მთელი დღის განმავლობაში საკლასო ოთახში ჯდომა, სადაც წლობით არაფერი იცვლება, რთული და სევდიანია არა მხოლოდ მასწავლებლისთვის, არამედ მოსწავლეებისთვისაც. თუმცა, კლასებისა და დერეფნების გარდა, სწავლების მოტივაციის გასაზრდელად ხშირი ცვლილებების შეტანა აუცილებელია მთლიან სასკოლო გარემოში.
საბავშვო ბაღიდან პირველ კლასში გადასვლა ბავშვებისთვის ნამდვილ განსაცდელად იქცევა ხოლმე, მით უფრო მაშინ, თუ ის სკოლის სტანდარტულ ატმოსფეროში ხვდება. მასწავლებელი მკაცრად მიუთითებს, რომ მისი ადგილი მეორე მწკრივში, ფანჯარასთანაა. მასწავლებელი განუსაზღვრავს თუ ვინ იქნება მისი მუდმივი მეწყვილე მერხთან, სთხოვს „ჭკვიანად“ იჯდეს 45 წუთის განმავლობაში და თუ კლასიდან გასვლა მოესურვება, ხელი უნდა აწიოს.
როდესაც მასწავლებელი მოსწავლეს „ჭკვიანად“ ჯდომას აიძულებს, ეს ბავშვის ბუნებას ეწინააღმდეგება. მასწავლებელს ავიწყდება, რომ გაკვეთილის დროს ფიზიკური აქტივობა ხელს უწყობს მოსწავლეს უფრო სწრაფად გაუმკლავდეს დასახულ მიზნებს და გაიუმჯობესოს აკადემიური მოსწრება. საზოგადოდაც, ფიზიკური აქტივობა ბავშვს მეტ სიამოვნებას ანიჭებს, ვიდრე მერხთან გაუნძრევლად ჯდომა.
რატომ უარყოფენ მასწავლებლები ცვლილებებს კლასში? რატომ ეშინიათ ამ ცვლილებების? მაგალითად, რატომ არ ვაძლევთ ბავშვს იმის საშუალებას, რომ ის საკლასო ოთახში გადაადგილდეს და იქ გადაჯდეს, სადაც თავს უფრო კომფორტულად იგრძნობს, შესაბამისად, უკეთ მოისმენს გაკვეთილს? მასწავლებლები ფიქრობენ, რომ ეს ცვლილება ქაოსს შექმნის და თავს არიდებენ ფსიქოლოგიურ დისკომფორტს.
როგორც წესი, კლასში მერხები მწკრივად დგას და მათ შორის გასავლელებში გადაადგილება ძნელია. მწკრივის თავში მასწავლებლის მაგიდაა მოქცეული, მის ზურგს უკან კი ერთადერთი დაფაა. კლასის სივრცე ისეა ათვისებული, რომ იქ ბავშვების კი არა, ზოგჯერ მასწავლებლის გადაადგილებაც ჭირს.
ახლა წარმოვიდგინოთ, რომ მერხებს გორგოლაჭები აქვთ და მათი გაწევა-გამოწევა იოლად შეგვიძლია. ეს დაგვეხმარება კლასის ტრადიციული სივრცის დარღვევაში, ბავშვების ჯგუფებად დაყოფაში, მერხების რკალად დაწყობაში. ასეთ დროს მასწავლებელიც და მოსწავლეებიც დასახულ ამოცანებს უფრო კარგად გაართმევენ თავს, სწავლების პროცესი უფრო ცოცხალი და ეფექტიანი იქნება.
მერხების გადაადგილების იდეა ახალი როდია. XIX საუკუნის გერმანიაში მკვლევრებმა პირველად გადაწყვიტეს დაკვირვებოდნენ კლასში რკალად მსხდომ მეოთხე კლასელებს. ისინი მათ საგაკვეთილო პროცესს ორი თვის განმავლობაში სწავლობდნენ. აღმოჩნდა, რომ მოსწავლეები მეტად ინტერესდებოდნენ ახსნილი გაკვეთილით, რაც მასწავლებლისადმი დასმული შეკითხვების სიმრავლეში გამოიხატა.
