პოეზიის აბები რობერტ ფროსტისგან

(გიგი თევზაძის ერთი თარგმანის გამო)

“კარგი ლექსი ჰქვია ისეთ ლექსს, სადაც ემოცია აზრითაა გადმოცემული, ხოლო აზრი – სიტყვებით”.

რობერტ ფროსტი

სწორედ ასეთი „კარგი ლექსები“ აქვს რობერტ ფროსტს, ლექსები, რომლებშიც ღრმა აზრია, ეს აზრი კი დიდი ემოციების შედეგია. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ აზრებს ვკითხულობთ, საგრძნობია ის ემოციაც, რომლის გავლითაც მივიდა ავტორი ამ აზრამდე და, რაც მთავარია, ამ ყველაფრის გადმოსაცემად ზუსტი სიტყვები, ქარაგმები (როგორც თავად უწოდებდა) და ინტონაციებია შერჩეული. ფროსტის ლექსებში ყოველთვის „სევდიანი ნაკვალევი“ რჩება… ეს სევდა არამც და არამც არ არის ტრაგიკული, არამედ სიბრძნესთან თანაზიარია.

ამერიკელმა პოეტმა და კრიტიკოსმა მარკ ვან დორენმა ფროსტი ასე შეაფასა: “იგი ფილოსოფიური პოეტი იყო, რაც, მისი გაგებით, ნიშნავდა ღრმა და ფაქიზი გულის შერწყმას ინტელექტთან, რომელიც მუდამ დაეძებს ღრმა აზრს ცხოვრებაში”.

ამიტომ არის პოეზიის თარგმნა ურთულესი, განსაკუთრებით – ფროსტის სტილის პოეზიისა (თავად ფროსტი თარგმანებს საერთოდ არ ცნობდა და არც კითხულობდა). საკმარისია, დაარღვიო რიტმის სიფაქიზე, შინაგანი დინამიკა და მორჩა, დაკარგულია განწყობა და მნიშვნელობა აღარ აქვს, რამდენად ზუსტად გადმოიტან სახეებს. ამ შემთხვევაში პოეზია კარგავს თავის უნიკალურ მელოდიას, რომელიც სიტყვებისგან დამოუკიდებლად და სიტყვებთან ერთადაც ქმნის განსაკუთრებულ ველს, სიხშირეს შემეცნებისთვის.

ფროსტის ლექსები ფილოსოფიისა და პოეზიის შეხვედრის ადგილია. ოღონდ ცალ-ცალკე კი არ არიან, არამედ ერთად, ერთ განუყოფელ მთლიანობას ქმნიან. თავად ფროსტი ყველაზე ზუსტად განმარტავს ამ პროცესს: “ლექსი იწყება აღტკინებით და მთავრდება სიბრძნით – განვითარების გზა იგივეა, რაც სიყვარულში. ვერავინ იტყვის, რომ ექსტაზი შეიძლება სტატიკური იყოს და ერთ ადგილას გაჩერდეს. ასე რომ, იგი იწყება აღტკინებით, შემდეგ მიელტვის პირველად იმპულსს, იღებს მიმართულებას, რომელიც მას მისცა პირველმა ფრაზამ, გაივლის ბედნიერ შემთხვევათა წყებას და მთავრდება ცხოვრების კლარიფიკაციით (გასხივოსნებით), – არა დიდი კლარიფიკაციით, რომელსაც ემყარება სექტები და რელიგიური კულტები, არამედ გაურკვევლობასთან წუთიერი დაპირისპირებით… იგი პოულობს თავის სახეს თავისსავე მსვლელობაში, მოელის მას რომელიმე ფინალურ ფრაზაში, რომელიც ბრძნული იქნება და თან სევდიანი“ (თარგმნა ზვიად გამსახურდიამ).

ამ განმარტების მიხედვით (და დედანთან მიმართებითაც), ფროსტის პოეზიის სული, ჩემი სუბიექტური აზრით, ქართული თარგმანებიდან ყველაზე მეტად გიგი თევზაძის თარგმანში იგრძნობა. გიგი სულაც არ არის პროფესიულად გაწაფული მთარგმნელი და იქნებ სწორედ ამიტომაც ასცდა იმ ხელოვნურობას და მანერულობას, რომელიც ქართული თარგმანების უმეტესობას ახასიათებს. იქნებ იმიტომაც, რომ მთარგმნელი ფილოსოფოსია. ან იმიტომ, რომ ეს დიდი სურვილით და სიყვარულით გააკეთა.

