თანამედროვე სწრაფად ცვალებად სამყაროში მნიშვნელოვანია, მივმართოთ ჩვენი ძალები ახალი ტიპის ადამიანის აღსაზრდელად, რომელიც არ იგრძნობს თავს დაკარგულად და უცხოდ, რომელსაც ეს ცვლილებები შთააგონებს, რომელსაც შეეძლება იმპროვიზება, იქნება თავდაჯერებული, გამბედავი, ძლიერი, რათა ღირსეულად და აღტაცებით შეხვდეს ახალ, მისთვის მოულოდნელ სიტუაციებს.
აბრაამ მასლოუ
სწავლების ეფექტური სტრატეგიების შემუშავება, თანამედროვე მეთოდების მოძიება, უშუალოდ სწავლების პროცესში მოსწავლეთა ასაკობრივი, ფიზიოლოგიური, ფსიქოლოგიური თავისებურებებისა და ინტერესების გათვალისწინება გადამწყვეტი ფაქტორია მოსწავლეთა სასწავლო მოტივაციის ასამაღლებლად.
როგორც ცნობილია, სწავლა-სწავლების პროცესში მონაწილე სუბიექტი ჩართულია რეპროდუქციულ საქმიანობაში (წინარე ცოდნას, სხვების გამოცდილებას, უკვე არსებულ სქემებს, მონაცემებს ამუშავებს, აანალიზებს, იმახსოვრებს), მაგრამ თუ ამ პროცესში შემოქმედებითი ასპექტიც არ იქნა გათვალისწინებული, ის უბრალოდ მოსაწყენი, არაეფექტიანი და რუტინული გახდება.
რა შეიძლება გააკეთოს მასწავლებელმა შემოქმედებითი უნარების გასააქტიურებლად? არსებობს კონკრეტული სავარჯიშოები და მეთოდები, რომლებიც მოსწავლეს შემოქმედებით მიდგომას ასწავლის თუ ეს მხოლოდ თანდაყოლილი უნარებია?
შევეცდებით, ვუპასუხოთ ამ კითხვებს და რამდენიმე მარტივ და პრაქტიკულ სავარჯიშოსა და სტრატეგიასაც შემოგთავაზებთ.
რობერტ შტენბერგი და უენდი ვილიამსი სტატიაში „კრეატიულობის სწავლება: 24 რჩევა” მიმოიხილავენ კრეატიულობის ინვესტიციის თეორიებს და ასკვნიან, რომ „კრეატიულად მოაზროვნე ადამიანები კარგ ინვესტორებს ჰგვანან: ისინი პროდუქტს „იაფად ყიდულობენ”, მერე კი ძვირად ყიდიან, მაგრამ, ფინანსურ სამყაროში მოქმედი ინვესტორებისგან განსხვავებით, კრეატიული ადამიანები ასე იდეების სამყაროში იქცევიან”.
ეს შედარება საკმაოდ ზუსტია, თუ გავითვალისწინებთ თანამედროვე მოცემულობას, სადაც ინოვატორული იდეები და მათი განხორციელების სტრატეგიები საკმაოდ ძვირად ფასობს.
ამავე სტატიაში ავტორები მიუთითებენ: „ჩვენ ხშირად გვგონია, რომ კრეატიული ადამიანები რაღაც იშვიათი და სხვებისთვის მიუწვდომელი შესაძლებლობებით არიან დაჯილდოებულნი, მაგრამ ასე არ არის. კრეატიული ადამიანები ისინი არიან, ვინც გადაწყვეტილებებს იღებს”.
აბრაამ მასლოუს მიხედვით, კრეატიულობა სიახლის შეცნობის, განჭვრეტისა და მიღების უნარია. სწორედ ასეთ დროსაა ადამიანი სრულად ინტეგრირებული გარემოში, რომელშიც არსებობს. ეს სისტემური თვისებაა და, მასლოუსავე ხატოვანი შედარებით, წარმატება-აღიარებასავით არ აცხრება თავს ადამიანს და არც ციებ-ცხელებასავით იპყრობს მას. კრეატიული, შემოქმედებითად განწყობილი ადამიანი შემოქმედების აქტზეა კონცენტრირებული და მიღებულ განათლებას, ცოდნას, გამოცდილებას სრულად, დაუნაწევრებლად იყენებს საქმიანობისას.
