თანამედროვე განათლების სისტემა მრავალი გამოწვევის წინაშე დგას. ერთი მათგანია სწავლებაში მდგრად განვითარებაზე ორიენტირებული მიდგომების გამოყენება. მდგრადი განვითარება საზოგადოების განვითარების ისეთი სისტემას გულისხმობს, რომელიც საზოგადოების ეკონომიკური განვითარებისა და გარემოს დაცვის ინტერესების გათვალისწინებით უზრუნველყოფს ადამიანის კეთილდღეობას. იგი ეფუძნება პრინციპს, რომლის თანახმად, დღევანდელობის მოთხოვნილებები უნდა დაკმაყოფილდეს ისე, რომ საფრთხე არ შეექმნას მომავალ თაობებს. საქართველო იყო ერთ-ერთი პირველი სახელმწიფო, რომელმაც 2015 წელს მხარი დაუჭირა გაეროს მდგრადი განვითარების მიზნების (SDG) დამტკიცებას და დაიწყო მათი დანერგვა. შესაბამისად, დღის წესრიგში დადგა მდგრადი განვითარების მიზნების (SDG) შესახებ არსებული საზოგადოებრივი ცნობიერების დონის ამაღლება, რადგან ცნობიერების დაბალი დონე ხელს უშლის ამ პროცესში საზოგადოებრივი ჩართულობის ზრდას. საზოგადოებასთან ერთად, მდგრადი განვითარების შესახებ ცნობიერების ამაღლება აუცილებელი გახდა საჯარო დაწესებულებებში, კერძო სექტორში, აკადემიურ წრეებსა და ახალგაზრდობაში.
მდგრადი განვითარება გულისხმობს მოკლე, საშუალო და, რაც მთავარია, გრძელვადიანი ეკონომიკური კეთილდღეობის მიღწევას ბუნებრივი რესურსების ოპტიმალური გამოყენების გზით, ხოლო ამ უკანასკნელისთვის აუცილებელია ქვეყანათა მწარმოებლურობის ზრდა, რაც, თავის მხრივ, მნიშვნელოვანწილადაა დამოკიდებული ადამიანურ კაპიტალზე, ამიტომ დიდ გამოწვევად აღიქმება კონკურენტუნარიანი თაობის მომზადება. თანამედროვე ტექნოლოგიებისა და ინოვაციების ხანაში კი იმაზე უკეთეს ადამიანურ რესურსს, ვიდრე განათლებული საზოგადოებაა, ვერ ვიპოვით, ამიტომ მდგრადი განვითარების ერთ-ერთ უმთავრეს მიზნად მიიჩნევა ინკლუზიური და თანასწორი განათლების უზრუნველყოფა და უწყვეტი სწავლის შესაძლებლობის შექმნა ყველასათვის, რამდენადაც თითოეული სხვა მიზნის შესრულების რეალურობა და დონე თავდაპირველად სწორედ ზემოაღნიშნულის მიღწევაზეა დამოკიდებული.
თუ სასწავლო პროცესში აქტიურად ჩავრთავთ მდგრად განვითარებაზე ორიენტირებულ დავალებებს, ამით ხელს შევუწყობთ მომავალ თაობებს, მომზადებულნი შეხვდნენ ცხოვრების გამოწვევებს. ამის გაკეთება შესაძლებელია ნებისმიერ სასწავლო დისციპლინაში, მათ შორის – ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების გაკვეთილებზეც.
რა ტიპის შეიძლება იყოს ასეთი გაკვეთილი? – ნებისმიერი ტიპისა! თუნდაც, მაგალითად, ახალი ცოდნის შეძენისკენ მიმართული, რომლის მიზანი იქნება:
ა) გლობალური პრობლემების მოგვარების საჭიროებისა და გზების შესახებ მოსწავლეთა ცოდნის გაღრმავება და განზოგადება;
ბ) გლობალური პრობლემების გადაწყვეტაში საერთაშორისო თანამშრომლობის როლის წარმოჩენა;
გ) განსაკუთრებით აქტიური სახელმწიფოებისა და ორგანიზაციების გამოკვეთა და გამოცდილების გაზიარება.
მდგრად განვითარებაზე ორიენტირებული დავალებები ხელს უწყობს:
- მოსწავლეთა ინფორმირებას იმის შესახებ, როგორ აიცილონ თავიდან ეკოლოგიური კატასტროფა;
- იმ ძირითადი ორგანიზაციების საქმიანობაზე ინფორმაციის მიწოდებას, რომლებიც კოორდინირებას უწევენ საზოგადოების მიზანმიმართულ საქმიანობას ამ კუთხით.
