მოკლე ინფორმაცია ავტორზე – ჯერი მინცი უკვე ოცდაათ წელზე მეტია, ალტერნატიული სკოლების მოძრაობის ერთ-ერთი ყველზე გამორჩეული ხმა გახლავთ. წარსულში იგი მასწავლებელი და სკოლის დირექტორი იყო, ხოლო ჩვიდმეტი წლის განმავლობაში – დამოუკიდებელი, ალტერნატიული სკოლის დირექტორია. 1989 წელს მან დააფუძნა ალტერნატიული განათლების რესურსების ორგანიზაცია (The Alternative Education Resource Organization – AERO) – ა.ე.რ.ო და მონაწილეობა მიიღო აშშ-ში 50 -მდე ალტერნატიული სკოლისა და ორგანიზაციის შექმნაში. მას ხშირად იწვევენ მედიაში, მისი ინტერვიუები გადმოიცა National Public Radio-თი, აშშ-ს ყველა ძირითადი ტელეარხით; ჯერიზე წერდნენ ”ნიუ-იორკ თაიმსი”, ”ნიუზდეი” და სხვა მრავალი გამოცემა. ბ-ნი მინცი გახლდათ Handbook of Alternative Education და Almanac of Education Choices მთავარი რედაქტორი. მისი დაწერილია გახმაურებული წიგნი ”საშინაო დავალების გარეშე და მთელი დღის განმავლობაში შესვენება: როგორ გვქონდეს თავისუფლება და დემოკრატია განათლებაში” (No Homework and Recess All Day: How to Have Freedom and Democracy in Education). ცოტა ხნის წინ ჯერი მინცი TEDx-ის ლექციებზე მიიწვიეს.
ბევრი მშობელი ვერ აცნობიერებს რომ განათლების სამყარო, მას შემდეგ რაც ისინი სკოლაში დადიოდნენ, რადიკალურად შეიცვალა. შეიცვალა სკოლებისა და კლასების ზომა, ადრე სკოლის მიტოვების შემთხვევების უმნიშვნელო რაოდენობა იყო, სკოლაში ძალადობის შესახებ საერთოდ გაგონილიც არ ჰქონდათ, ხოლო მასწავლებლებს არავინ ატერორებდა მოსწავლეებისადმი კეთილგანწყობის დემონსტრირების გამო ან მორალური ღირებულებების შესახებ დისკუსიის გამართვისათვის. რა თქმა უნდა, სკოლები წარსულშიც შორს იყვნენ სრულყოფილებისგან, მაგრამ მაშინ მასწავლებლებმა და დირექტორებმაც აუცილებლად იცოდნენ ყველა მოსწავლის გვარი და სახელი, რაც ასეთი იშვიათია დღეს.
საჯარო სკოლების სისტემის გაუარესებამ ბევრი მშობელი, მასწავლებელი და უბრალოდ ინდივიდუუმი დააფიქრა სკოლების საჯარო თუ კერძო ალტერნატივის შექმნაზე და შექმნეს კიდეც. ძალიან მნიშვნელოვანია მშობლებმა იცოდნენ რა არჩევანი აქვთ მათ დღეს.
საჯარო სკოლების სისტემის გაუარესებამ ბევრი მშობელი, მასწავლებელი და უბრალოდ ინდივიდუუმი დააფიქრა სკოლების საჯარო თუ კერძო ალტერნატივის შექმნაზე და შექმნეს კიდეც. ძალიან მნიშვნელოვანია მშობლებმა იცოდნენ რა არჩევანი აქვთ მათ დღეს.
საიდან უნდა გავიგოთ, რომ მოვიდა დრო თქვენი შვილისათვის სხვა საგანმანათლებლო მიდგომის მოსაძებნად. ჩამოგითვლით რამდენიმე მახასიათებელს, რომელიც ამაზე მიანიშნებს:
1. ამბობს თუ არა თქვენი შვილი, რომ მას სძულს სკოლა?
