მასწავლებლის პროფესიული განვითარების სექტორში მწვრთნელ-კონსულტანტის ინსტიტუტს მხოლოდ რამდენიმე წლის ისტორია აქვს. აშშ-ის მრავალ სკოლაში დაახლოებით 5-6 წელია, რაც მწვრთნელ-კონსულტანტის დამოუკიდებელი შტატი გაჩნდა. მწვრთნელ-კონსულტანტი სკოლის ბაზაზე ინდივიდუალურად მუშაობს მასწავლებლებთან, მოსწავლეებთან და სკოლის ადმინისტრაციასთან მასწავლებლების პროფესიული განვითარებისა და სწავლების პრაქტიკის გაუმჯობესების მიზნით. რადგან მწვრთნელ-კონსულტანტის სკოლის ბაზაზე დაქირავების პრაქტიკა შედარებით ახალია, სიღრმისეული კვლევა ამ სისტემის ეფექტურობის შესახებ ჯერ არ არსებობს. თუმცა მცირე მასშტაბით განხორციელებულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ მწვრთნელ-კონსულტანტის დაქირავება სკოლის ბაზაზე, სადაც მას 20-30 ბენეფიციარი ჰყავს, სწავლების მეთოდებისა და ტექნიკის ეფექტურად გამოყენების ბევრად დიდ პოტენციალს ქმნის. ქვემოთ წარმოდგენილი გრაფიკი გვაჩვენებს, თუ რამდენად წარმატებით იქნა გამოყენებული მასწავლებელთა პროფესიულ ტრენინგზე შეძენილი უნარები კლასში, მწვრთნელ-კონსულტანტის ჩართულობით ან მის გარეშე.
როგორც გრაფიკიდან ჩანს, პროფესიული განვითარების სხვა მოდელებთან შედარებით, მწვრთნელ-კონსულტანტთან მუშაობას მასწავლებლის სასწავლო პრაქტიკაში ყველაზე მდგრადი და პროგრესირებადი შედეგი ჰქონდა. სწავლების პრაქტიკის გაუმჯობესების ხარისხის კოეფიციენტი კი შემდეგ ცხრილშია წარმოდგენილი:
|
პროფესიული განვითარების მოდელი |
ინფორმაცია და გაცნობიერება |
უნარის დაუფლება(მეთოდების განხორციელება სწავლებაში) |
საჭიროებაზე მორგებული სწავლება(ადაპტირება, მეთოდების გამოყენება ახალ და უცნობ კონტექსტში) |
|
ტრენინგი – მეთოდის წარდგენა |
85% |
15% |
5-10% |
|
ტრენინგი + მოდელირება |
85% |
18% |
5-10% |
|
პრაქტიკა და მცირე უკუკავშირი |
85% |
80% |
10-15% |
|
მწვრთნელ-კონსულტანტთან მუშაობა |
90% |
90% |
80-90% |
|
Joice, B and Showers, B: Student Achievement through Staff Development, 3rd Edition, ASCD, 2002 |
|||
ალბათ ყველას გვსმენია გამონათქვამი: კარგი მასწავლებელი იბადება და არ იქმნებაო. მოცემული სტატისტიკა სწორედ ამ გამონათქვამის გაბათილების საფუძველს გვაძლევს. მასწავლებლის პროფესიული განვითარების ინდივიდუალიზებული მიდგომა, რომელიც მწვრთნელ-კონსულტანტთან მუშაობას მოიცავს, ყველა პირობას ქმნის იმისათვის, რომ პროფესიული განვითარების ამ მოდელში ჩართულმა მასწავლებელმა სწავლების ეფექტურობის მაღალ ხარისხს მიაღწიოს. ცხადია, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ნებისმიერი მოდელი ძვირადღირებულია. განსაკუთრებით მაღალბიუჯეტიანია მწვრთნელ-კონსულტანტის დაქირავების მოდელი. თუმცა იმის გათვალისწინებით, თუ რამდენად მდგრადია აღნიშნული მოდელის ეფექტურობა და ასევე, თუ რა დიდი გავლენა აქვს მასწავლებლის ეფექტურობას მოსწავლის არა მხოლოდ აკადემიურ მოსწრებაზე, არამედ სამომავლო პროფესიულ წარმატებაზეც, აღნიშნული მოდელი ყველაზე რენტაბელურია.
მოდელი ორ პოსტულატს ეფუძნება: პირველი, რომ ყველა მასწავლებელს სწავლისა და განვითარების ინდივიდუალური პოტენციალი აქვს და მეორე, რომ პროფესიული განვითარება უწყვეტი პროცესია, რომელიც მასწავლებლის კონკრეტულ საჭიროებებს უნდა პასუხობდეს. ამ მოდელის უკეთ გაცნობისთვის განვიხილავთ, თუ როგორ მუშაობს ის პრაქტიკაში და ასევე, რა სირთულეებს შეიძლება შევხვდეთ მოდელის გამოყენებისას.