აღნიშნულ მიზანს კი მოსწავლეები მიაღწევენ შემდეგი მიდგომების გამოყენებით:
- ტექსტიდან ძირითადი ნაწილის გამოყოფით;
- განსაზღვრული მახასიათებლების მიხედვით ინფორმაციის დაჯგუფებით და დასკვნების გამოტანით (რაც, თავის მხრივ, ხელს შეუწყობს ზოგადი საგანმანათლებლო კომპეტენციების, ტექსტთან დამოუკიდებელი და ჯგუფური მუშაობის უნარების ჩამოყალიბებასა და ფორმირებას).
რა ძირითად ცნებებსა და განმარტებებს უნდა შეიცავდეს მდგრად განვითარებაზე ორიენტირებული სამუშაო ტექსტები? ასეთი ცნებებია მშვიდობა, დემოკრატია, სამართლიანობა და ა.შ. მდგრადი განვითარების პირობებში ისინი თვისებრივად ახალ დატვირთვას შეიძენენ. მათი მთავარი მახასიათებელი გლობალურისა და ლოკალურის, უნივერსალურისა და ეთნიკურის ჰარმონიზაცია იქნება, ხოლო მათ კონტექსტს შეადგენს ისეთ ცნებებზე აქცენტირებული ტექსტები, როგორებიცაა:
- გლობალური ეკოლოგიური კატასტროფა – გამოწვეული გარემოში ადამიანის მავნე საქმიანობით, რომელიც კვალს აჩნევს ადამიანის და, საზოგადოდ, ყოველივე ცოცხალის ცხოვრებას, დამანგრევლად მოქმედებს მათ ჯანმრთელობაზე და საფრთხეს უქმნის ცივილიზაციის არსებობას;
- მთლიანი ეროვნული პროდუქტი – შექმნილი როგორც მოცემული ქვეყნის საზღვრებში, ასევე საზღვარგარეთ;
- გაერო – გაერო (გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია) – 1945 წელს ჩამოყალიბებული საერთაშორისო ორგანიზაცია, რომლის მიზანია მშვიდობისა და უსაფრთხოების განმტკიცება და სახელმწიფოებს შორის თანამშრომლობის განვითარება;
- OAS (ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია) – ამერიკის შეერთებული შტატებისა და ლათინური ამერიკის ქვეყნების ალიანსი, რომელიც დაარსდა 1947 წელს დასავლეთ ნახევარსფეროს გარე აგრესიისგან დაცვის მიზნით;
- OAU (აფრიკის ერთობის ორგანიზაცია) – აფრიკის ქვეყნების რეგიონული სამთავრობათაშორისო პოლიტიკური ორგანიზაცია, რომელიც ჩამოყალიბდა 1963 წელს აფრიკის ქვეყნების ერთიანობისა და სოლიდარობის განმტკიცების, მათი საქმიანობის კოორდინაციისა და მათ შორის თანამშრომლობის განვითარების მიზნით.
- LAS (არაბეთის ქვეყნების ლიგა) – საერთაშორისო ორგანიზაცია, რომელიც 1945 წლის მარტში დაარსდა. აერთიანებს 20-ზე მეტ სახელმწიფოს (ეგვიპტე, საუდის არაბეთი, ლიბია, ალჟირი და ა.შ.), რომელთა მიზანს წარმოადგენდა არაბული ქვეყნების პოლიტიკური გაერთიანება;
- საერთაშორისო სავალუტო ფონდი – საერთაშორისო ფინანსური ორგანიზაცია, რომელიც 1944 წელს დაარსდა მსოფლიოში ეკონომიკური სტაბილურობის შენარჩუნებისა და მხარდაჭერის მიზნით;
- ნატო – ევროპისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნების სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკი, რომელიც შეიქმნა ხელშეკრულების ხელმოწერის საფუძველზე 1949 წლის აპრილში;
- TNC (ტრანსნციონალური კორპორაციები) – რომელთაც, გაეროს მონაცემებით, აქვთ ყველაზე მსხვილი ფულადი ბრუნვა – დაახლოებით $ 100 მილიონი; აქვთ ფილიალები მსოფლიოს, სულ მცირე, ექვს ქვეყანაში და რომელთა აქტივების მინიმუმ 25% სხვა ქვეყანაში მოქმედებს;
- ეთნიკური კონფლიქტები – ერებსა და ეთნიკურ ჯგუფებს შორის არსებული კონფლიქტები, რომლებიც ნაციონალიზმის იდეების მტკიცების პირდაპირი შედეგია.