ეს ლექსია ფროსტის „თოვლიან საღამოს, ტყეში“ („Stopping by Woods on a Snowy Evening“).

ნახეთ, რა ღრმა და სევდიანი ფროსტისეული ინტონაციები ახლავს რიტმს, რომელიც მთარგმნელმა შეარჩია და რასაც ამ თარგმანის ყველაზე დიდ ღირსებად მივიჩნევ:

ვფიქრობ, რომ ვიცი, ვის ეკუთვნის ტბა და ხეები,

ამ ადგილიდან მისი სახლი არცთუ შორია,

ის კი ვერ მხედავს, აქ რომ ვდგავარ და ვაკვირდები

ტყის არემარეს. ყველგან თოვლია.

ახლა კი – ფროსტის ამ ლექსის შესახებ: რატომ არის საინტერესო და შთამბეჭდავი ეს სტრიქონები? უპირველეს ყოვლისა, მკითხველი ხედავს, როგორ უყურებს ლირიკული პერსონაჟი -დამკვირვებელი, ბუნების წიაღ მდგომი და თითქოს ბუნებასთან შერწყმული – სხვის საკუთრებას (ტბას, ხეებს და სახლს). თოვლი და სითეთრე გარემოს იდუმალებასა და მედიტაციურობას მატებს და თითქოს დამკვირვებელი იქვე, ხეს კი არ არის ამოფარებული, არამედ სადღაც სხვა სივრცეშია, ან ზემოდან დაჰყურებს ამ ყველაფერს. ის ერთსა და იმავე დროს ბუნების ნაწილიც არის და გამოყოფილიცაა მისგან. ეს ლექსი პირველად რომ წავიკითხე, ტარიელ ჭანტურიას ლექსის ფრაგმენტი გამახსენდა:

ბაღი – სხვისია?

– ჩემია, ფოთოლცვენა და ფოთლები.

პოეტი, რომელსაც, შესაძლოა, საკუთარი არაფერი გააჩნდეს, მაინც ფლობს ყველას და ყველაფერს, რასაც უმზერს, რასაც მისი თვალი გასწვდება.

მდიდარი სიტყვიერი საღებავებით დახატულ კადრებს თან ახლავს მსუბუქი სევდა-მელანქოლია, რომელსაც ხატებთან ერთად ქმნის ლექსის რიტმი, სიტყვათა წყობა, ბგერადობა… მსუბუქი სევდისა და ვიზუალური ხატების შემდეგ იბადება კინესთეტიკაც: შევიგრძნობთ თოვლის სუსხს, სითეთრის თანამდევ სიმშვიდეს, ტყის იდუმალებას (ინდივიდუალური ინტერპრეტაციები კიდევ უფრო მდიდარი იქნება). მკითხველი მთლიანად უნდა იდენტიფიცირდეს დამკვირვებელთან, მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეძლებს, მიჰყვეს მის აზრთა მდინარებას შერჩეული სახეებით და დანიშნულების ადგილამდე მივიდეს. აქ ისევ ფროსტის ციტატას დავიმოწმებ: “მწერალი არ ტირის, მკითხველიც არ ტირის; მწერალს არაფერი აოცებს, მკითხველსაც – არაფერი”.

მომდევნო სტროფებში კიდევ უფრო ძლიერდება მკითხველის შთაბეჭდილება:

ჩემი ცხენუკა, ალბათ, ფიქრობს, სისულელეა

აქ დგომა ღამე, რაკი სითბო არ გვაქვს არსიდან,

არც ფერმაა და არც სადგომი სადმე შორ-ახლოს,

მარტო ხეები გვიყურებენ თოვლის გარსიდან.

პატარა ცხენი აწკარუნებს წვრილ ზანზალაკებს,

ალბათ, კითხულობს: ნეტავ რამე ხომ არ გვეშლება?

ამ ხმის გარდა კი – მხოლოდ ქარი ზუზუნებს ტყეში

და ტბის ზედაპირს გაყინული ჩქამით ეხლება.

