რისთვის გინდათ აიფონი, მობილური ტელეფონი, კომპიუტერი და სხვა მსგავსი საშუალებები?”
პასუხი იყო გონივრული:
·
მეგობრებთან ურთიერთობისთვის;
·
თამაშებისთვის;
·
მშობლებმა იცოდნენ სად ვარ;
·
გავიგო ახალი, რაც არ არის სახელმძღვანელოში.
დაწყებითი კლასების
მოსწავლეებს ასევე ჰკითხეს
სკოლაზე, გაკვეთილებზე, სკოლაში მომავალ
რეორგანიზაციაზე, მასწავლებლების მანქანებით შეცვლაზე. მათ მხარი დაუჭირეს მასწავლებელთან პირად ურთიერთობას, კლასში ცოცხალ
ურთიერთობას, ამოცანების ამოხსნას თანატოლებთან და მასწავლებელთან ერთად.
სოციალურ ქსელში მცხოვრები ბავშვი
კვლევაში მონაწილე ყველა მასწავლებელმა აღნიშნა, რომ მოსწავლეები ადრინდელთან შედარებით უკეთესად გამოხატავენ თავიანთ ემოციებს, მეტად აქვთ განვითარებული საზოგადოებრივი ცხოვრებისა და შემეცნებითი უნარები. მათ მთავარ თვისებად ასახელებდნენ კომუნიკაციურ უნარებს, სოციალურ აქტიურობას
ჰიპერაქტიურობის, გახსნილი აზროვნების და ცნობისმოყვარეობის
ჩათვლით. მასწავლებელთა დაკვირვებით მოსწავლეები შეუპოვრობას ავლენენ საკუთარი თვისებების დემონსტრირებისას, მეგობრული და ღია ფორმით მონაწილეობენ დისკუსიებში,
შემოქმედებითად უდგებიან ექსპერიმენტებს.
მნიშვნელოვანია ბავშვებს დავეხმაროთ სოციალური
უნარების განვითარებაში. ეს გულისხმობს, რომ უნდა შეიქმნას სიტუაციები, რომელშიც
ბავშვი იქნება „ლიდერი, სიტყვით გამომსვლელი
და კარგი მსმენელი, მასწავლებელი და მოსწავლე”.
ეს ნიშნავს, რომ მათ უნდა ვენდოთ დავალების დამოუკიდებლად
შესრულებისას.
მეორე მხრივ, არცთუ იშვიათია აგრესიული ქცევა, სამართლიანობისთვის ბრძოლა,
ემოციურად არასტაბილური შემთხვევები თანატოლებისგან მხარდაჭერის მომთხოვნი მოსწავლეების მხრიდან, რომლებიც გამოცდილების
ნაკლებობას გადაჭარბებული ემოციებით უკეთებენ კომპენსაციას.
კითხვაზე „არჩევნის შემთხვევაში ვის აირჩევდნენ
ერთის მხრივ აიფონს, ტელეფონს, კომპიუტერს თუ მეორეს მხრივ მეგობარს?”
დაუფიქრებლად უპასუხეს:
–
რასაკვირველია, მეგობარს.
–
მეგობარს აიფონით ან ტელეფონით.
სკოლებში ახალი ინოვაციების დანერგვა ზომიერად უნდა ხდებოდეს. ინოვაციის დანერგვა
– სოციალური ფენომენია, ხოლო ურთიერთობა, ცოდნის მიღების სტილი და ქცევა – პიროვნების გამოვლენა. ХХI ს.–ში გაკვეთილს უნდა ჰქონდეს საგანთა შორის კავშირის მიმართულება, აქცენტი უნდა კეთდებოდეს კომპეტენციის შეძენაზე, კლასები კი უნდა დგებოდეს არა ასაკობრივი ნიშნით, არამედ ინტერესების და მოსწავლეთა მიზნების მიხედვით.
ტრადიციულ პედაგოგიკასა და ინოვაციებს შორის ოქროს შუალედის მოძებნა არც თუ იოლი ამოცანაა.
თარგმანი და რედაქტირება – კახა ჟღენტი
1.
Источники познаний
ребенка: есть ли среди них учебник? Жогла И., Туна А.2014. ПРОБЛЕМЫ
СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ. № 4-2014
1.
„განათლების და მეცნიერების რეფორმა საქართველოში”.2008-05-22 https://www.mes.gov.ge/old/index.php?module=publication&page=detals&id=91
2.
„განათლების რეფორმის ხუთი წელი” ს. ჯანაშია. https://www.tabula.ge/ge/story/52869-ganatlebis-reformis-xuti-tseli.1 აგვისტო, 2010