თანამედროვე სწავლების ერთ-ერთი მოთხოვნაც ეს გახლავთ – მოსწავლეებში ინტერესის გაღვივება, მათი დაინტრიგება სიახლით, დისკუსიისა და მსჯელობის პროვოცირება. სწორედ ამაში გვეხმარება 360-გრადუსიანი საგანმანათლებლო სივრცის გლობალური იდეა: ყველაფერი, რაც ბავშვის გარშემოა (დიზაინი, გაკვეთილის ფორმატი, ფსიქოლოგიური კლიმატი და სხვ.), გავლენას ახდენს სწავლის სურვილსა და შედეგებზე.
360-გრადუსიანი სივრცის ძირითადი პრინციპები:
დინამიკური გაფორმება – ბავშვის გარშემო არსებული დეტალები და ინტერიერი მუდმივად იცვლება. დროში გაყინული ციტატებითა და წესებით დახუნძლული სტენდების ნაცვლად, კედლები ფორმდება პროექტებით, რომლებიც უკვე შესრულდა. მასწავლებელი თვითონაც სთხოვს ბავშვებს მოიფიქრონ, რით შეიძლება გაფორმდეს კლასი. ამით სკოლა გადაიქცევა არა მხოლოდ იმ ტერიტორიად, რომელსაც დიდები მართავენ, არამედ სივრცედ, სადაც სიტყვა ბავშვებსაც ეთქმით. მაგალითად, კლასში შეიძლება გამოიყოს ცალკე ადგილი მომავალი თვის გეგმების ჩამოსაწერად ან ცალკე დაფა, სადაც დროდადრო საინტერესო იდეები მოინიშნება.
გადაადგილების თავისუფლება – მოსწავლეებს შეეძლებათ თავისუფლად გადაადგილდნენ კლასში და თავად გადაწყვიტონ, როგორ ურჩევნიათ მუშაობა: დგომით თუ ჯდომით მდგომარეობაში. მოსწავლეს უნდა მივცეთ უფლება, რომ გაიზმოროს, ოდნავ მოდუნდეს თუ ეს მას სჭირდება.
თუ მერხების გადაადგილება ჯგუფური მუშაობისთვის სწრაფად შეიძლება, ბავშვებმა ეს თავად უნდა გააკეთონ. მაგალითად, ტეხასის ერთ-ერთ სკოლაში მოსწავლეები გორგოლაჭებიან სკამებზე სხედან, რის გამოც კლასში სწრაფად და მარტივად მოძრაობენ.
პირადი სივრცის პატივისცემა – ბავშვს უნდა ჰქონდეს განმარტოებისა და თავისი საქმით დაკავების პირობები. ზოგჯერ უნდა დავუშვათ, რომ ის კლასიდან გავიდეს, ბრაზს ან აღშფოთებას დამოუკიდებლად გაუმკლავდეს. ექსპერტები ცალსახად ამბობენ, რომ თუნდაც პატარა ბავშვს აუცილებლად სჭირდება ადგილი, სადაც ის რამდენიმე წუთით საკუთარ თავთან შეძლებს დარჩენას.
ზოგჯერ კლასებში იყენებენ ერთკაციან სავარძლებს, შირმებს (ტიხრებს), რომლებიც ხელს უწყობენ ბავშვს თავი იზოლირებულად იგრძნოს. მაგალითად, Wunderpark-ის კლასში კეთილმოწყობილია ერთ-ერთი კუთხე, სადაც მოსწავლეს შეუძლია გარე გამღიზიანებლებისგან დაისვენოს, გაიკეთოს ხმაურის დამხშობი ყურსასმენი. შვედეთისა და ფინეთის სკოლებში ხშირად ნახავთ ცალკე ოთახებს, სადაც ასევე ბავშვს მარტო ყოფნა შეუძლია.