ეს ორი მიდგომა სავსებით საკმარისია იმ დასკვნის გამოსატანად, რომ შემოქმედებითობა, კრეატიულობა ექსტრაორდინარული, მხოლოდ ერთეულებისთვის დამახასიათებელი უნარი არ არის და მისი გამომუშავება სწორად წარმართული სასწავლო პროცესის მეშვეობითაცაა შესაძლებელი. ამრიგად, პასუხი სტატიის შესავალში დასმულ ერთ კითხვაზე – თანდაყოლილია შემოქმედებითობა თუ მისი „შეძენაც” შეიძლება – გაცემულია. გადავიდეთ პრაქტიკულ ნაწილზე.
ზემოთ რუტინა ვახსენეთ. ობიექტურად რომ შევაფასოთ, სწავლების პროცესი მუდმივად ხალისიანი ვერ იქნება.
სწავლა შრომაა, ხშირად – საკმაოდ მძიმე და ერთფეროვანიც.
რამდენად გვაქვს ჩვენ, მოქმედ პედაგოგებს, ყოველდღიურ საგაკვეთილო პროცესში იმის დრო და საშუალება, რომ ცალკე დრო დავუთმოთ ახალი სტრატეგიების მოძიებას და მათ ჯეროვან დანერგვას? ამ საკითხზე მომუშავე სპეციალისტების აზრით, თუ მასწავლებელს სურს, მოსწავლეების შემოქმედებითი უნარების განვითარებას შეუწყოს ხელი, შეუძლია, არსებული სასწავლო გეგმა, კურიკულუმი და საპროგრამო მასალა უკვე აპრობირებულ მეთოდებზე მორგებით მიაწოდოს მათ.
განვიხილოთ ეს მოსაზრება სასკოლო საგნების მაგალითზე.
სხვადასხვა სახის ტექსტზე მუშაობა მოსწავლეებს სხვადასხვა საგნის შესწავლის დროს უწევთ. რა შეიძლება გავაკეთოთ იმისთვის, რომ ტექსტზე მუშაობა მათთვის მოსაწყენი და ერთფეროვანი კი არა, საინტერესო და სასარგებლოც იყოს?
განათლების ფილოსოფიის, წარმოსახვის მეშვეობით სწავლების კვლევითი ჯგუფის ხელმძღვანელი კირან იგანი მიიჩნევს, რომ სწავლების პროცესში, უპირველეს ყოვლისა, მნიშვნელოვანია წარმოსახვის უნარის გააქტიურება. წარმოსახვის უნარის განვითარება მას თეორიული ცოდნის დიდი რაოდენობით მიღებაზე მნიშვნელოვნად მიაჩნია, რადგან სწორედ ესაა სწავლების არსი, ამ უნარის გარეშე ვერ იარსებებს ფართო თვალსაწიერი, ვერ მოხდება პიროვნების ჰარმონიული განმვითარება და ვერც ერთი „დიდი და ზოგადსაკაცობრიო მნიშვნელობის ახალი აღმოჩენა”.
ამა თუ იმ ტიპის ტექსტზე მუშაობის დაწყებამდე, სასურველია, მასწავლებელმა აღძრას ინტერესი შესასწავლი საკითხის მიმართ. ამის გაკეთება ერთი ან რამდენიმე ზოგადი კითხვის მეშვეობითაა შესაძლებელი. მეტი სიცხადისა და დროის ეკონომიისთვის, მასწავლებელს შეუძლია, წინასწარ დაამზადოს ბარათები ან დაფაზე ჩამოწეროს კითხვები. ამის შემდეგ მნიშვნელოვანია აუდიტორიაში გაჩენილი აზრების, იდეების, მოსაზრებების უკრიტიკოდ აღნუსხვა. ეს მეთოდი გაააქტიურებს მორიდებულ და პასიურ მოსწავლეებსაც, რომლებიც, როგორც წესი, ერიდებინ საკუთარი მოსაზრების გამოთქმას იმის შიშით, რომ პასუხი არასწორი ან მიუღებელი იქნება (დავალების პირობის გაცნობისას მასწავლებელი საგანგებოდ აღნიშნავს, რომ დასმულ საკითხებზე გამოთქმულ ნებისმიერ მოსაზრებას აქვს არსებობის უფლება!).
