სქესობრივი განათლების შესახებ იუნესკოს რეკომენდაციის თანახმად, ბავშვებთან აივ ინფექციაზე საუბარი პირველად 5-8 წლის ასაკშია მიზანშეწონილი. ამ ასაკში სასურველია ვუამბოთ იმის შესახებ, რომ აივინფიცირებულებს შეუძლიათ იცხოვრონ სრულფასოვნად, იყვნენ ჩვენს გვერდით.
9-12 წლის ასაკში უკვე შეიძლება ავუხსნათ ბავშვს, როგორ იცვლება ვირუსი, რატომ არის მნიშვნელოვანი აივპოზიტიური ადამიანების მიმართ კეთილგანწყობა და ამაზე ღიად საუბარი.
მოზარდებთან ერთად თქვენ შეგიძლიათ თავისუფლად განიხილოთ მითები, რომლებიც მათ ინტერნეტში აღმოაჩინეს ან მეგობრებისგან გაიგეს. იუნესკო მიუთითებს, რომ „ეს სტერეოტიპები შესაძლოა ეხებოდეს აივ ინფექციას, ორსულობას, რასასა და სქესს. ბავშვებმა უნდა გაიხსენონ, რა სახის დისკრიმინაცია უნახავთ“. კარგი იქნებოდა, მითებზე ბევრი გესაუბრათ. მაგალითად, შეგიძლიათ დაუსაბუთოთ, რომ ეს ვირუსი „მოკვდავია“. დიახ, აივი ადვილად ინაქტივირდება გარემოში. მშრალ პირობებში ვირუსი რამდენიმე საათში იღუპება, თუმცა შესაძლოა, 1-3 დღეც გაძლოს. ქსოვილოვან კულტურაში ვირუსი ოთახის ტემპერატურაზე 15 დღე ძლებს, ხოლო 370 გრადუსზე – 11 დღე, 1000 გრადუსზე კი რამდენიმე წუთში კვდება. ვირუსი ადვილად ექვემდებარება დეზინფექციას და სტერილიზაციას.
შეგიძლიათ, უფროსკლასელ მოსწავლეებს ცნობილი აივინფიცირებული ადამიანების შესახებ რეფერატები მოამზადებინოთ. დაავალოთ, მეტი გაიგონ ინფექციის, აივტესტირებისა და მკურნალობის ცენტრების შესახებ მათ ქალაქსა და ქვეყანაში. ახალგაზრდებმა უნდა იცოდნენ, რა არის სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებები, თავდაცვის რა საშუალებები უნდა გამოიყენონ სქესობრივი ცხოვრების დაწყებისას.
სამწუხაროდ, საქართველო ისევ რჩება ქვეყნად, სადაც აივსა და შიდსთან დაკავშირებული სტიგმა მძლავრია. ბევრ მშობელსა და მასწავლებელს ამ თემის განხილვა ბავშვების თანდასწრებით უხერხულად მიაჩნია ან უბრალოდ არ იცის როგორ ესაუბროს ამაზე. ბევრიც დარწმუნებულია, რომ ეს პრობლემა მათ ბავშვებს არასოდეს შეეხება. ნამდვილად შესანიშნავი სურვილია, მაგრამ რეალობა განსხვავებულია და მკაცრი – საქართველოში აივ ინფექციის რეგისტრირებულ შემთხვევათა რიცხვი ყოველწლიურად იმატებს და სიფრთხილე აუცილებელია.
2018 წლის 2 აპრილის მონაცემებით, ინფექციური პათოლოგიის, შიდსისა და კლინიკური იმუნოლოგიის სამეცნიერო-პრაქტიკულ ცენტრში რეგისტრირებულია აივით ინფიცირების 6942 შემთხვევა (5197 მამაკაცი და 1745 ქალი). პაციენტთა უმრავლესობა 29-დან 40 წლამდე ასაკისაა. შიდსი განუვითარდა 3761 პაციენტს, 1424 კი უკვე გარდაიცვალა.