მწვრთნელ-კონსულტანტის სამცვლადიანი ფორმულა
Match Education, საგანმანათლებლო ინსტიტუტი ბოსტონში,რომელიც სკოლებს, მასწავლებელთა სამაგისტრო და სარეზიდენტო პროგრამებს კურირებს, წამყვანია სწავლების სფეროში ინოვაციაზე დაფუძნებული მოდელების შექმნა-დანერგვაში. ის მწვრთნელ-კონსულტანტის მოდელზე აგებულ პროფესიულ განათლებას აქტიურად უჭერს მხარს. მათი მოდელის ფარგლებში თითოეულ მასწალებელს შესაძლებლობა აქვს, კვირაში ორჯერ ან სამჯერ შეხვდეს მწვრთნელ-კონსულტანტს. თითოეული საკონსულტაციო სესია დაახლოებით 30 წუთს გრძელდება. ეს მოდელი ეფუძნება სამ ძირითად ცვლადს: 1) სწავლების სტანდარტი, 2) ხარისხიანი უკუკავშირი და 3) მასწავლებლის მოტივაცია/გახსნილობა.
მწვრთნელ-კონსულტანტის და მასწავლებლის მუშაობის პირველი საფეხური სწავლების სტანდარტის განხილვით და საერთო ხედვის ჩამოყალიბებით იწყება. მხოლოდ სწავლების სტანდარტის მკაფიოდ ფორმულირების შემდეგ ხდება შესაძლებელი ეფექტური უკუკავშირის ჩამოყალიბება. ეფექტურია უკუკავშირი მაშინ, როცა ის კონკრეტულია, შეესაბამება მიზნებს და ჩარჩო-სტანდარტს. ზემოთ აღნიშნული მოდელის ფარგლებში, სწავლების ჩარჩო-სტანდარტი 6 ძირითადი კატეგორიით განისაზღვრება:
1)
შერჩეული დავალებების შესაბამისობა მიზნებთან და სირთულის ხარისხი;
2)
სააზროვნო დავალებების შესაბამისობა მიზნებთან;
3)
პრაქტიკის/გამოყენების შესაძლებლობები;
4)
მასწავლებლის უკუკავშირი მოსწავლეების მიმართ;
5)
მოსწავლეების ჩართულობის ხარისხი;
6)
მასწავლებლის მიერ კლასის მართვა.
მოდელის მეორე ცვლადია ხარისხიანი უკუკავშირი. გაიხსენეთ თქვენი გამოცდილება, როცა ბოლოს გაკვეთილს დაესწარით. რამდენჯერ გაგიჩნდათ განცდა, რომ ამა და ამ სეგმენტის/აქტივობის გაუმჯობესება იყო შესაძლებელი? როგორც დამწყები, ისე გამოცდილი მასწავლებლის გაკვეთილზე დამკვირვებელს თითქმის ყოველთვის გაუჩნდება რამდენიმე შენიშვნა. მწვრთნელ-კონსულტანტის მიერ მათი დაუყოვნებლივ გაზიარება უცვლელად, მოკლე-მოკლე კომენტარების სახით, გაუმართლებელია შემდეგი მიზეზების გამო:
·
უკუკავშირისთვის მწვრთნელ-კონსულტანტმა უნდა შეარჩიოს ერთი ან ორი საკითხი, რომელზეც დადებითი შეფასების გაკეთებაა შესაძლებელი და ერთი ან ორი საკითხი, რომელიც ყველაზე პრიორიტეტული და პოტენციურად დიდი დადებითი ეფექტის მქონე იქნება მასწავლებლის პრაქტიკაში;
·
უკუკავშირის გაზიარებამდე აუცილებელია, მწვრთნელ-კონსულტანტმა წინასწარ მოამზადოს საკონსულტაციო შეხვედრის გეგმა;
·
უკუკავშირს თან სდევს მოდელირება და პრაქტიკის შესაძლებლობა; ასევე, მისი განხორციელება რეალისტურია მოცემულ პირობებში; რეკომენდებულია, მწვრთნელ-კონსულტანტმა საკონსულტაციო შეხვედრაზევე განახორციელოს მოდელირება და მასწავლებელს მისცეს ვარჯიშის შესაძლებლობა;
·
მასწავლებელი ანგარიშვალდებულებას იღებს, გადადგას კონკრეტული ნაბიჯები უკუკავშირის განსახორციელებლად.