სათამაშო და თემატური ზონები – ჩვენ ჩვეულნი ვართ იმას, რომ სკოლებში ერთი სივრცეა ერთი ტიპის საქმიანობისთვის: ფიზიკის კაბინეტი, ქიმიის კაბინეტი, ბიოლოგიის კაბინეტი… გაცილებით იოლია ბავშვის დაინტერესება სწავლით კლასის გარეთ. იმისათვის, რომ მოსწავლე დაინტერესდეს კითხვით, რობოტექნიკით ან ჭადრაკით, კაბინეტებში და სკოლის დერეფნებში უნდა არსებობდეს ზონები ინტერესის მიხედვით.
მარტივი იდეები სკოლაში უფრო კომფორტული გარემოს შექმნისთვის:
შეველიოთ მასწავლებლის მაგიდას – თანამედროვე სკოლაში მასწავლებელი არა მხოლოდ ცოდნის ტრანსფორმატორია, არამედ დამკვალიანებელიც. ის ბავშვებთან ურთიერთობას თანასწორად აწარმოებს, მოტივაციას აძლევს, ეძიონ სიახლე და შეისწავლონ. მსოფლიოს ბევრ სკოლაში უარს ამბობენ მასწავლებლის მაგიდაზე. მაგიდით მასწავლებელი შორდება მოსწავლეებს, მაგიდა ზრდის მანძილს ურთიერთობაში. მოსწავლეებთან ახლოს ყოფნა უფრო სასარგებლოა: მასწავლებელს შეუძლია, იაროს კლასში, გვერდით დაუჯდეს მოსწავლეს, სამუშაო ადგილად გამოიყენოს ისეთივე მერხი, როგორიც მათ აქვთ.
მოვაწყოთ სათამაშო ქალაქი – შეგიძლიათ სკოლის რომელიმე სართულზე პროფესიების ქალაქი მოაწყოთ: საავადმყოფო, მშენებლობა, პოლიციის განყოფილება, რედაქცია და სხვა მრავალი. მასწავლებლები გაკვეთილის დროს ადიან ამ სართულზე მოსწავლეებთან ერთად და სხვადასხვა თემებს უხსნიან. მშენებლობაზე, მაგალითად, მათემატიკის ან შრომის გაკვეთილები ტარდება. არის „საცხოვრებელი სახლიც“, სადაც ბავშვები ეტიკეტის ელემენტებს სწავლობენ, იღებენ სტუმრებს, აწყობენ მაგიდას. საავადმყოფოში მათ ასწავლიან, როგორ უნდა გაიხეხონ კბილები სწორად. მანეკენზე აჩვენებენ, როგორ არის მოწყობილიო ადამიანი, რატომ არის მნიშვნელოვანი საკუთარ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა.
შევქმნათ ცალკე გარემო კითხვისთვის (ბიბლიოთეკის გარდა) – თქვენ შეგიძლიათ სკოლაში გახსნათ კაბინეტი კითხვისთვის, სადაც ბავშვს შეეძლება, მივიდეს ნებისმიერ დროს. აქ შეგიძლიათ კითხვის საათების დანიშვნა.
გავყოთ სკოლის ტერიტორია აქტიურ და მშვიდ ზონებად – სკოლასთან ბავშვებს შეუძლიათ ირბინონ, ითამაშონ ფეხბურთი, ან პირიქით, განმარტოვდნენ, იქანაონ საქანელაზე, დასხდნენ შადრევანთან.
დავფიქრდეთ, რამდენად გამოგადგებათ ეს რჩევები. მთავარია, ყოველ ინოვაციაში დაინახოთ მარცვალი, რომელიც თქვენთვის სასარგებლო იქნება.
გვჯეროდეთ, თქვენ შეგიძლიათ ტრადიციული სასკოლო სივრცის უკეთესობისკენ შეცვლა.