2018 წელს გამოვლინდა 180 ახალი შემთხვევა. მართალია, მსოფლიო სტატისტიკით, საქართველო მიეკუთვნება აივ ინფექცია/შიდსის დაბალი პრევალენტობის ქვეყნებს და ამ ქვეყნებს შორისაც ერთ-ერთი უკანასკნელი ადგილი უკავია, მაგრამ, მეორე მხრივ, შიდსის ეპიდემიის კანონზომიერებიდან გამომდინარე, აივინფიცირებულების სავარაუდო რიცხვი საქართველოში 7000-ს უტოლდება. ეს კი ჩვენსავით მცირერიცხოვანი ერისთვის სოლიდური რიცხვია.
აივის საწინააღმდეგო ვაქცინა ჯერ არ შექმნილა. სხვადასხვა კვლევით მიღებული საიმედო შედეგების მიუხედავად, ისევ უცნობია, როგორ უნდა შეფასდეს აივსაწინააღმდეგო იმუნური რეაქცია. რაც შეეხება რისკჯგუფებს, მათ შორის ყოველთვის მოიაზრება ახალგაზრდა თაობა, მით უფრო – საქართველოში, სადაც სახელმწიფო ვერ უზრუნველყოფს პროფილაქტიკურ პროგრამებს. შიდსის ეპიდემია საქართველოში მზარდია. ამიტომ მშობლები ვალდებულებიც არიან, ესაუბრონ შვილებს ამ ინფექციაზე.
რა არის დამოკიდებული მშობლებზე
არსებული მოსაზრებით, მშობლები მოზარდებზე გავლენას ნაკლებად ახდენენ, რადგან მათთვის უფრო მნიშვნელოვანია თანატოლების აზრი. სინამდვილეში ასე არ არის: ყველაზე აქტიური მოზარდული ამბოხებების დროსაც კი მშობლები გადამწყვეტ როლს ასრულებენ ბავშვის მომდევნო ქცევის ჩამოყალიბებაში და ეს მრავალი კვლევით დასტურდება.
მაგალითად, პუერტო–რიკოში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა პირდაპირი კავშირი 14-დან 17 წლამდე ასაკის ბავშვებში აივ ინფექციის გადაცემის რისკსა და დედასთან ბავშვების ურთიერთობის შედეგებს შორის. აღმოჩნდა, რომ ოჯახებში, სადაც დედები მეტ-ნაკლებად ღიად საუბრობდნენ ბავშვებთან სქესობრივი ცხოვრების შესახებ, მოზარდების სარისკო ქცევა იკლებდა. ასეთი საუბრებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი დრო იყო სქესობრივი მომწიფების პერიოდი, სქესობრივი ცხოვრების პირველი გამოცდილების მიღებამდე.
სტერეოტიპების წინააღმდეგ აივ ინფექციის პრევენციაზე ბავშვებთან მშობლების საუბრები ძალზე ეფექტიანია. კვლევა აჩვენებს, რომ ბავშვების უმეტესობას სურს მშობლებთან ამ თემაზე საუბარი, მაგრამ არ სჯერათ, რომ მოახერხებენ, ამიტომ საუბრის ინიციატივა მშობლისგან უნდა მოდიოდეს.
საუბარი სერიოზული იქნება
ფსიქოლოგები გვთავაზობენ რამდენიმე ძირითად წესს იმის შესახებ, თუ როგორ ვესაუბროთ შვილებს ყველაზე რთულ საკითხებზე – სექსუალობაზე, ნარკოტიკების მოხმარებასა და აივ ინფექციაზე.
თუმცა ერთჯერადი საუბარი საკმარისი არ არის. რთულ საკითხებზე ხშირად უნდა ისაუბროთ. დროთა განმავლობაში ბავშვი ბევრ რამეს ივიწყებს ან ერთი ინფორმაცია მეორეში ერევა. ჩვენ არაერთხელ უნდა მივუბრუნდეთ თემას იმის გასაგებად, თუ რა ახსოვს ბავშვს.