ეს ძირითადი ცნებები კი მიბმული აღმოჩნდება მდგრად განვითარებაზე ორიენტირებულ ძირითად მოვლენებსა და თარიღებზე, როგორებიცაა:
1972 წ., 1992 წ. – საერთაშორისო კონფერენციები გარემოს დაცვის შესახებ;
1992 წ. – აშშ-ს სამშვიდობო ოპერაცია სომალიში;
1994 წ. – აღმოსავლეთ ევროპისა და დსთ-ს ქვეყნებთან (მათ შორის – რუსეთთან) ნატო-ს პარტნიორობის შესახებ შეთანხმების ხელმოწერა;
1996 წ. – სამხედრო-პოლიტიკური კრიზისი ბოსნიაში;
1998 წ. – ერაყში აშშ-ს სამხედრო ოპერაცია;
1999 წ. – უნგრეთის, პოლონეთისა და ჩეხეთის რესპუბლიკის ნატოში გაწევრება;
1999 წ. – ნატო-ს სამხედრო ოპერაცია იუგოსლავიის წინააღმდეგ
და სხვ.
მასწავლებელს შეუძლია, ასეთი ტექსტი ან თვითონ შეუდგინოს მოსწავლეებს, ან ამუშაოს სახელმძღვანელოს ტექსტზე (ისტ. XII.1.8; სამოქ. IX):
გაკვეთილის ნიმუში:
- რესურსების მომზადება (პროექტორი, კომპიუტერი, ინტერნეტი, დაფა, მარკერი, წიგნი, რვეული);
- მოსწავლეთა ორგანიზება;
- მასწავლებლისა და მოსწავლეების აქტივობები:
- მასწავლებელი მიმართავს მოსწავლეებს: დაასახელეთ მსოფლიოს ყველაზე მნიშნელოვანი, გლობალური მოვლენები.
- მოსწავლეები: ესენია კაცობრიობის ეკონომიკური და პოლიტიკური კრიზისები, გლობალური ეკოლოგიური პრობლემები, ეთნიკური და რეგიონული კონფლიქტები;
- მასწავლებელი: მაგრამ პრობლემის დასახელება, მისი მიზეზების გამოვლენა, პრობლემის მოგვარების მხოლოდ ნაწილია. აუცილებელია პრობლემის გადაჭრის გზის მოძიება და თავად პრობლემის დაძლევა. შევეცადოთ, გაკვეთილზე გამოვიკვლიოთ, შესაძლებელია თუ არა გლობალური პრობლემების თავიდან აცილება, გავერკვეთ, როგორ ცდილობს მსოფლიო საზოგადოება ამ პრობლემების გადაჭრას და რამდენად შეუფერხებლად მიმდინარეობს ეს პროცესი.
- მასწავლებლის თხოვნის შესაბამისად, ხდება აქტივობათა უფრო ფართოდ გაშლა:
თემის შესახებ ცოდნის აქტუალიზაცია, რომლის დროსაც მოსწავლეები წინარე ცოდნის საფუძველზე უპასუხებენ მასწავლებლის შეკითხვებს (პასუხები შეიძლება გამნტკიცდეს პრეზენტაციით, სლაიდ-შოუთი მოწყობით და ა.შ.), მაგალითად:
ა) როგორ გესმით „კაცობრიობის გლობალური პრობლემები”? რით განსხვავდება ისინი იმ პრობლემებისგან, რომლებიც თან ახლდა კაცობრიობის მთელ ისტორიას? (იხ. სლაიდი 1)
გლობალური პრობლემები:
სლ.1.
ბ) როგორ დააჯგუფებთ ძირითად პრობლემებს? რომელი პრობლემები იცით ბიოლოგიის, ქიმიის, ფიზიკის, გეოგრაფიის კურსიდან?
მოსწავლეები პასუხის დროს გამოყოფენ პრობლემათა სამ ძირითად ჯგუფს:
გ) რატომ მიიღო პრობლემებმა გლობალური ხასიათი მხოლოდ XX საუკუნეში? რომელია მათ შორის უპირატესი? შეუძლია თუ არა თანამედროვე საზოგადოებას, გაუმკლავდეს ამ პრობლემებს? რომელი პრობლემის გადაწყვეტაში მიიღებდი მონაწილეობას?
გ) მასწავლებელი: რადგან გარემოსდაცვითი პრობლემების გადაწყვეტა ერთი ქვეყნის ძალებით შეუძლებელია, გაეროს ეგიდით 1972 წელს გარემოს დაცვის გაიმართა პირველი საერთაშორისო კონფერენცია, ხოლო 1992 წელს – მეორე, რომელზეც მიიღეს კაცობრიობის მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების კონცეფცია და დედამიწაზე სიცოცხლის შენარჩუნების მიზნით აღიარეს ადამიანის პასუხისმგებლობის პრინციპი. ამის შედეგად შედგა მრავალი სხვადასხვა სახის თანამშრომლობა სახელმწიფოებს შორის, ჩატარდა მრავალი კვლევა და შეხვედრები, მაგრამ საზოგადოების განვითარების ანალიზი გვიჩვენებს, რომ გარემოზე ყველაზე მავნე ზემოქმედება ეკონომიკურ ბაზარზე არსებულ მოთხოვნებთანაა დაკავშირებული. მეცნიერები ცდილობენ, იპოვონ გზები, რომ შედეგები კატასტროფული არ აღმოჩნდეს.