თუ ეს ასეა, შესაძლოა, რომ სკოლაში რაღაც ვერ არის კარგად. ბავშვები ბუნებრივად არიან მიმართულნი სწავლაზე და როდესაც ისინი პატარები არიან, მათი ახლის შესწავლა-შეთვისებიდან შეჩერება პრაქტიკულად შეუძლებელია. თუ ბავშვი ამბობს, რომ სძულს სკოლა, მოუსმინეთ მას.
2. უჭირს თუ არა თქვენს ბავშვს მოზრდილი ადამიანისათვის თვალებში ყურება, ან ურთიერთობა თავისზე უფროს ან უმცროს ბავშვებთან?
თუ ეს ასე ხდება, მაშინ გამოდის, რომ თქვენი ბავშვი ”სოციალიზებულია” მხოლოდ თავის ასაკის ბავშვებთან – ეს ერთასაკიანი კლასების გამო ძალიან გავრცელებული პრაქტიკაა დღევანდელ სკოლაში, და შესაძლოა მან დაკარგული აქვს ბავშვებისა და მოზრდილების უფრო ფარო ჯგუფებთან ურთიერთობის უნარი.
3. აკვიატებული ხომ არ აქვს თქვენს ბავშვს დიზაინერების მარკები და მოდური ტანსაცმელი სკოლაში ჩასაცმელად?
ეს გახლავთ იმის სიმპტომი, რომ ბავშვი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას უფრო გარეგან ღირებულებებს ანიჭებს, ვიდრე შინაგანს. ეს კი იწვევს იმას, რომ ბავშვები დამოკიდებულნი ხდებიან შედარებისა და აღიარების ზედაპირულ ფასეულობებზე და ვერ ხედავენ უფრო სიღრმისეულ ღირებულებებს.
4. ბავშვი სკოლიდან დაღლილი და გაღიზიანებული ხომ არ ბრუნდება?
მიუხედავად იმისა, რომ მოსწავლეს შესაძლოა სკოლაში რთული დღეები ჰქონდეს, მუდმივი გამოფიტულობა და გაღიზიანებულობა იმის ნიშანია, რომ მათი საგანმანათლებლო გამოცდილება მას ენერგიით კი არ მუხტავს, პირიქით, აძაბუნებს.
5. ხომ არ ჩივის ბავშვი სკოლაში კონფლიქტებზე ან უსამართლო სიტუაციებზე, რომელშიც იგი მოხვდა ?
ეს არის ნიშანი იმისა, რომ სკოლას არ გააჩნია მოსწავლეზე ფოკუსირებული მიდგომა კონფლიქტების მოგვარებასა და კომუნიკაციაზე. ბევრი სკოლა ეყრდნობა პრობლემების სწრაფ, მოზრდილებისთვის დამახასიათებელი მეთოდებით მოგვარებას, ეს კი გამორიცხავს სიტუაციის ემოციურად განცდასა და მის ყურადღებით განხილვას, რაც დამახასიათებელია ბავშვებისთვის.
6. ხომ არ დაკარგა თქვენმა ბავშვმა ინტერესი ხატვის, მუსიკისა, ცეკვისა და, ზოგადად, შემოქმედებითი გამოხატვის მიმართ?
ტრადიციულ სასკოლო სიტემაში, შემოქმედებითი საგნები, ”აკადემიური” საგნების ჯგუფთან შედარებით, განიხილებიან როგორც ”მეორე ხარისხის” ჯგუფი და მათ არც ისე დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ. ზოგ შემთხვევაში, მოსწავლეებს ხელოვნებასთან დაკავშირებულ გაკვეთილებს არც კი სთავაზობენ. ასეთი უგულვებელყოფა ხშირად აუფასურებს ან აქრობს ბავშვების ბუნებრივ ნიჭსა და უნარებს.
7. ხომ არ შეწყვიტა თქვენმა ბავშვმა უბრალოდ გართობისათვის კითხვა ან წერა – ან რაიმე ინტერესის გამოხატვა? მინიმალურ დროს ხომ არ უთმობს ბავშვი საშინაო დავალების შესრულებას?