ასევე, მშობლებმა ყურადღებით უნდა მოვუსმინოთ შვილებს. პედაგოგთა მრავალწლიანი გამოცდილება ადასტურებს, რომ ბავშვები ცუდად აღიქვამენ ლექციებს და ნოტაციებს. ვკითხოთ ბავშვებს, თვითონ რა აინტერესებთ. მნიშვნელოვანია გამოვიჩინოთ მოთმინება. მაგალითად, თუ ბავშვი გვეკითხება სექსისა და ნარკოტიკების შესახებ, უმჯობესია ჯერ ვკითხოთ, თავად რას ფიქრობს ამ თემებზე. ეს დაგვეხმარება მისი ცოდნის დონის შეფასებაში და ოპტიმალური პასუხის შერჩევაში.
ავუმაღლოთ ბავშვს თვითშეფასება. კვლევები აჩვენებს, რომ დაბალი თვითშეფასება ერთ-ერთი ძირითადი რისკფაქტორია აივთან მიმართებით. არ აქვს მნიშვნელობა ბავშვის ცოდნის დონეს. თავმოყვარეობის ნაკლებობა საბოლოოდ იქამდე მიიყვანს, რომ ის ვერ გაბედავს უარის თქმას, როდესაც ნარკოტიკებს შესთვაზებენ, ანდა გოგონა თანახმა იქნება, ჰქონდეს დაუცველი სექსი, თუკი პარტნიორი სთხოვს. ხშირად შეაქეთ შვილები, წააქეზეთ, დაუსახეთ ადვილად მისაღწევი მიზნები, რაც შეიძლება მეტი დრო გაატარეთ მათთან ერთად.
ასწავლეთ ბავშვს უარის თქმა. გაითამაშეთ სიატუციები, როდესაც მან უარი უნდა უთხრას მეგობრებს, მაგალითად, თუ ალკოჰოლს შესთავაზებენ. მნიშვნელოვანია ბავშვებისთვის იმ უნარ-ჩვევების განვითარება, რომლებიც საშუალებას მისცემს, არ დაუშვან ზეწოლა ნარკოტიკების მოხმარების საკითხებში. ასევე, მნიშვნელოვანია იმის ახსნაც, რით განსხვავდებიან ნამდვილი მეგობრები ყალბისგან. აუხსენით, რომ კარგი მეგობარი არასოდეს შეუქმნის საფრთხეს.
მკაფიოდ გამოთქვით თქვენი აზრი ნარკოტიკების შესახებ. ბევრი მშობელი მიიჩნევს, რომ მათი ნეგატიური დამოკიდებულება ნარკოტიკებისადმი თავისთავად ცხადია და ბავშვს ეს უთქმელად უნდა ესმოდეს, მაგრამ ასე არ არის. ბავშვის მიერ ნარკოტიკების მიღების რისკი მაშინ მცირდება, როდესაც ოჯახი ღიად განიხილავს ამ საკითხებს. დაუზარლად უნდა უმეოროთ, რომ ნარკოტიკების გასინჯვა დაუშვებელია, რადგან ისინი იწვევენ დამოკიდებულებას, დამოკიდებულება კი მძიმე დაავადებაა. უნდა შთააგონოთ, რომ თქვენს ოჯახში ბავშვებს არ შეუძლიათ ალკოჰოლის მიღება, რადგან მას შეუძლია, გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს ჯანმრთელობას.
განიხილეთ შვილთან ერთად თქვენი ზნეობრივი ღირებულებები. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვებმა შეისწავლონ საკუთარი სხეული და სქესის ფიზიოლოგიური მხარე, მაგრამ არანაკლებ მნიშვნელოვანია იცოდნენ, როგორი დამოკიდებულება გაქვთ იმ ადამიანების მიმართ, ვინც გიყვართ. რასაკვირველია, არ არსებობს გარანტია, რომ ბავშვები თქვენს ზნეობრივ ღირებულებებს გაიზიარებენ, მაგრამ გააცნობიერებენ, რომ თქვენ გაქვთ ასეთი ღირებულებები, გრძნობები, სურვილები.
ნუ აარიდებთ თავს საპირისპირო სქესის შვილებთან საუბარს. ზოგ მშობელს არ სურს, ესაუბროს შვილს სექსზე, ეშინია ამისი ან რცხვენია. ეს გასაგებია, მაგრამ ამაზე დელიკატურად საუბრის მრავალი ხერხი არსებობს. გახსოვდეთ, რომ სხვა სქესის წარმომადგენლის აზრი ხელს შეუწყობს ბავშვს, უკეთესად გაერკვეს ურთიერთობების საკითხებში. მომავალში მას მაინც მოუწევს მსგავსი თემების განხილვა თავის პარტნიორთან.
