პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

„ბალიკო“

ზოგჯერ განცდა მაქვს, რომ ატრაქციონზე ვზივარ. წრეზე ვტრიალებ. ჯერ ახალ წელს ჩავუქროლებთ, ყოველი მხრიდან ისმის – გილოცავთ, გილოცავთ, გილოცაავთ. ახალი წლის დადგომას გვილოცავენ, მაგრამ წინასწარ ხომ არავინ იცის, რანაირი იქნება ეს ახალი წელი. ჩვენ გვსურს, კარგი იყოს, მაგრამ თავად წელს რა აქვს ჩაფიქრებული, მხოლოდ მან იცის.

შემდეგი გაჩერება ზაფხულია.

  • გეფიცებით, ასეთი სიცხე ჯერ არ მახსოვს. პაპანაქებაა, სიო არ იძვრის.

შარშანაც და იმის წინაც ზუსტად ასე ცხელოდა, რატომ არ გახსოვთ?

შემოდგომას ჩავუქროლებთ და ჰოპ, კვლავ ახალი წელია. ადრე ატრაქციონი ნორმალური სიჩქარით ტრიალებდა, მერე და მერე ტრიალს რაღაც საეჭვოდ უმატა  და აგერ ახლა კვლავ ზაფხულის გაჩერებაა (თუმცა, თქვენ წერილს შემოდგომით წაიკითხავთ).

შარშან ერთ წერილში (https://mastsavlebeli.ge/?p=11245) ვწერდი, როგორ მირემონტებდა მეზობლის ბიჭი სოფლის ეზოს ჭიშკრის საკეტს. მთელი დღე „ბარგალკა“ აღრიტინა და თავიც გვარიანად ამატკივა. წელს კი საკეტი საბოლოოდ მოიშალა და მეც მტკიცედ  დავრწმუნდი, რომ „პური მეპურეს უნდა გამოვაცხობინო და ორი პურით ზედმეტი მივცე“.

„მეპურე“, ანუ საკეტის ნამდვილი ოსტატი მეზობელ სოფელში აღმოვაჩინე, მაგრამ ბედი ხომ გინდა, ციცქნა „ბარგალკა“ წამოუღია და ახლა შეგირდი ჰყავს შინ გაგზავნილი, რომ დიდი „ბარგალკა“ მოაშველოს. მანამდე ზის და შეთავაზებულ ყავას წრუპავს, თან მესაუბრება, იმის შესახებ, რომ ამ ხნის კაცია და ჯერ  აგეთი (სტილი დაცულია) გვალვა არ ახსოვს.

  • შარშანაც ზუსტად ასე ცხელოდა, იმის წინა წელსაც, – ღიმილით ვპასუხობ. მაგრამ რამაზა პაპა თავს აქნევს, ნეტა შენ რა იციო.

ამასობაში ჩემი ბრაზილიელი კოლეგა ხმოვან წერილს წერილზე მიგზავნის. მეც ამავე გზით ვპასუხობ. თემა ბრაზილიის დიდ ქალაქებში კრიმინალურ სიტუაციას შეეხება. საოცარი ხალხი ყოფილა ბრაზილიელები. ქიმიის ისტორიის მსოფლიო კონგრესი ჩაატარეს, სადაც პროგრამაში ჩემი ორი მოხსენებაც იყო და რაღაც ფონდების მეშვეობით დაფინანსებასაც მთავაზობდნენ, ოღონდ მე უარი შევუთვალე. თქვენ თუ გნებავთ, ნუ დაიჯერებთ, მაგრამ მართლა უარი შევუთვალე, რადგან: ა) ჩემმა ბრაზილიელმა მეგობარმა-ქიმიკოსმა (რომელიც პატარა ქალაქში ცხოვრობს, რიოდან ძალიან შორს) მომწერა, რიოში ჩასული არ დაგინახოო… უკან ან დაბრუნდები ან არაო. ბ) დეკემბერში სტამბულში გაცნობილმა ესპანელმა პროფესორმა მომითხრო, საფულის გამო როგორ მოკლეს რიოში ტურისტად ჩასული დედამისი.

ჰოდა, წასვლა გადავიფიქრე. თუმცა, საორგანიზაციო კომიტეტიდან ცირკულარ წერილებს მაინც ვიღებდი. ერთ-ერთ მათგანში იცით, რა ეწერა? ძვირფასო მონაწილეებოო, ოთხი საათის შემდეგ ქუჩაში ფეხით და საზოგადოებრივი ტრანსპორტით არ იაროთო. თუ მაინც გული გარეთ გაგიწევთ, ტაქსით იმოძრავეთ, ისიც სასტუმროდან შეკვეთილით, ღმერთი არ გაგიწყრეთ და ქუჩაში არ გააჩეროთო.