ხშირად ეს იმის ნიშანია, რომ სკოლაში არავინ აფასებს ბავშვების სპონტანურ აქტივობებსა და მათ დამოუკიდებლობას. ბავშვებს ბუნებით აქვთ მინიჭებული უნარი თვითონ წარმართონ თვითსწავლის პროცესი; თუმცა დღევანდელი განათლების სისტემაში, სტანდარტიზირებულ ტესტებზე აქცენტირებული ყურადღების გამო, შეზღუდულია მასწავლებლების ქმედებაც. მათ აღარ შეუძლიათ ბავშვების თვითშემეცნებისა და თვითსწავლის პროცესის ხელშეწყობა. შედეგად, შესაძლოა მივიღოთ მზარდი აპათია იმ საგნებისადმი, რომლებიც ბავშვისათვის ერთ დროს საინტერესო იყო და შემოქმედებისადმი ინტერესის გაქრობა.
8. ბავშვი ბოლო წუთამდე ხომ არ აჭიანურებს საშინაო დავალების შესრულებას?
თუ ეს გახლავთ ნიშანი იმისა, რომ საშინაო დავალება არ შეესაბამება მის საჭიროებებს – შესაძლოა ეს რუტინული ან მექანიკური დამახსოვრება იყოს, რომელიც ახშობს ბავშვებისთვის დამახასიათებელ ბუნებრივ ცნობისმოყვარეობას.
9. გიყვებათ ბავშვი სკოლიდან მოსვლის შემდეგ, რაიმე საინტერესო ამბავს, რომელიც იმ დღეს სკოლაში მოხდა?
თუ არა, შესაძლოა ეს ნიშნავდეს, რომ იმ სკოლაში არაფერია ამაღელვებელი ან საინტერესო თქვენი ბავშვისათვის. რატომ არ უნდა იყოს სკოლა და ზოგადად, განათლება, სახალისო, სიცოცხლით სავსე და მიმზიდველი ადგილი?
10. სკოლის აღმზრდელი პერსონალი ან წარმმართველი მრჩეველი ხომ არ გეუბნებათ, რომ თქვენ ბავშვს შესაძლოა ”დაავადება” ჰქონდეს, ვთქვათ ADHD (ყურადღების დეფიციტი და ჰიპერაქტიურობა) და უნდა წამალი მისცეთ, ვთქვათ რიტალინი, ან ქცევის მარეგულირებელი სხვა მედიკამენტი?
უფრთხილდით ასეთ ”დიაგნოზებს” და გახსოვდეთ, რომ დღევანდელი სკოლის სასწავლო გეგმის მთავარი ნაწილი ქცევის კონტროლია. თუ გამოცდების მოთხოვნები ზღუდავენ მასწავლებლის შესაძლებლობებს, დააინტერესონ მოსწავლეები, თუ მოსწავლეებს ზღუდავენ გრძნობების და მიდრეკილებების გამოხატვაში და მათგან მხოლოდ იმას მოითხოვენ რომ 5-6 საათის განმავლობაში კლასში ისხდნენ, პერსონალური მიდგომისა და ინტერაქციის გარეშე, მაშინ მე შემოგთავაზებთ ჩემს დიაგნოზს: სკოლას აქვს დაავადება, რომელსაც დავარქმევდი EDD – Educational Deficit Disorder, ანუ განათლების დეფიციტსა და მოშლილობას – და შესაძლოა, დროა თქვენი ბავშვი მოაცილოთ ასეთ სკოლას!
თუ თქვენი ბავშვი, ჩამოთვლილთაგან რომელიმე ნიშანს ავლენს, დროა დაიწყოთ ალტერნატივის ძიება. დღეს აშშ-ში საკმაოდ ბევრი შესაძლებლობაა ამისათვის – როგორც კერძო, ისე – საჯარო ალტერნატიული სკოლების სახით.