საიდან დავიწყოთ?
გამოცდილება აჩვენებს, რომ მშობლები, როდესაც ბავშვთან „სერიოზულ საუბარს“ აპირებენ, იბნევიან და არ იციან, როგორ დაიწყონ. საბედნიეროდ, საუბრის საფუძველი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი რამ: სტატია, გადაცემა, ფილმი, სარეკლამო რგოლი. საუბრის დასაწყებად საკმარისია ჰკითხოთ ბავშვს: „რას ფიქრობთ ამაზე? რა იცი ამ თემაზე?“ დისკუსიის დაწყებამდე მოუსმინეთ შვილს – რას ფიქრობს, რისი ეშინია? შემდეგ გაუზიარეთ საკუთარი მოსაზრებები და უპასუხეთ მის კითხვებს.
არაფერია ბავშვისთვის ისეთი შთამბეჭდავი, როგორც ნამდვილი ცხოვრებისეული მაგალითები. ეს შეიძლება იყოს „ვარსკვლავი“, რომელიც ნარკოდამოკიდებულებას მკურნალობს ან აივინფიცირებული ცნობილი ადამიანი. თვალსაჩინო მაგალითად შეიძლება გამოგვადგეს ნაცნობი ან ნათესავი, რომელიც ნარკოტიკების/ალკოჰოლის მოხმარებით გარდაიცვალა. ბავშვმა უნდა იცოდეს სიმართლე. ზოგჯერ მისთვის აუცილებელია მძიმე დეტალების ცოდნა.
რა უნდა ვუთხრათ ბავშვს აივზე?
აივ ინფექციის საკითხებს მრავალი სპეციფიკური ასპექტი აქვს და მშობლებს შესაძლოა დამატებითი დახმარებაც დასჭირდეთ. ინფორმაციის მოძიება საგანმანათლებლო თემატურ ვებგვერდებზე შეიძლება. აი, ის ძირითადი თემები, რომელთა მიტანაც ბავშვებამდე მნიშვნელოვანია: აივი ვირუსია, რომელიც აზიანებს იმუნურ სისტემას. აივ ინფექცია არ ვრცელდება ყოფით სიტუაციებში, აივინფიცირებულ ადამიანებთან კომუნიკაცია სრულიად უსაფრთხოა. ბევრ ბავშვს ეშინია და მათი შიშის განეიტრალება აუცილებელია.
ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ ვირუსის გადაცემის რისკი მხოლოდ განსაზღვრულ სიტუაციებში არსებობს, ძირითადად – სხვისი საინექციო საშუალებების გამოყენებისას, დაუცველი სქესობრივი ცხოვრებისას და ორსული დედისგან ბავშვზე.
იმის განსაზღვრა, აქვს თუ არა ადამიანს აივ ინფექცია, გარეგნული ნიშნებით შეუძლებელია. ამისათვის საჭიროა სისხლის სპეციალური ანალიზი. ის იძლევა საშუალებას, დაინიშნოს მედიკამენტები იმუნიტეტის დაცვის მიზნით.
გახსოვდეთ: ივარაუდეთ აივ ინფექცია ბავშვებში, როცა მშობელი აივინფიცირებულია.
როდესაც ზრდასრულ ადამიანს დაესმება აივ/შიდსის დიაგნოზი, ექიმმა მას უნდა გამოჰკითხოს ოჯახის წევრების, მათ შორის – შვილების შესახებ; ბავშვები შეიძლება იყვნენ აივინფიცირებული, მაგრამ სიმპტომები 20 წლამდეც კი არ გამოუვლინდეთ, ამიტომ, აივინფიცირებულის ოჯახის წევრებს ყოველთვის უნდა შესთავაზონ ტესტირება აივ ანტისხეულებზე. ყოველთვის უნდა შეიკრიბოს საოჯახო ანამნეზი, განურჩევლად იმისა, აქვს თუ არა ბავშვს აივ ინფექციის სიმპტომები.