აღნიშნული პარამეტრების გათვალისწინებით, მწვრთნელ-კონსულტანტი წინასწარ ამზადებს შეხვედრის გეგმას. ქვემოთ წარმოგიდგენთ საკონსულტაციო შეხვედრის ფორმის ტიპურ ნიმუშს:
|
მასწავლებლის სახელი და გვარი: მწვრთნელ-კონსულტანტის სახელი და გვარი: თარიღი: წინა შეხვედრაზე შეთანხმებული ძირითადი სამოქმედო ნაბიჯები:
|
|
1. ჩანაწერები გაკვეთილის დაკვირვებიდან:
|
|
2. კონკრეტული დადებითი მხარეები/მიღწევები (კავშირში უნდა იყოს წინასწარ შეთანხმებულ სტანდარტთან; ამ შემთხვევაში _ ზემოთ ჩამოთვლილ ექვს კატეგორიასთან)
|
|
3. გასაუმჯობესებელი ასპექტები:
კონკრეტული სამოქმედო გეგმა/ღონისძიებები:
მასწავლებლის მიერ მოსამზადებელი სამუშაო სამოქმედო გეგმის განხორციელებისთვის:
|
|
წინა საკონსულტაციო შეხვედრაზე მიღებული უკუკავშირის/რჩევების განხორციელების ხარისხი: 10 ქულა _ უკუკავშირის მხოლოდ 25% ან ნაკლები განახორციელა ეფექტურად; 20 ქულა – უკუკავშირის 25-50% განახორციელა ეფექტურად; 30 ქულა _ უკუკავშირის 50-75% განახორციელა ეფექტურად; 40 ქულა _ უკუკავშირის 75-100% განახორციელა ეფექტურად.
|
წერილის ბოლოს განვიხილოთ მოდელის მესამე ცვლადი – მასწავლებლის გახსნილობა და მოტივაცია. ალბათ ბევრჯერ გსმენიათ ასეთი ფრაზები მოსწავლეებზე: “მათემატიკური ნიჭი არ აქვს”, “წერა არ გამოსდის, ზეპირმეტყველებაში კარგია”, “ენების შესწავლის ნიჭი არ აქვს”. არაერთმა კვლევამ დაადგინა, რომ ასეთი დამოკიდებულება და დაბალი მოლოდინები მოსწავლეების მიმართ პირდაპირ გავლენას ახდენს მათ აკადემიურ მოსწრებაზე და აქვეითებს მიღწევების პოტენციალს (წყარო: https://www.npr.org/blogs/health/2012/09/18/161159263/teachers-expectations-can-influence-how-students-perform). ანალოგიურად, როცა მასწავლებელს აკლია რწმენა იმისა, რომ სწავლების ხარისხის მუდმივი გაუმჯობესება შეუძლია, სწავლებაც ნაკლებეფექტური ხდება. კვლევებმა, ასევე, აჩვენა, რომ მასწავლებლის რწმენის, გახსნილობის ან მოტივაციის ნაკლებობა, სულ ცოტა, ორჯერ მაინც ამცირებს სწავლების პრაქტიკის გაუმჯობესების პოტენციალს. მწვრთნელ-კონსულტანტის ეფექტური მუშაობისთვის განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა აქვს მასწავლებლის ღია და მოტივირებულ დამოკიდებულებას, წინააღმდეგ შემთხვევაში, სწავლების პრაქტიკაში ხელშესახები პროგრესის მიღწევამდე მწვრთნელ-კონსულტანტს დიდი დროის დათმობა უწევეს მასწავლებლის დამოკიდებულების შეცვლისთვის. Match Education-ის მასწავლებელთა სარეზიდენტო პროგრამაში მიღებული გამოცდილებიდან გამოჩნდა, რომ მასწავლებლის პასიური დამოკიდებულება ოთხი ძირითადი სახით ვლინდება:L1) როცა მასწავლებელი ფიქრობს, რომ უკეთესად სწავლება არ შეუძლია, 2) როცა მასწავლებელი ფიქრობს, რომ მწვრთნელ-კონსულტანტზე მეტი გამოცდილება აქვს, 3) არაეფექტური გაკვეთილი გარემო ფაქტორების ბრალია, 4) მასწავლებელი ოპტიმისტია შენიშვნების მიღებისას, თუმცა ქმედით ღონისძიებებს არ ატარებს. ასეთი დამოკიდებულების გადალახვისთვის, რაც პროფესიული განვითარების უპირველესი პირობაა, მწვრთნელ-კონსულტანტები სხვადასხვა მეთოდს გვთავაზობენ. სამწუხაროდ, ამ წერილის ფარგლებში აღნიშნული მეთოდების განხილვას ვერ შევძლებთ, თუმცა მათი დასახელება მაინც მნიშვნელოვანია, რადგან პასიური დამოკიდებულების კონკრეტული ტიპის ამოცნობა პირველი ნაბიჯია მისი დაძლევისკენ.
Match Education-ში ფიქრობენ, რომ დადებითი ცვლილების მიღწევა რთულია ნებისმიერ პროფესიაში, განსაკუთრებით კი ისეთ პროფესიაში, როგორიც მასწავლებლობაა. თუმცა, მათი გამოცდილებით, მასწავლებლის ინდივიდუალური მუშაობა მწვრთნელ-კონსულტანტთან, რომელიც პროფესიული განვითარების ფორმულაში გაერთიანებულ სამ ცვლადს ითვალისწინებს, ეფექტურია და დადებითი ცვლილება მოაქვს სწავლების ხარისხსა და მოსწავლეების აკადემიურ მოსწრებაში.