მაგალითად, აშშ-ს 40 შტატში, კოლუმბიის ოლქში ( ქ. ვაშინგტონი) და პუერტო-რიკოში (რომელიც ფორმალურად აშშ-ს ნაწილია) უკვე ძალაშია კანონმდებლობა, რომელიც მშობელთა და მასწავლებელთა ჯგუფებს უფლებას აძლევს შექმნან ”ჩარტერული” სკოლები (დამოუკიდებელი სკოლები, რომლებიც საჯარო დაფინასებას იღებენ. ეს მოძრაობა მინესოტის შტატში დაიწყო 1991 წელს, ბლაფვიუს მონტესორის სკოლით, ლ.ა.), რომლებიც არ არიან ”დახუნძლულნი” ურიცხვი რაოდენობის წესითა და რეგულაციით, რომელსაც შტატის კანონები ითვალისწინებენ და შეუძლიათ შექმნან თავიანთი, ინდივიდუალური მიდგომა თუ სასწავლო გეგმა. დღეს უკვე 4 000-ზე მეტი ჩარტერული სკოლა არსებობს. ამას გარდა, აშშ-ში 4,500-ზე მეტი, ე.წ. ”მაგნეტ -სკოლაც” არის (საჯარო სკოლები სპეციალიზებული კურიკულუმით, ჩვეულებრივ, ლოკალური საგრაფოების მასშტაბის, ლ.ა.), რომლებიც გარკვეულ სპეციალობების ან საგნებისკენაა მიმართული და არ არის დამოკიდებული შტატის კანონმდებლობასა თუ წესებზე, შეუძლია მოიზიდოს მოსწავლეები უფრო ფართო გეოგრაფიული არეალიდან.
ნახსენები სკოლების გარდა, არსებობს 4,500-ზე მეტი ”მონტესორის სკოლა”, რომლებიც ეყრდნობიან დოქტორ მარია მონტესორის მიერ შემუშავებულ მიდგომებს; აქტიურად მუშაობს ასობით ”ვალდორფის სკოლა”, რომლებიც თანაბარ აქცენტს აკეთებენ ტრადიციულ აკადემიურ საგნებსა და ხელოვნებაზე. გარდა ამისა, აშშ-ში ფუნქციონირებს ასობით ალტერნატიული სკოლა, რომლებშიც პროცესი და სასწავლო გეგმა მოსწავლეებისა და მათი მშობლების აქტიური მონაწილეობით იწერება და განათლებაზე პასუხისმგებლობა მათ ხელშია. ამ ბოლო ჯგუფს, ხშირად ”დემოკრატიულ”, ”თავისუფალ” ან სხვაგვარად, ”სადბერის” სკოლებს ეძახიან.
საჯარო სასკოლო სისტემასაც თავიანთი სისტემის ფარგლებში აქვს რიგი ალტერნატიული პროგრამებისა. ესენი ორ ძირითად მიდგომად შეიძლება დავყოთ:
1.”საჯარო არჩევანი – “Public Choice”; პროგრამები, რომლებიც ღიაა იმ თემში მცხოვრები ნებისმიერი მოსწავლისათვის. ხანდახან ამ პროგრამას ”სკოლაში სკოლას” ეძახიან.
2. ”საჯარო, გაზრდილი რისკის პროგრამები – “Public At-Risk” – ეს არის პროგრამები იმ ბავშვებისათვის, რომლებსაც უჭირთ სკოლის გარემოსთან ურთიერთობა. ამ პროგრამების მრავალგვარობის გამო, ყურადღებით გაეცანით მათ, პროგრამაში ჩაწერამდე.
აშშ-ში მცხოვრებ მშობელთაგან მილიონზე მეტმა სკოლების შესახებ გამოკითხვისას შეავსო გრაფა ”არც ერთი დასახელებულიდან” – მათ გადაწყვიტეს თავიანთ ბავშვებს სახლში თვითონ ასწავლონ. ახლა ეს კანონიერია ყველა შტატში და არ საჭიროებს სამასწავლებლო სერტიფიკაციას. ”სახლში სწავლებამ” სხვადასხვა სახის მიდგომები შემოგვთავაზა.