ლირიკული გმირის ერთადერთი თანამგზავრი ცხენუკაა, რომელსაც ის ესაუბრება და დიალოგში შემოჰყავს. ცხენი (პოეტის სხვა მე, ან არაცნობიერი) თითქოს ეკამათება პატრონს: რა სისულელეა ამ სიცივეში დგომა, არც სითბოა და ფერმაც არასად ჩანსო (სხვათა შორის, ფროსტი ცხრა წელი ცხოვრობდა ფერმაში და სამეურნეო საქმიანობას ეწეოდა). ზანზალაკის წკარუნიც გვესმის და ქარის ზუზუნიც ტყეში… ყველაფერი გვესმის, ვხედავთ და შევიგრძნობთ. ადამიანის აღქმის სამივე პარამეტრი ამ ლექსში ჰარმონიულად „მუშაობს“. მთავარია, იგივე პარამეტრები მკითხველსაც ჰქონდეს ცნობიერებაში მხოლოდ „ჩატვირთული“ კი არა, გააქტიურებულიც. აზრი განსაკუთრებულ სიღრმეს იძენს აუდიალური, ვიზუალური და კინესთეტიკური არხებით ერთიანი შემეცნებისას. მხოლოდ „ლინგვისტური წაკითხვა“ მხატვრულ ტექსტს ძალიან აღარიბებს.

ზემომოყვანილ სტროფებში ის „წინააღმდეგობა“ იკვეთება, რაც პოეტის ციტატაშია: „გაურკვევლობისადმი წუთიერი დაპირისპირება“. ლექსის აზრი საბოლოოდ „პოულობს თავის სახეს თავისსავე მსვლელობაში, მოელის მას რომელიმე ფინალურ ფრაზაში, რომელიც ბრძნული იქნება და თან სევდიანი“. სწორედ ასეთია ამ ლექსის ფინალური სტროფი – სევდიანი და ბრძნული:

ტყე ლამაზია და თეთრ-მუქად დგანან ნაძვები,

მაგრამ ხომ უნდა შევასრულო ჩემი აღთქმები,

კილომეტრები გავიარო, სანამ დავწვები,

კილომეტრები გავიარო, სანამ დავწვები.

ადამიანური ყოფა – მოგზაურობაა. ეს მოგზაურობა ორ განზომილებაში ერთდროულადაც შეიძლება მიმდინარეობდეს და გარეგანი (ფიზიკური) მოგზაურობა შინაგანი (ცნობიერებაში) მოგზაურობის მეტაფორაა ყოველთვის (თუ ამას ადამიანი გააცნობიერებს), როგორც ამ ლექსშია: ბუნების განწყობა შინაგან განწყობასთანაა რეზონანსში. კილომეტრები უნდა გაიარო დაწოლამდე (ეს „დაწოლა“ საწოლში დაწოლაცაა და მოგზაურობის დასასრულიც). მანამდე კი… წინ დიდი გზაა და აღთქმები შესასრულებელი.

P.S. შემთხვევითი არ მგონია, რომ გიგი თევზაძის ერთადერთი თარგმანი მხედრის (ცხენისა და ადამიანის) მოგზაურობაზეა. შემთხვევითია, რომ მე დიდი ხანია ვაპირებდი ამ ლექსზე დაწერას, მაგრამ გუშინ დავიწყე წერა. შემთხვევითია, რომ დღეს, უთენია, გიგი თევზაძე თელავისკენ ცხენით სამოგზაუროდ წავიდა. ყველაფერი რეზონანსშია… და ფინალური ფრაზაც მაქვს შალვა ბაკურაძის ლექსიდან: „გზამ დაიფაროს ყველა მგზავრი“.

თქვენ კი, „პოეზიის აფთიაქის“ მომხმარებლებო, გირჩევთ, რობერტ ფროსტის აბს (გიგი თევზაძის უნიკალური შეფუთვით) წყალი არ მიაყოლოთ, რაც შეიძლება კარგად დაღეჭეთ და რაც შეიძლება დიდხანს. შეიძლება, ცოტა გემწაროთ, მაგრამ შედეგი აუცილებლად დადგება!

გიგი თევზაძის თარგმანი შეგიძლიათ წაიკითხოთ და დედანს შეადაროთ ამ ლინკზე:

https://blogmedia.ge/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A2-%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98-%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C-%E1%83%A1%E1%83%90/