გაკვეთილის ძირითადი თემის განხილვისას გზადაგზა თავად მოსწავლეები შეეცდებიან, არგუმენტირებულად დაასაბუთონ დაფაზე არსებული თეზისების მართებულობა ან მცდარობა.
გაკვეთილის ბოლო ნაწილში მასწავლებელი კვლავ მიმართავს წარმოსახვის გასააქტიურებელ მეთოდს და კვლავ კითხვების მეშვეობით შეეცდება სასურველი შედეგების მიღწევას. ამ ეტაპზე შესაძლებელია სიტუაციური ან როლური თამაშების გამოყენებაც.
სთხოვეთ მოსწავლეებს იმ ცხოვრებისეული სიტუაციების პროეცირება, მოფიქრება, მოგონება, სადაც მიღებული ცოდნა პრაქტიკულად გამოადგებათ. სთხოვეთ მათ გაკვეთილის ილუსტრირება. მაგალითად, დაუსვით ასეთი კითხვა: თქვენ რომ სახელმძღვანელოს ილუსტრატორი იყოთ, ამ თემის შესახებ პარაგრაფისთვის რა ილუსტრაციას მოიფიქრებდით? რას დახატავდით? როგორ? რით? რატომ მაინცდამაინც ამას?
ან როლური თამაშის შემთხვევაში დაავალეთ, თავიანთივე მოფიქრებული სცენარის მიხედვით დადგან მცირე სცენა, სადაც თავადვე იქნებიან მსახიობებიც და რეჟისორებიც.
შესაძლებელია თანამედროვე ტექნოლოგიების ჩართვაც. საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით შემიძლია გითხრათ, რომ მოსწავლეები ინტერესით ამზადებენ 2-3-წუთიან „ვიდეოსიუჟეტებს” მიცემული თემის მიხედვით. ჩანაწერს კი, მათი სურვილის თანახმად, ან ერთად ნახავთ, ან კონფიდენციალურად.
ნებისმიერ ზემოთ აღწერილ შემთხვევაში წამყვან როლს მოტივაციის ამაღლებასა და პროცესის გასაინტერესოებაში სწორედ წარმოსახვა ასრულებს. ზოგ შემთხვევაში მოსწავლე თავს ილუსტრატორად წარმოიდგენს, ზოგ შემთხვევაში – ინოვატორული იდეების შემოქმედად ან რეპორტიორად, რომელსაც საინტერესო რეპორტაჟი აქვს მოსამზადებელი „რედაქტორის” მიერ მიცემულ თემაზე.
ზემოთ უკვე ნახსენებ სტატიაში „კრეატიულობის სწავლება: 24 რჩევა” ავტორთა მიერ შემოთავაზებული 24 რეკომენდაციიდან ერთ-ერთი ასეთია: „გაითვალისწინეთ სხვა შეხედულებები”. შტერნბერგი და ვილიამსი მიიჩნევენ, რომ სხვა ადამიანებთან თანამშრომლობას მაქსიმალური სარგებლობა მაშინ მოაქვს, როდესაც „თავს სხვის ადგილას წარმოვიდგენთ… როდესაც თვალსაწიერს იმით ვიფართოებთ, რომ სამყაროს სხვა წერტილიდან დანახვას ვსწავლობთ. ეს გამოცდილება ზრდის კრეატიულ აზროვნებას და წვლილს”.
გაგვიზიარეთ თქვენი მოსაზრება და გამოცდილება კომენტარებში. ეს, ერთი მხრივ, წარმოდგენას შეგვიქმნის თანამედროვე მდგომარეობაზე, მასწავლებელთა დამოკიდებულებაზე სხვადასხვა მეთოდის დანერგვისადმი, მეორე მხრივ კი საშუალებას მოგვცემს, გავიგოთ და გავიზიაროთ სხვების პირადი გამოცდილება.
გამოყენებული ლიტერატურა:
. კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნება; წარმოსახვითი განათლება, თავი V, რობერტ შტერნბერგი და უენდი მ. ვილიამსი, კრეატიულობის სწავლება: 24 რჩევა, თბილისი, 2012 წ.
. Abraham Harold Maslow THE FARTHER REACHES OF HUMAN NATURE, ელექტრონული რესურსი
. Kieran Egan An Imaginative Approach to Teaching, ელექტრონული რესურსი
. Abraham H. Maslow, The Farther Reaches of Human Nature