ჰოდა, აი ამ ამბის გარჩევით ვიყავით გართული მე და ჩემი ბრაზილიელი მეგობარი, რომ რამაზა პაპამ გემრიელად დაგვტატანა:

– ვინ არის კაცო, რას გადაგვეკიდა, რა გული შაგვიჭამა (სტილი დაცულია).

– ჩვენც ხომ ვსაუბრობთ, აგზავნოს ამან ხმოვანი წერილები, რას გიშლით-მეთქი,

რა ვიცი კაცოო, იმ დღეს ქალაქში ვიყავი და უკან ძალიან შაღონებული (სტილი დაცულია) დავბრუნდიო. სუნთქვა ჭირს კაცო, იმ თქვენს ქალაქში, ჰკითხე აბა, მაგას ბრაზილიაში თუ სუნთქავენო.

ვერც თბილისში ვსუნთქავთ და დაზუსტებული წყაროდან გეტყვით, რომ არც სხვა დიდ ქალაქებში არის კარგად საქმე. ჰაერია დაბინძურებული, ძალიან დაბინძურებული.

არადა, სულ უფრო მეტი ადამიანი მოილტვის ქალაქისკენ. ქალაქში კარგია, გართობაც არის და კომფორტიც. კიდევ, დაბინძურებული ჰაერიც ბლომადაა. მთავარი დამაბინძურებელი აგენტებია:

  1. გოგირდის დიოქსიდი SO2, რომელიც წიაღისეულის დამუშავება-მოპოვების პროცესში, ასევე ინდუსტრიული პროცესებიდან და მანქანის გამონაბოლქვიდან უერთდება ატმოსფერულ ჰაერს.

მისი გამოყოფის ინტენსიურობა დამოკიდებულია საწვავის ტიპზე. განსაკუთრებით დიდი რაოდენობით მას დიზელზე მომუშავე მანქანები გამოყოფენ. მისი კონცენტრაცია განსაკუთრებით მაღალია დელის, თეირანის და აზიის თითქმის ყველა დიდ ქალაქში. ასევე, რაოდენობა ნორმაზე მკვეთრად მეტია ლონდონსა და სან პაოლოში. კვლევების შედეგად დადგენილია, რომ პერიოდი ემისიებს შორის საშუალოდ 10 წუთს შეადგენს (გარემოში გოგირდის და მისი ნაერთების შესახებ იხ. სტატია https://mastsavlebeli.ge/?p=13751 ).

  1. აზოტის ოქსიდები NOx, რომლებიც მანქანის გამონაბოლქვიდან, ინდუსტრიული პროცესებიდან და ძალოვანი სადგურებიდან გამოიტყორცნება. მისი გამოყოფის ინტენსივობაც საწვავის ხარისხზე და გამოყენებული სასუქების რაოდენობაზეა დამოკიდებული;
  2. მყარი ნაწილაკები, გამოიტყორცნება სატრანსპორტო გამონაბოლქვიდან, ინდუსტრიული პროცესებიდან;
  3. ნახშირბადის მონოქსიდი CO, უფერო, უსუნო გაზი, რომელიც ატმოსფეროში გამოდის ტრანსპორტიდან, განსაკუთრებით, თუ ის გაუმართავია. წიაღისეულის დამუშავება-გამოყენებისას ინდუსტრიულ პროცესებშიც გამოიყოფა;
  4. ტყვია Pb ატმოსფეროში მეტალურგიული პროცესებიდან გაზოლინზე და დიზელზე მომუშავე ტრანსპორტის გამონაბოლქვით ხვდება. სხვათა შორის, ბრაზილიის ქალაქებში ტყვია ჰაერში ნაკლებად არის, რადგან იქ უკვე დიდი ხანია ბიოსაწვავს იყენებენ.
  5. ოზონი O3 – სხვადასხვა ტიპის ამინდის პირობებში აზოტის ოქსიდების და აქროლადი ორგანული ნაერთების (Volatile organic compounds (VOCs)) გარდაქმნების შედეგად ფორმირდება. ოზონი მეორად დამაბინძურებლად ითვლება და მისი მავნე ზეგავლენა კონცენტრაციაზე და გარემო პირობებზეა დამოკიდებული. ოზონის მაღალი ფორმირებით მეხიკო გამოირჩევა.
  6. აქროლადი ორგანული ნაერთები (Volatile organic compounds (VOCs), აქვე შედის ნახშირწყალბადები, სპირტები, ალდეჰიდები, ეთერები. ძირითადად ტრანსპორტის გამონაბოლქვის შედეგად გამოდის ატმოსფეროში.