ერთნი ცდილობენ შექმნან ”სკოლა სახლში” სტანდარტული პროგრამით. მთავარი განსხვავება ის არის, რომ მშობლებს არ შეუძლიათ ერთი-ერთზე ასწავლონ თავიან შვილებს. ოჯახების მეორე ჯგუფი კურიკულუმს, ე.წ. ”ქოლგურ” სკოლებს აწერინებენ; ეს სკოლები ეხმარებიან მშობლებს საკუთარი კურიკულუმის შექმნაში ან სთავაზობენ თავიანთ საბაზო პროგრამას, აფასებენ საშინაო დავალებებს და ეხმარებიან ანგარიშის ფორმების შემუშავებაში.
მესამე მიდგომაა “unschooling” (”სკოლის გარეშე”). ასეთ დროს, მშობელი განათლებისადმი მიდგომას ბავშვის ინტერესების სფეროებიდან გამომდინარე აყალიბებს, ამ საფუძველზე დაყრდნობით ავითარებს სწავლის პროცესს და არ იყენებს წინასწარ შედგენილ სასწავლო გეგმას. ხანდახან სხვა მიდგომისას სასწავლო გეგმა რეტროაქტიურად, უკუმიმართულებით იწერება – მთელი წლის აქტივობების ჩანაწერების შენახვით და დაგროვილი გამოცდილების ანალიზით, ინტერესების სფეროების მიხედვით.
აღსანიშნავია, რომ შტატების უმეტესობა ”სახლის სკოლების” მოსწავლეებისგან, როგორც ჯგუფისგან, რაღაც ხარისხით გამოცდებს და ცოდნის შემოწმებას მოითხოვს. შედეგად, ტრადიციულად, ”სახლის მოსწავლეები” ბევრად უფრო მაღალი მოსწრების მონაცემების ჯგუფში ხვდებიან (შესაძლებლის 85% და უფრო მაღალ ზონაში), მაშინ როდესაც, ჩვეულებრივი სკოლის მოსწავლეების მოსწრების მონაცემი ჩვეულებრივ, 50%-იან ზონაშია. დღეს აშშ-ში უკვე იმდენი ”სახლის მოსწავლეა”, უკვე შესაძლებელია ”სახლის მოსწავლეთა” ჯგუფზე ლაპარაკი.
ამ ჯგუფებიდან რამდენიმე უკვე გაერთიანდა ”სახლის მოსწავლეთა” რესურსცენტრებში. უნივერსიტეტებმა უკვე გაიგეს ”სახლის მოსწავლეთა” წარმატებების შესახებ და აქტიურად ”ეპატიჟებიან” მათ თავისთან (აშშ-ში უმაღლესი განათლება ყველგან ფასიანია, თუმცა მოქმედებს სწავლის დაფინანსების მრავალი მექანიზმიც, ლ.ა.).
რადგანაც სულ უფრო მეტი მშობელი ირჩევს განათლების სხვადასხვა გზას თავიანთი შვილებისათვის. იმედი გავქვს, რომ ტრადიციული სისტემა მოახერხებს ისეთ გარდაქმნას, რომელიც მომავალში შეძლებს სწავლის მზარდი მოთხოვნისა და მოსწავლეთა გაზრდილი რაოდენობების საჭიროებების დაკმაყოფილებას. ამავე დროს, ნუ დაელოდებით სისტემის გარდაქმნას თუ მის ცვლილებებს. აიღეთ თავზე პასუხისმგებლობა თქვენი ბავშვის განათლებაზე. შეისწავლეთ შემოთავაზებები და შეარჩიეთ ის ვარიანტი, რომელიც საუკეთესო იქნება თქვენი შვილისთვის.
ზემოთ ჩამოთვლილი ნიშნებიდან არცაერთი არ წარმოადგენს პანიკის საფუძველს! მაგრამ, თუ რომელიმე მათგანი შენიშნეთ, ეს ნიშნავს, რომ უნდა განიხილოთ ბავშვის განათლების სხვა ალტერნატივები.
წყარო: Source: https://www.educationrevolution.org/store/thetensigns/
სტატიის ავტორი ჯერი მინცი (Jerry Mintz)
ინგლისურიდან თარგმნა და კომენტარები დაურთო ლევან ალფაიძემ
თბილისი, 30 იანვარი, 2015