მასწავლებლის დავალება: მოცემული ტექსტის მიხედვით (მასწავლებელი აცნობს მოსწავლეებს თავის შედგენილ ტექსტს ან მიუთითებს სახელმძღვანელოს შესაბამის მონაკვეთზე (ისტ. XII, 1-8; სამოქ. IX) და სტრატეგია „ინსერტის“ (სურ. 1) გამოყენებით გამოყავით პრობლემის თავიდან აცილების გზები:
| „!“ | „+“ | „-“ | „?“ |
| დასვით აღნიშნული ნიშანი იმ ტექსტის გასწვრივ, რომელიც ადეკვატური ინფორმაციის შემცველია | დასვით აღნიშნული ნიშანი იმ ტექსტის გასწვრივ, რომლით გადმოცემული ინფორმაციაც თქვენთვის ახალია | დასვით აღნიშნული ნიშანი იმ ტექსტის გასწვრივ, რომელიც ეწინააღმდეგება იმას, რაც უკვე იცით | დასვით აღნიშნული ნიშანი იმ ტექსტის გასწვრივ, რომელიც გაუგებარია |
მოსწავლეები ასრულებენ დავალებას და გამოყოფენ და აჯგუფებენ იმ ძირითად ორგანიზაციებს, რომლებიც ზრუნავენ პრობლემის გადაჭრაზე და პოულობენ იმ ინფორმაციასაც, სადაც საუბარია პრობლემის მოგვარების გზებსა და ინსტრუმენტებზე (იხ. სურ.2):
| გლობალური ინსტიტუტები |
| მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია (მიზანი: მსოფლიო ვაჭრობის ლიბერალიზაცია) |
| მსოფლიო სავალუტო ფონდი (მიზანი: ვალუტის კურსის სიმყარის შესანარჩუნებლად კრედიტების გაცემა) |
| ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (მიზანი: ჯანდაცვის ხელშეწყობა და ხელმისაწვდომობა) |
დ) რა წინააღმდეგობები არსებობს ამ მიმართულებით?
ესენია:
- დიდი ქვეყნების გავლენა პოლიტიკაზე;
- ზოგიერთი სახელმწიფოს ხელში კაპიტალისა და სამხედრო ძალის განსაკუთრებით დიდი რაოდენობით თავმოყრა;
- დემოკრატიულ პრინციპებზე ძალის გამოყენებით უარის თქმა;
- ევროპის სახელმწიფოთა ხარჯზე ნატოს სამხედრო ბლოკის გაზრდა
და ა. შ.
ე) მასწავლებლის მითითებით მოსწავლეები ცდილობენ, მოიპოვონ ინფორმაცია იმის შესახებ:
- რა ვითარებაა ჩვენს ქვეყანაში მდგრადი განვითარების კონცეფციის მუშაობასთან დაკავშირებით და ეცნობიან ოფიციალურ საიტებს:
იხ. ლინკები:
https://ka.wikipedia.org/wiki/მდგრადი_განვითარება
www.moe.gov.ge/ka/თემები/mdgradi-ganvitareba
younggreens.ge/მდგრადი-განვითარება
იზრდება თუ სუსტდება მათი გავლენა საქართველოში? მოიყვანეთ არგუმენტები.
- როგორია თქვენი აზრი მსგავს საკითხებზე?
ვ) მასალის განმტკიცება და შეჯამება
მდგრად განვითარებაზე ორიენტირებული დავალებები ხელს უწყობს მოსწავლეთა ჩართულობას საზოგადოებრივ პროცესებში, მათი სამოქალაქო პასუხისმგებლობის ზრდას, უსაფრთხო და ჯანსაღი გარემოს შექმნას, აქტიურ კომუნიკაციას, საგანმანათლებლო კომპეტენციების ამაღლებას და სასწავლო ამოცანების ეფექტურ გადაჭრას.
ამ მარტივი დავალებებით მასწავლებელს შეუძლია ხელი შეუწყოს თანამედროვე მიდგომებით შეიარაღებული მოსწავლის აღზრდას, რაც დადებითად აისახება ჩვენი ქვეყნის და, საზოგადოდ, კაცობრიობის მომავალზეც.