მსოფლიო ჯანმრთელობის ორგანიზაციას (WHO) შემუშავებული აქვს სპეციალური რეგულაციები, სადაც გაწერილია თითოეული აგენტის ატმოსფეროში ემისიის (გამოსვლის) სიჩქარე და ატმოსფეროში დარჩენის ხანგრძლივობა. შესაბამისად, დადგენილია ფორმულა, რომლის მეშვეობით შეიძლება დადგინდეს ამა თუ იმ აგენტის  ზემოქმედების  კოეფიციენტი.

აგენტის ზემოქმედება=კონცენტრაციაXდრო

ისიც აღსანიშნავია, რომ სხვადასხვა ქვეყნებს თავისი სპეციფიკური რეგულაციები აქვთ შექმნილი. ასევე ატმოსფეროში შეჩერების დროც სხვადასხვა აგენტისთვის განსხვავებულია. თუ, მაგ. ნივთიერება ატმოსფეროში ერთ საათს ჩერდება, მას ნაკლები ზეგავლენა ექნება (თუმცა, გააჩნია იმ ერთ საათში ნეიტრალდება, თუ ქიმიურ გარდაქმნებში ჩაერთვება და რაიმე ახალ „მონსტრს“ წარმოშობს). 8-საათიანი შეკავება, უფრო ცუდია, მაგრამ აი, მაგ. შავ კვამლში შერეული მყარი ნაწილაკები ჩინეთის ზოგიერთ ქალაქში ერთ წელსაც შეიძლება ატმოსფეროში დარჩეს და ეს გაცილებით საზიანოა.

ამერიკის გარემოს დაცვის სააგენტომ შეიმუშავა ჰაერის ხარისხის ინდექსის გამოსათვლელი ფორმულა. ამ ფორმულის მეშვეობით  ნახშირჟანგის, აზოტის ოქსიდების, მყარი ნაწილაკების, გოგირდის დიოქსიდის, ოზონის და ტყვიის ინდექსის გამოთვლაა შესაძლებელია.

(C-Clow)+I low

სადაც: I – ჰაერის ხარისხის ინდექსია; C – დამაბინძურებლების გაზომილი კონცენტრაციები; Clow-კონცენტრაციის გარდატეხის წერტილი, რომელიც ≤C-ზე;   Chigh-კონცენტრაციის გარდატეხის წერტილი, რომელიც  ≥ C-ზე,  Ilow-ინდექსის გარდატეხის წერტილი, რომელიც Clow-ს შეესაბამება,   Ihigh-ინდექსის გარდატეხის წერტილი, რომელიც Chigh-ს შეესაბამება.

დელიში ნახშირჟანგის ამ გზით გამოთვლილი ინდექსი 82-ია. თუ ინდექსი <50-ის ფარგლებშია, მაშინ ეს ადამიანის ჯანმრთელობისთვის დასაშვები ნორმაა. 100-მდე არასასურველი ნორმაა ალერგიული და მგრძნობიარე ფილტვებისა და ბრონქების მქონე ადამიანებისთვის. 100-150 ინდექსი ასევე არასასურველია. 150-200 სახიფათო, 200-301-ძალიან სახიფათო, 301-500 კი საგანგაშო ინდექსი გახლავთ.

დამაბინძურებელი აგენტები ატმოსფეროდან ხილსა და ბოსტნეულში, ასევე მათგან დამზადებულ საკვებ პროდუქტებში შეაღწევენ და სწორედ ასე აღმოჩნდებიან ადამიანის ორგანიზმში, ოღონდ უკვე სასუნთქი გზებიდან კი არა, საჭმლის მომნელებელი სისტემიდან.

 

ბლის სეზონზე ჩემი სახლის ქვედა ქუჩაზე სათვალიო ბალს გადავაწყდი. ახლოს მივედი, 11 ლარი ღირდა. ასეთი ფასი პირველად ვნახე და ცოტა არ იყოს გამიკვირდა. გამყიდველმა ენის მოჩლექით (ბალს უჩლექავდა) გამაცნო:

– ეს ბალიკოაო.

გარდა იმისა, რომ „კო“-ა, კიდევ რა ღირსებები აქვს თქვენს ბალიკოს-მეთქი, დავინტერესდი.

ეეეო, არ იცი, ეს სადაა დაკრეფილიო, მანქანას არ გაუვლია იქო. დილის რვაზე უკვე ჩემთან იყოო.

– და დილის რვიდან აქ გიდევთ? ქუჩაში?

– მააშ…!

-ჰოდა, მაშინ იცოდეთ ბატონო, რომ ის  „მტვერიკოა“-მეთქი.

შევატყვე, ვერ გაიგო და განვუმარტე:

  • უკვე „ბალიკო“ აღარ არის, დიდი-დიდი ან „ბა“ არის ან „ლი“, მეტზე ვეღარ ქაჩავს-მეთქი.

რათაო, კიდევ გაიოცა გამყიდველმა…

თქვენ როგორ ფიქრობთ?

რათა?…

 

 

 

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი